نقشه چیست؟

نقشه چیست؟

نقشه عبارت است از تصوير قائم عوارض زمين نسبت به يك سطح مبنا (datum) در يك مقياس مشخص بر روي يك محيط مثل صفحه كاغذ، يا نمايش همين اطلاعات به صورت رقومي .

انواع نقشه

یک شکل گرافیکی که نمایانگر بخشی از سطح زمین است را شکل خاص و روابط نسبی را نقشه گویند. روابط نسبی به نام مقیاس نقشه معروف است. نقشه ها مناطق و اجسام روی زمین و زیرزمین را نشان می دهند. بیشتر نقشه ها برای مکان و هدفی خاص تهیه می شود مثل نقشه خیابان، نقشه بزرگراه، نقشه ارتفاعات (توپوگرافیک)، شکل خاک و سنگ های زیرزمین، نقشه های دمایی نشان دهنده جریان رودخانه و غیره.

کارتوگرافی

کارتوگرافی یا ساختن نقشه یعنی هنر و علم بیان کردن موارد و عوامل معلوم فیزیکی روی زمین و انتقال آن به صورت گرافیکی به روی کاغذ. نقشه، تصویر گرافیکی قسمتی از سطح زمین که از بالا دیده شده و با مقیاس مشخص است. علایم و موارد روی زمین به وسیله نشانه ها، خطوط، رنگ ها و اشکال نشان داده می شود.

مقیاس نقشه

نقشه قسمتی از سطح زمین را نشان می دهد. در نقشه سطح زمین در مقیاس بسیار کوچکتر است. مقیاس، بیان کننده نسبت اجسام در زمین و نقشه است. مقیاس عددی نقشه نسبت فاصله افقی روی نقشه را با فاصله افقی همان قسمت در روی زمین بیان می کند که معمولاً به صورت کسری نوشته می شود و کسر نماینده (RF) نامیده می شود. که از تمام اندازه گیری ها مستقل تر است. مثلاً RF 50000/1 یا 1:50000 یعنی یک واحد اندازه گیری شده در نقشه برابر است با 5000 واحد یکسان در روی زمین.

فاصله روی زمین

فاصله دو نقطه روی زمین از طریق اندازه گیری فاصله همان دو نقطه در روی نقشه محاسبه می شود و ضرب آن در مقیاس نقشه ازطریق نسبت RF به دست می آید.

خط مستقیم در فاصله زمین:

برای معین کردن فاصله زمینی مستقیم بین دو نقطه روی نقشه این گونه عمل می کنید که: لبه صاف یک تکه کاغذ را روی نقاط قرار دهید. هرکدام از نقاط را بر روی کاغذ علامت بزنید. کاغذ را به مقیاس گرافیکی تبدیل کنید و فاصله زمینی بین نقاط را محاسبه کنید.

فاصله زمینی در امتداد جاده ای پیچ در پیچ

برای اندازه گیری فاصله جاده های پیچ در پیچ، رودخانه یا هر مسیر مورب و منحنی از لبه کاغذ استفاده کنید. در روی کاغذ یا نزدیک لبه کاغذ یک علامت بزنید و در جایی که منحنی اندازه گیری می شود علامت دوم را بزنید. کاغذ را تا نقطه ای که مسیر مستقیم است ادامه دهید و هم روی کاغذ و هم روی نقشه علامت بگذارید. دو علامت ضخیم را روی هم قرار دهید. نوک مداد را روی کاغذ بگذارید و آن را نگه دارید و کاغذ را بچرخانید تا مسیر مستقیم دیگر به دست آید. دوباره روی کاغذ نقشه علامت بگذارید. این عمل را ادامه دهید تا اندازه گیری کامل شود. بعد کاغذ را روی مقیاس گرافیکی قرار دهید و فاصله آنها را محاسبه کنید.

نقشه های توپوگرافی

نقشه های توپوگرافی شکل مناطق و نواحی را نمایش می دهند. این نقشه ها به خوبی موقعیت های افقی اجسام و موارد قابل اندازه گیری را نشان می دهند. موقعیت های عمودی معمولاً با خط فاصل نشان داده می شود. دره ها، گودال ها، ارتفاعات و contour ها روی نقشه از سطح دریا سنجیده می شود.

