درباره ی مهاباد

بنام خداوند جان وخرد

تقدیم به شهدای گلگون کفن ایران اسلامی خصوصاً شهدای شهر مهاباد به آنان که چراغ هدایت را فرا راه پویندگان طریق حقیقت وجویندگان چشمه معرفت بر افروختند وتقدیم به همه دانش پژوهان و سازندگان میهن اسلامی که می خواهند در حین دستیابی وتسخیر بلند ترین قلل تمدن ؛توسعه وکمال با شایستگی تمام خود را بر همه ارزشهای دینی والهی آراسته گردانند .

نظر عزیزان را با اشعار یکی از عزیزان همشهری که در سیمای مهاباد سروده است و مهاباد را رنگین توصیف کرده واهداء به شهدای مهاباد نموده است جلب می نمایم: وفا کردند و رفتند

شهیدان جان فدا کردند و رفتند

به کار خود صفا کردند و رفتند

به پاکی و صداقت خط سرخ را

به پیمودند وفا کردند و رفتند

شهیدان گوهر دریای ناب اند

شهیدان ناظر و حاضر جوابند

شهیدان شاهدو شمع و شهاب اند

در این دنیای و انفسای امروز

شهیدان گوهر دریای ناب اند

بنام خداوند جان وخرد

پیشگفتار:

سپاس وستایش خداوند متعال را که توفیق عطا فرمود تا این حقیر برای خدمت بیشتر وجبران خوبی های مردم فهیم وبا اصالت مهاباد وآگاهی عزیزان در جهت توسعه مهاباد گام مؤثری بردارم وبدین منظور جزوه ای تحت عنوان سیمای مهاباد تهیه نمایم .

ولذا بر خود لازم می دانم کمال تشکر وقدر دانی خود را از عزیزانی که این جانب را در تهیه مطالب و... مساعدت نمودند داشته باشم واز خداوند بزرگ آرزوی توفیق وسلامتی برای تک تک آنها دارم .

سهراب کریمی مهابادی

25/10/83

مقدمه:

همانطور که در پیشگفتار سخن از توسعه آمده ،توسعه یکی از الزامات اساسی جهت تهیه وزمینه سازی برای ساختن یک جامعه می باشد وتوسعه به وضعیتی اطلاق می شود که انسانها بتوانند استعدادهای خود را شکوفا وزمینه و شرایط لازم را برای شکوفایی دیگران فراهم کند بنا بر این هر گونه تغییر وتحولی در جامعه توسعه محسوب نمی شود مگر کمال انسان در آن فراهم باشد زیرا در بررسی های به عمل آمده اکثر محققین اتفاق نظر دارند . علت ناکامی های توسعه بخصوص توسعه اقتصادی در جهان سوم بدون توجه به فرهنگ ممکن نیست وزمانی موفق است که برنامه ریزان در وحله اول اطلاعات کامل وجامع از شهر یا منطقه داشته باشد ثانیا با موقعیت شهر آشنا باشند بنا بر این در اجرای توسعه باید اهداف زیر در نظر گرفته شود :

1- تأمین اشتغال 2- در آمد بیشتر

3- افزایش سطح زندگی 4- آموزش بیشتر وتوجه کافی به آن

5- توجه به ارزشهای فرهنگی وانسانی

انشاالله با تلاش وسرمایه گذاری همشهریان در جهت توسعه مهاباد شاهد شهری آباد وزیبا خواهیم بود.

پاینده باشید

سهراب کریمی مهابادی

کليات:

توسعه- در مبحث کلیاتِ نوشتار حاضر سعی می گردد مفهوم توسعه وضرورت آن در شهر مهاباد مورد مطالعه وبررسی قرارگیرد

تعريف توسعه :

توسعه یکی از مسائلی است که در دهه های اخیر در دنیا پیرامون آن بحثها شده واز سوی صاحب نظران وطراحان توسعه نظرات متعدد وگاه متناقض مطرح گردیده است وهر کدام با دید وبافت فکری ومطالعاتی خودشان ارائه داده اند .توسعه عبارت از تلفیق وترکیب تحولات وتغییرات فکری واجتماعی ملتی است که موجب می شود تولید واقعی وجمعی آن بطریق مداوم ومتراکم افزایش یابد(1) ضرورت توسعه بطور کلی:

توسعه در ایران وکشورهای جهان سوم اکثرا بدون مطالعه بر روی ابعاد اقتصادی وفرهنگی بوده به همین لحاظ آن توسعه چندان موفق نبوده ومشکل گشا نیست واقداماتی که انجام می شده است ومنجر به عدم تعادل شده واین مهم میسر نمی گردد مگر با برنامه ریزی دقیق وسنجیده،دلسوزانه ،متعهدانه که با داشتن اطلاعات وبرنامه ریزی ، بودجه ریزی، اجرا، نظارت وارزشیابی به سمت استقلال اقتصادی حرکت کرد ودر غیر این صورت آن توسعه خود به یک معضل

تبدیل می شود که منجر به رکود کشاورزی ، دامداری، صنایع ومهاجرت های بی رویه می گردد که با پیروی کردن کشورهای جهان سوم از دیگران بدون قاعده وقانون وبدون ملاک واسلوب صحیح علمی گرفتار معضلاتی شده اند که علاوه بر این که سرمایه ها وثروتهای نیروی انسانی را هدر داده ایم وبه سوی شهر ها هجوم برده وبا منش روشنفکرانه بودن خود را یک شهری محض می داند وبا فرهنگ غرب خود را غو طه ور می سازد در حالی که یک شرقی است واین چنین هویت خودش را فراموش نموده است . (1)

