نقشه های توپوگرافی

نخستین مجموعهٔ چندبرگ نقشهٔ توپوگرافی از سرتاسر یک کشور «Carte géométrique de la France» فرانسه بود که در سال ۱۷۸۹ کامل شد. نقشه‌های توپوگرافی توسط ارتش و با هدف سهولت طرح‌ریزی برای جنگ و نیز تعیین محل‌های دفاعی ایجاد شد. بنابراین اطلاعات پیرامون ارتفاع، از اهمیت به سزایی برخوردار بوده‌است. پس از آن نقشه‌های توپوگرافی به یکی از منابع پایهٔ ملی کشورهای پیشرفته در طراحی زیرساخت‌ها و بهره‌بردای از منابع تبدیل شد. در آمریکا در سال ۱۸۷۹ نقشهٔ توپوگرافی سرتاسر آمریکا تهیه شد که تا امروز نیز باقی مانده‌است.

قوانین مربوط به منحنی‌های میزان

خطوط تراز به طرف بالادست رودها یا به طرف بالادست دره خم می‌شوند. در محل دره‌ها این منحنی‌ها ، شکل V بوجود می‌آورند که نوک آن به طرف بالادست رود است و بطرف بالادست رود منحنی میزان پی‌درپی ارتفاعات بالاتری را نشان می‌دهند.

خطوط تراز در قسمت‌های فوقانی تپه‌ها منحنی‌های بسته‌ای را بوجود می‌آورند. قله تپه بالاتر از بالاترین منحنی میزان بسته قرار دارد.

گودال‌های (فرورفتگی‌های) فاقد راه خروجی را با منحنی‌ها بسته هاشوردار نشان می‌دهند. هاشورها طوری زده می‌شوند که نوک خط‌های هاشور طرف داخل گودی را نشان دهند.

فاصله خطوط تراز در دامنه‌های کم‌شیب بیشتر می‌شود.

فاصله خطوط تراز در دامنه‌های پرشیب کم می‌شود.

خطوط تراز دارای فواصل یکسان نشانگر دامنه‌های دارای شیب یکنواخت است.

خطوط تراز در موارد استثنایی همچون صخره‌های آویزان ، از روی یکدیگر عبور نکرده و همدیگر را قطع نمی‌کنند.

تمام خطوط تراز ، در نهایت یا در روی خود نقشه یا در حاشیه نقشه بسته می‌شوند.

یک خط تراز بالا هیچ وقت بین دو خط تراز پایین‌تر از خود قرار نمی‌گیرد و بالعکس ، به عبارت دیگر تغییر در جهت شیب زمین همیشه با تکرار خطوط تراز هم ارتفاع به صورت دو خط تراز جداگانه هم ارتفاع و یا برروی یک خط ترازی که دور می‌زند همراه است.

ارتفاع نقاط مرتفع بین خطوط تراز در بسیاری از جاها همچون تقاطع جاده‌ها ، قله کوهها و سطح دریاچه داده می‌شود.

پستی و بلندی

پستی و بلندی (رلیف) نشانگر اختلاف ارتفاع بین دو نقطه است. رلیف حداکثر ، حاکی از اختلاف ارتفاع بین بلندترین و کوتاهترین نقاط مورد نظر است. رلیف ، فاصله عمودی بین خطوط تراز متوالی به کار رفته در نقشه است را تعیین می‌کند. وقتی برجستگی کم باشد از فواصل عمودی کمی چون 10 یا 20 پا استفاده می‌نمایند. در نواحی مسطح مثل یک دره رودخانه‌ای پهن یا جلگه‌های مسطح از فاصله عمودی 5 پا استاده می‌کنند. در کوههای ناهموار جایی که برجستگی صدها پا باشد از فواصل عمودی 50 یا 100 پا استفاده می‌کنند.

مقیاس نقشه

مقیاس (Scale) نقشه ارتباط بین مسافت یا سطح را روی نقشه نسبت به مسافت یا سطح در روی زمین را نشان می‌دهد. این مقدار را عموما به صورت نسبی همچون یا 1:24000 نشان می‌دهند. صورت معمولا 1 است و نشانگر فاصله روی نقشه است و مخرج یک عدد بزرگ است که نشانگر فاصله در روی زمین است. بدین ترتیب 1:24000 به معنی آن است که یک واحد روی نقشه معادل 24000 برابر همان واحد روی زمین است.

این امر بستگی به اندازه واحد ندارد. اغلب ، یک مقیاس ترسیمی ، یا پاره خطی ، مفیدتر از مقیاس کسری است، زیرا اندازه گیری فاصله با آن آسانتر است. مقیاس پار‌خطی ، شامل پاره‌خطی است که به فواصل مساوی تقسیم شده که نمایانگر فواصل مساوی روی نقشه است. برای اندازه گیری دقیق کسری از واحد ، معمولا یک قسمت در طرف چپ ، به واحدهای کوچکتری تقسیم شده است.

