فعالت هاي خارج از كلاس

گردش و بازدید علمی یکی از روش های فعال تدریس و شیو ه ای مناسب برای یادگیری ـ یاددهی است، که گاهی برای مطالعه جامعه در خارج از کلاس، آزمایشگاه یا کتابخانه با توجه به هدف های معین آموزشی، از سوی معلم و دانش آموزان طراحی و تنظیم می شود. گردش علمی این فرصت را در اختیار دانش آموزان می گذارد که از طریق مشاهده طبیعت، وقایع، فعالیت ها، اشیاء و مردم تجربه علمی به دست آوردند و با مشاهده مستقیم تفاوت ها یا مشابهت ها، آشنایی بیشتری با محیط اجتماعی به دست آوردند و مفاهیمی را که در کلاس مورد بحث قرار می گیرد بهتر در ذهن خود بپرورانند.

در برخی موارد می توان از گردش علمی برای جمع آوری اطلاعات لازم برای انجام دادن یک آزمایش یا یک پروژه، بهره گرفت مثلاً اگر هدف درس شناختن کانی های دارای ارزش اقتصادی باشد، می توان دانش آموزان را به چند معدن برد تا کانی های مختلف را جمع آوری کنند و آنها را در کلاس بعد از آزمایش های لازم بشناسند.

بطور کلی گردش علمی می تواند دیدار از یک شهر، موزه، کارخانه، کارگاه صنعتی، جنگل، پایانه مسافربری، فرودگاه، راه آهن، نمایشگاه، مزرعه و جاهای دیگر باشد. از محیط مدرسه یا از سایر مؤسسات آموزشی نیز می توان تجارب دست اول به دست آورد. بنابراین لازم نیست که گردش علمی حتماً دیدار از نقاط دوردست باشد. بلکه مشاهده محیط اطراف دانش آموزان که امکان کسب تجارب آموزشی را فراهم کند نیز می تواند گردش علمی محسوب شود.

● درباره مقدمات گردش علمی

تهیه مقدمات گردش علمی مستلزم توجه به جزئیات گوناگونی است که باید توسط معلم و دانش آموزان رعایت شوند. در اینجا به شمه ای از آنها اشاره می شود:

ـ وظایف هر یک از دانش آموزان در جمع آوری اطلاعات و مدارک برای تهیه گزارش معین شود.

ـ سؤالاتی که دانش آموزان در ضمن گردش علمی باید پاسخ گویند دقیقاً تهیه و تکثیر شوند.

ـ میدان فعالیت و کار طرح مورد تحقیق باید محدود شود، موضوع های محدودی از قبیل افتادن برگ های انواع درخت ها در فصل پاییز، مطالعه انواع درختانی که میوه مخروطی شکل دارند، مطالعه نوع خاک ها، شکل انواع صخره ها و محصولاتی چون زغال سنگ ها می تواند مورد تحقیق قرار گیرد. از تعیین موضوع های وسیع و گوناگون برای بررسی و تحقیق در یک گردش علمی خودداری کنید زیرا یک نفر یا یک گروه در زمانی معین، فقط می تواند یک موضوع را با دفت مورد مطالعه قرار دهد.

ـ دانش آموزان را باید به چند گروه تقسیم کرد و کار تحقیق را به این گروه ها سپرد. اگر تعداد دانش آموزان زیاد باشد، امکان دارد که چند نفر یا حتی گروه نتوانند فعالیت کنند. بنابراین همیشه بین تعداد شرکت کننده و گنجایش محل بازدید و محل کار باید نسبت متناسبی برقرار باشد.

ـ محل هایی که برای گردش انتخاب می شود باید از قبل برای معلم آشنا و امکان بررسی و دقت نظر لازم در آنها وجود داشته باشد، در این راستا باید فردی مسئول برای آشنایی با امکانات محل مثل اقامتگاه، آب آشامیدنی، امکانات تهیه غذا، دستشویی و امثال اینها، قبل از انجام هر گردش علمی، از محل دیدن کند تا هنگام گردش علمی مشکلاتی به و جود نیاید.

ـ نامه های مربوط به کسب اجازه از والدین و سایر مجوزهای کتبی با همکاری مدیر مدرسه باید قبلاً تهیه و فرستاده شود.

ـ طرز رفتار دانش آموزان هنگام بازدید بویژه رعایت نکات ایمنی گوشزد شود.

ـ نوع لباس و و سایلی که برای گردش علمی لازم و ضروری است معین و مشخص شود.

ـ معلم درس هایی را که با گردش علمی ارتباط دارد قبلاً باید برای دانش آموزان تدریس کند. برای مثال مادامی که دانش آموزان از چگونگی زندگی حشرات آبزی اطلاع جامعی ندارند و یا زندگی دگر دیسی کرم ابریشم و قورباغه را ندانند و تا زمانی که از نحوه یادداشت کردن مطالعات خود در گردش علمی آگاهی نداشته باشند، اگر هدف اصلی گردش علمی برایشان مجهول باشد، در واقع وقت خود را در این گردش های علمی ضایع خواهند کرد. به طور کلی باید گفت که برای یک ساعت گردش علمی یک ساعت آموزش قبلی لازم است.