وتنها راه چاره این است که این گونه کشورها وملتها خود را باز یابند وما ایرانیان هویت ایرانی بودن ومسلمان بودن خود را به عنوان یکی از میراث های فرهنگی حفظ ونگهداری بنماییم وبدانیم کیستیم وبه کجا می خواهیم برویم ودر زمان فعلی توسعه مهاباد برای من وشما مهابادی باید از بهترین ا لگوها وشیوه های انسانی با حساسیت خاص دنبال گردد واز همه عزیزان استمداد می شود که مهاباد را دریابند وبا نظرات وپیشنهادات خود مجریان توسعه را در جهت تأمین اشتغال ، در آمد بالا ، افزایش سطح زندگی ،آموزش بیشتر وتوجه کافی به ارزشهای فرهنگی مساعدت ونقطه نظرهای خود را به آدرس:

ارسال نمایند .سهراب کریمی مهابادی

اردستان فصل اول – نوشتاری در پيشينه شهرستان

1- اردستان

در سال 279-256(ه-ق)یکی از مقربان معتمد خلیفه عباسی که ریاست ولایت جبال (عراق عجم) را داشت در نیمه اول قرن سوم(ه-ق)در کتابی موسوم به ا لمسالک ا لممالک نوشته است . اصفهان (1) هشتاد فرسنگ مساحت داشته وهفده رستاق واصفهان سالی هفت میلیون درهم خراج می پرداخته واردستان یکی از این هفده رستاق اصفهان می باشد : (2)

در دوران حکومت ناصر ا لدین شاه قاجار 1313-1264(ه-ق) به دستور میرزا سلیمان خان رکن الملک شیرازی منشی ونایب ا لحکومه اصفهان کتابی به رقم سیاق بنام جغرافیای دار السلطنه در رجب 1299(ه-ق) تهیه کرد که در این کتاب برای نخستین بار اردستان به چهار بلوک :برزاوند ،گرمسیر، علیا، سفلی تقسیم وجزو بلوکات هشتگانه اصفهان محسوب شده است ویکی از بخشهای تابعه اصفهان بوده که به همان چهار بلوک تقسیم شده است : (3)

ودر سال 1327 بخش اردستان به شهرستان تبدیل واردستان به همان چهار بلوک تا سال 1345 تقسیم می شد.

پس از سال 1345 زواره جزء مناطق روستایی سرشماري گرديد که پس از شمارش آرا مشخص گردید که جمعیت زواره 5031 نفر است که مسئولین امر متوجه شدند که باید جزو نقاط شهری محسوب گردد که وزارت کشور با تصویب مصوبه هیئت وزیران در تقسیمات شهرستان تغییراتی را بوجود آورد واردستان به دوشهر یکی اردستان که مرکز شهرستان است ودیگری زواره به عنوان یک شهر ویک بخش تقسیم گردید .

در سال1365 به پیشنهاد وزارت کشور وتصویب هیئت وزیران در دهم اردیبهشت 1366 شهرستان به دو شهر ویک بخش وهفت دهستان تقسیم بندی گردید . بخش مرکزی به مرکزیت اردستان شامل 5 دهستان ، دهستان برزاوند به مرکزیت نیسیان ، دهستان گرمسیر به مرکزیت مهاباد ، دهستان کچو به مرکزیت کچو مثقال، دهستان همبرات به مرکزیت کچو سنگ ودهستان علیا به مرکزیت بغم . بخش زواره به دو دهستان : ریگستان وسفلی ، ریگستان به مرکزیت تلک آباد ودهستان سفلی به مرکزیت شهراب . (1)

با این تقسیم بندی محدوده دهستانهای پنج گانه کوچکتر وتعدادی از روستاها ومزارع ومکانهای موجود از شهرستان اردستان جدا وبه شهرستانهای نائین –نطنز افزوده شد . در سال 1373 با توجه به محرومیت هایی که در شهرستان بود از مناطق هفت گانه مناطقی بنام مناطق محروم در نظر گرفته شد تا با اعطای اعتبارات مخصوص نسبت به محرومیت ها اقدام گردد. درسال 1374 بنا به مصوبه هیئت وزیران شهر زواره به یک بخش ومهاباد به یک شهر تبدیل گردید ودر زواره بخشداری دایر شد که دارای دو دهستان ریگستان وسفلی می باشد .(1) مهاباد با شهر شدن (2) تعدادی از روستاها ومکانهای خود را به دهستان ریگستان وهمبرات واگذار نمودکه با این تقسیم بندی نادرست توسعه مهاباد ودهستان گرمسیر برای بخش شدن امتیازات خود را از دست داد که باید مسئولین تدابیری برای بخش شدن مهاباد بیندیشند ومرکز دهستان گرمسیر موغار معرفی گردد (3) .

هم اکنون اردستان با سه شهر وهفت مرکز دهستان محسوب می گردد وبا وسعتی برابر با 10541 کیلومتر مربع وجمعیت بالغ بر 45150 نفروبا خانوار 10988 که 25751 نفر جمعیت شهری و19399 نفر را جمعیت روستایی تشکیل می دهد

که تعداد آبادیهای دارای سکنه 218 آبادی و458آبادی خالی از سکنه می باشد ودر شمال شرقی اصفهان ودرجنوب کویر نمک قرار گرفته است واز شمال به شهرستان گرمسار در استان سمنان واز جنوب به شهرستان اصفهان ،برخوار ومیمه واز شرق به شهرستان نائین واز غرب به شهرستان نطنز – آران وبیدگل محدود می باشد که با ارتفاع 1207 متر از سطح دریا می باشد .

موقعيت جغرافيايی : اردستان

طول وعرض جغرافیایی که در ستاد ارتش که روی اصول فنی وعلمی برآورد شده است : (1)

طول جغرافیایی 20ثانیه 22دقیقه 52 درجه

عرض جغرافیایی 50ثانیه 22 دقیقه 33 درجه

که ساعت 12 تهران برابر است با 33 ثانیه 2دقیقه 12 12:2:33

شهر اردستان یکی از شهرهای کهن وباستانی ایران مرکزی است که تاریخ آن به قبل از هخامنشیان وبه دوران کیانیان وپیشدادیان می رسد .

