اقدام پژوهی

آموزش نحوه‌ي تنظيم طرح اقدام پژوهي:

اگر يادآوري نمايم كه اقدام پژوهي به‌عنوان يك فعاليت كيفي سابقه چنداني در امور عمومي و مشاركت‌هاي جمعي ندارد در آن صورت مي توانيم اذعان كنيم كه در ميان اقدام پژوهان كار معلمان پژوهنده فوق العاده نو و بديع مي باشد كه از بطن مديريت آموزشي، طرح و هدايت و ارائه شده است و معلمان به لحاظ حرفه اي بودن امور، سعي وافر داشته اند كه خلاقيت ها و قابليت‌هاي خويش را هنرمندانه و عالمانه در جهت بهبود شرايط رهپويي نمايند.

بحث و برنامه معلم پژوهنده به طور رسمي 11 سالي است كه در وزارت آموزش و پرورش، به ويژه در پژوهشكده تعليم و تربيت و شوراهاي تحقيقات سازمان هاي آموزش و پرورش سراسر كشور مورد توجه قرار گرفته است. گر چه در سال هاي اخير در اين باره مطالبي نوشته شده و به جوانبي از اين موضوع پرداخته شده است، اما تا جائي كه نگارندگان آگاهي دارند تا رسيدن به جايگاه واقعي فاصله بسيار زيادي داريم.

مقاله‌اي كه در اختيار شما قرار گرفته است با هدف آشنائي معلمان و علاقمندان به اقدام‌پژوهي است. اين مقاله راهنمائي است براي معلمان و ديگر كاركنان اداري و آموزشي كه مي خواهند براي بهسازي و ايجاد تحول در وضعيت فعلي آموزش در كلاس درس و مدارس و محل كار، شخصاً به پژوهش بپردازند و نتايج آن را خود و همكارانشان در حين كار و عمل در كلاس‌هاي درس و اداره ملاحظه نمايند.

با پژوهشگر شدن معلمان فاصله نظر و عمل كه همواره مورد انتقاد اكثر صاحب نظران و دست‌اندركاران است، از ميان مي رود. ميان نظرات علمي و دانشگاهي و كلاس درس پيوند حاصل مي شود. خود معلمان بالنده شده و رشد مي يابند، خود باوري در آنان تقويت مي شود. به موضوع ها و مسائل محلي و منطقه اي توجه كافي مي شود. حس تعلق و مشاركت جوئي در آنان تقويت مي شود، اعتبار كارشان بيشتر شده و خلاقيت شان گسترش مي يابد.

نگارندگان همراه ديگر علاقمندان به موضوع معلم پژوهنده، بر اين باورند كه، تا خود معلمان وارد ميدان پژوهش نشوند نمي توان فقط به اتكاي يافته هاي پژوهشي پژوهشگران دانشگاهي و مرسوم، تحول چشم‌گيري در آموزش و يادگيري به وجود آورد. اين سخن نه ادعا، بلكه واقعيتي است كه امروزه نه تنها در كشور ما، بلكه در ديگر كشورهاي در حال توسعه و پيشرفته از سوي بسياري از انديشه‌گران و صاحب نظران علوم تربيتي پذيرفته شده است.

به منظور گسترش و کاربردی نمودن اقدام پژوهی یا پژوهش در عمل، سعی شده ضمن معرفی مراحل به زبان ساده و در عین حال علمی، مثال هایی جهت انتقال بهتر مفهوم به خوانندگان محترم عرضه شود.

اميد است اين فعاليت براي همكاران عزيز فرهنگي ما مثمر ثمر واقع شود.

مراحل اقدام پژوهی

1- مشخص کردن موضوع و عنوان پژوهش

اولین گام در همه پژوهش ها تشخیص و تعیین موضوع است. موضوع در اقدام پژوهی باید با رشته و حیطه کاری و شغلی فرد مرتبط باشد. هم چنین موضوع باید تا حدی محدود باشد. این محدودیت ویژگی خاص اقدام پژوهی است. به طور مثال موضوعی مانند بهبود کارایی معلمان موضوعی کلی است که در حیطه پژوهش در عمل نیست اما موضوعی مانند کاربرد حل مسئله در درس ریاضی در مبحث جبر می تواند موضوعی باشد که برای معلمِ اقدام پژوهِ ریاضی اتفاق افتاده باشد و علاقه مند به علمی کردن آن باشد. درباره انتخاب موضوع جای نگرانی نیست چون ما معلمان همواره در حال اقدام پژوهی به طور غیر رسمی هستیم اما خود از آن نا آگاهیم، هر روزه در صدد رفع مشکلات متعدد آموزشی و پرورشی می باشیم غافل از آن که این ها همان پژوهش در عمل اند. موضوع اساساً باید مورد علاقه پژوهشگر، مهم و پژوهش پذیر باشد. اقدام پژوهی در واقع تجربیات معلمان به صورت گزارش علمی و مستند است. لذا توصیه می شود عنوان با کلمه «چگونه توانستم» شروع شود. در عنوان تغییر مورد نظر باید ملحوظ شود. به طور مثال:

