قارچ کش ها

بسمه تعالى

کنترل شيميايى بیماری های گیاهان مقدمه

قارچ کش (fungicide) در اصطلاح به ترکیباتی اتلاق می گردد که سبب مرگ یا از بین رفتن پرگنه (colony) قارچ می شوند. مواد fungistatic ترکیباتی شبه قارچ کش می باشند که بدون از بین بردن قارچ سبب توقف رشد و یا مانع بیماریزایی آن می شوند. در برخی از موارد این ترکیبات سبب افزایش توان دفاعی گیاه در مقابل قارچ بیمارگر نیز شده اند.

حدود60% کل ترکیبات شیمیایی بکار رفته علیه بیماری های گیاهی در مورد درختان میوه بوده است. در میان این ترکیبات شیمیایی، قارچ کش های سیستمیک و آنتی بیوتیک ها عمل معالجه ای (curative) یا ریشه کنی (eradicant) روی بیماری های گیاهی داشته اند.

در زمان بارندگی استفاده از فرمولاسیون هایی مانند محلول و یا گرد بازده مورد قبولی ندارند. پاک کننده ها کشش سطحی آب را کاهش می دهند و باعث افزایش سطح تماس قارچ کش با گیاه می گردند. استفاده از روغن ها در کنار قارچ کش ها موجب افزایش چسبندگی قارچ کش ها به سطح گیاه می شوند. به روشی که در آن از آب آبیاری برای پراکندگی قارچ کش ها استفاده می شود در اصطلاح fungigation می گویند که در مورد برخی از سموم سیتمیک بکار می رود. استفاده از گازهای سمی فرار برای از بین بردن آفات و بیمارگرها را تدخین(fumigation) می گویند. سموم تدخینی (fumigant) اغلب در خاک ها برای کنترل قارچ ها، نماتدها و علف های هرز مورد استفاده قرار می گیرند. قارچ کش های تماسی اغلب از رشد بیشتر قارچ ها در بافت های گیاهی جلوگیری می کنند. طرز تاثیر یک ماده ارتباط مستقیم با کاربرد آن دارد. واژه های LD50 و LC50 در مورد میزان کارایی ترکیبات سمی بر بیمارگر ها بکار می رود.

LD50 (ال.دی.پنجاه) به مقدار دوز (dose) از یک ترکیب شیمیایی اتلاق می شود که پنجاه درصد جمعیت زنده مورد آزمایش را بکشد.

LC50 (ال.سی.پنجاه) به غلظتی (concentration) از ترکیب شیمیایی اتلاق می شود که پنجاه درصد جمعیت زنده مورد آزمایش را بکشد.

هرچه LD50 و LC50 یک ترکیب کوچکتر باشد دوز یا غلظت کمتری از آن ترکیب برای کشتن جمعیت زنده مورد نیاز است یا به عبارت دیگر ترکیب سمی تر و خطر ناکتر است.

طبقه بندی یا گروه بندی قارچ کش ها بسیار متنوع است. قارچ کش ها از نظر نوع ترکیب به دو دسته کلی به اسامی ترکیبات معدنی و ترکیبات آلی (سیستمیک و غیرسیستمیک) طبقه بندی می شوند.

ترکیبات معدنی مانند گوگرد، ترکیبات مس و ترکیبات قلع؛ ترکیبات آلی غیر سیستمیک مانند ترکیبات آلی جیوه، ترکیبات بنزنی، دی تیوکاربامات ها، فتالیمیدها، فنل ها و دیگر ترکیبات آلی و بالاخره از ترکیبات آلی سیستمیک اکساتئین ها(کربوکسیمیدها)، ضد سنتز ملانین، ضد سنتز ارگسترول و ضد اامیست ها (antioomycetes) قابل ذکر می باشند. همچنین می توان قارچ کش ها را بر اساس طرز تاثیر به چهار گروه به نام های ترکیبات حفاظتی، ترکیبات تماسی، ترکیبات حذف کننده ( ریشه کن کننده) و ترکیبات معالجه کننده تقسیم کرد.