رنگ‌ها و علائم

هر رنگ و علامتی که در نقشه توپوگرافی سازمان زمین شناسی آمریکا بکار رفته دارای معنی خاصی است. معنی هر رنگ به قرار زیر است:

آبی - برای آب

سیاه - سازه‌های دست انسان مثل خانه ، مدرسه ، کلیسا ، جاده و غیره

قهوه‌ای - خطوط میزان

قرمز - نواحی شهری ، جاده‌های مهم ، خطوط تقسیم زمین‌های عمومی

تهیه مقاطع توپوگرافی

برای پی بردن به حالت طبیعی پستی و بلندی سطح زمین در هر مسیری می‌توان مقاطع توپوگرافی را تهیه نمود. در تهیه مقاطع معمولا فاصله عمودی به خاطر بزرگی کوچکتر از مقیاس افقی نشان داده می‌شود. جهت رسم یک مقطع ، ابتدا باید یک صفحه کاغذ را که دارای خطوط افقی و موازی هم می‌باشد در موازات مسیر مورد نظر برای تهیه مقطع قرار داده و سپس از محل‌های برخورد مسیر با خطوط میزان عمودی بر خطوط موازی کاغذ خارج نمود.

خطوط موازی که هر کدام بیانگر یک ارتفاع عمودی معلوم هستند با ارتفاع خطوط میزان مورد نظر مطابقت داده شده و علامت گذاشته می‌شود. این عمل باید برای تمام نقاط تقاطع مسیر مقطع و در محل‌های برخورد با خطوط میزان انجام گیرد. که از اتصال این نقاط به هم مسیر مورد نظر حاصل خواهد گردید.

محاسبه شیب زمین از خطوط میزان

برای پیدا کردن شیب کلی زمین در یک مسیر محدود و معینی اول فاصله افقی ابتدا تا انتهای مسیر مورد نظر را اندازه گرفته و سپس اختلاف ارتفاع مبدا تا انتهای مسیر را از خط میزان اول و آخر قرایت کرده و سپس فاصله عمودی را بر افقی تقسیم می‌نمایند. عدد حاصل زاویه شیب مسیر را نشان خواهد داد.

نقشه های توپوگرافی و اهمیت آن در جغرافیا:

"توپو" در لغت به معنی جا، مکان و محل آمده است.بنابراین توپوگرافی در لغت به معنی ترسیم مکانخواهد بود اما در اصطلاح نقشه خوانی ؛ نقشه های توپو گرافی نقشه هایی هستند که با استفاده از خطوط هم ارتفاع ، نمایشی از وضعیت ناهمواری ها ی یک مکان را ارایه می دهند.از این جهت مشخص ترین ویژگی نقشه های توپوگرافی وجود خطوط هم ارتفاع یا منحنی های میزان است.اگر چه اطلاعات دیگری نیز بر روی نقشه های توپوگرافی وجود دارد از جمله عناصر طبیعی و انسانی نظیر چشمه ها، چاه ها ، خطوط هيدروگرافیکی ، مناطق مسکونی ، مختصات جغرافیایی ، مقیاس ، جهات شمال و غیره

گفتیم که برای نمایش وضع ناهمواری ها بر روی نقشه های توپوگرافی از خطوط منحنی میزان استفاده می کنند. حال ببینیم این منحنی ها چه هستند و چه ویژگی دارند. خطوط منحنی میزان یا خطوط تراز هیچ گاه یکدیگر را قطع نمی کنند زیرا الگو ها ومدلهایی هستند که اگر به طور فرضی یک برجستگی را از سطح افق تا بالاترین نقطه ، به شکل صفحاتی بریده و قطع کنیم؛در نتیجه این کار خطوط پیچ و خم دار و بسته ای بوجود می آیند که با یکدیگر موازیند.

با انجام این آزمایش شاید موضوع روشن تر شود.یک سیب زمینی درشت را از قسمت عرض به دو بخش مساوی تقسیم کنید.یکی از نیمه ها رااز سطح بریده شده روی میز قرار دهید. در واقع اکنون یک مدل فیزیکی از یک ناهمواری را پیش روی خود دارید. حال با ماژیک دوایری را روی بدنه این سیب زمینی از نزدیکی قاعده تا نزدیکی راس آن به فواصل معین رسم کنید.سیب زمینی را از از محل خطوطی که ترسیم کرده اید برش دهید . ناهمواری مصنوعی شما اکنون به تعدادی برش تبدیل شده است. از بزرگترین برش کار را آغاز کنید و با قرار دادن آن روی کاغذ ، خطی پیرامون آن با مداد رسم کنید .و سپس خطوط برش های کوچکتر را به ترتیب تا کوچکترین برش روی همان شکل قبلی اضافه کنید.به این ترتیب شما نقشه ای توپوگرافی از ناهمواری مصنوعی خود تهیه کرده اید. هر یک از خطوطی که رسم کرده اید ، نمایانگر ارتفاع معینی از پدیده مورد نظر شماست. و صد البته برای ترسیم یک کوه در اندازه واقعی ، امکان برش آن به حلقه های متعدد وجود ندارد .پس براس رسم منحنی میزان های یک کوه چه راهی وجود دارد؟

