خواص نعنا

خواص نعنا

تذکر: تکراری بودن برخی نسخه ها بخاطر منابع مختلف است، در این متن سعی شده از نسخه غیر ترکیبی استفاده شود.

نام‏هاى ديگر: نعناع- نعنع- زيرفون- رافويه- مانت- تيول- سبزى هزارپا- هزارپا.

نعنا گياهى است علفى چند ساله و به‏ طور كلى دو نوع ساقه دارد. ساقه هوايى و ساقه زيرزمينى. علاوه بر ريشه ‏هايى كه از ساقه زير زمينى خارج شده و در زمين فرورفته و گياه را مستقر مى‏ سازد از محل گره‏ هاى ساقه ‏هاى خزنده هوايى آن نيز كه در تماس با زمين است ريشك هايى ايجاد مى‏ شود كه در زمين مستقر مى‏ گردد و خود منشأ پايه جديدى از گياه مى ‏باشد. برگهاى آن متقابل دندانه‏ دار، گلها بسته به گونه، قرمز، ارغوانى و سفيد است. نعنا طالب آب و هواى معتدل مناطق نيم كره شمالى و اراضى رو به آفتاب است‏.

در اسناد منتشره در مغرب ‏زمين در مورد خواص‏ نعنا آمده است كه برگ و اسانس نعنا هر دو موارد استعمال طبى دارد. خواص آن به‏ طور كلى باد شكن، تونيك و مقوى، مقوى معده ضد سرفه، ضد تشنج، قابض، محرك، مسكن و آرام ‏بخش، خنك ‏كننده، معرق و قاعده‏ آور است.

از نعنا براى رفع نفخ، درد شكم، اسهال، سوء هاضمه، ناتوانى‏ هاى روده‏ ها، تب، سرما خوردگى، انفلوانزا، سينوسيتيس‏[1]، ناراحتى ‏هاى اعصاب در بچه ‏ها، خونريزى از بينى و به عنوان ضد سم در موارد گزيدگى و نيش حشرات، بيمارى‏ هاى بينى و گلو، سردرد و درد هاى چهره استفاده مى ‏شود.

نعنا طبق نظر حكماى طب سنتى از نظر طبيعت نسبتا گرم و خشك مى ‏باشد كه در عين حال خشكى آن زياد نيست و آثارى از رطوبت نيز در آن وجود دارد. از نظر خواص در تمام موارد از پونه قوى ‏تر است.

به ‏طور كلى گياهى است گرم ‏كننده، مقوى دل، رقيق‏كننده خون غليظ، اگر چند قطره از عصاره آن مخلوط با آب عسل در گوش چكانيده شود درد گوش را تسكين مى ‏دهد و اگر برگ آن به زبان ماليده شود خشونت زبان را از بين مى ‏برد.

جويدن آن موجب تسكين درد دندان است. آشاميدن عصاره آن خونريزى را قطع مى‏كند بخصوص اگر از سينه خون بيايد و براى تسكين درد سينه و پهلو مفيد است. خوردن جوشانده آن مخلوط با پرسياوشان براى دردهاى قلب و خفقان معدى و تقويت معده و افزايش نيروى ماسكه و هاضمه و تحليل و دفع بادهايى كه در معده جمع مى‏شود بسيار نافع است. براى كشتن انواع كرمهاى شكم مؤثر است. اگر 3- 2 شاخه آن با آب انار ترش خورده شود براى تسكين سكسكه و دل‏به‏هم‏خوردگى و قى نافع است. اگر با سركه و ترشى‏ها خورده شود رفع ضرر آنها را از جهت سردى مى‏نمايد و به همين دليل در سكنجبين مى‏جوشانند. نعنا تنفس را سريع كرده و بدن را گرم مى‏كند و ترشح مخاط را كم مى‏كند و موجب نقصان ترشح مى‏گردد. ولى در عين حال ادرار را زياد مى‏كند و تعريق پوست را افزايش مى‏دهد و به همين علت آن را در موارد اختلالات ضعفى و عصبى معده و در هنگام شيوع وباى آسيايى (التور) استعمال مى‏كنند.