وجه تسمیه شهر اردستان که بعضی از جغرافیدانان به آن معتقدند از واژه (ارد) به معنی مقدس با داشتن آتشکده های متعدد پسوند(ستان) به معنی مکان می باشد.

گروهی دیگر از پژوهشگران، اردستان را ایالت واستانی متعلق به اردشیر دراز دست هخامنشی می دانند .

اردستان زادگاه انو شیروان عادل می باشد که هنوز اسامی چهلخانه وکوشک از آن به یادگار مانده است .

مهاباد:

در منابع اسلامی گذشته برای قریه ای که امروز {م-د}نامیده می شود ودر قدیم یکی از قراء مشهور از ناحیه پهناور بلاد جبل (1) (عراق عجم) از اقلیم چهارم بوده که نام های گوناگونی نوشته اند که از این قرار است :مه آباد – ماه آباد- ماهاباد – مهباد – مها باد (2)

1- مه{مِ-هـ} به معنی بزرگ و سردار قوم (فرهنگ آنندراج) رئیس و پیشوا (3)

2-مه آباد {مِ-ه} نام پیغمبر ایرانیان که دارای کتابی بوده است به نام دساتیر (4)

3-کلمه ماه صورت تغییر یافته (ماد) اسم قوم ومملکت غربی ایران بوده است. در کتاب پهلوی کار نامک اردشیر بابکان این کلمه به همان ترکیب قدیم خود (مادیک)=(ماد)آمده اما معمولاًدر پهلوی ماه می گفته اند وبه زبان پهلوی شهر ومملکت را کویند . در داستان ویس ورامین فخرالدین اسد گرگانی که از متنی پهلوی به نظم فارسی در آمده مکرراً به کشور ماه ، بوم ماه، ماه آباد وزمین ماه که از هم یک کشور اراده شده برمی خوریم زیرا که ویس دختر شاه قارن( ملکه شهروخواهرویرو و زن شاه مؤبد معشوقه رامین برادر شاه مؤبد ازکشور ماه بود وشاه قارن در سرزمین ماه پادشاهی می کرد.

4- ماه قمر به معنی نیر اصفر است که عریان قمر خوانند (برهان قاطع)قمر را به زبان دری وتبری مونک ومانک گویند .

5- ماه =مانک در اوستا ودر پارسی باستان ،ماه، قمر، در کردی مه ،قمر،شهر{عربی}حاشیه بر برهان قاطع دکتر محمد معین

6-ماه،نام فرشته ای است موکل بر جرم ،قمر یعنی قرص ماه وتدبیر ومصالح روز ماه که روز دوازدهم از ماه شمسی بود به او تعلق دارد .

ماه در ایران باستان علاوه بر اطلاق جِرم قمر یعنی فرشته"ایزد کره ماه"اطلاق می شود . (1)

واو مانند خورشید ستوده شده ومورد تعظیم بوده است بنا بر این مهاباد یعنی آباد کرده بزرگی،نام پیغمبر بزرگ وآباد کرده او ونام دسته ای از شاهان قدیم معروف به مهابادیان که مهاباد را آباد کرده اند (شهر آباد)

عده ای مَهباد خوانند ومعتقدند که بانی آن ماه بانو یا مهین بانو دختر رستم زال است وزن گیو پسر گودرز ،وقنات بزرگ مهاباد به دستور او حفر شده است وداستانهای عجیب وغریبی درباره او می گوینددر تقسیم آب کویر مهاباد به عنوان بانوی بانوان –سرور بانوان –بزرگ زنان که فردوسی درباره او می گوید :

که او بود مه بانوی پهلوان ستوده زنی بود روشن روان

شهاب الدین ابی عبدالله یاقوت حُموی625-575(ه-ق)جغرافیدان ومورخ معروف اسلامی در عهد مغول از مهاباد به معنی "عمارةالقمر" یاد کرده اند ومردم محل آن جارا مباد گویند وامروز در گفتن ونوشتن اهل قلم مهاباد متداول است :

می گویند مهاباد قدیم شهری بوده که از ابتدای شهر لاسون مرکز هفت شهر لیلاز از بناهای کیخسرو کیانی شروع واز نزدیکی زواره می گذشته است. مشرق تا یزد واز مغرب تا کاشان راه داشته است وبانی آن سلسله سلاطین مهابادیان ومقدم بر تمام سلسله ها بوده اند واین مهاباد دارای هفده رشته قنات بوده ودارای دو قلعه بزرگ که یکی در بالا شهر ودیگر در پائین شهر بوده که توسط مردم از شهر حفاظت می شده است .

می گویند در مهاباد قدیم مؤبدی زندگی می کرده که مورد احترام سلاطین ومردم بوده وعده ای سرکش شبانه بر سر موبد ریخته تا اورا بکشند ولی غلام موبد به دفاع برخاسته وسرکشان رابه فرار وامیدارد که موبد به پاس رشادت غلام دختر خود را به تزویج او در میاورد مخا لفین موبد سرانجام اورا درمعبدی که بعدها تبدیل به مسجد جامع گردیده است می کشند که خرابه های مسجد جامع هنوز باقی است ودر مهاباد معروف است به حندق وزمین سرخابی (1) ازآثار آن زمان است که اتفاقا در آن زمان زلزله ای حادث می گردد که تمام شهر مهاباد وشهر لاسون وهفت شهر لیلاز (2) که در شمال شهر مهاباد قرار داشته اند ودارای بازار وبازارچه زرگری بسیار بزرگی بود از بین می رود ومردم آن شهر را هلاک می سازد واکنون از آن شهر ها جز تلی خاک وآثار به جا مانده که در فصل بارندگی وتابش آفتاب اشیائی مانند خرده طلا وامثال که پس از ویرانی مهاباد فعلی بنا گردیده است ۱.میدانی