برای ترسیم منحنی های میزان یک ناهمواری بزرگ از عکسهای هوایی و دستگاه تبدیل استفاده می شود.در آنجا هم با استفاده از خاصیت برجسته بینی ، ناهمواری را با صفحات افقی فرضی به فواصل معین برش می دهند .هر صفحه ای که آنرا قطع کند براساس شکل ناهمواری در محل قطع شده خطوط پیچ و خم داری ایجاد می کند و همچنان که اشاره شد در بخش پایینی ناهمواری بزرگتر و در بخش بالایی (قله) کوچکتر خواهد بود. فاصله صفحه هایی که زمین را قطع می کنند متساوی البعد می نامند.مقدار واقعی ارتفاع نقاط را با عددی که بر روی منحنی های اصلی نوشته می شود ، مشخص می کنند.فاصله قائم دو خط تراز متوالی را فاصله تراز می گویند.به این ترتیب علاوه بر این که ارتفاع نقاطی که روی منحنی های تراز هستند را می توان معین کرد ؛ ارتفاع نقاطی که بین منحنی های میزان نیز قرار دارند قابل محاسبه است.( در بخش اندازه گیری فاصله ها ارائه می شود)

در بخش پایینی نقشه های توپوگرافی اندازه و فاصله منحنی های میزان اصلی و فرعی نوشته شده است. در نقشه های توپوگرافی ایران ؛ منحنی های میزان معمولا با رنگ قهوه ای روشن نشان داده شده اند.منحنی های اصلی پر رنگ تر و ضخیم تر و عدد ارتفاعی روی آنها نوشته شده است.،منحنی میزان های عادی که کم رنگ تر و نازک تر هستند ، بدون عدد ارتفاعی می باشند.و منحنی میزان های حد واسط یا فرعی که معمولا در مناطق کم شیب وجود دارد و از آنها برای نمایش یک سطح نسبتا هموار با تغییر ارتفاع نامحسوس استفاده می شود؛ بدون عدد ارتفاعی به صورت نقطه چین نمایش داده می شوند. فاصله منحنی های میزان در نقشه های توپو گرافی ایران در زیر مقیاس خطی نوشته شده است که بدین شرح هستند:

1-در نقشه های1:50000 فاصله منحنی های اصلی 100 متر ؛ فاصله منحنی های عادی 20=5: 100متر و فاصله منحنی های فرعی 10=2: 20 متر می باشد.

2-در نقشه های 1:250000 فاصله منحنی های اصلی 500 متر ؛ فاصله منحنی های عادی 100=5: 500 متر و فاصله منحنی های فرعی 50=2: 100 متر است.

3-در نقشه های 1:500000 فاصله منحنی های اصلی 1000 متر ؛ فاصله منحنی های عادی 200=5: 1000 متر و فاصله منحنی های فرعی 100=2: 200 متر است.

نقشه های تو پو گرافی چه اهمیتی دارند؟

در تمام مطالعات دقیق جغرافیایی نیاز به یک نقشه مبنا یا نقشه پایه وجود دارد.اگر چه دقیق ترین نقشه های پایه ، عکسهای هوایی هستند اما به دلیل مشکلات تهیه عکسهای هوایی و اطلاعات اضافی روی آنها و مشکلات فنی ناشی از اعوجاج تصویر و تغییر ارتفاع پرواز نمی توان همیشه از آنها استفاده کرد. به این جهت نقشه هایی که بتوانند اطلاعات اولیه و دقیقی را در اختیار جغرافیدانان بگذارند از اولویت زیادی برخوردارند. به نقشه هایی که واقعیت ها را ثبت کرده باشد ، مرز ها مشخص گردیده باشند و مطالب مورد نیاز روی آنها یادداشت شده باشند و گسترش مکانی مشاهدات به طور دقیق روی آن ثبت شده باشد ؛ نقشه پایه میگوییم.انتخاب نقشه پایه در مطالعات جغرافیایی بسیار اهمیت دارد.

. نقشه پایه تا حدودی چگونگی تجزیه و تحلیل و شکل نهایی نمایش داده ها را به صورت آماری و ترسیمی معین می کند. در بین انواع نقشه های پایه موجود، نقشه های توپوگرافی به دلیل ارائه اطلاعات اولیه مورد نیاز جغرافیدانان ، بهترین در نوع خود محسوب می شوند.

از این رو اهمیت نقشه های توپوگرافی بخصوص نقشه هایی که مقیاس بزرگ دارند در اغلب پروژه های تحقیقاتی جغرافیا ، ثابت شده است. نقشه های توپوگرافی اختصاصا سطح خشکی ها را به نمایش می گذارد. برای مطالعه کف دریا ها واقیانوسها و نمایش ناهمواری های آن ، از نقشه های باتیمتریک ( ژرفاسنجی) استفاده می شود. که مشابه نقشه های توپوگرافی هستند.