دانش نقشه به صورت علامت ها، گریدها، مقیاس ها و فاصله هاست که برای مشخص کردن دو نقطه، شناسایی آن، اندازه گیری بین آنها و تعیین فاصله بین دو نقطه اطلاعات کافی را به شما می دهد. چه اتفاقی می افتد اگر یک صخره 300 فوتی در مسیر حرکت باشد؟ استفاده کننده نقشه با نگاه به نقشه توپوگرافی، تنوع بی نظمی ها و تغییرات سطح زمین در اثر عوامل طبیعی را می بیند همچنین بلندی ها و اختلاف ارتفاعات در نواحی مختلف مشخص می شود.

سطح تراز: اندازه گیری های عمودی را نشان می دهد. سطح تراز در اغلب نقشه ها از میانگین سطح دریا سنجیده می شود.

ارتفاعات: مشخص کننده های ارتفاع (فاصله عمودی) اشیاء و اجسام زیر و بالای سطح تراز است.

موانع عمودی: شکل و ارتفاع تغییرات زمین اثر عوامل طبیعی را نشان می دهد.

تهیه و تنظیم برای سایت تبیان: زهره پری نوش

اگر قصد سفر به مناطقی دارید که به آنها آشنایی کامل ندارید , قبل از عزیمت نقشه های دقیق منطقه را تهیه کنید . نقشه منطقه می تواند شما را در راهیابی , آشنایی با نوع خاک منطقه , آگاهی از مکان تپه های شنی و باتلاقها , ارتفاعات , چشمه ها و بسیاری از نکات پر اهمیت دیگر آگاه سازد . همچنین با در اختیار داشتن یک نقشه مناسب دید بهتری به محیط اطراف خود خواهید داشت . همراه داشتن وسایل مکان یابی مانند GPS و قطب نما نیز از جمله نکات مهمی است که نمی توان از کنار آن به سادگی گذشت .

برای تهیه نقشه های دقیق مناطق کویری می توانید به مراکز زیر مراجعه نمایید .

1-مرکز جغرافیایی ارتش واقع در خیابان شریعتی 2-سازمان نقشه برداری کشوری واقع در میدان آزادی , جنب فرودگاه مهرآباد .پیشنهاد می شود نقشه هایی که تهیه می کنید دارای اشل 2500/1 باشند و یک نقشه کلی با اشل 5000/1 نیز تهیه شود .

لینکهای زیر وب سایت هایی هستند که نقشه های دیجیتال در اختیار شما قرار می دهند:maps.google.com با کلیک بر روی این لینک وارد صفحه نقشه ماهواره ای سایت گوگل می شوید . پس از ورود , کلید sattelite را فشار دهید . سپس بر روی کشور مورد نظر رفته و روی نقشه زوم کنید . بالطبع به علت سرعت پایین اینترنت در ایران , نمایش نقشه ها با کندی همراه خواهد بود . این سایت حاوی نقشه ها با دقت بسیار بالا است که می تواند در پاره ای از موارد بسیار کار ساز باشد .

earth.google.com سایت بسیار جالبی می باشد که امکانات مشاهده نقشه به صورت سه بعدی را برای شما فراهم می کند . به این نحو که شما با تغییر موقعیت دید خود می توانی خود را در نقطه ای بر روی نقشه قرار دهید و سپس با چرخاندن نقشه کلیه ارتفاعات و توپوگرافی منطقه را مشاهده کنید . این برنامه همچنین موقعیت طول و عرض دقیق جغرافیایی و همچنین ارتفاع منطقه مورد نظرتان را در اختیار شما قرار می دهد . برای اجرای این برنامه ابتدا باید یک فایل به حجم 11 mb را دنلود کنید وسپس بصورت آنلاین به سایت منصل شوید .

geotips.com این سایت راهنمای شما در استفاده از نقشه‌های GIS و GPS می‌باشد. در این سایت می‌توانید راهی آسان و سریع برای پرینت کردن نقشه‌های GIS پیدا کنید و تصاویر Orthophoto را رایگان دریافت نمایید ، سایت مذکور شما را در این زمینه یاری می‌دهد. از طریق این سایت می‌توان به سایر سایت‌های مرتبط در این زمینه‌ متصل شد و درباره‌ی GPS و سیستم اطلاعاتی GIS امریکا اطلاعاتی را به‌دست آورد.

cartografx.com این سایت طوری طراحی شده است که می‌تواند نقشه‌های سه بعدی را از سرتاسر نقاط جهان در اختیار کودکان مدرسه‌ای و هم‌چنین نقشه‌کش‌های حرفه‌ای قرار دهد. شما می‌توانید سایر محصولات این شرکت را نیز ملاحظه و محصولات مورد نیاز خود را خریداری نمایید. این سایت شما را به سایر لینک‌های مرتبط متصل می‌سازد.

