قاعدگي در دختران و زنان

قاعدگي (پريود) يکي از مراحل بلوغ در دختران است. قاعدگي مانند بسياري از علايم ديگر بلوغ ممکن است براي دختران گيج کننده باشد. بعضي از دختران ممکن است به نوعي از آن ترس داشته باشند يا نگران آن باشند. بسياري از دختران و پسران درک کاملي از دستگاه تناسلي زنان و چگونگي کارکرد آن در طي يک دورة قاعدگي ندارند و همين موضوع قاعدگي را براي آنان اسرارآميز جلوه مي‌دهد.

دوران قاعدگي يکي از مهم ترين دوره‌هاي زندگي هر خانمي است و از آنجا که به‌ طور معمول، خانم ها را يک هفته در ماه درگير مي ‌کند، اهميت ويژه‌اي دارد.بروز اولين قاعدگي در دختران جوان نبايد موجب ترس و نگراني آنها شود. اين امر نشان مي‌ دهد که آنها سالم هستند و آمادگي مادر شدن را در آينده دارند.

در ضمن مادر و خواهر بزرگ تر، اولياي مدرسه و معلمان بهداشت مي‌ توانند درباره اين پديده با نوجوانان صحبت کرده و نگراني و ترس آنها را برطرف‌ کنند و به آنها توضيح دهند که قاعدگي نه تنها بيماري نيست، بلکه امري ضروري و طبيعي براي بدن است، اگرچه ممکن است به ظاهر موجب ناراحتي شود.
يک دورة‌ قاعدگي مدت زمان اولين روز خونريزي در يک ماه تا اولين روز خونريزي در ماه بعد است. مثلاً اگر اولين خونريزي دختري در 8 ارديبهشت باشد و روز اول خونريزي بعدي وي در 2 خرداد باشد دورة قاعدگي او 24 روز طول کشيده است (از 8 ارديبهشت تا 1 خرداد).

بلوغ و قاعدگي

زمانيکه دختري به بلوغ مي رسد (معمولاً در سنين8 تا 13 سالگي)، بدن و ذهن در بسياري جهات شروع به تغيير و تحول مي‌کند. هورمونها در بدن رشد فيزيکي جديدي را آغاز مي‌کنند، مثلاً پستانها شروع به رشد مي‌کنند. حدود2 الي 5/2 سال بعد از شروع رشد پستانها، اولين خونريزي قاعدگي در يک دختر اتفاق مي افتد. حدود 6ماه قبل از آغاز اولين دورة قاعدگي، دختر ممکن است متوجه افزايش ترشح از دستگاه تناسلي خود شود که مسأله‌اي شايع در ميان دختران است و نبايد از آن نگران باشد مگر آنکه اين ترشحات بسيار بد بو باشد يا باعث خارش گردد. اولين قاعدگي زماني اتفاق مي‌افتد که همة اجزاء دستگاه تناسلي دختر بالغ شده باشند و بتوانند با يکديگر کار کنند.
دختر بچه‌ها در بدو تولد با تخمدان‌ها، رحم و لوله‌‌هاي تخمداني يا لوله هاي فالوپ (لوله‌هايي که در ادامة رحم در دو سمت تا تخمدانها کشيده مي شوند) به دنيا مي آيند. تخمدانها تخم مرغي شکل هستند و در دو طرف رحم در پايين شکم که لگن ناميده مي‌شود، قرار مي‌گيرند و حاوي هزاران تخمک هستند. دو لولة تخمداني (فالوپ)، لوله هايي نازک و دراز هستند درست مثل يک رشته ماکاروني (البته کمي ضخيم‌تر) که داخل آن سوراخ باشد. هر لولة‌ فالوپ از رحم به سمت يک تخمدان کشيده مي‌شود. رحم به شکل يک گلابي وارونه است که در وسط لگن قرار دارد. ديوارة رحم از عضلات قوي تشکيل شده است و وظيفة آن نگهداري از جنين در حال رشد است. پس از کامل شدن جنين، رحم با عضلات قوي خود، جنين را به بيرون مي‌فرستد و بدين ترتيب جنين با عبور از داخل واژن (عضوي که از دهانة‌ رحم تا بيرون بدن امتداد مي‌يابد) از بدن بيرون مي‌آيد و بدين وسيله نوزاد متولد مي‌شود.