در تهیه نقشه های زمین شناسی ، خاک شناسی ، پوشش گیاهی و ژئومورفولوژی ؛ از نقشه های توپوگرافی به عنوان نقشه پایه استفاده میکنند.و اطلاعات تخصص مربوط به هریک از موضوعات فوق بر روی آن پیاده و گنجانیده می شود.در واقع نقشه های توپوگرافی ، مادر تمامی نقشه های دیگر مربوط به زمین است.از این جهت یک بار دیگر ویژگی های مهم این نقشه ها را یادآوری می کنیم:

1-در این نقشه ها ، ارتفاعات را با استفاده از منحنی های میزان یا خطوط هم ارتفاع نشان می دهند.

2-مقاس این نقشه ها مشخص شده است.

3-در اطراف این نقشه ها ، موقعیت جغرافیایی محل روی نقشه ثبت شده است.

4-علائم هیدروگرافیکی نظیر : آبراهه ها، رودها، چشمه ها، چاهها ، قناتها ، برکه ها ، و باتلاقها روی نقشه مشخص شده است.

5-همه پدیده های طبیعی و مصنوعی نظیر کوهها ، دریاچه های پشت سد ها روی آن دیده می شود.

6-عنوان نقشه با استفاده از مهمترین نقطه یا بزرگترین سکونتگاه انسانی انتخاب می شود.

چگونه نقشه های توپوگرافی را بخوانیم؟

خواندن نقشه های توپو گرافی بسیار آسان است مشروط بر آن که قواعد زبان مربوط به آن را به درستی آموخته باشیم.یک نقشه توپو گرافی مقابل خو بگذارید وبه این ترتیب گام به گام همراه ما باشید.

1-نام نقشه که معمولا مهم ترین نقطه جغرافیای روی نقشه است ، در قسمت بالای نقشه نوشته شده است

2-در سمت راست و بالای نقشه شماره برگ و شماره سری نقشه ن.شته شده است . این شماره ها اندکس راهنمای استفاده و یافتن نقشه مورد نظر در آرشیو نقشه هاست . در نقشه های 1:250000 و 1:500000 در سه طرف از نقشه این شماره را درج کرده اند .و از آنجا که نقشه های توپوگرافی معمولا در فایل های بایگانی نقشه به صورت ورقه هایی روی هم قرار می گیرد با نگاه کردن به هر گوشه از آن می توان نقشه مورد نظر را یافت و از خارج کردن تمام نقشه خوداری کرد. در مکاتبات مربوط به نقشه ها نیز از این شماره ها استفاده می شود تانقشه مورد نظر را بشناسانند. در سمت راست و پایین نقشه نیز همان شماره ها با استفاده از شبکه اتصال نقشه ها نمایش داده شده است.که قسمت های مجاور مقشه مورد نظر را معرفی می کند.

3-مقیاس در قسمت پایین نقشه در بخش میانی به شکل عددی و خطی بر مبنای واحد متریک ، واحد انگلیسی ، بر حسب مایل خشکی و مایل دریایی نوشته شده است .

4-در زیر مقیاس ؛ فواصل منحنی میزان ها ی عادی و فرعی نوشته شده است. در مناطقی که فاصله منحنی میزان های اصلی کم باشد عدد ارتفاعی یک در میان روی منحنی های اصلی نوشته شده است.فاصله منحنی های میزان 100 متر است.

5-در زیر مقیاس ؛ سیستم تصویری که براساس آن نقشه را تهیه کرده اند نوشته شده است. اغلب نقشه های توپوگرافی ایران در سیستم تصویری یونیورس ترانس مرکاتور یا(u.t.m) تهیه شده است.

6-در قسمت پایین نقشه های 1:50000 و یا در قسمت سمت چپ نقشه های 1:250000 علائم راهنما ی نقشه ثبت شده است. در نقشه های 1:250000 علاوه بر این اطلاعات ، مختصات بلندترین نقطه ارتفاعی نیز مشخص شده است.در همین قسمت میزان انحراف مغناطیسی این نقشه در سال معینی ذکر شده است. عدم سندیت مرز های موجود در نقشه ، وجود یا عدم وجود موانع ارتفاعی مصنوعی نظیر دکل های رادیویی یا آنتهای مخابراتی ، سال تهیه نقشه ، و منبع پایه در تهیه نقشه که معمولا عکسهای هوایی در سال معینی هستند نوشته شده است.

7-در نقشه های 1:250000 و1:500000 یک روش ساده تعیین مختصات نقطه ای با تقریب 1000 متر روی نقشه آموزش داده شده است (در انتهای این بخش به اینمساله خواهیم پرداخت) و در هر دوی این نقشه ها ، خطوط شبکه ای 10 کیلو متری در سیستم (u.t.m) وجود دارد که در نقشه های 1:250000 آبی رنگ و در نقشه های 1:500000 به رنگ بنفش دیده می شود.از این شبکه برای تخمین سریع فاصله ها استفاده می شود. ضمن آنکه شبکه بندی 100 کیلو متری را با حروف لاتین مشخص کرده اند که کار یافتن نقاط را بر روی نقشه سرعت می بخشد.