از دیگر سایتهای مفید در این زمینه وب سایت موسسه National Geography است که امکانات مختلفی در اختیار کاربر قرار می دهد .

دید کلی

نقشه‌های توپوگرافی نقشه‌هایی با مقیاس‌های بزرگ و کوچک هستند که برای نشان دادن خصوصیات فیزیکی سطح زمین بکار می‌روند. این نقشه‌ها برای مطالعات زمین‌شناسی بخاطر اطلاعات مفید آن از جمله قابلیت اندازه‌گیری فواصل افقی و یا ارتفاع عمودی نقاط مختلف یک وسیله اساسی به شمار می‌روند.

منحنی‌های میزان

منحنی‌های میزان خطوط فرضی هستند که تمام نقاط واقع در آنها دارای ارتفاع یکسان نسبت به سطح دریا و یا یک مبدا مشخص هستند. منحنی‌های میزان علاوه بر مشخص نمودن وضعیت پستی و بلندی ناحیه ارتفاع و شیب واقعی محل را نیز مشخص می‌نمایند.
فواصل منحنی‌های میزان بیانگر مسافت عمودی بین دو منحنی هستند. این فاصله معمولا برای تمام منحنی‌های متوالی ثابت نگهداشته می‌شود. مگر در مواقعی که ارتفاع منطقه معینی مانند قله وغیره را نشان دهند.

قوانین مربوط به منحنی‌های میزان:

1-خطوط تراز به طرف بالادست رودها یا به طرف بالادست دره خم می‌شوند. در محل دره‌ها این منحنی‌ها ، شکل V به وجود می‌آورند که نوک آن به طرف بالادست رود است و به طرف بالادست رود منحنی میزان پی در پی ارتفاعات بالاتری را نشان می‌دهند.

2-خطوط تراز در قسمت‌های فوقانی تپه‌ها منحنی‌های بسته‌ای را بوجود می‌آورند. قله تپه بالاتراز بالاترین منحنی میزان بسته قرار دارد.

3-گودال‌های (فرورفتگی‌های) قاقد راه خروجی را با منحنی‌ها بسته هاشوردار نشان می‌دهند. هاشورها طوری زده می‌شوند که نوک خط‌های هاشور طرف داخل گودی را نشان دهند.

4-فاصله خطوط تراز در دامنه‌های کم شیب بیشتر می‌شود.

5-فاصله خطوط تراز در دامنه‌های پرشیب کم می‌شود.

6-خطوط تراز دارای فواصل یکسان نشانگر دامنه‌های دارای شیب یکنواخت است.

7-خطوط تراز در موارد استثنایی همچون صخره‌های آویزان ، از روی یکدیگر عبور نکرده و همدیگر را قطع نمی‌کنند.

8-تمام خطوط تراز ، در نهایت یا در روی خود نقشه یا در حاشیه نقشه بسته می‌شوند.

9-یک خط تراز بالا هیچ وقت بین دو خط تراز پایین‌تر از خود قرار نمی‌گیرد و بالعکس ، به عبارت دیگر تغییر در جهت شیب زمین همیشه با تکرار خطوط تراز هم ارتفاع به صورت دو خط تراز جداگانه هم ارتفاع و یا برروی یک خط ترازی که دور می‌زند همراه است.

10-ارتفاع نقاط مرتفع بین خطوط تراز در بسیاری از جاها همچون تقاطع جاده‌ها ، قله کوهها و سطح دریاچه داده می‌شود.

پستی و بلندی:پستی و بلندری (رلیف) نشانگر اختلاف ارتفاع بین دو نقطه است. رلیف حد اکثر ، حاکی از اختلاف ارتفاع بین بلندترین و کوتاهترین نقاط مورد نظر است. رلیف ، فاصله عمودی بین خطوط تراز متوالی به کار رفته در نقشه است را تعیین می‌کند.
وقتی برجستگی کم باشد از فواصل عمودی کمی چون 10 یا 20 پا استفاده می‌نمایند. در نواحی مسطح مثل یک دره رودخانه‌ای پهن یا جلگه‌های مسطح از فاصله عمودی 5 پا استاده می‌کنند. در کوههای ناهموار جایی که برجستگی صدها پا باشد از فواصل عمودی 50 یا 100 پا استفاده می‌کنند.