«چگونه توانستم یادگیری بحث سنگ‌ها را در درس علوم سال دوم راهنمایی افزایش دهم؟»

جمله با چگونه توانستم آغاز شده است. موضوع به طور کامل مشخص و مربوط به سال دوم راهنمایی در مبحث سنگ هاست و تغییر نیز کاملاً واضح و روشن است: افزایش یادگیری.

سعی شود موضوعات برای معلمان مربوط به فرایند یاددهی-یادگیری، برای مربیان و مشاوران مشکلات رفتاری و پرورشی و برای مدیران و معاونان مشکلات مدیریتی، اجرایی و جو سازمانی انتخاب شود.

در اقدام پژوهی، پژوهشگر با دقت در فرايند ياددهي و يادگيري و آن چه كه در محيط شغلي رخ مي‌دهد، با مشکل برخورد می کند. مثلاً در حین تدریس درس علوم معلم دانش آموزان کلاس را متفاوت با کلاس های هم سطح دیگر می بیند. پس از چند جلسه به این موضوع اطمینان پیدا می کند و چنین شخصی با عنوان و وضعیت درس علوم دانش آموزان یک کلاس برخورد کرده است. مساله ای که یک اقدام پژوه با آن برخورد می کند مربوط به حوزه کاری اوست. در آموزش و پرورش مسائلی ممکن است توجه اقدام پژوهان را به خود جلب کند و آن ها پس از برخورد با مساله به آن بپردازند.

ویژگی های عنوان در اقدام پژوهی :

ـ عنوان باید در بر گيرنده‌ي مساله اصلی پژوهش باشد.

برای یک کار اقدام پژوهی عنوان زیر انتخاب شده است:

«بهبود روش تدریس درس آمار در سال دوم دبیرستان» در صورتی که مساله ی اقدام پژوه، ضعف یادگیری دانش آموزان یک کلاس در درس آمار بود و او با اتخاذ یک روش تدریس جدید و خلاق، توانسته، یادگیری دانش آموزان را بهبود بخشد. بنابراین عنوانی که در بر گیرنده مساله تحقیق است «افزایش توان یادگیری دانش آموزان در درس آمار» است.

ـ عنوان باید بدون ابهام باشد .

پژوهشگری مسئله اش ضعف دانش آموزان یک کلاس در درس آمار پایه دوم دبیرستان بوده که با تلاش فراوان موفق شده بود سطح یادگیری آن ها را در حد چشم گیری افزایش دهد. عنوان مناسبی که سزاوار این فعالیت علمی است می تواند چنین باشد :« تقویت یادگیری دانش آموزان یک کلاس پایه دوم دبیرستان در درس آمار با استفاده از روش ...» ولی در عنوان محقق، نه هدف از مسیر اصلی روشن است و نه زمینه ی تغییر (تغییر چه چیز ؟) و یا عنوان «بررسی سطح اعتقادات دانش آموزان یک کلاس» از شفافیت و رسایی لازم برخوردار نیست .

ـ عنوان باید از چارچوب محیط کاری محقق سرچشمه بگیرد .

o افزایش اعتماد دانش آموزان در جلسه ی امتحان

o افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

عنوان های فوق با فرض معلم بودن پژوهشگر به صورت زیر اصلاح می شود .

o « چگونه توانستم اعتماد به نفس دانش آموزان دختر کلاس پنجم دبستان شهید راحمی شهرستان اسدآباد را افزایش دهم؟»

o « چگونه توانستم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در کلاس چهارم ابتدایی دبستان مهدیه شهرستان اسدآباد را افزایش دهم؟ »

ـ عنوان باید تغییر وضع نامطلوب را در جهت بهبودی وارتقاء نشان دهد .

در اقدام پژوهی تبدیل وضع موجود به وضع مطلوب در عنوان باید نشان داده شود. واژه های زیر تبدیل وضع موجود به وضع مطلوب را نشان می دهد و بهتر است عنوان با این کلمات آورده شود .