8-در زیر قسمت مقیاس خطی و در جایی که فواصل منحنی های میزان مشخص شده است، مبنای ارتفاعی نقشه نوشته شده است . منظور از مبنای ارتفاعی سطحی است که صفر مسطحاتی از آن محل در نظر گرفته می شود . محاسبات ارتفاعی از مبدا آن نقطه به حساب می آید. در نقشه های توپوگرافی ایران صفر ارتفاعی دماغه فاو در خلیج فارس است.به این ترتیب نقطه فاو در نقشه های ایران صفر متر ارتفاع دارد و قله دماوند 5671 متر ؛ نسبت به نقطه فاو اختلاف ارتفاع دارد.

9-در همه نقشه های توپوگرافی از استفاده کنندگان خواسته شده است که اشتباهات و نظرات اصلاحی خود را به اداره جغرافیایی ارتش که تولید کنند این نقشه ها هستند ، اطلاع دهند. در بسیاری از مورد محققان جغرافیا در حین مطالعه به مواردی بر خورده اند که بین اطلاعات نقشه و زمین اختلاف وجود دارد . هر استفاده کننده از نقشه وظیفه دارد موارد اختلاف را به سازمان تولید کننده نقشه اطلاع دهد.

10-مختصات جغرافیایی : در حاشیه نقشه اصلی ، مختصات جغرافیایی سطحی که در نقشه دیده می شود ، درج شده است. در هر نقشه 1:50000 ؛ 15 دقیقه عرض و 15 دقیقه طول جغرافیایی نشان داده شده است.که هر کدام به 3 بخش 5 دقیقه ای تقسیم می شوند.در نقشه های 1:250000 این مقدار به 5/1 درجهطول جغرافیایی و 1درجه عرض جغرافیایی می رسد که در هر دو بعد به بخشهای 15 دقیقه ای تقسیم بندی دارند.محل تلاقی طول و عرض جغرافیایی در نقشه های 1:250000 یک علامت+ بزرگ وچود دارد.در هر دو ی این نقشه ها یک راهنمای اصالت نقشه وجود دارد که میزان دقت مسطحاتی و دقت منحنی های میزان را مشخص کرده است که به ترتیب برای نقشه های ایران 125 و 50 متر است.

11-نگهداری نقشه های توپوگرافی : تهیه نقشه های توپوگرافی امری مشکل است بنابراین از این اسناد باید به خوبی نگهداری کرد بهترین راه نگهداری نقشه ها لوله کردن و قرار داده آنها در یک محفظه ضد رطوبت و ضد ضربه است.البته باید نام یا شماره سری نقشه هایی که در هر محفظه قرار دارند را روی بدنه محفظه درج نمود تا در موقع استفاده مجبور نباشیم تمام نقشه های تمام محفظه ها را بیرون بیاوریم.البته حمل نقشه در این وضعیت مشکلاتی هم دارد . چنانچه موضوع حمل نقشه ها بر طول عمر آنها برای شما ارجحیت داشته باشد می توانید نقشه ها را تا کنید آن هم در جهت های مخالف هم که باز و بسته کردن آنها سریع صورت گیرد. در این شکل حمل ونقل نقشه ها بسیار آسان خواهد بود اما طول عمر آنها کم می شود و بزودی از محل تا خوردگی نقشه ها پاره می شوند.استفاده از چسب بی رنگ پهن در محل اتصال تا شدگی ها تا حدودی مشکل را رفع خواهد کرد.

تمرین: حال برای این که بدانیم آنچه که تا کنون خوانده ایم ، آموخته ایم یک بار روش تعیین مختصات یک نقطه را با تقریب 1000 متر روی نقشه تمرین می کنیم .این تمرین فقط روی نقشه های 1:250000 و 1:500000 انجام می شود. به ترتیب زیر همراه با یک مثال عمل کنید:

1-یک نقطه روی نقشه خود مشخص کنید )نقطه پرزان در نقشه 1:500000 اصفهان)

2-حروف شبکه منطقه ای که نقطه شما در آن واقع است بنویسید .گفتیم که در این نقشه ها با حروف لاتین به صورت دوحرفی این تقسیم بندی در نقشه وجود دارد. wr

3-عدد مربوط به محورعمودی که بلافاصله در چپ آن نقطه قرار دارد را بنویسید 8

4-فاصله نقطه مورد نظر تا محور سمت چپ با تقریب 10/1 مربع تعیین کنید . یعنی در مربعشبکه بندی شده نقطه شما در چه نسبتی از تقسیم ده تایی در داخل آن مربع نسبت به محور سمت چپ قرار دارد. 7