كه با توجه به مدارك موجود مهاباد با داشتن پتانسيلهاي طبيعي و قرار گرفتن در نوار مرزي كوير و شن هاي روان و قرار گرفتن در محدوده شهر هاي اردستان – زواره – بادرود (اريسمان ) مي توان گفت نقطه عطف بسياري از اولين آثار تمدن در طول تاريخ بشر بوده است . كه بر اساس مطالعاتي كه از طرف پژوهشگران و زمين شناسان باستاني انجام شده است يك تطابقي بين نوع واحد رسوبي و دوره فرهنگي تشكيل شده وجود داشته كه اين موضوع در محدوده شهرستانهاي كاشان – آران وبيدگل – نطنز مطالعه گرديده و بايستي اين مطالعات در مهاباد كه هم جوار شهر لاسون و ليلاز بوده است و داراي تمدني بالا و تكنيكي پيشرفته بوده مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد كه اين تمدن و تكنيك از سيلك كاشان – اريسمان – بادرود – زواره – اردستان قابل پژوهش مي باشد که مرحوم ابوالقاسم رفیعی مهر آبادی یکی از محققین ونویسندگان وشعرای معاصر چکامه ای در باره اردستان ،مهاباد،موغار وویرانی لیلاز ولاسون سروده است که در اینجا ذکر می نماییم (1) :

دیدی چو مدائن را با دیده عبرت هان

زآنجا قدمی بگذار در خطه اردستان

موغار که بُد آباد ( مُغ،آر ) دیگر نبود آثار

1-آتشکده اردستان :ابوالقاسم رفیعی ج 1 ص211

پندار که ذکر مُغ گردیده دگر دستان

مَه باد که بد آباد در عهد مهابادان

بینی که شده این سان ویرانه چو قبرستان

لیلاز ودگر لاسون گردیده چنان هامون

اطلال همی بینی در معبرریگستان

بس قصر زمرد گون چون طاس شده وارون

در قعر زمین مدفون گردیده نگارستان

-مهاباد از نظر جغرافيا نويسان ومورخان: (1)

1- ذکریا محمد بن محمود قزوینی 662-582 (ه-ق) در زمان معتصم آخرین خلیفه عباسی که در شهر های بزرگ به قضاوت مشغول بوده است در کتاب آثار البلاد واخبار العباد می نویسد :

ماهاباد از توابع کاشان پر جمعیت وآباد وسکنه مهاباد همگی شیعه ودوازده امامی هستند .

2- سلیمان خان رکن الملک شیرازی نایب الحکومه اصفهان در جغرافیای دار السلطنه اصفهان در سال 1299 (ه-ق)می نویسد : مهاباد از قراءمعتبر اصفهان بلکه ایران و هوایش قشلاق وآبش ازقنات بسیار معتبری که از نطنزمی آید وملک آنجا بسیار مرغوب ومردمان صاحب مال ومهمان نوازوبا اصالت دارد ودارای شصت هزار نفر شتر وهشتاد هزار رأس گوسفند وبز دارد . كه بزرگترين دامدار مهاباد علي عبدالله بوده كه در كتابهاي كويرهاي ايران نوشته سون هدين از او نام برده شده است علي عبدالله انساني بسيار شجاع و بيسار سخاوت و با تدبير بوده است .

۳-میر سید علی جناب در کتاب الاصفهان تألیف سال 1342 (ه-ق)مهاباد را بنام پیغمبر بزرگ ایرانیان وهم به سلسله شاهان قدیم وسلسله مهابادیان معرفی می نماید (2) .

جغرافيای طبيعی

۱- موقعيت جغرافيايی مهاباد

موقعیت جغرافیایی مهاباد به طول 13دقیقه،52درجه وعرض 41دقیقه ،33درجه(1) وارتفاع از سطح دریا 995متر(2) می باشد وبا مساحت 000/46500 متر مربع (3)

2- حدودووسعت

از شمال به امامزاده اسحاق ویعقوب

از جنوب به اردستان ودهستان همبرات

از غرب به دهستان گرمسیر،موغار

از شرق به دهستان ریگستان

1- نقشه 1 ستاد ارتش 2- میدانی

3- فرمانداري اردستان

3-آب وهوا

مهاباد دارای تابستانهای گرم وخشك وسوزان وزمستانهای سرد می باشد گرم بودن آن به علت نزدیکی با کویر وشنهای متحرک وروان که هوای آن اغلب اوقات غبار آلود است. در گذشته به علت نامساعد بودن هوا مزارع وروستاهای اطراف طرف وزش باد را دیوار می کشیدند تا حاصل آنها از خطر ریگ وشن روان در امان باشد واز سال 1350 برنامه تثبیت شنهای روان اجرا وبا کاشت درختان کویری از کاشان تا یزد که با اجرای این برنامه در آب وهوای منطقه مؤثر بود بعد از انقلاب این روند ادامه داشته (1).

4- پوشش گیاهی وجانوری

به علت کویری بودن وگرم وخشک بودن هوا،مهاباد از پوشش گیاهی فقیری برخوردارودارای گیاهانی مانند اسفند،گز،کاندول ،انواع شورودرجاهایی که آب روان باشد گیاهان خودرو بصورت پراکنده می روید مانند گل نیلوفر ،قارچ،پیچک خاک شیر ،شیرین بیان اخیراً از طرف منابع طبیعی شهرستان اقدام به کاشت 700 هکتار از اراضی موات ومراتع مهاباد از درختان تاغ –گزنموده است که از این اقدام شایسته قابل تحسين مي باشد (2

جانورانی که در مهاباد واطراف زندگی می کنند شغال- گرگ- سگ گرگ- لاک پشت- خفاش- مار- مارمولک- زنبور قرمز، زرد- زنبور عسل- عقرب- چهل پا- رطیل- پشه- مگس- موش را نام برد وجدیداً حشره ای دیگر نیز به جمع حشرات در شهر مهاباد واطراف مهمان شده است بنام پشه سالک که آلودگی های زیادی داشته است.