« تقویت، کاهش، تغییر، اصلاح، ایجاد، حل رفع، تبدیل، بهبود، راهکار عملی»

به مثال های زیر توجه کنید :

o روش یادگیری مبحث واریانس در درس آمار پایه دوم رشته ریاضی دبیرستان

o ناسازگاری یک دانش آموز

o تشویق و ترغیب دانش آموزان یک مدرسه برای شرکت در مسابقات کتاب خوانی

هیچ یک از عنوان های بالا تغییر را نشان نمی دهد . اصلاح موارد فوق به قرار زیر است :

o چگونه توانستم یادگیری‌ مبحث واریانس را در دانش آموزان پایه دوم رشته‌ریاضی‌دبیرستان به روش مشارکتی افزایش دهم؟

o چگونه توانستم رغبت دانش آموزان دبستان بعثت به شرکت در مسابقه ی کتاب خوانی افزایش دهم؟

o راهکارهای عملی مناسب برای رفع ناسازگاری یک دانش آموز

ـ عنوان باید با مسأله هم پوشی داشته باشد .

اگر پژوهشگری برای حل مشکل رفتاری یک دانش آموز تلاش کرده باشد عنوان زیر با مساله ای که محقق دنبال کرده هم پوشی ندارد :

«حل مشکل رفتاری دانش آموزان » اصلاح شده آن به شکل زیر است :

«حل مشکل رفتاری یک دانش آموزپایه دوم ابتدایی»

یا اگر محقق برای افزایش انگیزه دانش آموزان یک کلاس تلاش کرده باشد عنوان زیر با مساله پژوهشگر هم پوشی ندارد .

« افزایش انگیزه دانش آموزان » که آن را به صورت «افزایش انگیزه دانش آموزان یک کلاس پایه دوم متوسطه رشته ریاضی در درس آمار و مدلسازی» می توان اصلاح کرد.

2- توصیف وضع موجود

در توصیف وضع موجود، کمبودها، ضعف‌ها، نارسایی ها ،کاستی ها ، عیب ها و نقص ها و مخصوصاً عواملی که لازم است تغییر یابد از زوایا و ابعاد گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده می شود. « اقدام‌پژوه کسی است که برای تغییر وضعیت موجود در جهت بهبود تلاش می کند . این وضعیت ممکن است در مقایسه با شرایط هم سطح و مشابه کار اقدام پژوه، وضع نامطلوبی باشد ، مانند ناسازگاری یا گوشه‌گیری یک دانش آموز یا ضعف درسی دانش آموزان یک کلاس و در مقایسه با سایر کلاس ها یا ضعف بهره وری بخشی از اداره در مقایسه با سایر بخش ها ... » ممکن است وضعیت مورد نظر ، در مقایسه با الگوی مطلوب وبهتری که در ذهن اقدام پژوه وجود دارد وضعیت مطلوبی نبوده امّا در مقایسه با شرایط هم سطح مشابه کار اقدام پژوه وضعیت مشابهی داشته باشد مانند مدرسه ای که از نظر درسی مشابه مدرسه های دیگر است امّا اقدام پژوه با طرح های ابتکاری بنا دارد آن را ارتقاء بخشیده و به وضعیت بهتری تبدیل کند .

اقدام پژوهی ، پژوهش درباره وضعیتی است که در آن قرار داریم یعنی اینجا و اکنون. لذا این جا و اکنون باید به روشنی توصیف گردد تا تصویری روشن از آن چه در حال حاضر در محیط کار و مسئله ی وی رخ می دهد در اختیار بگذارد. در این قسمت موارد زیر با جمله بندی مناسب باید ذکر گردد:

o مشخصات و مختصری از شرح حال معلم پژوهنده به طور مثال: نام و نام خانوادگی، سابقه تدریس، رشته شغلی، و سابقه ای کوتاه از مکان های تدریس (مدارس).

o مدرسه در کجا قرار دارد؟ دخترانه است یا پسرانه؟ چند دانش آموز دارد؟ دو نوبته است یا یک نوبته؟ در چه کلاسی پژوهش صورت می گیرد؟ در چه درسی؟ در چه موضوعی؟ درباره کدام دسته از دانش آموزان؟

o مشکل یا مسئله ای که با آن مواجه هستید را تشریح کنید. در این قسمت از شواهد به طور کلی یاد کنید به طور مثال بارها مشاهده شده است که دانش آموزان در درس انشا بی رغبت هستند یا نمرات انشا حاکی از بی رغبتی دانش آموزان است و یا ... .در پایان این بخش، متن را با یک یا چند سئوال اساسی پژوهش خود به پایان برسانید. این قسمت مهم ترین بخش توصیف وضع موجود است.