ـ قبل از حرکت، معلم از دانش آموزان می خواهد در این گردش ها هر آنچه را که می بینند دقیقا مورد توجه قرار دهند، نکات اصلی و برجسته را یادداشت کنند تا بعد از بازدید بتوانند مشاهدات مستقیم خود را برای همکلاسان و سایر دانش آموران بیان کنند. دانش آموزان نتایج گردش علمی خود را می توانند به صورت نثر، نظم، داستان و نمایشنامه در کلاس درس ارائه دهند. نگارش خلاقانه آنچه که اتفاق افتاده، معمولا نشان دهنده موفقیت گردش علمی است با شرکت در تهیه گزارش و بحث پیرامون گردش علمی شاگردان قادر خواهند بود نتایج گردش علمی را به عنوان تجربه شخصی خود قلمداد و یادگیری خود را تقویت کنند و به عنوان یک تجربه به دست آمده در خارج از مدرسه ارج بگذارند.

● انواع گردش علمی

۱) گردش علمی کوتاه مدت و سریع: در این نوع گردش های علمی ، یک یا دو نفر از شاگردان در طول ساعت تدریس انتخاب می شوند تا تجربه ای را در خارج از کلاس کسب کنند، مثلاً سئوال شود درجه برودت برف چقدر است؟ یا باغچه حیاط مدرسه که به شکل مستطیل است، چند متر مربع مساحت دارد؟ برای یافتن پاسخ چنین مسائلی، ممکن است چند نفر از فراگیران مأمور شوند با وسایلی مانند یک بیل کوچک و دماسنج یا با یک متر نواری و دفتر و مداد، پاسخ مسأله را عملا در حیاط مدرسه که برف در آن نشسته است و یا باغچه در آن قرار دارد، پیدا کنند. اگر چه این عمل ممکن است بیش از چند دقیقه طول نکشد، اما به دلیل اینکه این کار محیط کلاس را با محیط خارج از کلاس پیوند داده است، گردش علمی نامیده می شود.

۲) گردش علمی یک یا دو ساعتی: با دادن یک طرح کلی می توان از دقایق یک جلسه تدریس در خارج از کلاس استفاده کرد و تحقیقات اثربخشی را در محیط مدرسه و یا در اطراف آن انجام داد، مثلا با توجه به مطالعه کتاب علوم می توان فراگیران را تجهیز کرد تا گل ها و گیاهان حیاط مدرسه یا زمین های اطراف مدرسه را مورد مطالعه قرار دهند و گزارش تهیه کنند.

۳) گردش علمی روزانه: این نوع گردش علمی، شامل موضوعاتی مانند بازدید از یک نمایشگاه، کارخانه و غیره است و چون محیط مدرسه را با محیط زندگی واقعی شاگردان پیوند می دهد، برای شاگردان بسیار مفید است، اما ممکن است در روند برنامه های مدرسه اخلال ایجاد کند. در این صورت بهتر است گردش علمی در روزهایی که تعطیل رسمی است، انجام گیرد.

۴) گردش علمی هفتگی و ماهانه: از گردش علمی هفتگی و ماهانه، معمولا در مدارس ابتدایی استفاده نمی شود، ولی فراگیران دوره های راهنمایی و دبیرستان و بویژه دانشگاه ها می توانند از این روش به خوبی استفاده کنند.

● نتیجه گیری

گردش علمی که فعالیتی تجربی خارج از کلاس درس محسوب می شود، کاری است علمی که بیرون از کلاس، آزمایشگاه یا کتابخانه صورت می گیرد و شامل مطالعات مستقیم و دست اول درباره یک مساله، جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده، پرسشنامه، مصاحبه، اندازه گیری، نمونه برداری و سایر فنون تحقیقی است تا از این طریق در مورد اعتبار فرضیه ها، تشخیص تغییرات یا درستی و صحت شرایط و موقعیت ها اطمینان حاصل شود.

فضای آزاد و بدون سقف بهترین آزمایشگاه طبیعی برای کودک است، که نه خانه و نه کلاس هیچکدام نمی توانند جای آن را بگیرند. در محیط بیرون از کلاس کودک چیزهایی می یابد که با غریزه ذاتی او تطبیق می کند. پرندگان، حشرات، حیوانات، گیاهان، درخت ها، کوه ها و فسیل ها همه موادی هستند که می توانند درباره آنها کنکاش کند. آسمان، مزرعه، جنگل، باغچه، پارک و استخر مملو از چیزهای جالبی است که توجه کودک را به خود جلب می کند، او را به شگفتی وامی دارد، حس کنجکاوی او را برمی انگیزد و برایش فرصتی فراهم می کند که به اکتشاف بپردازد.

در شرایــطـی که بـردن دانش آموزان به خارج از مدرسه برای مطالعه زمینه های خاصی فراهم باشد و گردش علمی روش مفیدی است مثلا برای سنگ شناسی می توان دانش آموزان را به دامنه کوه و یا بستر رودخانه برد تا بر اساس اطلاعاتی که در کلاس کسب کرده اند انواع سنگ ها را جمع آوری کنند و شناختی عینی از آنها به دست آورند و یا اینکه انواع فسیل ها را مورد شناسایی قرار دهند. آخرین محصول گردش علمی می تواند به صورت نوشته ای توسط معلم و شاگردان در اختیار مدرسه قرار گیرد تا بعد ها در برنامه ریزی گردش های علمی بعدی مورد استفاده قرار گیرد. پس از چند سال این نوع گزارش ها می توانند مجموعه کاملی از راهنمایی ها برای گردش های علمی بعدی به شمار بروند و در اختیار سایر دانش آموزان قرار بگیرند.

مزایای بازدید علمی را می توان در پیوند فعالیت های مدرسه با جامعه، کسب تجارب واقعی و فعال بودن شاگردان دانست و از محدودیت های آن می توان به ناکافی بودن امکانات، نیاز به زمان بیشتر و برهم زدن برنامه رسمی مدرسه اشاره کرد.