همچنین پرندگانی مهاجرت دارند که پرستو- لک لک- هد هد- کبک- حواصل در فصل مهاجرت نمای زیبایی از خود در فضای شهر ایجاد می نمایند وبا حرکت های دسته جمعی خود تماشائی می باشد وپرندگان چون گنجشک- کلاغ-کبوتر-یاکریم زندگی می کنند.

5- انواع بادها

مهاباد دارای بادهای مختلفی است که غالباًجهت غربی شرقی وشمال شرقی وجنوب غربی حرکت دارند وعبارتند از :

1- باد قبله: از جنوب به شمال وبیشترین وزش ها را داردوسرعت آن 60 الی 80 نات می رسد . مبدأ این باد از اقیانوس هند است .

2- باد خراسان: شرقی غربی است وملایم

3- باد کاشی: معروف به باد باران

4- باد پاییزی

6- خاک

از نظر خاک دارای وضع خاص خودش بوده وتنوع دوره های زمین شناسی به خوبی در ان دیده می شود واکثر رسوبات از دوران اول تا چهارم می باشد ونوع خاک های رسی، شنی را تشکیل می دهد وبا توجه به کویر بودن مهاباد ووجود بافت خاک که شوری وقلیا نیست وبا وجود عمق خاک ووجود لایه های مختلف از شن ،نمک وکمی منابع آب مناسب مناطق زراعی کم وسعت وبخش اعظم زمین به صورت مرتع و موات خود نمائی می کند.

7- منابع آبی

قنات کویر مهاباد یکی از قنات های بزرگ ایران که مادر چاه آن در اراضی بالای امامزاده سلطان حسین علی میلاجرد نطنز ودر دامنه کوه کرکس قرار دارد واین قنات دو هزار سال قدمت دارد وفاصله مظهر آن تا مهاباد 26 کیلومتر به خط مستقیم است وبه دلیل پیچ وخم زیاد حدود 37 کیلومتر می باشد . عمق مادر چاه 22 متر که پس از عبور از چهل حلقه چاه به طول 2 کیلومتر آب آن در زمین ظاهر می گردد وبقیه مسیر تا مهاباد به شکل روباز می باشد که در فصل گرمای 28 اينچ ودر بقیه فصول 36 اينچ آبدهی دارد ویکی از خصوصیات منحصر به فرد این قنات این است که در طول مسیر خود حلقه چاه ها بر آب آن افزوده می گردد .

آب قنات کویر به چهار دانگ تقسیم می شود که سه چهارم آن متعلق به مهابادویک چهارم آن مربوط به روستای میلاجرد است که آب قنات کویر پس از عبور از میلاجرد از سه نقطه دیگر آب می گیرد که از آب قتات خلخالی 6 اينچ آبدهی دارد وکیفیت آب کویر را ندارد.آب رودخانه گوره و آب چشمه ابریشمی که فصلی می باشد می توان نام برد که این آبها به همدیگر پیوسته ومعروف است به قنات مهاباد که1280 سهم تقیسم می شود و به صورت خرده مالک بهره برداري میشود، علاوه بر آب قنات مهاباد دارای آب لوله کشی از قنات قادر آباد به طول 13 کیلومتر و آب بسیار گوارائی دارد که در سال 1366 با هماهنگی شورای مهاباد و به نمایندگی اهالی مرحوم حاج حسین رضائی از خیّران مهاباد از مرحوم امیر حسین خان عامری خریداری گردید.

علاوه بر آب قنات آب چاه عمیق در بالای مهاباد قرار دارد که توسط دو منبع مورد استفاده قرار می گیرد ولی از کیفیت خوبی برخوردار نیست.

کلاً آب مهاباد از طریق قنات وچاههای عمیق و نیمه عمیق تأمین می شود که با بهره برداری بیش از حد مجاز آب از چاههای مذکور سطح آب تحت اراضی کاهش یافته و در نتیجه مقدار زیادی از زمین های مزروعی بایرگشته است و منطقه دچارکم آبی می باشد . مهاباد دارای 11 حلقه چاه و دو چاه نیمه عمیق و دارای 600 هکتار زمین زیر کشت و 400 هکتار آیش دارد(1).

8- ميزان بارندگی:

به علت وضعیت آب و خاک و کویری بودن منطقه بارندگی از مهرماه شروع و تا ماههای دی و اسفند به حداکثر می رسد . به طور کلی تغییرات ماهیانه بارش بین ماههای دی و اسفند میباشد و متوسط بارندگی در فصل پائیز وبهار است و میزان بارندگی از 80 الی 100 میلیمتر تجاوز نمی کند به همین علت برای توسعه مسائل آب و هوائی را باید مد نظر قرار داد.

فصل سوم- ويژگی های فرهنگی و اجتماعی

1- جمعيت و خانواده

در سر شماری 1365 جمعیت مهاباد 4126 نفر و اکنون جمعیت مهاباد5314 نفر که 2741 نفر مرد و 2573 نفر زن می باشد که 86% اهالی باسواد و 14% بی سواد می باشند وجمعیت سنّی از یکسال کمتر تا 14 سال 1900 نفر و از 15 سال تا 64 سال 2800 نفر و 65 سال به بالا 613 نفر می باشد.

2-زبان و مذهب

زبان مردم مهاباد فارسی معمولی ولی لهجه ی محلی دارد و مردم مسلمان و پیرو مذهب حق جعفری هستند.