در اين قبيل موارد اگر 2 گرم نعناى خشك را با حدود 30 گرم آب جوشانده دم كنند و آن را صاف نموده با كمى قند شيرين نمايند و بخورند بسيار مؤثر است. در فرانسه 20- 10 گرم نعنا خشك را در يك ليتر آب‏جوش دم‏كرده به عنوان ضد اسپاسم در موارد سوءهاضمه و قولنج و دردهاى روده ياColiques intestinales يك فنجان صبح و يكى عصر مى‏خورند.

دم‏كرده برگ نعنا

برگ نعناى خشك 5 گرم، آب‏جوش 1000 گرم مخلوط كرده دم نموده و در عرض روز چندين بار هربار يك فنجان ميل شود محرك و معرق بسيار خوبى است.

دم‏كرده مركب نعنا

برگ خشك نعنا 8 گرم، آب‏جوش 250 گرم را مخلوط نموده و 15 دقيقه دم كنند و صاف نمايند و سپس آن را به 8 گرم قند و 15 گرم تنطور هل اضافه نمايند. اين مخلوط را دو قسمت كرده و در دو دفعه ميل نمايند محرك و بادشكن خوبى است.

تنطور نعنا

الكل 56 درجه 50 واحد، اسانس نعنا 15 واحد، برگ تازه اسفناج 10 واحد همه را خيسانده و با فشار از پارچه گذرانيده و با كاغذ صاف كنند تنطورى حاصل مى‏شود كه به عنوان محرك و بادشكن و ضد تشنج بسيار مفيد است و در هربار 5- 2 گرم آن را با شربت قند مى‏توان مصرف نمود.

قرص نعناى فلفلى‏

قند كوبيده نرم 100 واحد، اسانس نعنا 1 واحد، لعاب صمغ عربى 10 واحد.

ابتدا اسانس را با 10 واحد قند مخلوط كرده و با باقى قند و لعاب خميرى مى‏سازند و قرصهاى يك گرمى درست مى‏كنند. اين قرصها خوشمزه، گوارا، محرك و ضد تشنج و براى رفع بدبويى نفس مفيد است و از 10- 2 عدد آن را مى‏توان مصرف نمود.

مخلوط يك واحد مانتول و يك واحد تيمول محلول ضدعفونى‏كننده‏اى است كه براى بينى و حلق مفيد است.[2]

برگ نعنا

طبيعت آن: گرم و خشك است.

خواص درمانى: 1- آب دم كرده آن را بنوشيد.

تونيك، قابض، محرك، بادشكن، تب ‏بر، قاعده ‏آور، ادرارآور و عرق ‏آور است، خون را رقيق مى‏ كند و چربى خون را بر طرف مى ‏سازد، سرما خوردگى و آنفلوانزا و سرفه و سردرد را درمان مى‏ كند، بى ‏اشتهايى بعد از بيمارى و نقاهت را بر طرف مى ‏سازد، درد شكم را تسكين مى ‏دهد، نفس را سريع و بدن را گرم مى ‏كند، ضد سم در موارد گزيدگى و نيش حشرات است، دردهاى چهره و ناراحتى ‏هاى اعصاب در كودكان را درمان مى ‏كند، خستگى را بر طرف مى‏ سازد، از خونريزى بينى و بيماري هاى بينى و گلو جلوگيرى مى ‏كند.

2- هر شب موقع خواب آن را بخوريد. تقويت كننده است و جوانى را حفظ نموده و از پيرى جلوگيرى مى ‏كند.

3- كسانى كه خون استفراغ مى كنند (از شش‏ها يا از معده)، در صورتى كه زياد شديد نباشد، همچنين زن هائى كه خونريزى غير طبيعى دارند مى‏ توانند نعناى تازه را بكوبند و عصاره آن را اخذ نموده بنوشند بهبودى حاصل خواهد شد.

4- جويدن نعنا باعث ساكت شدن درد دندان مى‏ گردد.

5- آن را با مويز مخلوط بكوبيد و روى ورم بيضه ضماد كنيد چنانچه ورم قرمز رنگ نباشد و خارش شديد نداشته باشد يعنى جزء ورم‏ هاى گرم نباشد آن را تحليل مى ‏برد.