با بلوغ دختر، هورمونهايي از هيپوفيز (يکي از غدد موجود در مغز) ترشح مي‌شود که اين هورمونها تخمدانها را وادار به ساخت هورمونهاي زنانه مي‌کنند. اين هورمونهاي زنانه استروژن و پروژسترون ناميده مي‌شوند که اثرات زيادي در بدن دختر دارند و به رشد جسمي و بالغ شدن او کمک مي کنند.

پس شروع دوره هاي قاعدگي يک دختر، در هر ماه يک تخمک کوچک –بسيار کوچک که با چشم ديده نمي‌شود- از درون تخمدان آزاد مي‌شود که به اين عمل تخک گذاري مي‌گويند. تخمک وارد لوله‌هاي فالوپ مي‌شود و از طريق آن به سمت رحم حرکت مي‌کند. اگر در طي اين مسير تخمک توسط يک اسپرم مرد بارور شود تخم ايجاد مي‌شود و تخم به سمت رحم رفته و در آنجا لانه گزيني مي‌کند و با چسبيدن به ديوارة رحم شروع به بزرگ شدن و رشد مي‌نمايد تا در پايان 9ماه به يک نوزاد کامل تبديل شود.

در صورتيکه تخمک با اسپرم برخورد نداشته باشد – مسأله‌اي که در اکثر دروه‌هاي قاعدگي اتفاق مي‌افتد- تخمک بارور نمي‌شود و از بدن دفع مي‌شود. در اين صورت رحم که خود را آماده پذيرايي از تخم بارور کرده بود و با اضافه کردن مخاطات خود را براي لانه گزيني تخم آماده نموده بود، با تشکيل نشدن تخم (بارور نشدن تخمک) به حالت اول خود برمي‌گردد و براي اين کار مخاطات و بافت اضافي رحم شروع به ريزش مي‌کند. ريزش بافت و مخاطات که خوني است همان خونريزي قاعدگي است. بايد توجه کرد که همانطوريکه توضيح داده شد، خونريزي قاعدگي فقط شامل خون نيست بلکه بافت اضافي و مخاطات خوني است که از رحم به بيرون ريخته مي‌شود.

اين وقايع هر ماه يکبار اتفاق مي‌افتد. رحم خود را براي پذيرش تخم در طي يک ماه به تدريج آماده مي‌کند و در نتيجه مخاطات و بافت اضافي در داخل آن بوجود مي‌آيد. در حدود اواسط يک دوره قاعدگي تخمک گذاري انجام مي‌شود که در صورت عدم باروري تخمک با اسپرم مرد، در انتهاي ماه همة بافت‌ها و مخاطات اضافي رحم به همراه تخمک به صورت خونريزي قاعدگي از بدن خارج مي‌شود و اين وقايع ماهانه ادامه مي‌يابد تا اينکه زن در حدود سن 50سالگي به يائسگي برسد. يائسگي به اين معني است که زن همة تخمک‌هاي موجود در تخمدانها را آزاد کرده است و ديگر تخمک ندارد. بنابراين دوره‌هاي قاعدگي نيز تمام مي‌شود و ديگر امکان بچه‌دار شدن براي او نيست.

خونريزي قاعدگي هر چند وقت يک بار تکرار مي‌شود؟

همانگونه که سن شروع بلوغ در دختران متفاوت است، دوره‌هاي قاعدگي نيز براي دختران متفاوت است. دورة زماني ميان دو خونريزي را دورة قاعدگي مي‌گويند. دورة‌ قاعدگي براي بعضي دختران ممکن است 28روز، براي بعضي ديگر 24روز، 30روز و يا حتي 35روز طول بکشد. حتي اين زمان از يک دوره تا دورة بعد ممکن است فرق داشته باشد.

دختران نوجوان و جوان ممکن است قاعدگي نامنظم داشته باشند که بخصوص در اولين دوره‌هاي قاعدگي بيشتر ديده مي‌شود. براي مثال يک دختر که به تازگي قاعده شده است ممکن است 2ماه متوالي دور‌هاي 28روزه داشته باشد و در طي يک ماه بعد هيچ خونريزي نداشته باشد يا حتي دو خونريزي متوالي با فاصلة‌ زماني بسيار کم بين آنها داشته باشد. معمولاً پس از چندين ماه، دوره‌هاي قاعدگي از نظم بهتري برخوردار مي‌شود امّا بعضي از زنان حتي تا بزرگسالي نيز دوره‌هاي نامنظم دارند. با گذشت زمان و آشنايي بيشتر دختر با شرايط دوره‌هاي قاعدگي خود، معمولاًً دختران مي‌توانند دورة‌ خونريزي بعدي خود را حدس بزنند.