3- نژاد

مردم مهاباد ازچندین نژاد مختلف تشکیل می شوند که نژاد عجم از قدیم الایام در مهاباد ساکن بوده اند و نژاد بومی مهاباد همین نژاد عجم است که می تواند آبا قرو آحسین معروف به حسین علی وعلی اشرف که هنوز آثار وبرج ومنزل مخروبه از او باقی مانده است .

نژاد عرب که خود دو تیره هستند. عرب قدیم کسانی هستند که از ابتدای ورود اعراب عامری خابوری وحجی به ایران امیر تیمور گورکانی در قرن هشتم (ه-ق)آنها را از شامات به ایران آورده ودر حوالی اردستان سکونت وتعدادی را هم به مهاباد سکونت داده وساکن شدند ودسته دوم عرب جدید می باشند وکسانی هستند که در قرنهای اخیر از نقاط دیگر به مهاباد آمده اند وخدماتی به مهاباد کرده اند از جمله حاج محبعلی-حاج کرمعلی- نظرعلی كه فرزندلن مير بيگعلي سلطان از سرداران نادر شاه افشار بوده است و در جنگ هندوستان كشته مي شود و با توجه به عشق و علاقه اي كه به مولا علي بن ابيطالب داشته است اين سه فرزند خود را به نام علي نام نهاده است .

ونژاد سادات که خود به دو قسم است :1- سادات حسینی از کاشان به مهاباد آمدند وسادات طبا طبایی از زواره به مهاباد مهاجرت نموده اند که مرحوم حاج میرزا حسن سجاد از این طایفه می باشد و... ونژاد قنبری که مهاجر بوده اند واولاد حاجی حبیب از این نژاد هستند همچنین اولاد عباسقلی وحاج آقا بزرگ،آقا گل و محمدآقا ونژاد جنگی هم باز مهاجر بوده اند وحاجعلی جان از این نژاد است وحوضی هم در شاهراه کویردارد .

مردم مهاباد دارای روحیه قوی ونوعاً مردمانی مهمان پذیر –مهربان - باقناعت- باهوش وزیرک ودارای طبع آزادگی وآزادمردی می باشند وبه سادات علاقه فراوانی دارند .

1- روان کاوی کریمی

4- آداب ورسوم

مانند خیلی از شهرها وروستاهای آداب ورسوم مخصوص به خود دارند که به رسومات مهاباد اشاره داریم (1) :

1- فال گوشی : طرفداران زیادی داشته ،فردی که برای این کار می رود با نیت قلبی خود به خیابان ،کوچه یا منزل کسی می رود وبه سخنان وصحبتهای آن افراد گوش می دهد با نیت خود سنجش می کند وجواب خود را می گیرد (2).

2- چهار شنبه سوری : چهارشنبه ی آخر هر سال در خیابان یا کوچه آتش بر پا می کنند و با پریدن از روی آتش غم های خود را به آتش می ریزند قرمزی آتش را نشانه ی شاد باشی و زنده دلی خود می دانند و سپس یکی از افراد بر پشت بام رفته و کوزه ای پر از آب را بر روی آتش پرتاب می کند که با افتادن کوزه بر آتش کوزه شکسته و باعث خاموش شدن آتش می گردد. و جشن به اتمام می رسد البته با اعتقاد اینکه خداوند غم های بندگان را از طریق همین آتش و آب از بین می برند.

۱- میدانی

2- فالگوشی را تک تکو هم می گویند یعنی حلقه زدن به درب منزل کسی

3- سيزده بدر: یعنی روز 13 عید نوروز مردم از خانه بیرون می آیند و در باغ و مزارع و بیابان می روند و نهار ظهر را در صحرا یا باغ می خورند ودر این روز سعی دارند که با کسی تندی نکنند ودر قدیم بیشتر مردم به درخت علی در بالای مهاباد می رفتند.

4- تير ماهی: که مربوط به ماه تیر می باشد که عدّه ای از همسایه یا اقوام دور هم می نشینند که روز سوم تیر ماه معروف است ظرف آبی را سه روز می گذارند و اشیایی را داخل آن می اندازند یک نفر یا چند نفر شروع به خواندن ابیات از حافظ- بابا طاهر- دوبیتی های محلی می خوانند و هر دوبیتی که خوانده می شود یک نفر یکی از سنجاقهایی که درون آب ریخته شده را در می آورند و با آن شعر، آن فرد نیت خود را می گیرد. رسم بر این است که در آن آب نباید ستاره یا ماه دیده شود و ظرف آب را کاملاً می پوشانند و داخل تنور می گذارند و در روز سوم شروع به کار می نمایند.

5- ايام برات : مردم مهاباد هر ساله به عنوان خیرات برای رفتگان خود در روز دوازدهم تا پانزدهم ماه شعبان که ماه برات معروف است نانی می پزند که معروف به سیرک است و با روغن حیوانی آن نان پخته می شود و بسیار خوشمزه است و به عنوان خیرات به مردم می دهندو این مراسم قبلاً تا سه روز پی در پی بوده است که بعد از انقلاب به یک روز تبدیل گردیده .

5- پيشينه ی علم و آموزش در مهاباد

از فرهنگ تعاریف زیادی تاکنون شده است ، نزدیک به سیصد تعریف از فرهنگ شده است.برخی فرهنگ را به معنی دانش وحرفه وعلم فنون وهنر می دانند وبرخی دیگر فرهنگ را مترادف با کلمات مبادی آداب واهل مطالعه ، خوش مشرب می دانند وبا شروع تعلیم وتربیت جدید در ایران واز فرهنگ به معنی آموزش وپرورش بکار رفته است واز مطالعه آثار گذشتگان و وجود علما ومحدثین بزرگ ومحققان معاصر چنین بر می آید که مهاباد از لحاظ فرهنگی پیشرفت داشته است بجز دوران ناصر الدین شاه قاجار وحکومت ظل السلطان در اصفهان که با مهاباد خصمانه برخورد می شده است . در تمامی دورانها مهاباد دارای مکتب خانه بوده وافراد بزرگی را پرورش داده است ودر این دوران بود که عیاران مهاباد به مقابله با حکومت برخاستند وبه دستور حکام وایادی آنها مردان بزرگی که خوی آزادگی و... داشتند از طرف حکومت وبه دستور حاکمان وقت کشته شدند ( حاج آقا – آقا گل – محمد آقا ).

