اهمیت خاورمیانه در تاریخ معاصر جهان و اهمیت جغرافیایی ایران در خاورمیانه

گذشته از آن چه محرک اصلی و حقیقی روسیه برای تهدید هندوستان بوده است، یک نکته روشن و مسلم است و آن انی که این تهدید دایمی روسیه باعث شده بود که انگلستان به نوبه ی خویش برای کنترل سیاسی اقتصادی دو کشوری که بین روسیه و هندوستان قرار داشتند، یعنی ایران و افغانستان، که به عنوان کشورهای قرنطینه به حساب می آمدند، مدام فشار بیاورد و با تمام قدرت هر گونه پیشرفت و ترقی را در این دو کشور مانع شود. برای مثال، انگلستان هر نوع کوششی را از طرف دولت ایران جهت ایجاد راه آهن خنثی می کرد. به نظر دولت انگلستان اگر کشور پهناور هندوستان توسط تدابیر و نقشه های مخصوص نظامی محافظت نمی شد، در مقابل تهاجم خارجی شدیداً آسیب پذیر بود. به همیت علت انگلستان از هیچ کوششی برای حفظ و حمایت هندوستان، که به عنوان ستون اصلی امپراتوری استعماری انگلستان شناخته شده بود، فروگذار نمی کرد؛ از آن جمله نه تنها کمربندی مرزی از کشورهای قرنطینه در اطراف هندوستان ایجاد کرده، بلکه راه های سوق الجیشی مهمی را هم که به این سرزمین ختم می شد تحت کنترل خویش آورده بود. به خصوص بعد از متلاشی شدن امپراتوری عثمانی، در پایان جنگ جهانی اول، انگلستان با تحت کنترل در آوردن مستعمرات امپراتوری عثمانی که بین دریای مدیترانه و خلیج فارس واقع بود، موقعیت سوق الجیشی فوق العاده ای جهت دفاع از هندوستان به دست آورده و بدین ترتیب سرزمین های بین دریای مدیترانه و خلیج فارس تبدیل به مناطق کلیدی در برنامه های تدافعی انگلستان شده بودند.
با شروع جنگ جهانی دوم، موقعیت امپراتوری انگلستان در منطقه چنین بود: تعدادی از کشورهای این حوزه تحت کنترل مستقیم آن دولت بودند؛ تعدادی نیز تحت قیمومت آن کشور قرار داشتند و گروهی نیز از نظر سیاسی به وسیله ی انگلستان کنترل می شدند.
برای انگلستان حفظ این موقعیت دارای اهمیت استراتژیکی غیر قابل تصوری بود، زیرا هر چند انگلستان می توانست به طور موقت راه دریایی به هندوستان را از دریای مدیترانه و دریای سرخ به دماغه ی امید منتقل کند، اما نمی توانست از موقعیتش در این منطقه از جهان چشم بپوشد. شکست احتمالی انگلستان در این منطقه بر قدرت کنترل هندوستان و دفاع از این کشور نتیجه ی فاجعه آمیزی داشت، چرا که مرکز اصلی سوق الجیشی جهت دفاع از هندوستان در این منطقه متمرکز شده بود.
بنابراین هیچ جای تعجبی نیست که رهبران انگلستان اهمیت خارق العاده ای برای خاورمیانه، چه برای کشورهای واقع در این منطقه و چه راه های آبی واقع در آن قایل می شدند. هر چند بعضی از این مناطق، به غیر از اهمیت سوق الجیشی مذکور، به علل دیگری، نظیر دارا بودن گندم، نفت و پنبه اهمیت داشتند و بنابراین تسلط و کنترل راه های زمینی و دریایی، که به هندوستان منتهی می شد، فقط به معنی حفظ امنیت مرزهای هندوستان نبود، بلکه از نظر اقتصادی نیز منافع عظیمی را برای امپراتوری استعماری انگلستان با خود به ارمغان می آورد. به علاوه وجود موادی مانند نفت نه تنها منبع درآمد عظیمی را برای این کشور تشکیل می داد، بلکه دسترسی به نفت این منطقه حفاظت از راه های سوق الجیشی را نیز سهولت بیشتری می بخشید، چرا که نیروی دریایی انگلستان بدون کوچک ترین دغدغه ی خاطری می توانست نفت ارزان و فراوان خلیج را مورد استفاده قرار دهد.

