سابقه ي تاريخي فرقه ي اسماعيليه در ايران

سابقه ي تاريخي فرقه ي اسماعيليه در ايران

اسماعيليه نام عمومي جميع فِرَقي است كه به امامت اسماعيل فرزند امام جعفر صادق (ع) به جاي امام موسي كاظم (ع) قائلند و او را كه در حيات پدر فوت كرده داراي اين مقام مي شناسند. از اين فِرَق جمعي او را زنده و قائم منتظر مي دانند و مي گويند كه خبر فوت او از جانب امام جعفر صادق (ع) جهت مصلحتي بوده است. اسماعيليه را قرامطه، باطنيه، تعليميه، سبعيه و ملاحده نيز مي گويند.[1]

سابقه ي تاريخي فرقه ي اسماعيليه در ايران به نيمه دوم قرن سوم هجري بر مي گردد. يعني به حدود يك قرن پس از ظهور اولين گروههاي اسماعيلي و شبه اسماعيلي در كوفه و ساير نقاط در جنوب عراق عرب. با تجديد حيات نهضت اسماعيليه كه در حدود سال 208 ه. ق (873.م) انجام گرفت، داعيان اسماعيلي براي نخستين بار به شمال ايران گسيل گرديده و شهر ري را مركز فعاليت خود قرار دادند. در مدت كوتاهي، دعوت اسماعيليه از ري به ساير نقاط مركزي و همچنين شمال غربي ايران، كه اعراب آن را منطقه ي جبال مي خواندند، گسترش يافت. اندكي بعد، داعيان اسماعيلي در خراسان و ماوراءالنهر نيز ظاهر گرديدند. در اين دوره نخستين، سياست تبليغاتي اسماعيليان در ايران، بعد از آنكه اولين داعيان جبال نتوانسته بودند در ميان عوام نفوذ گسترده پيدا كنند، بر اساس هدف جلب حكام و امرا و صاحب منصبان عالي رتبه طرح ريزي شده بود. رهبران مركزي اسماعيليه كه در آن زمان در شهر سَلَميه واقع در شمال سوريه به طور مخفيانه مي زيستند، اميدوار بودند كه با ترويج كيش خود در ميان طبقات حاكمه بتوانند حكومت برخي از نواحي شرقي دور از دسترس خلفاي عباسي را به دست آورند. در هر صورت هدف فوق الذكر در دهه ي اول قرن چهارم ه. ق (923-912م.) و در زمان پنجمين داعي ري، ابو حاتم رازي، براي مدتي در ايران تحقق يافت. ابو حاتم كه از برجسته ترين متفكران، مؤلفان و مبلغان اسماعيليه به شمار مي آيد، در بسط دعوت اسماعيليه به گرگان، طبرستان، گيلان، ديلم و همچنين آذربايجان موفقيت قابل توجهي كسب كرد و توانست تعدادي از حكام آن مناطق را به كيش اسماعيلي فرا خواند.

بعد از وفات هشتمين خليفه فاطمي و هجدهمين امام اسماعيلي، المستنصربالله در سال (478ه. ق) فرقه ي اسماعيليه بر سر جانشيني او به دو شاخه ي اصلي نزاريه و مستعلويه منقسم گرديد. حسن صباح كه قلعه ي الموت را در سال (837ه. ق) تصاحب كرده بود، نهضت نزاريه و يا به اصطلاح دعوت جديد اسماعيليه را در ايران بنيان گذاري كرد و در حقيقت ايران را پايگاه اصلي اسماعيليان نزاري قرار داد. نزاريان ايران توانستند در مدت كوتاهي دولت مقتدري را با مذهب شيعه ي اسماعيلي در قلب قلمرو سلجوقيان سني مذهب تأسيس كنند. نزاريان ايران به مدت 166 سال از مركز اصلي خود در الموت، با استفاده از قلاع بي شماري در كوههاي البرز و با سياستهاي مبارزاتي بخصوصي، بر منطقه ي وسيع و پراكنده اي در ديلمان، قومس و قهستان در جنوب خراسان استيلا داشتند. دولت نزاريان ايران عاقبت در سال (654ه. ق) در مقابل تهاجم لشگريان بي شمار مغول به فرماندهي هولاكو خان مغول از هم پاشيد و منقرض شد. قلاع مخوف اسماعيليه يكي پس از ديگري توسط مغولان تسخير و ويران گرديد و تعداد زيادي از اسماعيليان نزاري كه در آن قلاع و يا آباديهاي اطراف آنها زندگي مي كردند قتل و عام شدند. [2]

1- تلخيص از مقاله شيعه اسماعيليه و انشعابات آن؛ نوشته ي داود الهامي، مجله ي مكتب اسلام سال 32 شماره ي 6

2- تلخيص از مقاله قلاع اسماعيليه،؛ نوشته ي دكتر فرهاد دفتري

نويسنده: سامان كياني، دانشجوي ترم 3 تاريخ دانشگاه پيام نور ايذه

سابقه ي تاريخي فرقه ي اسماعيليه در ايران

مطالب مشابه :

کاتالوگ رشته های انسانی

سایت دانشگاههای پیام نور وسایر دانشگاهها

آن مرد آسمانی

روز احسان و نيكوكاري

اسامی دانشگاه هایی که مهندسی صنایع در آن ها تدریس می شود

سابقه ي تاريخي فرقه ي اسماعيليه در ايران

اخطار

یاواره شهدای دشت بزرگ