قارچ کش ها بر اساس نحوه تاثیر روی سلول قارچ به پنج گروه شامل ترکیبات مؤثر بر تنفس (آنزیم های مولد انرژی)، ترکیبات مؤثر بر سنتز اسید نوکلئیک، ترکیبات مؤثر بر سنتز پروتئین، ترکیبات مؤثر بر ارگسترول و ترکیبات مؤثر بر سنتز ملانین طبقه بندی می شوند.

طبقه بندی قارچ کش ها بر اساس نحوه کاربرد، ترکیبات ضد عفونی کننده بذر (بیماری های بذرزاد (seedborne))، ترکیبات ضد عفونی کننده خاک (بیماری های خاکزاد (soilborne))، ترکیبات بکار رفته در سمپاشی های هوایی( برای بیماری های هوازاد (airborne)) و ضد عفونی زخم را شامل می شود.

روش های مختلف کاربرد ترکیبات شیمیایی

سمپاشی و گردپاشی اندام های هوایی

اغلب قارچ کش ها و باکتری کش ها حفاظتی (protectant) بوده و باید قبل از فعالیت بیمارگر در سطح گیاه موجود باشند تا مؤثر واقع شوند و از آلودگی جلوگیری کنند. وجود آنها معمولا از جوانه زدن اسپورهای قارچ ها جلوگیری می کند و یا اسپورها را بعد از جوانه زدن می کشد. تماس باکتری کش ها ممکن است از تکثیر باکتری ها جلوگیری نموده و یا آنها را از بین ببرند. اغلب اوقات موادی مانند پاک کننده ها به قارچ کش ها اضافه می شوند تا با از بین بردن کشش سطحی آب موجب تماس بیشتر قارچ کش با سطح گیاه شوند. دودین برای کنترل لکه سیاه سیب، گوگرد برای کنترل سفیدک های سطحی، مخلوط بردو در مورد سفیدک های داخلی درختان میوه و استرپتومایسین برای کنترل لکه برگی های باکتریایی توصیه می شوند.

ضدعفونی خاک

سمومی مانندکاپتان، دیازوبن، PCNB، کلرونب، متالاکسیل، فوزتیل آلومینیوم، تریادیمفون و پروپاموکارب در سطح خاک پاشیده شده و با دیسک زدن با خاک مخلوط می شوند. این سموم بر روی اغلب قارچ ها، اامیست ها و نماتدهای انگل گیاهان مؤثر می باشند. این سموم به فرمولاسیون های مختلف مانند گرد، گرانول و یا محلول به خاک اضافه می شوند. برخی از این ترکیبات را می توان از طریق آب آبیاری به مزرعه وارد کرد.

ضدعفونی بذر

بیمارگر های بذرزاد بر روی و یا درون قسمت های مختلف دانه، غده، ریزوم و پیاز شرایط نامساعد محیط را سپری می کنند. برای کنترل این بیمارگر ها از سموم مختلف حفاظتی و خصوصا سموم سیستمیک استفاده می شود. برای سیاهک آشکار گندم از کربوکسین (ویتاواکس)، برای سفیدک های کرکی چاودار و سرگوم از متالاکسیل (آپرون) و برای کنترل زنگ برگ (زنگ قهوه ای)، لکه برگی سپتوریایی گندم و لکه توری جو تریادیمفون بکار می رود.

ضدعفونی زخم درختان

برای جلوگیری از خشک شدن زخم ها از لاک مخصوص، شلاک یا چسب باغبانی استفاده می شود. از ترکیبات بکار رفته برای ضد عفونی زخم می توان به مواردی مانند هیپوکلریت سدیم (10-20 درصدکلراکس)، 10-2-2 از لالونین، روزین و صمغ، سرانو و بردو اشاره کرد.

فرمولاسیون های قارچ کش ها

در گذشته غالبا از فرمولاسیون گرد (D) و امروزه از فرمولاسیون پودر وتابل (WP) استفاده می گردد. از دیگر فرمولاسیون های بکار رفته مایع امولسیون شونده (EC)، Slurry (پودر معلق در یک مایع مانند آب)، گرانول (G) و خمیر (Pa) قابل ذکر می باشند.