خونريزي به چه ميزان است و چند روز طول مي کشد؟

مدت زمان خونريزي نيز ثابت نيست و ممکن است تغيير کند. بعضي دختران فقط 3-2روز خونريزي دارند.

بعضي ديگر ممکن است 7روز و يا حتي بيشتر خونريزي داشته باشند.

مقدار خونريزي نيز ممکن است متفاوت باشد. بعضي از دختران آنقدر مقدار خونريزي اندکي دارند که حتي ممکن است شک کنند که آيا قاعده شده‌اند يا نه. بعضي ديگر ممکن است خونريزي شديدتري داشته باشند. براي اکثر دختران خونريزي در حد چند قاشق غذاخوري تا کمتر از نصف يک استکان (حدود 120ميلي‌ليتر) است که ممکن است زياد به نظر آيد ولي طبيعي باشد. خونريزي بسيار شديد در طي قاعدگي امکان پذير است اما شايع نيست. در واقع ممکن است خونريزي بسيار شديدتر از معمول، نشاندهندة اشکالات انعقادي خون باشد که نيازمند مراجعه به پزشک و بررسي بيشتر است.

بايد متوجه بود که حتي از يک ماه به ماه بعد ممکن است مقدار خونريزي و تعداد روزهاي خونريزي در يک دختر متفاوت باشد. در صورتيکه از بي‌نظمي و يا مقدار خونريزي خود نگراني داريد بهتر است تا با يک پزشک مشورت کنيد.

دل پيچه، ناخوشي قبل از قاعدگي و جوش

- بعضي از دختران ممکن است در حوالي قاعدگي دچار تغييرات بدني و احساس شوند. دل پيچه‌هاي قاعدگي بسيار شايع است. در حقيقت بيش از نيمي از زناني که قاعده مي‌شوند مي‌گويند که در طي چند روز اول قاعدگي دچار دل‌پيچه مي‌شوند. پزشکان فکر مي‌کنند که علت اين دل‌پيچه‌ها ماده‌اي به نام پروستاگلندين باشد که باعث انقباض عضلات رحمي مي‌شود.

انقباض عضلاني ممکن است مبهم، دردناک، تيرکشنده و يا شديد باشد و گاهي ممکن است در پشت يا حتي پاها و يا در شکم احساس شود. معمولاً با افزايش سن شدت اين دل‌پيچه‌ها کمتر مي‌شود و حتي ممکن است کاملاً از بين بروند. بعضي از داروهاي بدون نياز به نسخه مانند استامينوفن، ايبوپروفن و مفناميک اسيد مي‌تواند اين دل‌پيچه‌ها را از بين برد. قرار دادن يک حولة گرم يا يک دوش گرم ممکن است به تسکين دل‌پيچه‌ها کمک کند. داشتن فعاليت جسمي مناسب در کل طول دورة قاعدگي معمولاً باعث کاهش شدت دل‌پيچه مي‌شود. در صورتيکه اين اقدامات کمکي نکرد مي‌توانيد با پزشک خود مشورت نماييد.

- بعضي از دختران احساس مي‌کنند که در طي چند روز يا هفته قبل از قاعدگي ناراحت، بي حوصله و افسرده و يا بشيار حساس شده‌اند. ممکن است بيش از معمول گريه کنند و يا به راحتي عصباني شوند.

بعضي ديگر ممکن است مشتاق به خوردن غذاهاي خاص شوند. ابن علائم معمولاً در چند روز پس از اتمام قاعدگي بهبود مي‌يابد. به اين علائم ناخوشي قبل از قاعدگي مي‌گويند. علت ناخوشي قبل از قاعدگي تغييرات هورموني است. افزايش و کاهش هورمونهاي زنانه در طي يک دورة قاعدگي مي‌تواند باعث تغييرات جسماني و احساسي دختر شود. به همين دليل بعضي از دختران دچار علائم جسمي نيز مي‌شوند. مثلاً ممکن است احساس کنند که پف کرده‌اند يا پستان آنها متورم شده است و دردناک است و يا دچار سردرد شوند.