ناصر الدین شاه قاجار مهاباد را به عنوان تیول در اختیار مسعود میرزا ظل السلطان (1326-1266)(ه-ق) فرزند خود که حاکم بر اصفهان بود قرار داد. عمال این حاکم عیار وبا نفوذ وقدرتی که در پرتو حکومت ظل السلطان داشتند با تعدی به جان ومال مردم مزاحمتهای بی موردی برای اهالی ایجاد نمود که این عوامل موجب عدم پیشرفت علم ودانش در مهاباد گردید ومدتی وقفه در تحصیل علم ودانش برای طالبان علم ایجادکرد .

با برقراری حکومت مشروطه وپس از آن مردم باهوش وبا استعداد مهاباد دوران گذشته را با کوشش ومجاهدت جبران نمودند وهم اکنون افراد تحصیل کرده در کلیه رشته ها از میان مردم برخاسته وعهده دار مشاغل مهمی در نقاط مختلف کشور می باشند.

در تیرماه 1306 شمسی مرحوم میرزا اسد الله کاوه زاده به دستور فرهنگ اصفهان که به زحمت وتلاش بزرگان مهاباد ونفوذآن در اصفهان مدرسه چهار کلاسه در مهاباد تأسیس وتا مهر ماه 1312 مدیریت آن را کاوه زاده بر عهده داشت .ودر سال 1312 (ه-ش) مدرسه رسمی دولتی شماره 41 برای مهاباد گرفتند وبعدها مدارس راهنمایی ودبیرستان دخترانه وپسرانه تأسیس گردید .ومهاباد افراد بزرگي از علماء وفضلاوشعرا وعرفا را در خود پرورش داده است که به ذکر تمامی آنها می پردازیم .

1. سلطان نادر قلی فرزند عباسعلی مهابادی

2. محمد مهابادی فرزند مصطفی از معماران طراز اول وصاحب شهرت

3. محمد طالب مهابادی ازخوشنویسان قرن یازدهم (ه-ق)

4. احمد بن علی مهابادی از شاگردان عبد القادر جرجانی صاحب تألیفات شرح المعمه در نحو وکتاب التبیان در نحو وکتاب البیان در صرف ومسائل النادر در اعراب .

5-شیخ احمد بن عبد الله معروف ازمردم مهاباد وازعلماء ونویسندگان قرن پنجم هجری .

6- شیخ امام افضل الدین حسن مهابادی 585 (ه-ق) از مشاهیر وعلماء ومتبحر در کلیه علوم صاحب شرح نهج البلاغه ،شرح شهاب ،شرح لمعمه وکتاب در نجوم وکتاب در اعراب ودیوان شعر ورسالاتی در نثر .

7- خطیر الدین ابوالمعالی حسن بن محمد مهابادی از فضلاء قرن هشتم (ه-ق)ویادگاری در مسجد جامع اصفهان در ایوان درویش به خط خود نوشته است .

8- عز الدین بن احمد مهابادی مؤلف دو کتاب پزشکی بنام ادویه وپادزهر

9- حاج کلبعلی مهابادی از شعراء نیمه دوم قرن 11(ه-ق) ودر حل معما متبحر بوده است

10- حاج محمد علی مهابادی از شعراء قرن 11(ه-ق)وشرحی در مثنوی مولوی نوشته است.

11- پیر اویس مهابادی از عرفا و ارادتمندان به اهل بيت (ع) .

12- خواجه سعید وخواجه قدرت مهابادی از پهلوانان قرن چهارم(ه-ق) .

13- ملا علی بن ملا سید علیجان ملا احمد که امام جماعت بوده است .

14- حاج محمد باقر مهابادی از فضلاءوافراد خیر وبانی مدرسه باقریه در اصفهان

15- ملا میرزا مهابادی از شعراءو علماء دوره شاه عباس صفوی

16- میرزا عباس مهابادی فرزند جعفر از فرهنگیان فاضل ودارای لیسانس ریاضی در سال 1312 که ریاست فرهنگ گرگان ومدتی ریاست دبیرستان صارمیه اصفهان ودر سال 1346 وفات یافت.

17 – حاج آقا بزرگ معروف به آقا پيش نماز ( موسوي مهاباد ) از روحانيون بزرگ و داراي كرامات بوده است .

در حال حاضرمهاباد دارای دو باب دبیرستان پسرانه ودخترانه وچهار باب دبستان ،دو باب مدرسه راهنمایی ومهدکودک می باشد که در مقطع دبیرستان 110 دانش آموز پسر و240 دانش آموز دختر ودبستان 330نفر ودر مقطع راهنمایی 120 پسر و138 دختر به تحصیل مشغول می باشند .وهمچنین در مقطع فنی وحرفه ای عده ای دوره هایتخصصی خاصی را می گذرانند .وهمچنین مهاباد 12 باب مسجد ویک مسجد جامع ویک حسینیه ودارای زیارتگاهی بنام بی بی الصدیقه وهفت تن وپیر اویس معروف به پیر بر حق که مورد احترام اهالی می باشد .

