سیر تحول معماری در فضاهای درمانی در ایران

چکیده :

پیشرفت علم پزشکی در ایران، و با کمی تامل در کل جهان اسلام، از دانشگاه جندی شاپور آغاز شد. ضرورتی که ساسانیان در جمع آوری قسمتهای مختلف اوستا احساس می کردند ، باعث شد که بخشهای پراکنده طبی این کتاب مقدس هم، از کشورهای مختلف از جمله هندوستان جمع آوری شده و به صورت منسجم درآید. پس از تکفیر اساتید مسیحی مدرسه الرها توسط پاپ ، آنها به دلیل عدم وجود تعصب مذهبی در جندی شاپور، به این مرکز سرازیر شدند. به تبع این حضور، دانش و علوم طبی یونانی هم به مدرسه وارد شده و سنگ بنای علم پزشکی برای ادوار بعدی گذاشته شد. با هجوم اعراب مسلمان به امپراطوری ساسانی، هرچند مدرسه جندی شاپور از آسیب و گزند در امان مانده و اعراب متعرض اساتید آن نشدند، ولی به دلیل وجود جو آشوب و تشنجی که در دو قرن اولیه اسلام، در مناطق مختلف وجود داشت، عملا قدم موثری برای پیشرفت بیشتر برداشته نشد و مدرسه در حالت رکود باقی ماند. با اهتمام خاصی که عباسیان به ترجمه آثار علمی دیگر کشورها بخصوص آثار یونانی نشان دادند، بار دیگر علم طب رونق گرفت ولی این بار مرکز ثقل آن با هجرت اساتید جندی شاپور به بغداد ، به این شهر منتقل شده و علما و پزشکان به صورت فعال به کارهای علمی و ترجمه آثار سایر ملل پرداختند و برای اولین بار، در این شهر بیمارستانی با سبک مشابه بیمارستان جندی شاپور، بوجود آوردند.با سخت گیری هایی که از دوران متوکل به بعد در مورد اساتید و پزشکان غیر مسلمان اعمال می شد و با کاهش هزینه های مربوط به امور علمی، یکبار دیگر پیشرفت علم طب دچار یک رکود نسبی شد که تا بر آمدن دولت دیلمیان به طول انجامید.پس از روی کار آمدن حکومت آل بویه و ارزش و احترامی که این خاندان برای دانشمندان و پزشکان قائل بودند، بار دیگر بارقه امید در دل اهل علم تابیدن گرفت و زمینه و بستر مناسبی فراهم شد که از دل آن بزرگترین مفاخر علم پزشکی دنیای قدیم یعنی رازی، ابن سینا، مسکویه و ... پا به عرصه فرهنگ و دانش نهادند. ساخت و بهره گیری از مرا کز پزشکی و در درمانی نیز پا به پای این تغییرات رو به تکامل و تحول گذارده است و بررسی این تغییرات از بعد معماری دغدغه اصلی این پژوهش است.

مقدمه :

علم پزشکی دائمآ در حال پیشرفت بوده واستانداردهای درمانی هم به تبع ان در حال تغییر مداوم میباشد. تجهیزات پزشکی نیز با سرعتی باور نکردنی در حال تغییر و دگرگونی اساسی است و همگی اینها الزاماتی را بر مقولهء فضای درمانی دیکته مینماید. بخصوص بخشهای اساسی و مادر در بیمارستانها نظیر اطاق های عمل، ICU، CCU، بخش استرلیزاسیون مرکزی، اورژانس، و دپارتمان تصویر برداری و حتی هتلینگ و فضاهای پشتیبانی نظیر رختشوی درمانگاه، نیز دچار تحولات اساسی شده به طوریکه میتوان مدعی بود استانداردهای امروز با موازین علمی دو دهه قبل، اختلافات فاحش و بعضآ معکوس دارند. لیکن به مرور همین استاندارد های خوب، علی رغم محسناتی که در بخشهای دیگر بیمارستانی نظیر نیروی انسانی٬ اموزش ٬تجهیزات٬ و . . . . داشته است در بخش ساختمان وابنیه٬ به دلیل رفرمی و سطحی عمل کردن مضامین آن و یا عدم تسلط بر دانش تخصصی ساختمان و یا بکار گیری مهندسین مشاور غیر مجرب در بعضی از بیمارستانها٬ به ویژه بیمارستانهایی که امکانات ساختمانی کمتری دارند، تبدیل به یک معضل بزرگتر و بحرانی تری شده است که از درون ساختار بیمارستانهای قدیمی را نشانه گرفته و در حال اضمحلال آن میباشد. بعضی مدیران بیمارستانهای قدیمی کشور ما، به خصوص شهر تهران و علی الخصوص بیمارستانهای کمتر از 150 تختخوابی، در بخش خصوصی، در طی یک دوره 7 ساله چنان به جان پیکر نحیف وفرسوده و بعضآ غیر قابل اعتماد بیمارستان های قدیمی و صرفآ برای کسب نمرات بیشتری از بازرسین تیم های نظام ارزشیابی در این برنامه ملی، افتاده اند که گویی اصلآ یادشان رفته است بررسی نمایند سن ساختمان چند سال است و این ابنیه در چند دهه قبل و برابر چه سطحی از استانداردهای ساختمانی ساخته شده است؟ با نگاهی به گذشته و حال و آینده و دور نگاهی همچنین، به ممالک برون مرزی و نحوه پیشرفت امروزه روز آنها به بررسی و کنکاش خود و سطح استاندارهای ایرانی می پردازیم.