پزشکان معمولاً توصيه مي‌کنند که دختران به ورزش و فعاليت بدني بپردازند. بعضي از داروها نيز مي‌توانند کمک کننده باشند که توسط پزشک تجويز مي‌شود.

- بعضي از دختران در زمانهاي خاصي از دور‌ة قاعدگي دچار تشديد جوش و آکنه بدن مي‌شوند که اين هم به علت تغييرات هورموني در بدن است. اين مشکل معمولاً با افزايش سن بهبود قابل ملاحظه‌اي پيدا مي‌کند.

تامپون و نوار بهداشتي

پس از شروع قاعدگي شما نياز داريد که از وسيله‌اي براي جذب خون استفاده کنيد. براي اين منظور مي‌بايستي تامپون و يا نوار بهداشتي تهيه کنيد. براي انتخاب نوع نوار بهداشتي مي‌توانيد با پدر و مادر، معلمان بهداشت و يا خواهر بزرگتر خود مشورت کنيد. نوار بهداشتي در بسياري از داروخانه‌ها و سوپر مارکت‌ها قابل تهيه است.

تسکين علائم پيش از قاعدگي

نشانگان پيش از قاعدگي (PMS) بسياري از زنان را پيش از شروع قاعدگي مبتلا مي‌کند. علائم اين سندروم از جمله ممکن است شامل نوسان خلق، خستگي، بي‌خوابي، دل‌آشوبه و درد عضلاني باشد.

اين توصيه‌ها را براي تخفيف علائم سندروم پيش از قاعدگي در نظر داشته باشيد:

* روزانه يک مولتي‌ويتامين حاوي اسيد فوليک، و مکمل کلسيم به همراه ويتامين D مصرف کنيد.
* به مقدار کافي ورزش کنيد.
* يک رژيم غذايي سالم شامل غلات سبوس‌دار، ميوه و سبزي، پيش و در حين پريودتان مصرف کنيد.
* از نمک، قند، کافئين و سيگار به خصوص با علائم PMS پرهيز کنيد.
* سعي کنيد که هشت ساعت در شب بخوابيد.
* با صحبت کردن با دوستان‌تان، ورزش کردن و نوشتن يادداشت‌هاي روزانه استرس را تخفيف دهيد.
* از مسکن‌هاي معمول براي تخفيف درد بدن، عضلات، سردرد و چنگه‌هاي شکمي دردناک استفاده کنيد .

اختلال قاعدگي در نوجوانان

آخرين مرحله بلوغ در دختران، قاعدگي است که در اين مرحله هورمون‌هايي از هيپوفيز (يکي از غدد موجود در مغز)‌ ترشح مي‌‌شود که تخمدان‌ها را وادار به ساخت هورمون‌هاي زنانه مي‌کند که اين هورمون‌ها استروژن و پروژسترون ناميده مي‌شوند و اثرات زيادي در بدن دختران داشته و رشد جسمي و بالغ شدن آنها را سبب مي‌شود.

بهترين راه‌حل بهبود و ادامه تنظيم قاعدگي را توجه به رژيم غذايي مناسب ذکر کرده و مي‌افزايد: در اين دوران مصرف مواد قندي با شيريني بالا و چربي‌ها، بسيار مضر هستند.

دختران در اين زمان بايد تا جايي که ممکن است از خوردن غذاهاي حاضري (فست‌فودها)‌ و موادي که حاوي مواد افزاينده‌اند خودداري کنند چرا که تمامي اين مواد باعث تغييرات هورموني در بدن مي‌شود که باعث به هم خوردن سيستم تعادل هورموني و در نتيجه کمبود يا اختلال در عملکرد مناسب تخمدان مي‌شود و از آنجا که تمامي رشد اعضاي بدن، بخصوص قد، سينه‌ها و شکل‌گيري اندام در اين برهه اتفاق مي‌افتد، با عدم کنترل مناسب، چاقي‌هاي موضعي هنگام بلوغ و پايدار ماندن تغييرات بدني، عارض مي‌شود که به رژيم غذايي مقاوم مي‌شوند.

همچنين مصرف بيش از حد مواد چربي (سوسيس، کالباس، سس‌ها و چاشني‌هاي مصنوعي)‌ از دلايل رشد بيشتر موهاي زائد است .