6- بيست تا سى گرم گل خشك آن را در يك ليتر آب جوش ده دقيقه دم كنيد بعد آب آن را صاف و با عسل شيرين سازيد و روزى سه فنجان به نوبت بنوشيد. تشنجات عصبى يا پرش موضعى و تصلب شرائين را درمان مى‏ كند، بى ‏خوابى را بر طرف مى‏ سازد.

7- آب جوشانده آن را با 6 گرم تخم شلغم كوبيده مخلوط كنيد و بخوريد. سنگ كليه و مثانه را بر طرف مى‏ سازد.

8- هر روز آن را با پرسياوش به اندازه مساوى بجوشانيد و آب صاف‏ كرده آن را بنوشيد. دستگاه هاضمه را تقويت و سوء هاضمه را بر طرف مى‏ سازد و معده را تميز مى‏ كند و از نفخ معده و آروق زدن جلوگيرى مى‏ نمايد، حناق و ورم قلب را درمان مى ‏كند.

9- آن را با چاى سفيد به اندازه مساوى دم كنيد و آب آن را بنوشيد، اسهال را متوقف مى ‏سازد.

10- آن را با رب انار ترش يا آب انار ترش بخوريد، سكسكه يا فواق را آرام مى ‏سازد و از استفراغ جلوگيرى مى‏ كند.

11- آن را با مسطكى مخلوط بكوبيد و بخوريد. آسم يا تنگى ‏نفس را درمان مى ‏كند.

12- آب جوشانده آن را در آب وان مخلوط كنيد و در آن استحمام نماييد. پوست بدن را زيبا مى‏ كند.

13- اگر سر را با آب نعناى تازه يا آب جوشانده نعنا بشوييد. رشك و شپش سر را نابود مى‏ سازد.

14- تازه آن را بكوبيد و ضماد كنيد، پوستى كه گاه‏ گاهى سرخ مى ‏شود و خارش پيدا مى ‏كند و اگزما و بواسير را درمان مى‏كند، درد بيضه را تسكين مى ‏دهد.

15- هر روز با آب جوشانده آن موضع را سه بار بشوييد. زخمى كه در آن كرم گذاشته باشد را درمان مى‏كند، قرمزى چشم را برطرف مى ‏سازد.

16- تازه آن را بكوبيد و با آرد جو خمير كنيد و ضماد نماييد. سر سوزه را باز مى‏ كند.

17- براى درمان خنازير برگهاى تازه آن را بكوبيد و با كمى روغن گل سرخ مخلوط كنيد و از خارج روزى سه بار ضماد نماييد.

18- آب تازه آن را با كمى عسل مخلوط كنيد و در گوش بچكانيد. درد آن را ساكت مى‏ كند.

جوهر نعنا

نام‏ هاى ديگر: مانتولا- اسانس مانت- اسانس انعنا.

خواص درمانى: پنج قطره از آن را روى يك حبه قند بچكانيد و بخوريد. دل ‏دردى كه از قولنج باشد را تسكين مى‏ دهد.[3]

در نوكنده براى درمان به فرد نبات داغ مى‏ دهند. در گز غربى، سيب را رنده كرده با نعنا سبز به فرد مى‏ دهند. برنج را با گردو ساييده همراه با زيره و نبات تفت مى ‏دهند. از دم كرده نعنا نيز براى درمان معده ‏درد استفاده مى ‏كنند.[4]

اسهال: در نوكنده، سنگى را داغ كرده، فرد را روى آن مى ‏نشانند. از دم كرده نعنا و نبات داغ هم استفاده مى ‏كنند.[5]

نعنا را خشك كرده همراه با ماست براى رفع تشنگى و عطش زياد استفاده مى كنند.[6]

نعنا را با سيب مخلوط كرده مى ‏سابند و با افزودن كمى نبات براى صافى مجارى و دفع تهوع استفاده مى ‏كنند.[7]

در شهر سلماس تركيبى از نعنا و ريحان را به زرده تخم ‏مرغ آب‏ پزشده افزوده و مى‏ خورند.[8]

روش ديگر درمان سرماخوردگى و يا زكام نوشيدن عرقياتى نظير گل گا وزبان و نعنا است.[9]

براى درمان استفراغ از دم كرده نعنا استفاده مى‏ كنند.[10]

