تجربه اموزشی ادبیات راهنمایی

مقدمه:

اهميت ادبيات فارسي قولي است كه جملگي برآنند و اهدافي كه براي درس ادبيات برشمرده‌اند نيز گوياي همين مطلب است[1] و بديهي است كه به آموزش ادبيات به دانش‌آموزان بايد توجه بيشتري كرد زيرا «ادبيات مجموعه‌ي تظاهرات هنري هر قوم است كه در قالب كلام ريخته شده باشد[2].» درونمايه‌ي ادبيات، انديشه و احساسات و عواطف انساني است و به خوبي مي‌توان دريافت كه ادبيات از اين نظر نزديكترين هنر به انديشه‌ي انسان است[3]. كاركرد ادبيات در زندگي اجتماعي نيز بسيار زياد است كه در تاريخ ايران دوره‌ي مشروطه مثال‌زدني است. سهم ادبيات را در خيزش مشروطيت مي‌توان در آثار دهخدا، اشرف‌الدين گيلاني، عارف، ميرزاده عشقي و ... ملاحظه كرد[4].

به دلايل متعدد كه در اين گزارش ذكر خواهد شد آموزش ادبيات در دبيرستانها موفقيت‌آميز و نشاط‌انگيز نيست و بايد در اين زمينه چاره‌انديشي كرد. من از اولين سال تدريسم متوجه كسالت‌بار بودن كلاس ادبيات براي دانش‌آموزان شدم و در گفتگو با همكاران و نيز دانش‌آموزان دريافتم كه استنباط من درست است. بيشتر همكاران وقتي نگراني مرا مي‌ديدند براي تسلاي خاطر من مي‌گفتند كه كم‌كم عادت خواهي كرد، زياد سخت‌ نگير، ما نيز چون تو فكر مي‌كرديم و از اين گونه حرفها. اما من كه عاشقانه ادبيات را برگزيده بودم به جستجوي راههايي براي ايجاد علاقه و انگيزه در دانش‌آموزان نسبت به درس ادبيات برآمدم كه گزارش يكي از آن تجربه‌ها را مي‌خوانيد زيرا معتقدم كه كار تعليم و تربيت سراسر يك جستجو است و اين جستجو خود به خود انگيزه‌هايي براي تفكر و پيشرفت ايجاد مي‌كند[5].

بيان مسئله:

در جلسه‌ي دوم از آنها خواستم كه صريحاً و شفاهاً نظر خود را درباره‌ي ادبيات بيان كنند كه نهايتاً با حوصله‌ي تمام دلايل بي‌علاقگي به اين درس را برشمردند كه اهم آنها عبارت است از:

1- آموزش ناكارآمد و كسالت‌بار ادبيات در مقاطع تحصيلي ابتدايي و راهنمايي.

2- ضعف تأليف كتابهاي درسي ادبيات براساس هدفهاي آموزشي از پيش تعيين شده.[6]

3- نبود انگيزه كافي و ذوق ادبي در بعضي از معلمان.

4- ديدگاه منفي مسئوولان مدرسه نسبت به درس ادبيات.

5- سركوب شدن ذوق و استعداد ادبي دانش‌آموزان در خانه و مدرسه.

6- آشنا نبودن معلمان به روش‌هاي نوين و فعال تدريس و يا ترس از تغيير روش تدريس.[7]

7- تلقّي منفي خانواده‌ها از درس ادبيات.

8- توجه به محفوظات در آزمونهاي درس ادبيات.

9- بي‌توجهي يا كم‌توجهي به ادبيات در رسانه‌ي ملي تلويزيون.

10- بي‌‌ارتباط بودن بعضي از درسهاي ادبيات با زندگي.

11- سيطره‌ي كنكور بر نظام آموزشي.

البته دلايل بسياري را بنده جمع‌آوري كردم كه هر يك به نوبه‌ي خود بر كسالت‌بار نمودن كلاسهاي ادبيات مي‌افزايد. پس از يافتن علل بي‌علاقگي دانش‌آموزان به ادبيات راه‌حلها را جستجو كردم كه اهم آنها از نظر من عبارتند از:

1- شيوه‌ي تدريس از روش سنتي به روش نوين و مشاركتي تغيير يابد.

2- در گزينش معلمان ادبيات دقت بيشتري شود.

3- در تأليف كتابهاي ادبيات معلمان دلسوز و كار كشته و متخصص دخالت داشته باشد.

4- در طراحي صفحات كتابهاي درسي ادبيات ذوق و سليقه‌ي هنري اعمال شود.

5- معلم ادبيات اهل مطالعه و سرزنده و بانشاط باشد و طوري تدريس كند كه همه عاشق شوند.[8]

6- معلم در دانش‌آموزان انگيزه‌ي مطالعه‌ي غيردرسي را ايجاد كند.