اختلال در نظم قاعدگي

تحقيقات نشان داده يکي از مسائل مهمي که در زمان بلوغ براي دختران جوان مشکل‌ساز مي‌شود، اختلال در نظم قاعدگي (پريود)‌ دختران است و از آنجا که هنوز محور مغز تخمدان تکامل پيدا نکرده است ممکن است فرد تا چندين ماه دچار ديرکرد پريود شود يا به صورت نامنظم و به صورت لکه‌بيني دچار خونريزي شود. بهترين راهکار «حفظ آرامش» است . در اين سن تغييرات هيجاني همراه بحران‌هاي روحي مي‌تواند مسائل را تشديد کند.

گاهي از سوي برخي پزشکان به دختران جوان، قرص‌هاي ضدبارداري تجويز مي‌شود که بايد گفت مصرف اين قرص‌ها نه تنها کمکي به وضعيت فرد نخواهد کرد بلکه براي وي پريودي مصنوعي و کوتاه مدتي را به همراه خواهد داشت که طي آن هورمون اضافه‌اي نيز به بدن تحميل مي‌شود.

مصرف قرص‌هاي ضدبارداري را در صورت صلاحديد پزشک، فقط در مواقع خونريزي‌هاي زياد و ظهور کيست‌هاي تخمداني توصيه مي‌کند.

همچنين بهتر است يک تا 2 سال پس از شروع پريود فرصت تنظيم سيکل‌هاي قاعدگي به بدن داده شود و در اين دوران فرد با مصرف رژيم‌هاي غذايي مناسب، ورزش آهسته و پيوسته (يوگا و مديتيشن)‌ و جلوگيري از افزايش وزن و رژيم‌هاي غذايي توخالي، کاهش وزن و تناسب اندام را در کارهاي خود بگنجاند.

اختلالات انعقادي

برخي اوقات اختلالات انعقادي در خانواده‌‌ها به صورت نهفته وجود دارد که با شروع پريود در دختران جوان، خود را نشان مي‌دهند به همين دليل پريودهاي طولاني مدتي که در سونوگرافي، دليل خاصي نيز ندارند (کيست تخمدان)‌، حتما بايد اختلالات انعقادي بررسي و جهت درمان کم‌خوني اقدام شود. درد پريود امري اجتناب‌ناپذير است و سيکل‌هايي که همواره همراه با تخمک‌گذاري صورت مي‌گيرند خواه ناخواه درجاتي از اين درد شکم را در زمان پريود (قاعدگي)‌ دارد.

يکي از دلايل تشديد درد قاعدگي مي‌تواند به دليل چرخ محور رحم به صورت آناتوميک باشد، يعني از آنجا که رحم در حالت عادي به سمت جلو خم است، اين حالت در برخي بيش از حد معمول است، به همين دليل زاويه و گردن رحم مقداري بسته شده و خروج خون با اشکال مواجه مي‌شود.

بنابراين دردهاي پريود به دليل افزايش انقباضات رحمي، براي تسهيل خروج خون بيشتر است که طبق نظر پزشک، چگونگي مراحل استراحت در اين ايام به فرد توصيه مي‌شود.

همچنين گرم کردن موضعي و استفاده از مسکن‌هايي که مقدار درد و خونريزي را به ميزان قابل توجهي مي‌کاهند از راه‌هاي بهبود است. گفته مي‌شود داروهاي ضدالتهابي غيراستروئيدي همچون ديکلوفناک، ايندومتاسين و ايبوپروفن مي‌توانند در کاهش اين عوارض موثر باشند.

رژيم غذايي مناسب در زمان قاعدگي

برخلاف اين که زنان در زمان قاعدگي ميل به خوردن سبزي و ميوه‌جات ندارند، ولي در اين ماه، رژيم غذايي پرکلسيم و پروتئين‌دار و پرهيز از نمک و شيريني‌جات مي‌تواند تا حد زيادي در روند بهبود موثر باشد، مصرف برخي از داروهاي گياهي همچون «رازيانه» و قرص‌هاي جديد evening prime rose oil نيز بسيار موثرند.