در زیر نمونه ای از توصیف وضعیت موجود آورده شده است :

اینجانب الف.ب حدود هفت سال است که سابقه تدریس در رشته آموزش حرفه وفن را دارم. در طول این مدت همیشه سعی می کردم که از روش های فعال تدریس استفاده کنم. زیرا معتقدم که با این روش‌ها، دانش آموز هم روش یادگیری و هم روش زندگی را فرا خواهدگرفت. از این مدت دو سال است که درمدرسه راهنمایی سیزده آبان مشغول به تدریس هستم. مدرسه راهنمایی پسرانه سیزده آبان در شهرک شهید قندی اسدآباد قرار دارد. این مدرسه که یک نوبته است حدود 275 دانش آموز دارد و دارای سه کلاس درپایه اول ،چهار کلاس در پایه دوم و چهار کلاس در پایه سوم می باشد که وظیفه تدریس درس آموزش حرفه وفن پایه دوم برعهده اینجانب است ؛ درحالی که در سال قبل، وظیفه ی تدریس این کلاس ها(دوم) با من نبود . کتاب مربوط به این درس بخش هایی با عنوان " تحقیق کنید" دارد که درآن دانش آموزان باید پژوهشی ارائه دهند که چهار نمره از20 نمره مستمر کلاسی نیز به این پژوهش ها اختصاص داده می شود. تقریباً هر ماه یکبار، هرگروه از دانش آموزان ( که هرپنج نفر یک گروه را تشکیل می دادند)بایدبه طور مشارکتی درباره یک موضوع، پژوهشی را انجام و به کلاس ارائه کنند.

در اواسط آبان ماه بود که گروه ها دومین پژوهش خود را ارائه دادند. اگرچه در پژوهش اولی مشکلاتی اساسی وجود داشت و این مشکلات نیز به آن ها بازخورد داده شده بود اما در کار دوم نیز مشکلات کماکان دیده می شد . وقتی علت کار را می پرسیدم جواب های گوناگونی می شنیدم و هرکس دلیلی ذکر می کرد . لذا دریافتم که دانش آموزان در انجام کارهای پژوهشی مشکلات زیادی دارند. در این پژوهش روش ها ی آموزشی وراه حل ها برای تمام کلاس ها به کاربرده شده اما به دلیل کمبود وقت و هزینه، اجرای پرسشنامه ها و ارزیابی کارها به طور تصادفی روی یکی از چهار کلاس که دوم الف بود انجام گرفت . کلاس دوم الف دارای 20نفر دانش آموز است و از نظر درسی در بین کلاس دوم ها رتبه اول را داشت. با این توصیف برآن شدم که بدانم ریشه این مشکلات کدامند؟ چه راه حلی(هایی) وجود دارد؟ و چگونه با به کارگیری این راه حل ها می توانم توان انجام پژوهش را در دانش آموزان ارتقا بخشم؟

3- گردآوری اطلاعات (شواهد1) :

در شواهد1، اطلاعات ومعلوماتی که برای تبیین مساله حاصل شده است ، به کمک اسناد ومدارک (ارقام، اعداد، جدول ها و نمودارها و...) ملموس تر، گویاتر، عینی تر، تجربی تر و سنجش پذیرتر می شود .

اگر در توصيف وضع موجود، بی رغبتی دانش آموزان نسبت به موضوع درسی شرح داده شد، در شواهد1 این بی‌رغبتی با ثبت اعداد، ارقام و نمودار و جملات باید نشان داده شود و اظهار نظرات آن ها در رابطه با این بی‌رغبتی لازم است به صورت مکتوب در آید. در شواهد 1 معلومات به دست آمده هر چه دقیق تر، مستدل تر و مستندتر تشریح وتنظیم بشود؛ در مقایسه آن با شواهد 2 (که مربوط به وضعیت مطلوب است)، تغییرات و اصلاحات ایجاد شده قابل سنجش تر خواهد بود. در توصیف وضعیت موجود نمونه بالا ،اقدام پژوه ادعا کرده بود که دانش آموزان در انجام تحقیق بسیار ضعیف هستند . او برای تهیه وتکمیل اسناد و شواهد خود از دانش آموزان پرسشنامه ای درباره میزان اطلاعات پژوهشی به عمل می آورد ونمرات آنان را ثبت می کند و برای این نمرات جدول فراوانی مربوط به توزیع نمرات آن ها را تنظیم می کند. هم چنین از تحقیقاتی که انجام داده اند ارزیابی به عمل می آورد تا ضعف های آنان را بشناسد. لازم به ذکر است که در این مرحله قضاوت نمی شود. قضاوت درباره داده های به دست آمده در مرحله تجزیه و تحلیل انجام می شود.

