مصاحبه ای مفصل با علی پژوهشگر یکی از اعضای گروه مستان در کنسرت ایشان در رشت

از کی با موسیقی آشنا شدید و چطور شد موسیقی سنتی را انتخاب کردید ؟ من به خاطر جوی که در خانه ی ما حاکم بود و از آنجا که پدرم خودش هم ساز می زد با موسیقی آشنا شدم خانواده پدری ام خیلی علاقمند به موسیقی بودند و مادر بزرگ پدری ام تار می زد. من از همان کودکی نواختن ساز تنبک را پیش پدرم شروع کردم همین علاقه باعث شد تا پس از تحقیقی متوجه شدم مدرسه موسیقی در ایران وجود دارد و رفتم آنجا امتحان دادم ، من از سن یازده سالگی وارد مدرسه موسیقی شدم و از همانجا ساز عود را به عنوان ساز خودم انتخاب کردم همین اتفاق باعث علاقه من به موسیقی سنتی شد و خدمت استاد مسعود نریمان کارم را شروع و موسیقی را فرا گرفتم.

پس پرداختن به موسیقی برای شما از همان ابتدا شکل آکادمیک نیز پیدا کرد ؟ درست است طوری شد که بعد از انقلاب من تنها نوازنده عود بودم که از هنرستان موسیقی دیپلم گرفته بودم بعد وارد دانشگاه هنر و معماری تهران شدم و پس از آن برای فوق لیسانس رشته نوازندگی موسیقی به دانشگاه هنر تهران رفتم و زندگی حرفه ای من به این ترتیب شکل گرفت .

در طول این سالها علاقمند به ساز دیگر نشدید ؟در هنرستان رسم بر این بود که هنرجویان فقط یک ساز نباید بزنند بلکه باید با ساز های دیگری هم آشنایی داشته باشند به عنوان مثال حتما باید نوازندگی پیانو را به عنوان ساز دوم انتخاب کنند و ما چون در دوره ای بودیم که استاد حسین علیزاده مدیر هنرستان بودند ایشان دستور دادند هنرجویان موسیقی سنتی علاوه بر پیانو باید ساز تنبک نیز فرا بگیرند و به طور خاص به من گفتند که شما باید سه تار هم بزنید اما به طور تخصصی همان ساز اول شان ساز تخصصی هنرجویان محسوب می شود.

عده ای معتقدند باید آموزش موسیقی به صورت سینه به سینه باشد و عده ای دیگر در نقطه مخالف این نظریه هستند؟ شما قائل به ارزش گذاری و تفاوت بین روش تجربی با روش علمی هستید یا نه ؟ببینید وقتی موسیقی به سمت آموزش آکادمیک حرکت می کند در موسیقی دنیا این طوری است که می آیند از تجربیات دیگران که مکتوب شده است استفاده می کنند و این می شود موسیقی علمی یعنی همان صورت مکتوب تجربیاتی است که ثابت شده مفید و اثر بخش هستند .در موسیقی ما یک تصور غلط وجود دارد که فکر می کنیم اگر وارد آموزش علمی شویم ممکن است به بیراهه برویم و شاید هم به منزل مقصود نرسیم من معتقد به این دیدگاه نیستم فکر می کنم آن علمی که وارد موسیقی ما شده زوایای کاملی که باید داشته باشد را نداشته است و کسانی که آموزش داده اند آنقدر ها به موضوع علمی که بیان می کردند مسلط نبوده اند به همین خاطر کسانی که به روش سنتی این کار را می کردند با وسعت دیدی که از گذشته موسیقی داشتند بهتر عمل می کردند اما امروزه تلاش شده است در زمینه موسیقی ایرانی سطح سواد علمی را آنقدر بالا ببرند که دیگر مشکلی وجود نداشته باشد یعنی کسی که امروزه موسیقی علمی کار کرده است قطعا می تواند اشراف داشته باشد به آن تجربیاتی که اساتید ما در گذشته داشتند مسلما کسی که موسیقی علمی را فرا گرفته آنقدر احاطه دارد که از تجربیات گذشته گان بی بهره نباشد.