مقیاس

مقیاس (Scale) نقشه ارتباط بین مسافت یا سطح را روی نقشه نسبت به مسافت یا سطح در روی زمین را نشان می‌دهد. این مقدار را عموما به صورت نسبی همچون 1:24000 یا 24000/1 نشان می‌دهند. صورت معمولا 1 است و نشانگر فاصله روی نقشه است و مخرج یک عدد بزرگ است که نشانگر فاصله در روی زمین است. بدین ترتیب 1:24000 به معنی آن است که یک واحد روی نقشه معادل 24000 برابر همان واحد روی زمین است. این امر بستگی به اندازه واحد ندارد.
اغلب ، یک مقیاس ترسیمی ، یا پاره خطی ، مفیدتر از مقیاس کسری است، زیرا اندازه‌گیری فاصله با آن آسانتر است. مقیاس پار‌خطی ، شامل پاره‌خطی است که به فواصل مساوی تقسیم شده که نمایانگر فواصل مساوی روی نقشه است. برای اندازه‌گیری دقیق کسری از واحد ، معمولا یک قسمت در رف چپ ، به واحدهای کوچکتری تقسیم شده است.

رنگ‌ها و علایم:هر رنگ و علامتی که در نقشه توپوگرافی سازمان زمین‌شناسی آمریکا به کار رفته دارای معنی خاصی است. معنی هر رنگ به قرار زیر است:آبی - برای آب
سیاه - سازه های دست انسان مثل خانه ، مدرسه ، کلیسا ، جاده و غیره
قهوه‌ای - خطوط میزان قرمز - نواحی شهری ، جاده‌های مهم ، خطوط تقسیم زمین‌های عمومی

تهیه مقاطع توپوگرافی:برای پی بردن به حالت طبیعی پستی و بلندی‌های سطح زمین در هر مسیری می‌توان مقاطع توپوگرافی را تهیه نمود. در تهیه مقاطع معمولا فاصله عمودی به خاطر بزرگی کوچکتر از مقیاس افقی نشان داده می‌شود. جهت رسم یک مقطع ، ابتدا باید یک صفحه کاغذ را که دارای خطوط افقی و موازی هم می‌باشد در موازات مسیر مورد نظر برای تهیه مقطع قرار داده و سپس از محل‌های برخورد مسیر با خطوط میزان عمودی بر خطوط موازی کاغذ خارج نمود.

خطوط موازی که هر کدام بیانگر یک ارتفاع عمودی معلوم هستند با ارتفاع خطوط میزان مورد نظر مطابقت داده دشه و علامت گذاشته می‌شود. این عمل باید برای تمام نقاط تقاطع مسیر مقطع و در محل‌های برخورد با خطوط میزان انجام گیرد. که از اتصال این نقاط به هم مسیر مورد نظر حاصل خواهد گردید.

محاسبه شیب زمین از خطوط میزان:برای پیدا کردن شیب کلی زمین در یک مسیر محدود و معینی اول فاصله افقی ابتدا تا انتهای مسیر مورد نظر را اندازه گرفته و سپس اختلاف ارتفاع مبدا تا انتهای مسیر را از خط میزان اول و آخر قرایت کرده و سپس فاصله عمودی را بر افقی تقسیم می‌نمایند. عدد حاصل زاویه شیب مسیر را نشان خواهد داد.

مقیاس در نقشه

مقیاس در نقشه عبارت است از نسبت طول اندازه گیری شده روی نقشه به طول افقی مشابه روی زمین یا به عبارت دیگر مقیاس عبارت است از نسبت طول ab روی نقشه به طول AB افقی روی زمین.

کاربرد مقیاس

برای ثبت در نقشه‌کشی مکانیک و ثبت قطعات کوچک معمولا نقشه به اندازه واقعی یا ۱:۱ ترسیم می‌شود، و در صنعت الکترونیک نقشه معمولا بزرگتر از اندازه واقعی ترسیم می‌شود(مثلا ۱۰ برابر بزرگتر) که در این صورت مقیاس نقشه ۱۰:۱ خواهد بود.در نقشه‌های ساختمانی اکثرامقیاس نقشه عددی است کسری که صورت آن یک و مخرج آنعددی صحیح است که نقشه به نسبت آن کوچک شده‌است.

روشهای استفاده از مقیاس در نقشه

1-مقیاس ساده:که به صورت کلی آن می‌باشد و در کشورهایی که دارای سیستم متریک هستند مورد استفاده است و معین کننده این است که 1mm روی نقشه مساوی N متر روی زمین می‌باشد.مثلاً یعنی 1mm روی نقشه مطابق 25 متر روی زمین است.

2-مقیاس مرکب:در کشورهایی که سیستم غیر متریک دارند مانند آمریکا و انگلیس از این مقیاس استفاده می‌کنند مثلاً یعنی 2 اینچ روی نقشه مطابق 5 مایل روی زمین می‌باشد.