شواهد 1 باید دارای ویژگی های زیر باشند :

1. براي گردآوري اطلاعات مي بايست از ابزار متناسب با مسأله يا مشكل استفاده شود. اين ابزار مي‌تواند پرسش‌نامه، مصاحبه، مشاهده، اسناد، آزمون‌ها، معاينه و ... و يا تركيبي از آن‌ها باشد.

2. عینی و یا بر مبنای اعداد و ارقام قابل مقایسه باشد .

3. مبتنی بر قضاوت محقق نباشد . وقتی محقق ادعا می کند وضع درسی کلاس بد است ، در شواهد 1 باید نمره های کلاسی ارائه شود تا دیگران بتوانند به راحتی بر ضعف کلاس داوری کنند و حداقل منظور محقق را از ضعف بدانند .

4. برای اثبات وضع موجود گزارش ضعف کاری یک هفته ملاک نیست مثلاً در ارتباط با درس زبان ، نمره ها چند بار امتحان لازم است و اظهارات یکی دو روزه حتی هفته ای در مورد بی رغبتی کسی نسبت به چیزی که نمی تواند ملاک درستی باشد .

5. فقط مسأله را باید به اثبات برسانند نه جوانب آن را . در عنوان « بالا بودن توان درسی یک دانش‌آموز با حل مشکل گوشه گیری او » شواهد اگر منحصر به وضعیت رفتاری خود باشد کافی نیست .

6. برای نشان دادن بی رغبتی دانش آموزان به یک درس، گزارش نمره ها کافی نیست بلکه باید شواهد مبنی بر بی رغبتی آنان نسبت به درس ارائه شود از قبیل نتایج تست ها یا سوالات رغبت سنج یا اظهارنظرهای دانش آموزان دیگر ( از روش های مختلف جمع آوری اطلاعات استفاده کنید)

منابع گردآوری اطلاعات عبارتند از :

o خود یا افراد مورد مطالعه

o نزدیکان فرد یا افراد مورد مطالعه

o افراد متخصص در موضوع مورد نظر

o کتاب ها ، نشریه ها ، مجله ها و روزنامه ها

o طرح های پژوهشی

o اموری که با مساله در ارتباط هستند

o رایانه و ...

7. محقق در هنگام گرد آوری اطلاعات ، لازم است تمامی فعالیت های خود را با زمان بندی یادداشت کند . ویژگی‌های دقیق منابع را ثبت کند و هیچ عملی یا نکته ای را که با مساله ارتباط دارد ، کوچک تلقی نکند .

8. کارهای دیگران را که در پیرامون یا مرتبط با این کار انجام داده اند حتماً محقق مطالعه کند .

4- بررسی پیشینه پژوهش

در این مرحله پژوهشگر با بررسی پژوهش ها، کتابها، مجلات و منابع مکتوب از جوانب مسأله خود به طور کامل آگاه می شود. بررسی پیشینه چندین فایده دارد:

o کمک در انتخاب ابزار مناسب،

o کمک در انتخاب و نحوه اجراي راه حل های آزموده شده و معتبر

o پرهیز از رویکردهای بی ثمر

o به دست آوردن بینش پژوهشی

در بررسی منابع اطلاعاتی به سراغ منابعی بروید که مستقیماً به پژوهش شما مرتبط باشد. منابع باید حداقل یکی از متغیرهای (موضوع اصلی) پژوهش شما را در بر بگیرد. برای گزارش کردن یافته های پژوهشی دیگران باید نام پژوهشگر یا نویسنده، عنوان پژوهش و نتایج آن را بیان کنید. مثلاً برای موضوع « افزایش رغبت دانش آموزان به پژوهش»، تحقیق زیر می تواند مفید باشد:

