كارگاه منبت و معرق

به نام خدا
كار با چوب

كارگاه منبت و معرق

در دوران قبل از اسلام قطعات بزرگ چوبي به عنوان بخشي از ساختمان به كار مي رفته است. در اين دوره چوب به عنوان يكي از فراوان ترين مصالح طبيعي نقش مهمي در ساخت ابزار فني و كشاورزي و حتي وسايل خانگي ايفا مي كرده است.

از دوره سلوكيان آثار چنداني در دست نيست و آثار چوبي دوره اشكاني نيز تا حد زيادي شباهت به دوره هخامنشي دارد. در دوره ساساني استفاده از كلافهاي چوبي در ساختمان متداول مي شود. در اين دوره نوعي رويه كوبي مربع هاي چوبي انجام مي شده كه نقش هندسي و انتزاعي داشته است. نقوش عبارت بودند ازنقوش انتزاعي، گياه و حيوان و انسان.

معرق :

قرار گرفتن قطعات چوب هاي رنگي در كنار هم به وجود آوردن طرحي مشخص را معرق مي گويند. گاه ديده مي شود كه در كنار چوب هاي رنگي از مصالحي چون عاج، صدف، فلزات و استخوان هم استفاده مي شود. به طور كلي معرق به دو گروه اصلي تقسيم مي گردد.

الف – معرق زمينه رنگ : اگر در هنر معرق، زمينه كار هم از چوب بريده شود، معرق زمينه چوب ناميده مي شود. در واقع طرح اصلي توسط زمينه ايي از چوب احاطه مي شود. معرق زمينه چوب به روشهاي گوناگوني كار مي شود كه شامل معرق پازلي، معرق آجري، نازك بري در معرق منبت مي باشد.

معرق زمينه پازلي :

با همان شيوه معرق چوب كار مي شود، فقط زمينه طرح يا كار را به قطعه هاي پازل مانند بريده، در كنار هم مي چسبانند و سپس باز هم براي مراحل تكميلي به كارگاه رنگ فرستاده مي شود.

معرق زمينه آجري : با همان شيوه معرق زمينه چوب كار مي شود، فقط تفاوت كار در اين است كه زمينه طرح به صورت آجري بريده و در كنار هم چيده مي شود. آنگاه مراحل تكميلي را به صورت رايج طي مي كنند.

نازك بري در معرق : در اين شيوه از معرق، ابتدا قطعات طرح مورد نظر معرق بريده مي شود. آنگاه به وسيله اره مويي معمولي برش هاي بسيار ظريف و نزديك به هم در تمامي قسمت هاي طرح داده مي شود، برش هايي كه به فاصله هاي ميليمتري در كنار هم داده مي شود. سپس چوبهاي شكل داده شده در كنار هم بر روي زمينه اي از تخته روكش شده و غالبا" بدون هيچ نوع تزئيني چسبانده مي شود.

معرق منبت : معرقي كه نقشهاي آن برجسته است معرق منبت گفته مي شود براي ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه ها را مانند معرق مي برند و بعد آنها رابه طور مجزا به شيوه منبت كاري ساخت و ساز نموده، كنار يكديگر جفت و جور مي كنند. در پايان قطعه را رويزير كار در محل مربوط نصب مي كنند.

ابزار كاري كه در كارگاه معرق به كار مي رود عبارتند از :

اره دست – اره چوب بر – اره فلز – پرس دستي ( پيچ دستي ) – پيشكار – تيزك – چكش – سوهان تخت – سوهان چوب ساب – كمان اره – رنده دستي- سنگ نفت – گازانبر – ليسه – ماشين پرداخت – مته دستي – ميخ

مواد اوليه :

براي معرق كاري، وجود انواع چوب با تنوع رنگي ضرورت دارد و در انتخاب چوب بايد مواردي چون استحكام و خشك بودن چوب و قابليت اره شدن و رنده شدن را در نظر گرفت. هم چنين از صدف، عاج ، فلزات در معرق استفاده مي شود.