بیان مساله:

مسئله ای که بنظر می رسد این است که بیمارستان که نقش مهمی در زندگی انسان ها دارد و بسیاری از مردم زندگی و سلامتی خود را مدیون بیمارستان، پزشک ، درمانگاه و اورژانس هستند. اما این مردم نمی دانند این مکان چه نقش مهمی برایشان دارد و از کجا شروع شده است. و حتی اکثرشان معنی و تعریف ابتدایی بیمارستان را نمی دانند. به نظر من انسان ها، بخصوص در ایران بایستی برای طبیبان و درمانگاهها ارزش قائل بشوند. بیمارستانها در تمام نقاط جهان و حتی در ایران نقش بسزایی دارند که اغلب انسان ها از آن غافل هستند و متاسفانه نمی دانند در کجا شفا می یابند و سلامتی دوباره به دست می آورند در اکثر دانشگاهها، بخصوص دانشگاههای معماری، کاربریهای دیگر به مراتب بسیار بیشتر از بیمارستان ها، درمانگاهها، و ... مورد توجه بوده و دانشجویان و اساتید بسیار اندکی می توان پیدا کرد که به بیمارستان بعنوان یک نهاد فوق العاده ارزشمند در جامعه نگاه کنند. متاسفانه شکل ظاهری برخی بیمارستانها شبیه هتل شده است . که این یکی از دلایل بی توجهی به این موضع می تواند باشد.بنابراین انتظار میرود که در دانشکاه ها تحقیقات و مقالات و طراحی های زیاادی کار شود تا بیمارستان بخوبی و همچون گذشته در اذهان جا بیفتد.

فواید تحقیق:

اصلی ترین فایده تحقیق پی بردن مردم، بخصوص دانشجویان (معماری – پزشکی) به ارزش بیمارستان در جامعه و بیشتر مدنظر قرار دادن آن در دانشگاهها و جامعه می باشد. دانشجویان معماری باید با یک نگاه عمیق و حتی مقدس به بیمارستان باندیشند و طراحی آن را باید جدا از دیگر عملکرد ها انجام دهند چرا که دیده شده یک بیمارستان یک طرح شبیه به هتل را داراست که این حاکی از شناخت ضعیف طراح به بیمارستان است.

مردم و دانشجویان بهتر است سیر تحول بیمارستان و سیر تحول معماری بیمارستان را که از کجا شروع شده و به چه منظور استفاده می شده است و امروزه به اینجا رسیده را بدانند.

پرسش تحقیق:

در زندگی روزمره ی خود شاید کلمه بیمارستان را خیلی بر زبان بیاوریم ولی آیا تا بحال به تعریف آن فکر کرده ایم؟

1-تاریخچه ی بیمارستان در جهان و تحولات حاصل از آن در اروپا چه بوده است؟

2-با توجه به اینکه اسلام به بهداشت تاکید بیشتری داشته آیا دستورات بهداشتی اسلام فقط جنبه ی الهی داشته و متصل به منابع وحی و آسمانی بوده و یا حداقل قسمتی از آنها از تمدنهای دیگر اقتباس گشته است؟

3-منحنی و سیری که علم پزشکی در طول این چهارده قرن طی کرده چگونه بوده است؟

4-چرا در برخی از ادوار حتی نام یک پزشک ذکر نشده و بعدها علم پزشکی دچار فوران شده است؟

5-چه اتفاقی افتاد که در دوره های بعدی علم پزشکی پیشرفت کرد و از درون آن پزشکان عالی مقامی چون ابن سینا و رازی و مسکویه ظاهر گشت؟

اهداف تحقیق:

1-آشنا شدن مردم و دانشجویان با تقسیسم بندی و کاربری فضاهای بیمارستان

2- بررسی و فهمیدن سیر منحنی ای که از گذشته تا به امروز داشته

3-نقش ایران در تحولات بیمارستان در جهان و ایران

4- شناخت پیشینه و نقطه استدلال تاریخی برای اعتبار علوم اسلامی و ایرانی درمانی و نقش آن در تحول فضاهای درمانی .

سیر تحول معماری در فضاهای درمانی در ایران

مطالب مشابه :

سخن هایی در مورد معماری

مقاله کامل در مورد معماری مدرن

سیر تحول معماری در فضاهای درمانی در ایران