تذهیب

تذهیب چنانکه که گفته اند از لغت عربی «ذهب»به معنای طلا گرفته شده است.و عبارت است از طرح و ترسیم و تنظیم ظریف و چشم نواز نقوش و نگاره های گیاهی و هندسی در هم تنیده و پیچان که با چرخشهای تند وکنند وگردشهای موزون و مرتب و خطوط سیال و روان نقش شده باشد.چون در آغاز شکل گیری این هنر از همان قرون اولیه اسلامی،رنگ غالب و عمده در رنگ امیزی این نقشها طلا بوده است،واژه تذهیب بدان اطلاق شده است.هرچند دیگر رنگها چون لاجورد و در دوران بعدی آبی و شنجرف و سبز و فیروزه ای نیز کنار رنگ طلا جا گرفتند.

استاد نجیب مایل هنروری تذهیب را چنین معرفی کرده است :«تذهیب در لغت زر اندود کردن است و طلاکاری،و در عرف نسخه آرایی،به نقوشی گفته می شود منظم،که با خطوط مشکی وآب طلا کشیده و و تزیین شده باشد ورنگ دیگری در آن بکار نرفته باشد.ممکن است طلایی که در تذهیب بکار می رود دارای رنگهای گوناگون باشد،به طوری که وقتی زر خالص با مقادیری نقره و مس بکار برده شود رنگ آن زرد وسبز و سرخ می نماید...»

ظرفیتهای تزیینی و اجرایی نقوش گوناگون هنر تذهیب به حدی است که از قرن پنجم و بویژه اواخرقرن ششم هجری به سرعت به عصر هنر کاشی سازی راه یافت و در سراسر خاک پهناور ایران هر مسجد و محراب و گنبد وکتیبه را به تسخیر خود درآورد تا عظمت و معنویت خانه های خدا را صد چندان کند.

دردوران صفویه نقشها عمدتاً گیاهی تذهیب وگاه نقوش هندسی بر تار و پود فرش ایران نشستند تا شناسنامه کهن و باستانی این هنر ملی را به تاریخ هنر ایران و جهان معرفی کنند.پس می توان از تذهیب به عنوان هنری مستقل که خود توانست پشوانه شکوفایی دیگر هنرهای ایرانی باشد نیز یاد کرد.هنرهای چون کاشی،قالی،قلمزنی،منبت،خاتم،پارچه های زریو مخملی و...

شاید به دلیل همین ارزش واهمیت است که در سراسر تاریخ تکامل تذهیب،از آغاز رسمی آن (تزیین صفحات قرآن ودیگر نسخ خطی )گرفته تا اشاعه و استقلال آن بر کاشی و قالی وحتی در ادوار کنونی،همیشه وهمه جا در منابع مکتوب موجود از مذهبان به عنوان هنرمندان چیره دست و خلاق طراحی یاد شده که در نقاشی ومصوری نیز مهارت و استادی داشته اند و همواره نامشان با ارزش و احترام ویژه ای در جامعه بر زبان رانده می شده است.

علاوه بر انچه تاکنون گفته شده باید افزود که جدای از زمینه های رشد و باروری هنر و فن کتابسازی و کتاب آرایی که ضرورتاًعامل اصلی و تعیین کننده در اعتلای نقش تذهیب شده بود،انگیزه و منطق عقلانی دیگری نیز سبب ساز گرایش هنرمندان ایرانی مسلمان شده،به این رشته از هنر گرویدند وآن اینکه خیل هنرمندان واستاد کاران حکومت فروپاشیده ساسانی عملاً قادر نبودند یکسره تمام توش و توان هنری خود را نادیده گرفته و به کناری نهند پس علی الاصول می بایستی زمینه مساعدی را در اوضاع اجتماعی و فرهنگی آن زمان ،برای تداوم آفرینش های هنری فراه مآورند. این بود که در قالب تذهیب توانستند دریچه های امید بخشی به روی هنر خود بگشایند.

در همین جا باید اذعان داشت که طولی نکشید هنرمند مسلمان ایرانی پساز آشنایی وانس و الفت با مفاهیم انسانی و اخلاقی و دستورهای مترقی و انسان ساز قرآن و تعالیم عالیه اسلامی،به چنان معرفت و اعتقاد وایمانی به مبانی اسلام دست یافت که این بار عاشقانه و یاد خدا برای رضایت خاطر خدا نقش زد.چنین بود که به تلاش وکوششی مضاعف دست زد تا عالمی زیبا و بی مثال بیافریند و در واقع مومنانه هنرنمایی کند نه به ضرورت اجتماعی.

بهر تقدیر آنچه مسلم و قابل پذیرش است آنکه اسلام به برکت «قرآن شریف» انگیزه و عامل جوشش درونی و اعتقادی هنرمندان ایرانی شد تا ما در تاریخ هنر خود شاهد تولد هنری مقدس و معنوی باشیم.

تذهیب

مطالب مشابه :

تذهیب

تذهیب

تذهیب

تذهیب

تذهیب

تذهيب

تذهیب

تذهیب 1

تاریخچه تذهیب