مراحل اجراي يك طرح معرق :

تخته پشت كار را به اندازه طرح مورد نظر انتخاب كرده، به روي آن يك ورق از نايلون قرار مي دهند، انگاه طرح و نقشه مورد نظر را بر روي كاغذ آورده و به وسيله چسب مايع آن را بر روي تخته سه لايي مي چسبانند، پس از آن تكه هاي مختلف طرح با اره مويي بريده شده قطعات مختلف آن را به وسيله ميخ سايه بر روي تخته زمينه به طورموقت نصب مي كنند. آنگاه قطعات طرح را جداگانه بر روي چوب ها با رنگ هاي مورد نظر به وسيله همان ميخ سايه نصب كرده و روي چوب پيشكار قرار داده و به وسيله اره مويي دور طرح را روي تخته بريده و حال قطعه چوب بريده شده را در جاي خود مطابق نقشه روي تخته پيشكار به وسيله ميخ سايه موقتا" نصب مي كنند. بدين ترتيب با اين روش همه نقش هاي خرد شده را از رنگ هاي مختلف چوب، صدف و عاج تهيه و جايگزين مدل مي كنند. هنگامي كه تمام چوب هاي رنگي جايگزيني طرح اوليه شده، چسبي از سريشم و پودر امرا تهيه كرده و به وسيله انگشت سبابه روي تمام شيارهاي بين تكه هاي قرار مي دهند. به اين طريق تمام شيارهاي بين نقوش پر مي شود و قطعات به طور كامل به هم چسبيده و ثابت مي شود. دراين مرحله ميخ هاي سايه را از روي طرحها بر مي دارند و آنگاه نوبت به نايلوني مي رسد كه قبلا" در زير كار و روي تخته پشت كار قرار داده شده بود، آن را نيز برداشته و نقش هاي چسبيده شده را بر مي گردانند و پشت آنها را سمباده نرم مي زنند. در نتيجه چسب هايي كه از ميان شيارها به پشت كار نفوذ كرده، پاك مي شود. حال سطح تخته پشت كار را به وسيله كاردك به چسب گرم آغشته كرده، نقشه معرق شده را روي آن مي چسبانند و براي ثابت نگاه داشتن آن دو ميخ سنجاقي در بالا و پايين آن نصب مي كنند. در اين مرحله لايه اي از نايلون و قطعه اي از نمد يا پتوي ضخيم را روي نقشه معرق شده قرار داده تركيب فوق را در ميان دستگاه پرس گذاشته، تحت فشار مي دهند و بعد از گونيا كردن تابلو، اضلاع آن را رنده مي كنند. سطح تابلو رابه دليل متفاوت بودن ضخامت چوبهاي صنعتي، با ماشين سمباده مي سايند تا يكنواخت و صيقلي شود. حال محيط تابلو را به وسليه نوار چسب كاغذي به طريقي كه 2 يا 3 ميليمتر آن

ازسطح تابلو بالاتر قرار گيرد چسبانده مخلوط پلي استر آماده شده را به طور يكنواخت روي صفحه مورد نظر مي ريزند تا كاملا" سطح را بپوشاند. بعد از خشك شدن پلي استر به وسيله سمباده لرزان آن را مي سايند تا رنگ چوب از زير پلي استر ظاهر شود و مجددا" براي شفافيت بيشتر، قشري از پلي استر شفاف بر آن پاشيده و سمباده مي زنند. در پايان به وسيله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده سطح كار را پرداخت مي كنند.

منبت

هنر كنده كاري نقوش به روي چوب را منبت گويند. قابل توجه است كه منبت مي تواند به صورت يك تكه يا چند تكه انجام شود هرگاه منبت كاري بر روي چوب بزرگ يك تكه انجام شود، منبت يك تكه و هرگاه منبت كاري بر روي تكه هاي كوچكي انجام شود، منبت چند تكه خواهد بود.

منبت بر حسب نوع برجستگي كه در كار آن به وجود مي آيد به پنج دسته تقسيم مي گردد: منبت كم بر جسته، منبت نيم برجسته، منبت تمام برجسته، پيكره، قلم زني بر روي چوب

كارگاه منبت و معرق

مطالب مشابه :

منبت كاري

منبت کاری

منبت كاري

منبت و معرق

كارگاه منبت و معرق

روکش

هنر منبت کاری و تاریخچه آن

ماشين كاغذ و فرايند توليد