با توجه به اینکه شما با استادان برجسته موسیقی ایران نوازندگی کرده اید و در کنسرت های مختلف داخل و خارج از کشور نیز حضور داشته اید برای موسیقی ایران محدودیتی برای جهانی شدن می بینید ؟ موسیقی ایرانی را آدمهای زیادی در دنیا می شناسند و برایش وقت گذاشته اند اینطور نیست که ما فکر کنیم موسیقی ایران در جهان شناخته شده نیست خیلی از کسانی که دست اندر کار موسیقی اند موسیقی ایرانی را می شناسند چون در این زمینه خیلی زحمت کشیده شده است خیلی از اساتید ما به کشورهای اروپایی و کشورهای دنیا رفته و برنامه اجرا کرده اند تقریبا بهترین موزیسین های ما به خارج از کشور می روند برای همین موسیقی ما را می شناسند در همین زمینه همکاری ها باید بگویم از آنجا که خودم عضو ارکستر ملی ایران به سرپرستی استاد فرهاد فخرالدینی هستم تجربه ای که داشتیم این بود که در سوئیس برنامه مشترکی با ارکستر ملی سوئیس در شهر ژنو انجام دادیم ما آثار ملی موسیقی ایرانی را می زدیم و آنها آثار ملی موسیقی خودشان را این دو ارکستر کارهای موسیقی مشترکی نیز انجام دادند و از این دست تجربه ها بسیار زیاد است امروز ه نوازندگان ایرانی زیادی در ارکستر های جهانی حضور دارند و ساز می زنند که نشانی از گسترش موسیقی ایران در جهان است .

نظر شما در مورد موسیقی تلفیقی چیست ؟ کارهایی که مثلا کیوان کلهر به همراه نوازندگان برجسته جهان انجام می دهند موسیقی تلفیقی است. ؟ به نظر من استاد کلهر یک نمونه بسیار خوب در این زمینه است که موسیقی ایرانی را در واقع وارد موسیقی بین المللی کرده است با همان گروه که به سرپرستی آقای « یو یوما » نوازنده بزرگ ویلنسل انجام داده اند نمونه بسیار خوبی است من چند کار از آنها شنیده ام که خیلی جالب است در کنار موسیقی های دیگر باعث می شود که موسیقی ما را هم بشنوند و بتوانند آثار ما را محک بزنند به نظر من این کار بسیار جالب و خوبی است که تا کنون عرضه شده است .

علاقه شما به آهنگسازی در کنار نوازندگی است یا ضرورتی جداگانه محسوب می شود ؟ در حوزه موسیقی ایرانی از دو منظر می توان به مقوله آهنگسازی و خلاقیت نگاه کرد یک قسمت این است که شما یک آهنگساز باشید و تحصیلات دانشگاهی و آهنگسازی داشته باشید مثلا خودم علاوه بر تحصیلات دانشگاهی به خاطر علاقه ای که دارم محضر اساتید آهنگساز ی مانند استاد فرهاد فخرالدینی رفته ام تا مباحث آهنگسازی ام را کامل کنم اما جدا از این موضوع در حوزه آهنگسازی ایرانی و نوازندگی ساز ایرانی کمی این بحث گسترده تر می شود یک نوازنده ایرانی با یک نوازنده موسیقی کشور های دیگر غربی تفاوت بسیار دارد نوازنده اروپایی فقط نوازنده است مجری بسیار متبحر برای موسیقی کلاسیک محسوب می شود اما نوازنده موسیقی ایرانی علاوه بر اجرای موسیقی خلاقیت هم دارد . گاهی آهنگساز یک فکری را به صورت قطعه ثبت می کند و نوازنده یک مجری است دخل و تصرفش بسیار کم است اما در موسیقی شرقی و موسیقی ایرانی که محور صحبت ماست ، نوازنده در آن واحد خلاقیت به خرج می دهد خیلی وقت ها ما بداهه نوازی که داریم در آن واحد باید آهنگسازی هم انجام دهیم یعنی یک موضوع یا یک تم موسیقی را بسط و گسترش دهیم آنوقت است که به حد کمال می رسیم بنابراین وقتی ما در موسیقی ایرانی می گویم « نوازنده » یعنی کسی که می تواند »خلاقیت آنی« داشته باشد و بتواند آهنگسازی هم انجام بدهد و خلاقیتش را در یک قطعه نشان دهد این وجه از موسیقی ایرانی برایم بسیار جالب و لذت بخش است از بداهه نوازی و خلق آنی یک اثر خوشم می آید چرا که این خلق می تواند بعدا برای منی که تحصیلات آهنگسازی دارم دست مایه یک قطعه ای بشود که سر فرصت از آن تم بتوانم استفاده کنم و آنرا بسط و گسترش دهم .