7- از چهره‌هاي ادبي براي شعرخواني يا قصه‌خواني يا بحث‌هاي ادبي در كلاس دعوت شود.

8- كاركرد ادبيات در زندگي براي دانش‌آموزان تبيين شود.

9- زمينه‌ي آشنايي با ادبيات از دوران پيش‌دبستان و دبستان براي دانش‌آموزان ايجاد شود.

10- مسابقات ادبي در مدرسه برگزار شود و از نتايج آن براي كشف استعدادها استفاده شود.

11- به مناسبت تولد يا درگذشت شعرا و نويسندگان مراسمي برگزار شود.

12- آثار ادبي دانش‌آموزان در نشريه‌ي مخصوصي در مدرسه انتشار يابد.

13- از نرم‌افزارهاي رايانه‌اي براي آموزش مفاهيم ادبي سود جسته شود.

14- از آثار سينمايي و تئاتري برگرفته از آثار ادبي استفاده شود.

15- ضعف محتواري كتاب درسي با جزوه‌هاي تكميلي براي مطالعه‌ي آزاد جبران شود.

16- دوره‌هاي آموزشي ضمن خدمت مفيد و جذاب براي معلمان برگزار شود. مانند: فن بيان، آشنايي با سينما و تئاتر، موسيقي سنتي و ... .

به موارد برشمرده بالا مي‌توان راه‌حل‌هاي ديگري نيز افزود.

اجرا:

براي حل مشكل بي‌علاقگي دانش‌آموزان كلاس موردنظر با يك يا دو راه‌حل امكان موفقيت وجود نداشت لذا تركيبي از راه‌حل هاي يافته را اجرا كردم كه شرح آن را مي‌خوانيد:

در آغاز كلاس از دانش‌آموزان خواستم آثار ادبي خود را اعم از شعر و قصه و نمايش‌نامه و قطعه ادبي را هر جلسه همراه بياورند تا در كلاس ارائه كنند. نخست مقاومتهايي صورت گرفت اما كم‌كم نوعي رقابت ايجاد شد كه مفيد بود. فضاي كلاس را از حالت خشك و رسمي به فضايي صميمي و شاد تبديل كردم مثلاً شعري از خود خواندم و خواستم نظر دهند، از لطايف و حكايات جالب سود جستم و براي رفع خستگي بچه‌ها از موسيقي سنتي استفاده كردم كه بسيار مورد توجه قرار گرفت طوري كه خودشان براي جلسات بعد نوار موسيقي معرفي مي‌كردند.متون ادبي را با صداي رسا اجرا كردم و حالت نمايشي را در قرائت رعايت كردم و از حركات سر و دست و چشم سود بردم و سعي كردم عواطف و احساساتم را از متن موردنظر بخوبي نشان دهم. در بخشي از كلاس يك يا دو اثر ادبي را معرفي كردم، آخرين شماره‌هاي نشريات ادبي ـ هنري را معرفي كردم و به آنها امانت دادم.

در يكي از جلسات درس با هماهنگي مدير مركز يكي از شاعران شهر را دعوت كردم كه به كلاس ما بيايند و شعر بخوانند. بچه‌ها خوب تدارك ديدند و جلسه برگزار شد كه خيلي مورد توجه قرار گرفت و تا مدتها همه از آن جلسه سخن مي‌گفتند و درخواست تكرار چنان جلسه‌اي را داشتند. ضعف محتواي كتاب را با تكثير قسمتهاي جذاب آثار ادبي جبران كردم. يكي از جلسات درس را در اتاق رايانه مركز برگزار كرديم و يكي از دانش‌آموزان نرم‌افزار دُرج را كه يك نرم‌افزار ادبي بود معرفي كرد كه مفيد بود.اگر در يكي از جلسات به دليل حجم زياد مطالب كتاب به برنامه‌هاي ديگر نمي‌رسيديم مشتاقانه يادآوري مي‌كردند و حتي درخواست برگزاري كلاسهاي فوق‌العاده‌ مي‌كردند.

برنامه‌هاي ادبي و هنري راديو و تلويزيون را معرفي كردم و خواستم گزارشي از آن برنامه‌ها بنويسند. بعضي از درسهاي داستاني يا نمايشي را به كمك دانش‌آموزان در كلاس اجرا كرديم.