افرادى كه خون استفراغ مى‏ كنند در صورتى ‏كه زياد شديد نباشد از شش‏ ها باشد يا از معده اگر نعناع تازه را كوبيده و عصاره آن را اخذ و به بيمار بخورانند. سبب قطع خونريزى خواهد شد اما چنانچه خونريزى شديد باشد و دست‏رسى به پزشك و بيمارستان باشد بهتر است بيمار را فوراً بسترى نمايند و دستور فوق در خونريزى غير شديد و يا در مواقعى است كه وسيله بسترى نمودن بيمار زير نظر پزشك متخصص نباشد، زنانى كه خون ريزى غير طبيعى دارند.

چنانچه عصاره برگهاى تازه نعناع را گرفته و بياشامند خون‏ ريزى آنان قطع خواهد شد. در بعضى ناراحتى‏ هاى گوارشى نظير دير هضم شدن غذا- درد دهان معده و خود معده- باد گلوهاى غير طبيعى- نفخ شديد دستگاه گوارش چنانچه مقدارى برگ نعناع را با نيم برابر آن پرسياوشان بجوشانند و ميل نمايند ناراحتى را بر طرف خواهد كرد. افرادى كه به سكسكه غير طبيعى مبتلا شده‏اند مى ‏توانند برگ هاى تازه چند شاخه نعناع را با مقدارى آب انار ترش بخورند سكسكه قطع خواهد شد.

افرادى كه به ورم بيضه مبتلا شده‏اند چنانچه ورم قرمز رنگ نباشد و خارش شديد نداشته باشد يعنى اگر جزء ورم هاى گرم مزاج نباشد مى‏ توانند مقدارى برگ نعناع را با مقدارى مويز كوبيده و بر بالاى بيضه ‏ها گذارند ورم را تحليل خواهد برد. عرق نعناع حال تهوع را زايل مى ‏كند و در فصول گرم سال كه افراد آب بسيار مى خورند بهتر است گاه‏گاهى مقدارى عرق نعناع را بصورت تنها يا همراه با شربت ‏ها ميل نمايند ضمناً در بچه‏ ها و افراد مسن و افراد ضعيف براى هضم سريع غذا مقدارى عرق نعناع بعد از غذا خورده شود هضم را آسان و نفخ را دفع مى ‏نمايد.

اسانس موجود در نعناع مانتول نام دارد (الكل مانتو ليك) كه آن را تحت تاثير برودت پس از اخراج از گياه بصورت متبلور در مى‏ آورند اين اسانس در آب تقريباً نا محلول ولى در الكل اتر، كلروفرم و بعضى روغن‏ ها محلول مى ‏باشد.[11]

بعضى گياهان كه بوى آنها فرار است يعنى مى پرد از قبيل: نعنا مثلاً ممكن است كه نعنا را براى معالجه زكام در شب روى بخارى گرم نهاد تا بوى عطرى آن در ميان هواى اطاق منتشر شود و مريض آن را با هوا استنشاق كند.[12]

استفاده از روغن نعنا فلفلى در وان حمام- براى كوفتگى عضلات و گرفتگى هاى مزمن بسيار سودمند است- و گرفتگى بينى و سرماخوردگى را از ميان مى‏برد. تركيب اين روغن مى ‏تواند خارش هاى سطحى پوست را كه در اثر بستن آتل هاى طولانى مدت به وجود مى‏ آيد را كاهش دهد. خصوصاً كه خارش ناشى از كهير را هم از ميان مى‏ برد.[13]

نعنا طبق نظر حكماى طب سنتى از نظر طبيعت نسبتاً گرم و خشك مى‏باشد كه در عين حال خشكى آن زياد نيست و آثارى از رطوبت نيز در آن وجود دارد. از نظر خواص در تمام موارد از پونه قوى ‏تر است.

به طور كلى گياهى است گرم‏كننده، مقوى دل، رقيق‏كننده خون غليظ، اگر چند قطره از عصاره آن مخلوط با آب عسل در گوش چكانيده شود درد گوش را تسكين مى‏ دهد و اگر برگ آن به زبان ماليده شود خشونت زبان را از بين مى ‏برد.