آیا این خصوصیت در ذات موسیقی ایرانی است ؟ قطعا موضوع مهم دیگری که باید به آن اضافه کنم این است که موسیقی ایرانی را نمی توانیم از ادبیات جدا کنیم من معتقدم که یک موزیسین ایرانی باید با ادبیات ایرانی نیز آشنایی کامل داشته باشد یعنی علاوه بر اینکه باید خلاقیت آنی داشته باشد، آهنگسازی بداند، باید به ادبیات هم مسلط باشد تجربه ثابت کرده است نوازندگانی که با ادبیات آشنایی دارند توانسته اند در کارشان بیشتر موفق باشند مثلا استاد پرویز مشکاتیان رابطه بسیار خوبی با شعر دارد استاد نریمان خودش هم شعر می گوید ، هم شعر زیاد می خواند به طور کلی باید بگویم که تکامل نوازنده ایرانی فقط به تکنیک نوازندگی او بر نمی گردد بلکه باید ابعاد گسترده تری داشته باشد ، نقل قولی از استاد شهناز شنیده ام که ایشان گفته اند: من برای آوازی ساز نمی زنم که شعرش را بلد نباشم حالا شما تصور کنید که یک نوازنده باید چه احاطه ای به همه ی مسائل داشته باشد تا ما اسمش را نوازنده موسیقی ایرانی بنامیم .

تا کنون چه آثاری را اجرا کرده اید؟در زمینه موسیقی با کلام من تجربه هایی با ارکستر ملی و با خواننده های مختلف داشته ام که می توان به محمد معتمدی ، فاضل جمشیدی ، سالار عقیلی و دوستانی دیگر اشاره کرد که در عرصه موسیقی شناخته شده اند اما در زمینه ی موسیقی بی کلام که علاقه اول من است معتقدم خیلی جایش در موسیقی و نسل جوان موسیقی خالی است. هنوز جا دارد در این بخش آثار فراوانی تولید شود . در گذشته مثلا در برنامه موسیقی گلها اساتید موسیقی ما کارهای ارزنده ای انجام داده اند اما بعدها ما شاهدیم وقتی برای یک قطعه موسیقی بدون خواننده اجرا می شود مردم از آن موسیقی استقبال نمی کنند.

توجه به موسیقی با صدای خواننده یک پدیده عمومی در موسیقی محسوب می شود یا فقط مربوط به ایران است ؟ خیر، در دنیا هم همینطور است در همه جا مردم عام موسیقی را با خواننده می شناسند عده کمی هستند که به دنبال ریشه یابی یک اثر هستند تا ببینند این خلاقیت و خلق اثر به چه کسی اختصاص دارد خوب قطعا یک خواننده هم تاثیر زیادی در انجام و شکل گیری اثر دارد اما این آسیب هم هست که همه چیز را به نام خواننده می شناسند و در واقع اثر به نوعی معطوف به خواننده می شود . از آنجا که در رسانه هایی مانند نشریات و صدا و سیما روی خواننده ها مانور داده می شود طبعا این برداشت در مردم نیز به وجود می آید که خواننده بیشتر از عوامل دیگر اهمیت دارد .

با توجه به اینکه شما در دانشگاه هم تدریس می کنید جایگاه سازهای ایرانی را در دروس دانشگاهی و متد علمی چگونه ارزیابی می کنید. ؟برای معرفی سازهای ایرانی خیلی تلاش شده است. در گذشته هم این عمل اتفاق افتاده است کسانی بوده اند یک ساز ایرانی را انتخاب و سعی کرده اند آن را آموزش ببینید و بنوازند مثلا آقای « ژان دور ینگ» آمده و ضمن تحصیل موسیقی ایرانی سعی کرده به موسیقی ایرانی کمک هم بکند حتی ردیف موسیقی ایرانی نوشته است . از این دست آدم ها بوده اند اما اینطوری نیست شما فکر کنید متدی تدوین شده باشد ما شیوه آموزش مثلا ساز نی را برای همه مردم داشته باشیم حتی الان ما برای آموزش به مردم خودمان باید خیلی کارها انجام بدهیم که نداده ایم هنوز به آن سمت نرفته ایم متدهایی چاپ کنیم که به صورت بین المللی قابل استفاده باشد فعلا درگیر اینیم یک سرو سامانی به موسیقی خودمان برای آموزش در ایران بدهیم تا گستره های دیگر .