نوری (1381) در طرح پژوهشی که با عنوان "راه های جذب دانش آموزان دوره ی متوسطه به مطالعه وتحقیق درشهرستان اسدآباد" انجام داده موارد زیر را به عنوان موانع پژوهش دانش آموزی بیان کرده است:

o نبود کلاس های آموزش روش تحقیق

o نبود راهنما و مشاور در زمینه آموزش تحقیقات

o آشنا نبودن با فعالیت های تحقیقاتی

o عدم تشویق مناسب برای انجام تحقیق

o دسترسی نداشتن به مجلات و نشریات

5- تجزیه و تحلیل داده ها

- پس از این که به کمک داده ها تصویر روشن و گویایی از وضعیت موجود دادید، لازم است این داده‌ها را تجزیه و تفسیر کنید تا زمینه ها و امکان راه حل ها و اقدام های مناسب فراهم شود. به عبارتی شما در مرحله قبل فقط داده ها را جمع آوری کردید حال لازم است آن ها را با استدلال و منطق به اطلاعات تبدیل کنید و در مورد آن ها با رعایت اصل صداقت و امانت، قضاوت کنید. در این قسمت بهتر است از مشارکت همکاران و تجربه های خود استفاده نمایید. گاهی برای انتقال بیشتر مفهوم، از نمودارها و اشکال مختلف استفاده كنيد که این نیز ابتکار جالبی به شمار می رود.

به هر ترتیب معلم پژوهنده، از داده های گردآوری شده باید در جهت اثبات وجود مشکل و ابعاد و زوایای آن استفاده کند.

6- ارایه راه حل‌ها:

پژوهشگر با استفاده از اطلاعات به دست آمده و تجزیه وتحلیل آن ها ابعاد وجوانب مشکل را به طور دقیق وشفاف شناسایی می کند. البته تشخیص مشکل و به دست آوردن آگاهی بیشتر در مورد علل و عوامل آن، حاصل مطالعه وضعیت موجود، از طریق تکیه بر اطلاعات جمع آوری شده و بررسی پیشینه مطالعاتی می باشد. هدف پژوهشگر نیز در این مرحله پیدا کردن راه حل هاي تغییر وضعیت موجود است. در ضمن تشخیص راه حل مناسب، بهتر است به روش تصمیم مشارکتی صورت بگیرد. زیرا نظر جمعی نسبت به نظر فردی از ارزش و وجاهت علمی و عملی بیشتری برخوردار است . بدون مشورت و نظر خواهی از دیگران ابداع راه حل مناسب به آسانی میسر نخواهد شد. تمامی راه حل های ممکن را فهرست کنید. حال باید از بین این راه حل ها، به انتخاب راه حل دست بزنید. مرحله انتخاب راه حل به تفکر بیشتری نیاز دارد. در این مرحله باید معایب؛ محاسن و اثر بخشی این راه حل ها را به استناد شاخص ها و معیارهایی که در اختیار دارد با هم مقایسه کند و اگر تشخیص داد یکی از آن راه ها برای بهبود بخشی وضع موجود از همه کارسازتر است ، باید آن را به طور مستند دقیق ومستدل تشریح کند و علت حذف راه حل های دیگر را نیز باید بیان کند .

توصیه جهت انتخاب راه حل بهتر

1. همیشه در نظر داشته باشید که راه حل مورد نظر به اطلاعات کافی استوار باشد .

2. هر چه اطلاعات جمع آوری شده درباره راه جدید بیشتر ومنطقی تر باشد، امکان توفیقتان بیشتر خواهد بود.

3. در انتخاب راه حل دقت به خرج دهید.

4. پس از انتخاب راه حل جدید طرحی برای آن تدوین کنید وچگونگی اجرای راه جدید را به تصویر بکشید.

5. برنامه ریزی كنيد. چه فعالیت‌هایی؟ توسط چه کسی؟ با چه وسایلی؟ چگونه؟ از جمله پرسش‌هایی است که در برنامه ریزی باید به آن پاسخ دهید .

6. راه جدیدتان حتماً باید در ارتباط با پرسش اساسی پژوهشتان باشد . یعنی این پرسش که «درباره این وضعیت چه کاری می توانم انجام دهم » ، راه شما در حقیقت پاسخ به این سوال اصلی است مثال :

موضوع تحقیق:« ضعف توان یادگیری مفاهیم و اصطلاحات در درس زمین شناسی »

عنوان تحقیق: « افزایش توان یادگیری مفاهیم و اصطلاحات …درس زمین شناسی در یک کلاس پایه سوم دبیرستان، رشته تحصیلی تجربی »

راه حل ها: 0000000

ارائه راه حل: . . . چهار راه حل ارائه شد، اولی به علت هزینه زیاد قابل اجرا نبود دومین راه حل چون با فاصله زمانی یک ماه صورت می‌گرفت تصور می رفت که بازدهی چندانی نداشته باشد، راه حل سوم به علت محدود بودن امکانات مدرسه میسر نبود . امّا راه حل چهارم نحوه مشارکت دانش آموزان را فراهم می کند و دانش آموزان را با انگیزه قوی به تلاش و تکاپو وا می دارد، مناسب بود.