6- مراکز اداری وبهداشتی فرهنگی مهاباد

در مهاباد ادارات مختلفی مشغول فعالیت می باشند که عبارتند از: شهرداری که در سال 1374 در مهاباد تأسیس وشهردار آن عباس تقی زادگان می باشد، شوراء شهر ،شورای حل اختلاف ، شبکه

بهداشت ودرمان ، خانه بهداشت (شامل پزشک، دندانپزشک، بهداشت کار ، دهان ودندان، بهیار ) بانک صادرات ،بانک سپه، بانک کشاورزی، خدمات کشاورزی شرکت تعاونی، مخابرات، شبکه تلفن، پاسگاه انتظامی ،پایگاه مقاومت بسیج، مرکز فنی وحرفه ای ، خیریه سید الشهداء، حمام، سالن سر پوشیده ورزشی، استادیوم ورزشی می باشد وهمچنین دارای سه شنبه بازار می باشد . و كتابخانه عمومي و كتابخانه امام حسن مجتبي (ع) كه توسط حاج آقا فيروزيان از خيران اصفهان در سال 1372 احداث و هم اكنون با دوازده هزار جلد كتاب داير مي باشد .

فصل چهارم- اوضاع اقتصادی

1- کشاورزی و باغداری

وضعیت رفاهی واقتصادی مردم مهاباد از قدیم الایام در حالت مطلوبی بوده است ومحصولات کشاورزی ودامداری امرار معاش مردم نقش داشته است وبیشتر مردم به امور کشاورزی- دامداری- خدماتی- اداری- کارگری و باغداری اشتغال داشته و دارند.

توجه به بافت منطقه و نوع خاک و زمین کلیه محصولات گرمسیری به عمل می آید

محصولات مهم آن عبارتند از:

- گندم وجو که در دشت مهاباد کاشته و مازاد آن به سیلو صادر میشود.

- صیفی جات که به شهرهای تهران، اصفهان، قم،کاشان و نائین صادر می گردد.

- انار و انجیر از صادرات مهاباد می باشد و خصوصاً انار مهاباد بسیار معروف است.

- از دیگر محصولات کشاورزی گوجه سبز ، زردآلو،توت و سنجد را می توان نام برد.

زمین های مهاباد بیشتر رسی و شنی می باشد و با توجه به بافت زمین می توان با برنامه ریزی علمی و تجربی استفاده نمود تا از پرت آب جلوگیری گردد .

کل زمین قابل کشت مهاباد 1299 هکتار که 600 هکتار زیر کشت و400 هکتار آیش می باشد که 299 هکتار باغات است. آب کشاورزی مهاباد ازقنات و11 حلقه چاه تأمین می گردد .

2- دامداری ودامپروری

یکی دیگر ازعوامل مؤثر در وضعیت اقتصادی مردم مهاباد دامداری می باشد که به دو صورت انجام می گیرد 1- عده ای از مردم علاوه بر شغل کشاورزی وباغبانی تعداد اندکی دام جهت استفاده روزانه ازشیر ولبنیات آن در منازل خود نگهداری می کنند .

2- دسته دوم که شغل اصلی آنان دامداری می باشد ودارای گله هایی از 300تا 1500 رأس دارند واغلب آنان ییلاق وقشلاق می نمایند که فصل ییلاق از نیمه اردیبهشت شروع وتا اواسط شهریور ادامه دارد وبه نقاط نطنز – کاشان –میمه- اردستان- فریدن- وفریدونشهر می روند همراه با خانواده وقشلاق را بدون خانواده در بیابان مهاباد که تا نزدیکی های ورامین وسیاه کوه تعلیف می کنند .

كه به موقع قشلاقي كه از قديم الايام دامداران مهاباد در تصرف خود داشته اند و هم اكنون در آن دام هاي خود را تعليف مي نمايند كه حاوي داستانها و سرگذشتهاي بسياري از مردان مهاباد را مي باشد و به ذكر نام مراتع مي پردازيم :

1- لكو – چكو – دم لكو – چاتلخه – كنده غرغر – اناركي – چاه شور – چغندري – چاه شمس – بولزون – آغل ميرزا آقا – كال كالي – چاه حاج مهدي – كنده آقا گل – خال سفيد – رودخانه شور – كنده كج كجي – موته – هاشم آباد – گرماب – چاه بادام – چاله خريطي – كنده خسرو خان – چشمه مير – كنده اسلان خان – چاچرخه – آب باريك – چاه خلج – كنده خط – ملك صدرا – كنده كهنه – كنده كلوخي – كنده چخماخي – شورآب – چاه روشن – چاه كج – چاه سنگ – بلعبك – آغل جعفر – چاه قله – سگو – كنده جعفر – چاه شور – گوره – چرك قبرستاني – سه چاه – چالامراد – چاله زيلاب – طلحه – ملك آباد – علي ميرزا – سينه سيل – چاه گوهر – كنده مير – آغل گوهر – چاه غرغره – كنده كلوخي – ريزآب مريم – ريگ جن - چاه گرگ – كنده اسكندر – نيوال – ريز آب حاجي آقا – چاه ميش مست – شكر آب - چهار چشمه و نخ جير .

لازم به ذكر است كه حتي بعضي از اين مراتع داراي سند بوده و در قباله ( مهريه ) زنان اهالي آمده است ولي بعد از انقلاب مراتع از طرف دولت جمهوري اسلامي ملي اعلام و از طرف منابع طبيعي براي دامداران پروانه صادر گرديده است .

کل دام مهاباد نزدیک به 000 / 70 رأس گوسفند از نژاد نائینی وبز می باشد ودارای 250 گاو وگوسا له و90 نفر شتر ودارای 150 خانواد

درباره ی مهاباد

مطالب مشابه :

سوالات تستی از کتاب قالیبافی

نمونه سوالات قالی بافی و گلیم بافی

مود شهر فرهنگ و قالی ( نگین خراسان جنوبی)

تاریخ فرش ایران ( دوره صفویه )

زنجان

جغرافیای خرقان /برگرفته از وبلاگ بند امیر /نوشته ی دکتر خسرو امیر حسینی

درباره ی مهاباد