گردها معمولا دارای میزان قارچ کش یا ماده مؤثره (AI:active ingrediant)اندکی در حد 4-10% گاهی تا 3% می باشند. از گردها غالبا برای ضدعفونی بذرها استفاده می شود. موادی مانند کائولن، پودر تالک و bentonit (نوعی ماده آبدوست) در گرد ها با قارچ کش همراه می باشند.

در پودر وتابل به طور متوسط 40-50% ماده مؤثره وجود دارد. پودر وتابل غالبا در مورد بیماری های هوازاد استفاده می شود.

فرمولاسیون Slurry مانند تریتون x45 5/0% که به صورت پودر غلیظ در یک مایع می باشد برای ضد عفونی بذر استفاده می شود. از خمیر هم برای ضدعفونی زخم ها استفاده می شود.

جدول (1): برخی از مهمترین فرمولاسیون های ترکیبات آفت کش و قارچ کش

علامت اختصاری	فرمولاسیون
A	آئروسل (Aerosol)
B	طعمه (Bait)
D	گرد (Dust)
DF	گرانول/پودر قابل انتشار در آب (Dry Flowable)
EC	مایع امولسیون شونده (Emulsifiable Concentrate)
G	گرانول (Granule)
Ga	گاز (Gas)
L	مایع (Liquid)
O	روغن (Oil)
P	پودر (Powder)
Pa	خمیر (Paste)
SP	پودر قابل حل در آب (Water Soluble Powder)
WP	پودر با قابلیت تر شوندگی (Wettable Powder)
WS	پودر تر شونده برای ضدعفونی بذر (WP for Slurry treatment)

مشخصات یک قارچ کش مناسب

1- بایستی خاصیت ذاتی قارچ کشی داشته باشد و در مقادیر کم مؤثر باشد.

2- برای انسان و حیوانات اثرات جانبی مانند سرطان زایی (carcinogenic/cancerogenic) و ناهنجارکننده اندام ها (teratogenic) نداشته باشد.

3- گیاسوز (phytotoxic) نباشد.

4- نیمه عمر (shelf life) مناسبی داشته باشد.

5- محلول آن در زمان سمپاشی بر گیاه پایدار باشد.

6- خاصیت خیس کنندگی محلول آن در حد مطلوب باشد.

7- خاصیت چسبندگی محلول آن مناسب باشد.

ترکیبات قارچ کش

تاریخچه

از اوایل قرن نوزدهم به طور عملی از قارچ کش ها استفاده شده است. در سال 1805 پروست(Prevost) محلول کات کبود را برای کنترل سیاهک پنهان گندم بکار برده است. در سال 1807 فورسیت (Forsyth) گوگرد را برای بیماری سفیدک پودری هلو مورد استفاده قرار داده است. در سال 1882 مخلوط بردو (Bordeaux mixture) جهت کنترل سفیدک کرکی مو مورد استفاده قرار گرفت. در سال 1914 ترکیبات آلی جیوه وارد بازار شد. در سال 1932 به خواص قارچ کشی دی تیوکاربامات ها پی برده شد. در سال 1965 ترکیبات سیستمیک وارد بازار شدند.

گوگرد

گوگرد از سال 1807 تاکنون به عنوان قارچ کش بکار رفته است. این عنصر به میزان فراوان از نفت خام استخراج می شود. برای اصلاح خاک های قلیایی نیز کاربرد دارد. گوگرد خود به تنهایی قارچ کش است. گوگرد به اشکال مختلف مانند گل گوگرد (flowers of sulphur)، گرد گوگرد، گوگرد وتابل و گوگرد میکرونیزه (micronized sulphur) جهت کنترل بیماری های گیاهی بکار می رود.