7- اجرای راه حل و نظارت بر آن

در اجرای راه حل هرقدر برنامه ریزی و پیش بینی دقیق باشد، باز هم نمی توان حوادث و رویدادهای غیرمترقبه را برآورد کرد. فقط در مرحله اجرا و حرکت است که روند کارها مشخص مي‌شود و برای حوادث و مشکلات پیش بینی نشده، راهکارهای مناسب به دست می آید. لذا لازم است معلم پژوهنده برای اجرای طرح خود از روابط انسانی قوی برخوردار گردد تا بتواند از مدیریت فردی و جمعی دیگران بهره‌مند شود. به‌طور کلی برنامه ریزی برای هر راه حلی باید شامل فرآیند ذیل باشد.

1. توصیف راه حل‌هاي منتخب (در سطح فردی)

2. تشریح راه حل‌هاي منتخب به صورت نوشتاری و توزیع آن میان افراد درگیر با اجرای طرح

3. تدوین فهرست هر کوشش و قدم های مربوط و چگونگی انجام آن

4. چگونگی به عمل آوردن راه حل‌هاي مورد نظر

در توصیف راه حل‌هاي منتخب (اجرای راه حل) باید نکات زیر رعایت شود:

1. اقدام مورد نظر باید به صورت دقیق چنان توصیف شود که رویدادهای واقع شده در مدت اجرای طرح آشکار شود.

2. متشکل از داده های کمی وکیفی باشد.

3. باید بتوان داده را به نظم در آورد تا توصیف راه حل‌ها میسّر شود.

انتظار می رود که با اجرای راه حل منتخب، وضعیت موجود به وضعیت مطلوب تبدیل شود. اجرای راه حل برگزیده شده باید از زوایا، جوانب و ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار بگیرد، تا کسانی که به نحوی از انحاء در اجرای آن سهیم هستند دید روشن و شفافی نسبت به آن به دست آورند. «برای این منظور ضرورت دارد در جلسه های توجیهی، اقدام بهینه به طور مشروح بیان شود و رئوس اقدام مورد نظر و چگونگی انجام آن نوشته شده و میان اعضاء توزیع شود. سپس طبق برنامه به اجرای اقدام پژوهی پرداخته شود.

8- گردآوری اطلاعات (شواهد2):

پژوهشگر برای این که ثابت کند نتیجه تحقیق، تغییرات مثبتی را در پی داشته و در رفع مشکل موثر واقع شده، نیاز به ارائه شواهد و توضیحات دقیق دارد. این شواهد باید مبتنی بر اعداد و ارقام و مدارک قابل سنجش باشد. شواهد 2 باید مورد تائید افراد نخبه و متخصص قرار بگیرد و با دلیل و مدرک همراه باشد. برای نمونه ممکن است که پژوهشگر مدعی شود که با اجرای راه حل جدید اعتماد به نفس دانش آموزان الف را (20% ) بالا برده، این ادعا در صورتی قابل قبول است که با مدرک موثق نمرات حاصل از اجرای آزمون مخصوص اعتماد به نفس پیش از اجرای راه حل جدید، با نمرات پس از آن مقایسه شود تا نتیجه مورد ادعای او (20% افزایش) ثابت گردد. گزارش شواهد 2 با فعل های زمان گذشته‌ی ساده باید نوشته شود .

گزارش شواهد 2 بهتر است به گونه ای تنظیم شود که اطلاعات آن قابل تطبیق با شواهد 1 باشد به عبارت دیگر اطلاعاتی در شواهد 2 ارائه می شود بهتر است با اطلاعاتی که در شواهد 1 ارائه شده سنخیت داشته باشد.

تجانس شواهد 1 و 2 :

1- با توجه به این‌که شواهد 1 وضع موجود را توصیف می کند و شواهد2 وضعیت مطلوب را تشریح می کند، لذا فرآیند اقدام پژوهی لازم و ملزوم یکدیگرند.

2- اطلاعات شواهد 1 باید با اطلاعات شواهد 2 قابل مقایسه باشد.

3- ابزار گردآوری اطلاعات در شواهد 1 با ابزار گردآوری اطلاعات در شواهد 2 سنخیت داشته باشد.

4- شواهد 2 در توصیف و تبیین وضع مطلوب باید متناظر با شواهد 1 در وصف وضع موجود باشد.