همکاری شما با حوزه هنری گیلان چطور شروع شد ؟من خاطره های خوبی از حضورم در استان گیلان و شهر رشت دارم این آشنایی از طریق حوزه هنری گیلان شکل گرفته است من اولین حضورم در این شهر با گروه استاد داوود آزاد بود که به مدت سه شب در رشت کنسرت داشتیم بسیار عالی بود. این کنسرت خودش یک سابقه ی ذهنی خوبی از حوزه هنری گیلان ، مدیریت این حوزه و دست اندر کاران آن برای من به وجود آورد .موضوع جالب برای من این بود که برنامه ریزی در کنسرت ها و حوزه های اجرایی در همه جا متوسط است من در شهرهای مختلفی اجرای موسیقی داشتم و این تجربه را به دست آوردم گروه اجرایی به سختی کارها را آماده می کردند چراکه اداره کردن و نظم بخشیدن کنسرت زیاد کار آسانی هم نبود اما در رشت خیلی برایم خاطره ی خوبی شد و اصلا باورم نمی کردم وقتی توی یک بروشور می نویسند اجرای کنسرت ساعت 20 شروع می شود گروه نیز ساعت 20 روی سن آماده اجرا باشد. این برای یک هنرمند و نوازنده آرامش ایجاد می کند و قطعا موسیقی که ما در رشت با آقای داوود آزاد اجرا کردیم موسیقی با کیفیت بالا و با آرامش بیشتری برای ما و همچنین مخاطب ما بود. از همان دفعه اول که آمدم خیلی مردم رشت را مردم فرهنگی و هنر دوست دیدم هر چند از قبل مطالعاتی روی این شهر داشتم و می دانستم که مردم رشت مردمی دوستدار هنر و هنرمندند. حضور دوم من همراه گروه مستان و آقای همای بود که کنسرتی را به دعوت حوزه هنری گیلان اجرا کردیم همانطور که در جریان هستید 7 شب اجرا با آن شور و حال فراموش نشدنی است این دو اجرا در واقع نزدیکی ما را به حوزه هنری گیلان بیشتر کرد و الان هم با گروه نریمان در خدمت شما هستیم ودر حال ضبط آلبوم صوتی تصویری موسیقی « دوره گرد » .

چطور علاقه مند شدید اثر اخیر شما را از طریق حوزه هنری گیلان منتشر کنید ؟ همان دید مسئولین به خصوص مدیریت محترم حوزه هنری گیلان به موضوع هنر، برای ما لذت بخش بود این علاقه را در گروه ایجاد کرد تا در کنار این نظم ،بخواهیم اثر مورد نظر را از طریق حوزه هنری گیلان تولید کنیم چون مطمئن بودیم که کیفیت بالای اثر در تولید حفظ خواهد شد . همه چیز مرتب ، منظم و فکر شده بود این موضوع خیلی زیباست که حوزه هنری نیامده است فقط به موسیقی فکر کند بلکه تمام دست اندر کاران هنری گیلان را درگیر کرده است. با نقاشان و طراحان مذاکره کرده طرح دکور بدهند با سینما گران مشورت شده تا در خصوص ضبط تصویری نظر بدهند و کسانی که کار صدا برداری می کنند در مورد کیفیت صوتی کار طرح و نظر ارائه کنند با همه مشورت شد تا یک کاری انجام شود که در حد کمال و توانایی باشد این باعث شد اشتیاق ما بیشتر بشود تا با حوزه هنری گیلان کار خود را ارائه کنیم .

چطور شد به این شیوه و این فضای آهنگسازی رسیدید ؟موسیقی خیلی ارتباط به مجری یا نوازنده آن دارد نباید فکر کنیم اگر از دستگاه موسیقی خارج می شویم و یا ردیفی را رعایت نمی کنیم دچار گناه شده ایم نباید ذهن خود را وابسته کنیم ما سعی کردیم این وابستگی ها را از ذهن خود پاک کنیم و با لذت کامل موسیقی را اجرا کنیم و پیش از همه خودمان لذت ببریم در واقع این دغدغه ها اساس موسیقی ما بودند نه رعایت کامل دستگاه و پایبندی به گوشه های موسیقی .

دلایل انتخاب گروه شما چه بود آیا بیشتر بر اساس ساز بندی بود یا ملاک دیگری داشتید ؟ گروه وقتی می خواهد شکل بگیرد اولین معیار همدلی است باید اعضای گروه یکدیگر را دوست داشته باشند و از ساز زدن یکدیگر لذت ببرند و در کنسرت ها به نوازندگی یکدیگر بیشتر ین توجه را داشته باشند برای من بیشتر انرژی و همدلی نوازنده اهمیت دارد تا تکنیک و معیار های دیگر. متاسفانه خیلی جا ها دیده ام بعضی از نوازندها به ساز زدن اعضا ی گروه خود توجه ندارند و انگار این حضور اجباری و عذاب آور است ولی در گروه موسیقی ما اساس بر احساس همدلی و لذت بردن است.