ميزان خونريزي بستگي به اندازه رحم دارد و بيش از 80 سي‌سي آن در طول يک دوره از عادت ماهانه غيرطبيعي است و ممکن است منجر به کم‌خوني شود. بخصوص که در تغذيه ايراني، مواد حاوي پروتئين يا آهن با موادي همچون «نان» ترکيب و باعث کاهش ميزان جذب آهن مي‌شود.

کيست‌هاي تخمدان

«PCOD» (بيماري تخمدان‌هاي پلي‌کيستيک)‌ است. در اين بيماري کيست‌هاي ريز به صورت محيطي در اطراف تخمدان وجود دارد و به دليل اختلال تخمک‌گذاري و ناشي از اختلالات هورموني وارد بدن شده و ميزان ترشحات هورمون مردانه را افزايش داده و در نتيجه باعث بروز ناباروري‌هاي بعدي مي‌شود که از مشخصه‌هاي آن، تغييرات هورموني در آزمايشات، فاصله‌هاي زياد زمان پريود، چاقي و جوش‌هاي صورت مقاوم به درمان است.

البته با توجه به ضرورت استحمام در زمان قاعدگي، ولي ورزش «شنا» در اين دوران توصيه نمي‌شود.

با توجه به اين که «تامپون» وسيله‌اي براي عدم خروج خون است، ولي استفاده از اين روش جهت شنا، توصيه نمي‌شود چراکه باعث مي‌شود خون به داخل لگن برگردد و بروز برخي از عفونت‌هاي پنهان، چسبندگي‌هاي داخل لگن و نازايي را براي فرد ايجاد کند.

اختلالات قاعدگي

يک سيکل (دوره) قاعدگي طبيعي معمولا بين 21 تا 35 روز طول مي کشد. در صورتيکه زمان يک سيکل کمتر از 21 روز يا بيشتر از 35 روز باشد، بايد براي بررسي بيشتر به پزشک مراجعه نماييد. طول يک سيکل قاعدگي تعداد روزها از زمان اولين روز شروع خونريزي تا اولين روز شروع خونريزي در سيکل بعد است.

- طول سيکلهاي قاعدگي معمولا با اختلاف يک يا دو روز از يک سيکل به سيکل ديگر متفاوت است . بخصوص در سنين پايين تر و در اوايل بلوغ اين نامنظمي بيشتر ديده مي شود و معمولا با افزايش سن، نظم سيکلها افزايش مي يابد. در صورتيکه سيکلهاي تقريبا منظم داشته ايد و اخيرا اختلاف تعداد روزهاي سيکلها از يک سيکل به سيکل ديگر بيشتر از 7 روز شده است و اين نامنظمي در چند ماه متوالي وجود داشته باشد بايد به پزشک مراجعه نماييد.

- مقدار کل خونريزي قاعدگي در هر سيکل معمولا بطور متوسط 35 ميلي ليتر (کمتر از نصف استکان) و حداکثر 80 ميلي ليتر است. يکي از راههاي تخمين ميزان خون قاعدگي، جمع آوري نوارهاي مورد استفاده در يک کيسه نايلوني کاملا دربسته و وزن کردن آن و سپس کم کردن وزن بدست آمده از وزن نوارهاي خشک است. در صورتيکه ميزان خونريزي بيش از 80 ميلي ليتر باشد، براي بررسي بيشتر بايد به پزشک مراجعه کنيد. در صورت تأخير در درمان ممکن است کم خون شويد. همچنين درصورتيکه در ظرف 2 ساعت نياز به تعويض نوار بهداشتي داشته باشيد، نشاندهنده خونريزي زياد است و بايد بررسي گردد.

- يک قاعدگي طبيعي نبايد بيش از 7 روز به طول بينجامد. در صورت طولاني شدن خونريزي قاعدگي بررسي پزشکي لازم است.

- آمنوره زماني است که دختري 16 سال دارد ولي تا کنون قاعده نشده است و يا سه سال از زمان بلوغ او مي‌گذرد ولي هنوز قاعده نشده است و يا علايم بلوغ را تا سن 14 سالگي از خود نشان نداده است. همچنين در کسي که قبلاً قاعده شده است ولي براي مدت طولاني ديگر بدون آنکه حامله باشد، قاعده نشده است. در اين موارد بررسي پزشکي مورد نياز است.