چند توصیه برای شواهد 2

o در این مرحله می‌توانید برای داده‌های به دست آمده پوشه‌ای جداگانه با طبقه‌بندی خاص فراهم سازید.

o بیشتر بر داده هایی باید تکیه داشته باشید که به روشنی نشانگر ایجاد تغییر مطلوب در وضع موجود باشد .

o در این قسمت نیز تأکید می شود هر چه داده های شما منطقی تر و جامع تر باشد بهتر می توانید ادعایتان را ثابت کنید

9- ارزش یابی تأثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن

این مرحله مانند مرحله 4 است به عبارتی در این قسمت ما شواهدی که به دست آورده ایم را تعبیر و تفسیر می کنیم. از خود می پرسیم این داده ها نشانگر چه تغییرات یا رویدادهایی هستند؟ آیا پیشرفتی را نشان می دهد؟ به چه دلیل؟ (شواهد می آورید). پیشرفت ها در چه زمینه ها و مواردی بوده است؟ به چه دلیل؟ (با شواهد) درباره این تغییرات و رویدادها به چه نتایجی می رسیم؟ چرا؟ (با شواهد). لازم به ذکر است یکی از مهم ترین اصول در این بخش اشاره به وضعیت اولیه و وضعیت کنونی است که از مقایسه و تفسیر شواهد 1 و 2 به دست می آید.

در بحث اعتبار یابی نظر خواهی از همکاران، دانش آموزان و والدین و کسانی که به نحوی در جریان پژوهش شما بوده و اطلاع داشته اند بسیار مهم است. نظرات آن ها ممکن است مؤید کار شما یا بالعکس باشد. شما به عنوان معلم پژوهنده‌ي امین باید خلاصه‌ی نظرات آن ها را ذکر کنید.

10- نتیجه گیری و پیشنهادها

در این بخش، از فرایندی که پشت سر گذاشته اید، محدودیت ها، کاستی ها، ضعف ها و قوت ها و آن چه قابل ذکر است یاد کنید. این موارد ممکن است در پژوهش های بعدی راهنمای معلمان پژوهنده باشد و به یاری آن ها بیاید تا طرحی نو دراندازند. پیشنهادهایی که از دل پژوهش شما بیرون می‌آید می تواند به بهبود روند اجرایی، مسائل آموزشی و پرورشی، اصلاح جو همکاری و ... بینجامد.

ویژگی های گزارش یک تحقیق

1. گزارش باید به لحاظ ترتیب و توالی مطالب و موضوعات جالب و جذاب باشد.

2. گزارش تحقیق نباید به رنگ غرض، تعصب و به یک سو نگری آلوده شود.

3. گزارش باید به نثر سلیس، روان نوشته شود.

4. در گزارش تحقیق از به کار بردن واژه های دو پهلو ، مبهم و اغراق آمیز باید اجتناب کرد.

مراحل تدوین گزارش تحقیق

الف ) مطالب مقدماتی (صفحه عنوان ، چکیده و تشکر و قدر دانی، فهرست مطالب، جداول و نمودارها)

ب ) محتوای مطالب یا متن اصلي گزارش (شامل توصيف وضعيت موجود، شواهد1 ، تجزيه و تحليل داده‌ها، انتخاب راه‌حل، احراي راه‌حل، شواهد 2 و ...)

ج ) منابع

د ) پیوست ها

منابع :

ساکی، رضا، اقدام پژوهی (برای بهبود آموزش وتدریس)، چاپ اوّل، تهران: پژوهشکده تعلیم و تربیت، 1383 .

سیف الهی ، وجه الله ، اقدام پژوهی در آموزش و پرورش ، انتشارات گیلان ، 1384 .

قلسمی پویا ، اقبال ، پژوهش در عمل ، چاپ افست ، تهران ، پژوهشکده تعلیم وتربیت ، 1382 .

گویا ، زهرا ، تحقیق عملی و کاربرد آن در آموزش ، تهران ، پژوهشکده تعلیم وتربیت ، 1383.

سیدطاهر ، علی، کاربرد پژوهش در آموزش وپرورش، تهران ، شرکت فرهنگی هنری نقطه سایه ، 1382.

احمدی ، احمد ، راون شناسی نوجوانان و جوانان ، تهران 1374 .

سیف ، علی اکبر ، روان شناسی پژوهشی ، آگاه ، 1375

طاوسی، عزت، برگزیده مقالات راهنمایی– مشاوره ای معلمان، انتشارات وزارت آموزش وپرورش، 1384 .