ساخت قطعات گروهی بوده یا فردی؟ چون در صورت بداهه نوازی گروه نیز نقش عمده ای در آهنگسازی و شکل گیری قطعات باید داشته باشند ؟ ما کارها را به صورت بداهه نوازی اجرا و بعد تنظیم کردیم همه دوستان نوازنده آن شاخصه ی بداهه نوازی که لازمه ی نوازندگان ایرانی است را داشتند و همه به خلاقیت یکدیگرکمک کردند بیشتر قطعات ما به صورت گروهی شکل گرفته است تا فردی .

فضای ریتمیک در موسیقی شما زیاد است یعنی کار خیلی تنوع ریتمیک دارد شما چطور به این فضای موسیقیایی رسیدید ؟ نظر شخصی من هم این است که فضای ریتمیک کار ما زیاد است بر خلاف برداشتی که در ذهن عام وجود دارد و می گویند موسیقی ایرانی یک موسیقی خموده ، غمناک و بی تحرک است ، در موسیقی ایرانی و موسیقی نواحی مختلف ایران سازهای ریتمیکی وجود دارد که خیلی رنگ متنوع به موسیقی می دهند شاید مردم کمی دچار عادت در شنیدار شده اند اما وقتی به موسیقی نواحی نگاه می کنیم می بینیم چقدر سازها و ریتم های مختلفی وجود دارد که به موسیقی ایرانی دعوت نشده اند و وقتی وارد موسیقی می شوند تحول خاصی ایجاد می کنند باعث خلاقیتی در سلیقه شنونده می شوند و ما سعی کردیم از این نوع سازها استفاده و به نوعی از شنیده های قبلی آشنایی زدایی کنیم . مثلا در قطعه باران با ساز تنبک این فضا را برای مخاطب ایجاد کرده ایم تا در ذهن شنونده تداعی باران و آن تنوعی که مد نظر بود را زنده کنیم.

اجرای شما در دستگاه خاصی است یانه ، کمی توضیح می دهید ؟ببینید ما نوازندگانی هستیم که از دل موسیقی ایرانی بر آمده ایم زمینه آکادمیک و زمینه تجربی داریم ، یعنی هم از این دریای عظیم الهام می گیریم هم خودمان را محدود به دستگاه یا گوشه ی خاصی نکرده ایم ولی قطعاتی که داریم در دستگاه و ردیف ایرانی است اگر چه سعی کرده ایم که قطعات را به یک دستگاه و یا گوشه خاصی در موسیقی محدود نکنیم.

در مورد قطعه محلی دیلمان که درکار شما هست کمی صحبت کنید و اینکه چطور شد این قطعه را ساختید ؟ وقتی تصمیم گرفتیم این کار را در حوزه هنری گیلان تولید کنیم آمدیم با هم صحبت کردیم تا یک قطعه موسیقی گیلانی هم در مجموعه داشته باشیم . موسیقی گیلانی جایگاهی بسیار غنی در موسیقی ایرانی دارد و خیلی ها به آن پرداخته اند که یکی از شاخص ترین آنها نیز استاد ابوالحسن صبا بودند ، استاد صبا موسیقی گیلانی را به دستگاه های ایرانی برده و به آن هویت موسیقی ایرانی داده است بنابراین کار کمی سخت بود . بعد به این توافق رسیدیم که مردم گیلان سر شالی زار و موقع کاشت می آیند از یک وسیله ای برای همراهی آواز شان استفاده می کنند که به آن « تشت » می گویند . یعنی همان وسیله ای که سر مزرعه می برند و وسایل خود را توی آن می گذارند بیاییم از همان افکت ، همان خاطره ها را برای مردم زنده کنیم و از ملودی معروف دیلمان که استاد صبا نیز آنرا نت کرده اند تاثیر بگیریم و آنرا اجرا کنیم تقریبا با همین انگیزه قطعه ای دیلمان ساخته و اجرا شد.

مصاحبه ای مفصل با علی پژوهشگر یکی از اعضای گروه مستان در کنسرت ایشان در رشت

مطالب مشابه :

..::گزارش کنسرت گروه مستان در رشت ::..

گزارش تصویری از کنسرت فرزاد فرزین در رشت

نوازندگان سنتور : منصور صارمي به سال 1313 در شهر زيبا و سرسبز رشت متولد شد / آثار و عکس و....

گزارش لحظه به لحظه از کنسرت محسن یگانه در رشت به روایت " باران یگانه"

کنسرت گروه موسیقی (( اشراق )) - 6 . 7 . 8 بهمن ماه - زنجان - فرهنگسرای امام خمینی

مصاحبه ای مفصل با علی پژوهشگر یکی از اعضای گروه مستان در کنسرت ایشان در رشت

گزارش متنی و تصویری کنسرت رشت

10گانه برگزاری کنسرت محسن یگانه در قزوین