5-عدد مربوط به محور افقی بلافاصله پایین را بنویسید6

6-فاصله نقطه مورد نظر تا محور افقی را با تقریب یک دهم مربع تعیین کنید.2

به این ترتیب مختصات نقطه پرزان می شود: wr8762

شما پس از این باید قادر باشید مختصات هر نقطه را روی نقشه خود به این ترتیب بیان نمایید

نقشه هاي تو پوگرافي

1.تعريف توپوگرافي:

توپوگرافي از نظر لغوي ، به معني پستي و بلندي مي باشد و در اين كتاب منظور از توپوگرافي ، پستي و بلنديهاي سطح زمين و يا همان ارتفاع عوارض زمين از سطح دريا مي باشد. ارتفاع گاهي بصورت نسبي و گاهي بصورت مطلق بيان ميگردد. به طور مثال اگر ارتفاع كوه دماوند را نسبت به ارتفاع تهران مقايسه نمائيم به آن ارتفاع نسبي مي گويند. ( مثلاً بگوئيم كوه دماوند به اندازه h متر از تهران بلند تر مي باشد.) ولي چنانچه ارتفاع يك عازضه نسبت به يك سطح مبنا بيان گردد به آن ارتفاع مطلق مي گويند.

سطح مبناي ارتفاعات عموماً سطح درياها و آبهاي آزاد مي باشد.كه در ايران سطح درياي آبهاي بندر فاو در خليج فارس انتخاب شده است . و ارتفاع تمام عوازض خشكي ، اعم از كوه، دشت، ، دامنه،و...نسبت به آن سنجيده مي شود.

محتوي نقشه هاي تو پوگرافي شامل عناصر مختلف طبيعي و انساني مي باشد. ناهمواريهاي سطح زمين تا حد كوچكترين تپه ها م حتي شيارهاي ناشي از سيلابها،جنگل ها، بيشه ها ، با تلاق ها، ماسه زارها ، درياچه ها ، آبهاي جاري ، انواع راه ها ، پل ها ، كانال، از شهرهاي بزرگ گرفته تا روستاها بعضاً تا حد خانه هاي منفرد و ده ها عناصر ديگر روي اين نقشه ها نشان داده مي شود.

2.مشخصات كلي نقشه هاي توپوگرافي:

الف-پايه و اساس نقشه هاي توپوگرافي بر روي خطوط تراز است. خطوط تراز با خطوط ميزان منحني عبارت است از كليه نقاط هم ارتفاع منطقه كه به وسيله منحني نمايش داده مي شود

ب-هر نقشه به وسيله دو نوع منحني ميزان مشخص مي شود.

خطوط ميزان اصلي ضخامت بيشتري داشته و فاصله دو خط ميزان اصلي است كه بستگي به اشل نقشه دارد.

تعداد خطوط ميزان فرعي كه در بين دو منحني خط ميزان اصلي قرار گرفته اند بستگي به اشل نقشه داشته و از طرف ديگر ضخامت كمتري نسبت بخطوط اصلي دارند.خطوط ميزان منحني در نقشه هاي رنگي با رنگ قهوه اي مشخص مي شوند.ج- هر چه تعداد خطوط ميزان فرعي زيادتر باشد نقشه دقيق تر مي باشد . مثلاً در نقشه هاي با مقياس000/250 : 1 كه فاصله دو خط ميزان اصلي 50 متر است 5 خط ميزان فرعي قرار گرفته است.

د-هر چه خطوط ميزان به هم نزديكتر باشند شيب تندتر است و بر عكس . بنابراين در مناطق كوهستاني و دامنه هاي پرشيب منحني ها به هم نزديكتر بوده كه گاهي شمارش آنها مشكل مي باشد . ولي در مناطق مسطح و دشتي منحني ها از يكديگر دور مي شوند.

كه دره ها و ستيغ ها را در روي نقشه هاي توپوگرافي بآساني مي توان مشخص نمود . اگر ارتفاع افزايش يابد نمايش دهنده يك يال و ستيغ و اگر ارتفاع كاهش يابد دره ها را نشان مي دهد.

3.نمايش عوارض مختلف سطح زمين در نقشه هاي توپوگرافي:

قبل از كار با نقشه هاي توپوگرافي لازم است كاربر، شناخت جامعي نسبت به چگونه تشخيص دادن عوارض سطح زمين ، به كمك خطوط توپوگرافي را داشته باشد.در همين خصوص چند عارضه مهم ، از قبيل: كوه دامنه ملايم ، دامنه تند ، دشت ، گودال ، آبراهه ، يال، قله ، گردنه و پرتگاه با رسم شكل تشريح مي گردد.

1-3- نمايش كوه بر روي نقشه توپوگرافي:

كوه غالباً به شكل دواير بسته نشان داده مي شوند. به اين صورت كه ، اولين دايره اي كه كوچكتر از ديگر دواير مي باشد، مريوط به قله كوه و ساير دواير كه دايره قله را احاطه مي كنند ، دامنه كوه مي باشد. اين دواير از سمت قله به طرف پاي كوه بزرگتر مي گردند و بزرگترين دايره مربوط به پاي كوه مي باشد.