اهمیت جغرافیایی ایران در خاورمیانه

در میان کشورهای خاورمیانه، در طرح های تدافعی انگلستان در هندوستان ایران نقشی اساسی را بازی می کرد. گذشته از نفت، که برای نیروی دریایی انگلستان در حوزه ی اقیانوس هند و خلیج فارس جنبه ی حیاتی داشت، ایران جزو آن گروه از کشورهایی بود که جبهه ی نخست حلقه ی دفاعی سوق الجیشی اطراف هندوستان را تشکیل می دادند. به علاوه این کشور نقش کشور قرنطینه ای را نیز برای این مستعمره ی وسیع و مهم انگلستان به عهده داشت. ایران سر پلی بین آسیای مرکزی و هندوستان بود و کمر بند دفاعی مهمی را در مرزهای هندوستان، از بلوچستان «جنوب غربی» تا خلیج فارس، که خود بخشی از اقیانوس هند است، تشکیل می داد. خلیج فارس از نظر بین المللی به هیچ وجه اهمیت کمتری از کانال سویز نداشت. این خلیج برای هندوستان مرکز تجارت و سیاست بود. از نقطه نظر سوق الجیشی، به عقیده ی مقامات انگلیسی، این خلیج می بایستی کاملاً تحت کنترل آن کشور باشد تا علاوه بر تأمین سایر امتیازات، انگلستان بتواند حاکمیت خود را بر مناطق نفتی این منطقه نیز تحمیل کند و به علت همین اهمیت خارق العاده، انگلستان معصمم بود تا با هر گونه کوششی که سایر دول جهت افزایش نفوذ و یا ایجاد پایگاه های دریایی در خلیج فارس به عمل می آوردند، مقابله کند. حتی در سال 1903 م. «1282 ش.» لندسان در مورد اقدامات احتمالی روسیه در ایران گفته بود:
«... ایجاد یک پایگاه دریایی یا ایجاد بندر نظامی توسط هر دولت خارجی در خلیج فارس به عنوان اعلان جنگ [به انگلستان – م.] تلقی خواهد شد».
در قالب اتخاذ چنیند سیاستی بود که انگلستان توانست نفوذ خود را بر تمامی منطقه ی خلیج فارس گسترش دهد و با شروع جنگ جهانی دوم تقریباً بر تمامی این منطقه به طریقی مسلط باشد. از شط العرب تا جنوب تنگه ی هرمز در حوزه ی آب های تحت حاکمیت نماینده ی سیاسی انگلستان بود که برای سراسر خلیج فارس تعیین شده بود. انگلستان بدین ترتیب کویت، مسقط و مجمع الجزایر بحرین را کنترل می کرد. مجمع الجزایر بحرین خود به عنوان پایگاهی برای کنترل منطقه ی نفوذ انگلستان در عراق و مهم تر از همه برای کنترل چاه های نفت شرکت ایران و انگلیس در جنوب ایران اهمیت بسزایی داشت. این مجمع الجزایر نه تنها پایگاه مهمی برای نیروی دریایی انگلستان، بلکه ایستگاه سوخت گیری هواپیماهای انگلیسی که به هندوستان و آسیای دور پرواز می کردند نیز بود.

منبع: کتاب،اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم،همایون الهی

اهمیت خاورمیانه در تاریخ معاصر جهان و اهمیت جغرافیایی ایران در خاورمیانه

مطالب مشابه :

اهمیت خاورمیانه در تاریخ معاصر جهان و اهمیت جغرافیایی ایران در خاورمیانه

نخ سفید،نماد صلح جهانی ،دنیای بدون جنگ و خونریزی در رکاب یک دوچرخه سوار ایرانی تابستان 91

زندگینامه دکتـــر فرهــــــاد رستمیـــــــــان

نبرد ژئوپلیتیک روسیه و غرب در اوکراین، زنده شدن جنگ سرد

بسته شدن عکاسی قاصدک بدلیل عدم رعایت قوانین اسلامی

خزر در سیاست جهانی/تعامل ژئواکونومی و ژئوپلتیک(قسمت اول)

تاریخچه فوتبال دستی