3-مقیاس خطی: عبارت است از خطی که به تقسیمات مساوی افراز شده و هر قسمت آن طول معینی از نقشه را در روی نقشه نشان می‌دهد.از مزایای مقیاس خطی این است که اگر نقشه در اثر عوامل جوی تغییر بعد داد مقیاس خطی هم تغییر بعد می‌دهد واندازه گیری با این مقیاس روی نقشه با مقدار افقی آن در زمین مطابقت می نماید.

انواع نقشه از نظر مقیاس:برای کاربردهای محاسباتی و استفاده آسان از نقشه، آنها را از نظر مقیاس به طریقه زیر دسته بندی می نمایند:

1-نقشه‌های خیلی بزرگ مقیاس که مقیاس آنها و است و معمولاً آنها را پلان می‌گویند.

2-نقشه‌های بزرگ مقیاس که مقیاس آنها و است که نقشه‌های مهندسی و اجرایی را شامل می‌شود.

4-نقشه‌های متوسط مقیاس که مقیاس آنها بین و است.

5-نقشه‌های کوچک مقیاس که مقیاس آنها از به بالا می‌باشد که معمولاً به آنها اطلس یا نقشه جغرافیایی می‌گویند.

مقیاس‌های متداول:

1-مکانیک:،1:1،1:2.5 ،1:5 ،1:10 ،1:25

2- معماری:، 1:50،1:100،1:150،1:200 ،1:250،1:500،1:1000

3-شهرسازی و زمین‌شناسی:1:25000 ،1:50000 ،1:250000

روش تبدیل مقیاس نقشه به اندازه واقعی:1-برای بدست آوردن اندازه واقعی باید اندازه ترسیم شده روی نقشه رادر مخرج مقیاس ضرب نمود (به شرط آنکه صورت مقیاس یک باشد).2-با استفاده از اشل معماری میتوان مقیاس‌های مشهور را از روی خط‌کش خواند.

نکات مهم:1-در نرم‌افزارهای کامپیوتری مانند اتوکد، آرشیکد و... در بخش پرینت (پلات) میتوان مقیاس را تعریف کرد.2-زوایا هیچگاه به مقیاس کوچک یا بزرگ رسم نمی‌شوند. 3-مقایس نقشه هادر جدول مشخصات، ویا زیر همان نقشه نوشته می‌شود.4-برای تعیین مقیاس یک نقشه باید طولهای مختلف نقشه رااندازه گرفت، و بر اندازه نوشته شده تقسیم کرد.5-مقیاس واحد ندارد.

رابطه مقایس و گروه‌های خطی در ترسیم نقشه:برای ترسیم نقشه برای مشخص کردن ضخامت خطوط ترسیمی باید برای هر نقشه با مقیاس مشخص از گروه خطی مشخصی استفاده نمود که به شرح زیر است.[۱]

مقیاس	شماره راپید (گروه خطی)
۲۰:۱	۱٫۲ میلی‌متر
۲۵:۱	۰٫۸ میلی‌متر
۵۰:۱	۰٫۶ میلی‌متر
۱۰۰:۱	۰٫۳ میلی‌متر

نقشه چیست؟

دید کلی

منحنی‌های میزان

قوانین مربوط به منحنی‌های میزان:

مقیاس

مقیاس در نقشه

کاربرد مقیاس

روشهای استفاده از مقیاس در نقشه

انواع نقشه از نظر مقیاس:برای کاربردهای محاسباتی و استفاده آسان از نقشه، آنها را از نظر مقیاس به طریقه زیر دسته بندی می نمایند:

مقیاس‌های متداول:

1-مکانیک:،1:1،1:2.5 ،1:5 ،1:10 ،1:25

2- معماری:، 1:50،1:100،1:150،1:200 ،1:250،1:500،1:1000

3-شهرسازی و زمین‌شناسی:1:25000 ،1:50000 ،1:250000

مطالب مشابه :

علایم اختصاری نقشه کشی تاسیسات و نقشه های جزئیات

علايم مورد نياز در نقشه خواني مدارات

علایم شناسایی عناصر نقشه

علایم اختصاری نقشه کشی تاسیسات و نقشه های جزئیات

علائم مورد استفاده در نقشه‌ها

حروف و علائم اختصاری برای نقشه خوانی

نقشه چیست؟

فیلم آموزشی نقشه خوانی و آشنایی با علائم استاندارد

استانداردهای نقشه کشی