گوگرد برای کنترل سفیدک های پودری بهترین قارچ کش است. کنه ها را نیز از بین می برد اما با توجه به از بین بردن کنه های شکاری غالبا سبب طغیان کنه های نباتی می شود. مقادیر مورد استفاده از گل گوگرد برحسب میزان رشد گیاه متفاوت است. در مورد انگور زمانی که جوانه ها در حدود 10 سانتیمتر طول دارند به میزان 10 کیلوگرم در هر هکتار بکار می رود. گوگرد در مورد سفیدک پودری گل سرخ و توتون استفاده نمی شود. در مورد این دو بیماری از دینوکپ (کاراتان، میلدکس) استفاده می کنند. این ترکیب دارای خواص معالجه کننده و حفاظتی در مورد گیاهان بیمار بوده و مانند گوگرد کنه کش نیز می باشد.گوگرد میکرونیزه در مقایسه با دیگر انواع گوگرد ذارت کوچکتری (به قطر 3-4 میکرومتر) دارد و درآب به صورت کلوئید درمی آید. در قدیم از گوگرد میکرونیزه علیه لکه سیاه سیب استفاده می شده است اما به علت ریز بودن ذرات و مسدود کردن روزنه های هوایی گیاه سبب گیاسوزی می شد. تحقیقات نشان داده است که گوگرد در سطح گیاه به صورت یون S- در آمده و پس از ورود به قارچ بیمارگر بر سیستم تنفسی قارچ اثر خواهد کرد و مانع انتقال الکترون به اکسیژن می شود. گوگرد در دماهای بیشتر از 14 درجه سانتیگراد به صورت بخار درآمده و در این حالت بر بیماری مؤثر است. در مناطق بسیار گرم برای جلوگیری از گیاسوزی می توان گوگرد را برخاک پای گیاه ریخت.

ترکیبات مس

مهمترین ترکیبات مس که جهت کنترل بیماری های گیاهان مورد استفاده قرار گرفته اند کات کبود، بردو، اکسی کلرور مس و اکسید مس می باشند.

بردو مخلوطی از کات کبود و آهک است. متداولترین فرمول برای مصرف بردو 6/9-6/9-1000 از سولفات مس (kg)، کربنات کلسیم (kg) و آب (L/kg) می باشد. ترکیبات مسی برعکس گوگرد روی انگل های اندوفیت (endophyte)، انگل های داخلی گیاهان)، مانند سفیدک های کرکی، لکه سیاه سیب و گلابی و زنگ ها و باکتری های بیمارگر مؤثرند. ترکیبات مسی تنها گروه از قارچ کش ها هستند که مانند آنتی بیوتیک ها باکتری کش هستند. مخلوط 2% بردو (شامل 2 کیلوگرم سولفات مس+ 2 کیلوگرم آب آهک+ 100 کیلوگرم آب) در کرج علیه آتشک سیب و گلابی بکار می رود. اکسی کلرور مس علیه لکه سیاه سیب و گلابی کاربرد دارد. اکسید مس نیز برای کنترل سفیدک کرکی سیب زمینی مورد استفاده قرار می گیرد. ترکیبات مسی در برابر بارش باران در سطح گیاه پایداری نسبتا زیادی دارد. یکی از مزایای گوگرد و ترکیبات مسی در مقایسه با دیگر ترکیبات شیمیایی، بی خطر (safe) بودن آنها برای انسان و دام و همچنین عدم بروز مقاومت در بیمارگرها ی گیاهی در مقابل گوگرد و ترکیبات مسی می باشد.

یون مس روی آنزیم های دارای SH (اتم گوگرد و ئیدروژن) مانند سیستئین مؤثرند و آنها را بلوکه می کنند. ترکیبات قارچ کش قدیمی مانند گوگرد و مس دارای چند نقطه اثر در سلول بیمارگر می باشند. علت اینکه بیمارگر ها نسبت به ترکیبات قارچ کش جدید زودتر و بیشتر مقاوم می شوند این است که این ترکیبات دارای یک نقطه اثر در سلول بیمارگر می باشند.

ترکیبات قلع جزو ترکیبات آلی غیر سیستمیک می باشند که در ایران بکار نرفته اند. مانند فنتین استات که برای کنترل سفیدک کرکی سیب زمینی کاربرد داشته است.