2-3-دامنه ملايم و دامنه تند:

دامنه هاي كم شيب تپه هاي و كوه ها در نقشه هاي توپو گرافي از روي فواصل خطوط توپوگرافي آنها ، نسبت به دامنه هاي پر شيب متمايز مي گردند. بدين صورت كه فواصل منحنيهاي ميزان ،در دامنه هاي كم شيب ، تقريباً ، يكسان بوده و فاصله آنها از يكديگر، كمي بيشتر از دامنه هاي پر شيب ديده مي شود .

همجنين نوعي ديگري از دامنه هم وجود دارد كه شيب آن در طول دامنه ، گاهي تند و گاهي تند و گاهي كند مي شود، كه به آن دامنه غير يكنواخت گويند

3-3-دشت و اراضي مسطح:

اراضي دشتي بر روي نقشه ها ي تو پو گرافي ، توسط فاصله بين خطوط ميزان ، مشخص مي شوند . در يك نقشه توپوگرافي با مقياس مشخص ، مثلاً1:50000 مناطق مسطح داراي منحنيهاي ميزان ، تقريباً صاف و فاصله خطوط منحني آن نسبت به بخش كوهستان بيشتر مي باشد.

در كويرها فواصل خطوط ميزان منحني از يكديگر به اندازه اي زياد مي شود كه حتي خطوط ميزان فرعي (خطوط10متري)هم قابل نمايش مي باشند.

4-3 گودال:

نمايش گودال، بر روي نقشه هاي ، ظاهراً شبيه به منحنيهاي ميزان كوهستان مي باشد ، با اين تفاوت كه ارتفاعات ، بر عكس مي گردد.

5-3- يال و آبراهه:

يال و آبراهه از نظر شكل خطوط منحني ميزان شبيه به هم ميباشد وتنها از روي ارتفاع خطوط ميزان مشجص مي گردند هر چند در نقشه هاي توپوگرافي ، آبراهه هاي اصلي به رنگ آبي مي باشند ، ولي بسياري از ابراهه هاي فرعي ، فاقد رنگ آبي بوده و تنها از روي ارتفاع خطوط ميزان مشخص مي گردند.

همان طور كه در تصوير 6 مشاهده مي شود، براي رسيدن به يك قاعده كلي ، جهت تشخيص يال و آبراهه مي توان گفت: چنانچه بر روي نقشه توپوگرافي ، از ارتفاعات كم، به سمت ارتفاع زياد نگاه كنيم ،هركجا خطوط ميزان به شكل علامت 7 باشند نشانه يال و چنانچه به شكل 8 باشند نشانه آبراهه مي باشد.

6-3- قله ، گردنه ،دامنه، و پرتگاه:

الف( قله: همان طور كه درتصوير 7 آمده است . شكل قله بر روي نقشه هاي توپوگرافي به شكل دواير بسته بوده و كوچكترين دايره كه عموماً بالاترين ارتفاع را نسبت به خطوط منحني ميزان اطراف خود دارد ، قله كوه با قله تپه ناميده مي شود.

همچنين گاهي يك علامت ضربدر ، درون دايره قله مشاهده مي كنيم كه در كنار آن يك عدد نوشته شده و آن نشان مي دهد كه انتهايي ترين نقطه قله ، چه ارتفاعي دارد

ب)گردنه: هنگامي كه دو قله ، كنار هم قرار بگيرند ، بين آنها يك گردنه وجود دارد كه در نقشه هاي توپوگرافي به صورا يك فاصله ( تصوير7) مشاهده مي شود.

گردنه از نظرتعريف ، يك منطقه نسبتاً مسطح مي باشد كه هميشه بين دو قله قرار دارد.

ج) دامنه : فاصله بين دو يال و آبراهه ، دامنه ناميده مي شود.

د)پرتگاه : همان طوركه در تصوير 8 آمده است. چنانچه خطوط توپو گرافي يك دامنه ، خيلي به يكديگر نزديك شوند؛به طوري كه تقريباً روي يكديگر قرار بگيرند ، به معني آن است كه دامنه داراي شيب بينهايت بوده و به شكل ديواره و يا پرتگاه در سطح زمين مشاهده مي شود.

1-ناهمواريهاي متقارن

2-ناهمواريهاي نامتقارن

3-تركيبي از ناهمواريهاي متقارن و نامقارن (ناهمواريهاي مركب )

در ناهمواريهاي متقارن فواصل منحني هاي تراز دو دامنه شيب به يكديگر يك خط الرأس تقريباً يكنواخت است اگر در محل تلاقي منحني هاي تراز زاويه تند تشكيل شود ناهمواري را زاويه دار متقارن مي خوانند اگر محل تلاقي منحني هاي تراز زاويه تند تشكيل دهند ناهمواريها را منحني وار و متقارن مي نامند ( مثل قله دماوند )

در ناهمواريهاي نا متقارن فواصل منحني هاي تراز دو دامنه نسبت به يك خط الرأس يكنواخت و يكسان نمي باشد . بررسي نقشه هاي توپوگرافي . اگر خط الرأس ها را مشخص منحني هاي تراز از يكديگر فاصله مي گيرند اين نوع ناهمواريها نيز مي توانند زاويه دار يا منحني وار نا متفاوت در ناهمواريهاي مركب تركيبي از وضعيت هر دو ناهمواري قبلي مشاهده مي شود .