ارزيابي نتايج:

روشهايي كه به كار بردم نتيجه‌بخش بود. زيرا بعد از چند هفته علاقه‌ي بچه‌ها به كلاس ادبيات در مدرسه زبانزد شده بود و اگر گاهي تأخيري در ورود به كلاس داشتم نگران مي‌شدند از اين كه برنامه‌هايي كه داشتم اجرا نشوند. كنجكاوي آنان نسبت به شخصيت‌هاي ادبي زياد شد و اين از پرسش‌هايي كه مي‌كردند پيدا بود. بعد از 4 ماه از آنان خواستم كه نظرشان را درباره‌ي كلاس ادبيات بگويند با شادابي و نشاط و اشتياق‌ نظر دادند كه اكثراً مثبت بود و مي‌گفتند كه تازه داريم مي‌فهميم ادبيات يعني چه؟ بعضي از آنها به من گفتند كه از افسردگيشان كاسته شده و تشكر مي‌كردند. كلاس ما فقط يك كلاس خشك نبود بلكه هر جلسه به يك محفل ادبي تبديل مي‌شد. مسئولين مدرسه كه قبلاً در برنامه‌هاي امتحان ماهانه ادبيات را ناديده مي‌گرفتند ديگر ديدگاهشان عوض شده بود و اقرار كردند كه ما نمي‌دانستيم ادبيات اين همه گسترده است و مفيد. قبل از اجراي برنامه‌هايم كسالت و خستگي در چهره اكثر دانش‌آموزان موج مي‌زد ولي در حين اجرا و اواخر اجراي برنامه‌ها شور و اشتياق فراواني در بچه‌ها ديده مي‌شد. چند نفر از آنها به من مي‌گفتند تنوع و نشاط ‌آور بودن اين كلاس در يادگيري ديگر درسها نيز مفيد بوده است. از ديگر نتايج مثبت اين طرح اين بود كه پيشنهاد تشكيل يك كلاس ادبيات علوم‌انساني را در مراكز استعدادهاي درخشان مطرح كردم كه مورد موافقت قرار گرفت.

بيان محدوديتها و ارائه پيشنهادها:

در راه اجراي برنامه‌هايم موانعي نيز وجود داشت كه يكي از آنها مقاومت بعضي از دانش‌آموزان بود كه به مرور حل شد. ديگر كمبود وقت بود مثلاً براي پخش فيلم سينمايي، وقت كلاس كافي نبود يا سالن نمايش وجود نداشت. واكنش‌هاي منفي بعضي از همكاران نيز مأيوس‌كننده بود. بعضي از خانواده‌ها نيز در آغاز اعتراضهايي كردند كه به مرور خود دانش‌آموزان آنها را توجيه كردند. حجم زياد كتاب درسي نيز از موانع جدي كار بود.

ارائه پيشنهادها:

اين تجربه هنوز كامل نيست و هرروز به ابتكارهاي جديدي مي‌توان انديشيد. من اين خوش اقبالي را داشتم كه در يك مركز نخبگان بودم و دانش‌آموزان از قدرت روحي رواني و توان يادگيري بالايي برخوردار بودند اما در بسياري از مدارس معمولي احتمال شكست اجراي اين برنامه فراوان است ضمناً اين مدرسه دخترانه بود و دختران پذيراتر هستند و عاطفي‌‌تر، اما ممكن است در مدارس پسرانه واكنش‌هاي منفي زيادي صورت گيرد. امكانات مدارس نيز متفاوت است مثلاً‌ ما در اين مركز يك اتاق رايانه‌ي نسبتاً مجهز داشتيم، كتابخانه‌ي خوبي هم در اختيارمان بود، مسئولين مركز نيز همراهي كردند، مخصوصاً در برگزاري كلاسهاي فوق‌العاده مساعدت فراوان كردند و اين برايشان جالب بود كه تا آن موقع براي درسهايي مثل رياضيات و فيزيك و شيمي كلاس فوق‌العاده برگزار مي‌شد و الان بچه‌ها براي ادبيات كلاس فوق‌العاده مي‌خواهند بنابراين توجيه مسئولين مدرسه خيلي مهم است.

تجربه اموزشی ادبیات راهنمایی

مطالب مشابه :

مقاله: تجربیات مدون یک معلم از رفتار دانش آموزان در ارزشیابی

قابل توجه كليه همكاران آموزشي و اداري

تجربیات مدون شده معاونین آموزشگاه در سال تحصیلی ۹۰ - ۱۳۸۹

بخشنامه رتبه شغلی آموزش و پرورش استان فارس

یک تجربه موفق از معاونین مدرسه راهنمایی ابرار خانم باباخانیها

تجربیات مدون شده مدیر آموزشگاه استثنایی اندیشه سال تحصیلی ۹۰ - ۸۹

بخشنامه : درخواست تجربیات مدون شده (فرهنگیان دارای رتبه خبره و عالی)

نقش و اهميت زبان و ادبيات فارسي

تجربه اموزشی ادبیات راهنمایی

فرم خبره و عالی