ترکیبات آلی جیوه

ترکیبات آلی جیوه جزو سمی ترین و خطرناک ترین ترکیبات شیمیایی برای انسان و دیگر موجودات زنده می باشند. از این ترکیبات کلرور جیوه و اکسید جیوه را می توان نام برد. سوبلیمه با ماده مؤثره کلرور جیوه نوعی دیگر از این ترکیبات می باشد. LD50 این ترکیبات بین 2-3 و حداکثر 7 می باشد. امروزه فقط ممکن است از سوبلیمه برای ضدعفونی بذر در محیط آزمایشگاه استفاده شود. از ترکیبات آلی جیوه مانند فنیل مرکوری استات نیز برای ضدعفونی بذر علیه سیاهک پنهان گندم و قارچ های بذرزاد مستقر در زیر پوسته بذر مانندFusarium و Helminthosporium استفاده می شده است. این ترکیبات برای ضدعفونی بذر سبزیجات بکار نرفته اند.

ترکیبات بنزن

اول بار پس از جنگ جهانی دوم در فرانسه هگزاکلرو بنزن (HCB) به عنوان اولین ترکیب قارچ کش بنزنی وارد بازار شد. این ترکیب به جای ترکیبات بسیار سمی جیوه برای کنترل سیاهک پنهان گندم معرفی گردید. هگزاکلرو بنزن به دلیل سرطان زا بودن و این که روی قارچ هایی نظیرFusarium و Helminthosporium مؤثر نبوده است کنار گذاشته شد. بعدها پنتاکلرونیتروبنزن (PCNB) برای ضدعفونی بذر گندم علیه سیاهک پنهان معرفی شد. این ترکیب برای کنترل بیمارگرهای خاکزی مانند Rhizoctonia solani و Sclerothium rolfsii در خاک قابل استفاده است. از آنجایی که این ترکیب در مزارع دیم و اراضی خشک کم اثر بوده و البته سرطان زا نیز می باشد بعدها ترکیبی به نام مانکوزب برای کنترل سیاهک پنهان گندم جایگزین آن شد. ترکیبات بنزنی سبب اختلال در اکسیداسیون لیپید در قارچ می شوند.

دی تیوکاربامات ها

دی تیوکاربامات ها درصنایع لاستیک سازی کاربرد دارند. این مواد نمک اسید دی تیوکاربامیک می باشند. این اسید بسیار ناپایدار است از این رو برای به دست آوردن این ترکیبات از اثر آمین نوع اول یا دوم این اسید روی سولفورکربن در مجاورت یک ماده قلیایی(NaOH) استفاده می شود. فرمول کلی سنتز این مواد بسته به نوع آمین بکار رفته متفاوت است.

RNH2+CS2+NaOH RNH-CS-S-Na+H2O

فرمول نوشته شده مربوط به بیس دی تیوکاربامات ها می باشد. در این نوع ترکیبات آمین نوع اول بکار رفته است. در دسته دی تیوکاربامات ها آمین نوع دوم بکار می رود.

R2NH+CS2+NaOH R2N-CS-S-Na+H2O

اگر در دسته اول از بنیان اتیل (C2H5) استفاده شود اتیلن بیس دی تیوکاربامات ها به وجود می آیند. مانند زینب، مانب و مانکوزب. در زینب Zn، در مانب Mn و در مانکوزب Mn و Zn بکار رفته است. اگر در دسته دی تیوکاربامات ها بنیان میتل (CH3) بکار رود دی متیل دی تیوکاربامات ها مانند فربام و زیرام حاصل می شوند. دی تیوکاربامات ها روی آنزیم های دارای بنیان SH مؤثر بوده و سبب جلوگیری از تنفس در قارچ ها می شوند.

تیرام (Thiram)

تترا متیل تیورام دی سولفاید (TMTD) یا تیرام از فرمول ذیل ایجاد می گردد.