جويدن آن موجب تسكين درد دندان است. آشاميدن عصاره آن خونريزى را قطع مى‏ كند بخصوص اگر از سينه خون بيايد و براى تسكين درد سينه و پهلو مفيد است. خوردن جوشانده آن مخلوط با پرسياوشان براى دردهاى قلب و خفقان معدى و تقويت معده و افزايش نيروى ماسكه و هاضمه و تحليل و دفع بادهايى كه در معده جمع مى‏شود بسيار نافع است. براى كشتن انواع كرم هاى شكم مؤثر است. اگر 3- 2 شاخه آن با آب انار ترش خورده شود براى تسكين سكسكه و دل به ‏هم ‏خوردگى و قى نافع است. اگر با سركه و ترشى ‏ها خورده شود رفع ضرر آنها را از جهت سردى مى ‏نمايد و به همين دليل در سكنجبين مى ‏جوشانند. نعنا تنفس را سريع كرده و بدن را گرم مى ‏كند و ترشح مخاط را كم مى‏كند و موجب نقصان ترشح مى ‏گردد. ولى در عين حال ادرار را زياد مى ‏كند و تعريق پوست را افزايش مى‏ دهد و به همين علت آن را در موارد اختلالات ضعفى و عصبى معده و در هنگام شيوع وباى آسيايى (التور) استعمال مى ‏كنند.

در اين قبيل موارد اگر 2 گرم نعناى خشك را با حدود 30 گرم آب جوشانده دم كنند و آن را صاف نموده با كمى قند شيرين نمايند و بخورند بسيار مؤثر است. در فرانسه 20- 10 گرم نعنا خشك را در يك ليتر آب ‏جوش دم ‏كرده به عنوان ضد اسپاسم در موارد سوء هاضمه و قولنج و درد هاى روده ياColiques intestinales يك فنجان صبح و يكى عصر مى ‏خورند.

دم‏كرده برگ نعنا

برگ نعناى خشك 5 گرم، آب‏جوش 1000 گرم مخلوط كرده دم نموده و در عرض روز چندين بار هر بار يك فنجان ميل شود محرك و معرق بسيار خوبى است.

دم‏كرده مركب نعنا

تنطور نعنا

قرص نعناى فلفلى‏

قند كوبيده نرم 100 واحد، اسانس نعنا 1 واحد، لعاب صمغ عربى 10 واحد.

ابتدا اسانس را با 10 واحد قند مخلوط كرده و با باقى قند و لعاب خميرى مى‏ سازند و قرص هاى يك گرمى درست مى‏كنند. اين قرص ها خوشمزه، گوارا، محرك و ضد تشنج و براى رفع بدبويى نفس مفيد است و از 10- 2 عدد آن را مى ‏توان مصرف نمود.

مخلوط يك واحد مانتول و يك واحد تيمول محلول ضد عفونى‏ كننده ‏اى است كه براى بينى و حلق مفيد است.[14]

معجون اشتها آور نعنا (معجون منعنع)

خواص دارو

اشتها آور سريع؛ نافع براى ضعف هضم و عدم استمراء طعام از معده؛ ضد نفخ (در گرم ‏مزاجان و معتدل ‏مزاجان).

اجزاى دارو

ربّ انار، ربّ به (مكد 5 واحد)؛ نعناع ساييده، سقز (مكد 1 واحد)؛ عسل كف‏ گرفته (2 واحد- جهت پايدارى دارو).

شيوه ساخت دارو

نعناع و سقز منجمد شده را نرم ساييده با ربّ به و ربّ انار و عسل مخلوط نمايند تا شكل خميرى به خود بگيرد. دارو را در ظرف شيشه ‏اى يا لعابى ريخته در فضاى باز به مدت 10 روز نگه دارند تا رنگ تيره به خود بگيرد.

زمان و مقدار مصرف‏

20 دقيقه قبل از هر وعده غذا، 2 قاشق چايخورى از دارو با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

با فراورى خاصى، مى ‏توان اين معجون را با افزودن 10 واحد آب مقطر يا عرق كاسنى به شكل شربت ارائه كرد.[15]

خوردن نعناع معده و دل و دماغ را قوت داده، قوه ماسكه (نگاه‏ دارنده) و هاضمه فم معده را تقويت مي كند.

