گنبد سلطانیه (Soltanieh Dome)

گنبد سلطانیه (Soltanieh Dome) آرامگاه سلطان محمد خدابنده (الجابتو) در سال 702 هجری قمری به دستور الجایتو در شهر سلطانیه ، پایتخت آن زمان ایلخانیان شروع به ساخت شد و در سال 712 هجری قمری به اتمام رسید .

نام قدیمی سلطانیه به معنی شکارگاه شاهی است و پادشاهان ایلخان از این مکان برای تفریح و شکار استفاده می کرده اند . این بنا توسط اولجایتو پسر ارغون خان بنا شده است .

گنبد سلطانیه از نظر ارتفاع بعد از کلیسای سانتا ماریای ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه سومین گنبد جهان است .

با الهام گرفتن از هشت در بهشت ، این بنا را هشت ضلعی ساخته اند و طول هر ضلع 17 متر است . ساختمان هشت در ، هشت ایوان و هشت مناره دارد و دارای سه بخش گنبدخانه ، تربت خانه و سرداب است و قدیمی‌ترین گنبد دوپوش موجود در ایران است ، رنگ گنبد آبی است ، بر روی این اضلاع گنبد بلندی قرار گرفته که ارتفاع آن را 120 گز نوشته‌اند . در قسمت بالایی آن ساختمان دور تا دور اتاق‌ ها و غرفه‌ ها ساخته‌اند . خود گنبد از کاشی‌ های فیروزه‌ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق‌ های بالا با گچ‌بری‌ ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته‌ است . در حاشیه طاق ها آیات قرآنی واسماالله با خط جلی نوشته شده‌است . حکاکی‌ هایی در آجر های دیوارها و سقف‌ های رنگین بنا نیز دیده می‌شود .

در پایین سردر ورودی به مجموعه ی گنبد سلطانیه ، موزه ی کوچکی ساخته شده است که تعدادی عکس و مقداری از اشیای باقی مانده از دوران های گذشته که در منطقه سلطانیه کشف شده اند در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است .

این بنا باشکوه ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماری ایران است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده (الجابتو) ساخته شده است . از ارسن بزرگ سلطانیه که در بر گیرنده‌ی بیمارستان ، خانقاه و میانسرای آن بوده ، تنها گنبدخانه و آرامگاه الجابتو بازمانده است . میان سرای نام برده شاید به اندازه‌ی دو برابر میدان نقش جهان بوده است . فضای تربت خانه ها بعدها به آن افزوده شده است .

گنبد سلطانیه در سال 1310 جز آثار ملی ایران شناخته شد و در 24 تیرماه 1384 نیز به عنوان هفتمین اثر ماندگار ایرانی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است .