دی متیل دی تیو کاربامات سدیم+ ید تیرام + 2 یدید سدیم

(CH3)2N-CS-S-S-CS-N(CH3)2

تیرام برای قارچ های انگل داخلی مانند سفیدک های کرکی و قارچ های مولد لکه برگی و همچنین برای ضد عفونی یذر و خاک مورد استفاده قرار می گیرد. تیرام برای انسان و دام سالم و بی خطر است اما سبب بی نطفه شدن تخم پرندگان می شود. اتیلن بیس دی تیوکابامات ها برای ضدعفونی بذر بکار می رفته اند اما این ترکیبات سرطان زا می باشند در مقابل دی متیل دی تیوکاربامات ها سرطان زا نیستند. تیرام برای ضدعفونی بذر سبزیجات بکار می رود. این ترکیب روی کپک خاکستری گیاهان، با عامل قارچی به نام Botrytis cinerea، و کمی هم روی فوزاریوم گندم از طریق ضدعفونی بذر مؤثر است. این ترکیب همراه با برخی ترکیبات سیستمیک ها مانند کربوکسین و بنومیل بکار می رود.

زینب (Zineb)

اتیلن بیس دی تیوکاربامات روی یا زینب در گذشته بسیار پرمصرف بوده است. یکی از معایب این ترکیب سرطان زا بودن آن است. علیه اندوفیت ها (انگل های داخلی گیاهان) کاربرد دارد. زینب برای زنگ ها خصوصا زنگ میخک بکار رفته است. کمبود روی را نیز در برخی موارد برطرف کرده است. روی کنه نقره ای مرکبات نیز مؤثر است.

مانکوزب (Mancozeb)

اثرات این ترکیب شبیه به زینب و در مواردی بهتر از آن است. مهمترین کاربرد آن ضدعفونی بذر برای کنترل سیاهک پنهان گندم می باشد.

متام سدیم (Metham Sodium)

متام سدیم (متیل دی تیوکاربامات سدیم) با نام تجاری واپام (Vapam) به صورت مایع قابل حل 7/32% و 31% (SL 32.1,31) در آب، ترکیبی منفرد در بین دی تیوکاربامات ها می باشد. این ترکیب دارای خاصیت تدخینی (fumigant) است و در خاک بکار می رود. پس از اضافه کردن آن به خاک سطح خاک را با پلاستیک به مدت 24 ساعت می پوشانند. واپام روی قارچ های خاکزی، ریشه علف های هرز و نماتدها مؤثر است. به علت گیاسوز بودن پس از کاربرد مدتی زمین را به صورت آیش رها می کنند تا تهویه شود. CH3-NH-CS-S-Na

فتالیمیدها

فتالیمیدها از مشتقات نفت هستند. از مهمترین این ترکیبات کاپتان و فالتان می باشند. یکی از معایب این ترکیبات سرطان زا بودن آنهاست. مانند دی تیوکاربامات ها دارای چند نقطه اثر می باشند که این ویژگی سبب عدم بروز مقاومت در قارچ ها نسبت به آنها شده است. این گونه ترکیبات به همین علت همراه با ترکیبات سیستمیک (که دارای یک نقطه اثر می باشند) بکار می روند. جایگزین مناسبی برای فتالیمیدها یافت نشده است. این گروه نیز روی آنزیم های دارای SH و تنفس قارچ های بیمارگر مؤثرند.

کاپتان (Captan)

کاپتان (N-تری کلرو متیل تیوتترا هیدرو فتالیمید) با نام تجاری ارتوساید (پودر وتابل 50%) یک اندوفیت کش است. مانند دی تیوکاربامات ها روی سفیدک های سطحی بی اثر است. روی کپک خاکستری و لکه برگی ها مؤثر است. کاپتان برای بیماری غربالی هسته داران بهترین می باشد و باعث خوش رنگی میوه نیز می گردد. برای کنترل نشانه های حاصل از قارچ Rosellinia necatrix مفید است. روی تنفس قارچ ها در چرخه کربس روی آنزیم های کربوکسی دازها و دهیدروژنازها مؤثر است.

قارچ کش ها

مطالب مشابه :

قارچ کش ها

قسمت دوم_ نقش و علائم کمبود عناصر غذایی در درختان میوه

علايم کمبود عناصر در درختان ميوه

علائم کمبود عناصر غذایی در درختان میوه

انگوم درختان میوه

بیماریهای مهم مرکبات

گموز

هرس درختان میوه