نعناع مفرح و مولد خون غليظ صالح و بادشكن بوده، باد و مضرت سرد معده را دفع مي دهد.

نعناع شهوت و باء را تحريك كرده، آروغ مي آورد. نعناع كشنده اقسام كرم شكم و خوردن آب آن با سركه قطع خونريزى باطن مي كند.

خوردن دو شاخه نعنا با آب انار ترش قى و غثيان و هيضه[16] و سكسكه را رفع مي كند.

نعناع اشتها آور و درد و سنگينى معده و درد صندوقه سينه و داخل سينه و درد پهلو را رفع و رطوبات قصبه ريه را پخته آنرا از خلط و كثافات پاك مي كند، خاصه كه آنرا با پر سياوشان بجوشانند.

انداختن سه شاخه نعنا در شير مانع بستن شير مي شود و خوردن نعنا با سركه و ترشى ضرر آنرا براى اعصاب برطرف مي سازد و هم چنين خوردن نعناع با لبنيات رفع مضرت خشكى و گرمى آن مي كند.

ضماد نعنا كه كوبيده بر معده ببندند سبب تقويت آن شده، و گذاشتن كوبيده او با آرد جو بر جراحات سبب بهبود و بستنش بر پستان باعث باز شدن شير بسته در آن و بستنش بر دمل باعث باز شدن آن مي شود.

گذاشتن كوبيده نعناى تازه با نمك بر گزيدگى سگ هار و جويده او برگزيدگى عقرب رفع درد و زهر و اذيت آن مي كند.

گذاشتن جويده نعنا بر بواسير بر رفع درد او بغايت سود بخش مي باشد.

بستن كوبيده نعناى تازه بر پيشانى رفع سردرد رطوبتى مي كند.

بستن كوبيده نعنا با مويز ورم و درد بيضه را رفع مي كند.

برداشتن نعناى كوبيده در پارچه ‏اى يكى دو ساعت قبل از جماع مانع حمل زن مي شود (در اين دستور كه قبل از جماع بيرون آورد).

چكاندن آب نعنا با آب عسل (عسل مخلوط با هم ‏وزن آن آب) درد گوش را كه از سردى باشد رفع مي كند.

ماليدن آب نعنا با روغن گل سرخ تا سه دفعه بر خنازيرى كه به گردن باشد باعث تحليل و بهبود آن مي شود.

نعنا باد دار و مصلحش كرفس و بدلش «كه كار آنرا مي كند» پونه مي باشد.[17]

هاشم مالکی

تیر 1393

[1] - Sinusitis

[2] - معارف گياهى، ج‏1، ص: 295

[3] - اسرار گياهان دارويى، ص: 1073

[4] - پيام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 93

[5] - پيام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 95

[6] - پيام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 152

[7] - پيام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 198

[8] - پيام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 282

[9] - پيام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 290

[10] - پيام بهارستان (فصلنامه اسناد، مطبوعات و متون)، ص: 369

[11] - گياهان دارويى و نحوه كاربرد آنها براى بيماريهاى مختلف در طب سنتى، ص: 240

[12] - درمان با گياهان از نظر طب قديم و جديد با تصاوير گياهان، ص: 37

[13] - شكسته بندى به روش استاد كرمانشاهى، ص: 41

[14] - معارف گياهى، ج‏1، ص: 295

[15] - دارونامه طوبا (گزيده داروهاى مجرب پزشكى ايرانى)، متن‏داروخانه‏طوبا، ص: 146

[16] - هيضه: اسهال، اسهال و استفراغى كه در تابستان به دلايل غير عفونى عارض مى‏ گردد.

[17] - كتب طبى انتزاعى (فارسى) (طهران قديم)، ج‏1، ص: 463

خواص نعنا

مطالب مشابه :

دارونامه طوبی

داروهای گیاهی پزشک خودتان باشید

خشکی مغز

علت داغ شدن کف پا و سوزش پاها و درمان

مغناطیس درمانی

آنچه بیماران فشارخونی بخورند یا نخورند

درمان زود انزالی در طب سنتی

افزایش اسپرم مردان و تقویت آن

خواص نعنا

درمان شب ادراری کودکان