4-ترسيم نيمرخ توپوگرافي :

نقشه يك تصوير كاملاً افقي از سطح زمين است و نگاه ما به سطح نقشه به صورت يك ديد عمودي و از بالاست از اين رو ، درك پستي ها و بلنديها براي افراد ،بويژه افارد غير ماهر ، بسيار مشكل است . نيمرخ تو پو گرافي ، يك ديد افقي از عوارض موجود در نقشه براي ما فراهم مي سازد تصاوير شماره 1-4 تا 4-4 مراحل تهيه نيمرخ توپو گرافي را نشان مي دهد

2-ابتدا، يك امتداد معيني را روي نقشه ترسيم نماييد (تصوير 1-4 امتداد BA ) بهتر است امتداد رسم شده عمود بر عارضه باشد طول آن با توجه به هدف و به دلخواه مي تواند انتخاب گردد .

3-يك نوار كاغذي در كنار امتداد تعيين شده قرار داده و سپس رقم ارتفاعي هر منحني را در محل برخورد با لبه كاغذ روي آن بنويسيد

4-يك محور مختصات ترسيم نماييد ( تصوير 3-4 ) محور عمودي ، نشانگر ارتفاع منحني ها و محور افقي ، بيانگر فاصله افقي و محل قراردادن لبه كاغذ است .

سپس نوار كاغذي را در زير محور افقي قرار داده ومحل نقاط ارتفاعي را نشان مي دهد.

- مقياس ارتفاعي نيمرخ :

در پاره اي موارد ازجمله در نقاط كم شيب ، براي اينكه عارضه در نيمرخ ، نمود بهتري داسته باشد بهتر است درمقياس ارتفاعي مبالغه صورت پذيرد به عبارتي در سطوح كم عارضه چنانچه بخواهيم نيمرخ را هم مقياس با نقشه ترسيم نماييم امكان دارد به طور برجسته و خوب نمايش داده نشوند تصوير شماره 5-4 دو نيمرخ ترسيم شده را در دو مقياس ارتفاعي متفاوت نشان مي دهد .

تهيه نيمرخ از مسير رود خانه :

يكي اززمينه هاي كاربردي نيمرخ ، ترسيم نيمرخ آبراهه در حوضه هاي آبخيز است همچنين در نقشه هاي زمين شناسي يا ژئومورفولوژي ، نيمرخها را به صورت منحني و يا شكسته ترسيم مي نمايند اصول ترسيم مي نمايند . اصول ترسيم با روش ذكر شده

يكسان است فقط بايد لبه نوار كاغذي همزمان با انحناي مسير نيمرخ حركت داده شود و ارتفاع منحني ها بصورت تكه تكه برداشت گردد

- اندازه گيري فاصله از روي نيمرخ :

نقشه ، تصوير افقي است بنابراين فاصله ها و مسافت ها را در يك امتداد كاملاً افقي به دست مي دهد چنانچه بخواهيم فاصله دو نقطه را در راستاي توپو گرافي منطقه اندازه گيري نماييم ساده ترين روش ، ترسيم يك نيمرخ از آن مسير در مقياس ارتفاعي واقعي است و سپس اندازه گيري طول منحني نيمرخ با استفاده از دستگاه كورويمتر و ساير روشهاي اندازه گيري فاصله است .

- نكات قابل اهميت در ترسيم نيمرخ:

در انتقال نقاط به لبه كاغذ ، در سطوح كه شيب يكنواخت و به عبارتي فاصله منحني ها تراز يكسان ، علامت زدن محل برخورد تمام منحني ها به لبه كاغذ لازم نيست بلكه فقط تغيير شيب ها بايد علامت زده شود .

رأس قله ها و گودي خط القعر ها و نيز ارتفاع :

هر كدام بايد به تقريب مشخص شده وروي نيمرخ انتقال داده شود .

- امتداد نيمرخ بايد يا توجه به هدف تعيين گردد يا در شرايط عمومي بايد عمود بر عارضه باشد و بهتر است از خطوط بيشترين شيب پيروي نمايند .

نقشه های توپوگرافی

مطالب مشابه :

نقشه هاي توپوگرافي

نقشه های توپوگرافی

نقشه

آموزش و نرم افزار تبدیل مختصات(UTM Conversion)

تفسیر عکس های هوایی

مساحی و نقشه برداری

اهمیت نقشه های توپوگرافی

نقشه های توپوگرافی