بررسي علل خونريزي ‌هاي غيرطبيعي رحم‌

تقريبا عادت ماهانه زنان هر 28 روز يکبار رخ مي‌دهد و ممکن است خصوصيات اين دوران در هر زني نسبت به ديگري متفاوت باشد، ولي اغلب اين خونريزي‌ها 5 تا 7 روزه است و خفيف، شديد، دردناک و بدون دردبودن آن امري طبيعي است، ولي گاهي نيز زنان و دختران دچار خونريزي‌هاي غيرطبيعي مي‌شوند که معمولا اين خونريزي‌ها به چهار گروه سني، قبل از بلوغ، نوجواني، توليد مثل و بعد از يائسگي تقسيم مي‌شوند.

يکي از دلايل خونريزي‌هاي رحمي قبل از سن بلوغ به دليل عفونت‌ها، ضايعات و خارش‌ها است . ورود اجسام خارجي و ضربه‌هاي وارد شده، سوءاستفاده‌هاي جنسي و زگيل‌هاي تناسلي که کودک در تماس با والدين خود دچار مي‌شود را مي‌توان از علل شايع خونريزي قبل از بلوغ دختران دانست.

البته شايع‌ترين علت خونريزي در زنان را عدم تخمگذاري (تخمک‌گذاري نامرتب)‌، استفاده از استروژن عنوان کرده و يادآور مي‌شود: گاه تماس‌هاي جنسي باعث حاملگي‌هاي ناخواسته و بروز خونريزي‌هاي نامرتب مي‌شود.
اختلالات انعقادي در نخستين قاعدگي در دختران بين سنين 10 الي 11 سال نيز باعث بلوغ زودرس مي‌شود که در نتيجه سيکل‌هاي آن سريع‌تر حالت طبيعي پيدا مي‌کند، ولي هر قدر که اين اتفاق ديرتر انجام شود، تکامل سيستم ديرتر اتفاق افتاده و خونريزي‌هاي نامرتب و عدم تخمک‌گذاري در آنها مشهود است.
معمولا در 2 سال اول بلوغ دختران تخمک‌گذاري ناقص است و طول دوره از 21 تا 40 روز متفاوت است و تا وقتي اين مدت سيکل منظم 23 تا 35 روز ادامه پيدا کند، اغلب خونريزي‌هاي دوره شديد و حتي با افت شديد هموگلوبين خون همراه خواهدبود که با درمان‌هاي هورموني قابل درمان خواهد بود.

اختلالات خوني همانند کمبود فاکتورهاي انعقادي ‌ (iTP) (کمبود پلاکت)‌، مسائل غددي (کم‌کاري و پرکاري تيروئيد)‌ و بيماري PCO (سندرم تخمدان پلي‌کيستيک)‌ که در دوران نوجواني دختران به دليل عدم فعاليت کامل سيستم هورموني بدن موجب کيست‌هاي ريزي در تخمدان شده و با بروز اختلالات هورموني (چاقي پرمويي ريزش مو)‌ خونريزي رحمي ايجاد مي‌کند.

خونريزي در سنين باروري‌

تحقيقات نشان داده خونريزي‌هاي ناشي از قاعدگي در سنين باروري از علل مختلفي برخوردار است که مهمترين علت آن‌ (DUB) يا همان خونريزي‌هاي ناشي از اختلال عملکرد رحم است که معمولا با توجه به سن، راه‌هاي درماني گوناگوني دارد.
خونريزي‌هاي مرتبط با حاملگي مي‌تواند باعث سقط يا بروز حاملگي خارج از رحم شود . 30 درصد از زنان با مصرف قرص‌هاي ضدبارداري دچار لکه‌بيني مي‌شوند که يکي از علل آن کم‌کاري و يا پرکاري تيروئيد است که خونريزي‌هاي کم قاعدگي، فاصله زياد بين دو قاعدگي و افزايش تعداد دفعات قاعدگي از علايم و نشانه‌هاي آن است.

همچنين فيبرم رحمي (افزايش توده عضلاني رحم)‌ نيز باعث لکه بيني و خونريزي مي‌شود که ميزان آن به موقعيت و جايگاهي که فيبرم قرار دارد، متفاوت است، اگر فيبرم در نزديکي عروق رحمي باشد، خونريزي‌هاي نامرتب ايجاد مي‌کند و اگر پشت مثانه قرار گرفته باشد، باعث بروز علايم ادراري خواهد شد.

10 درصد از سرطان‌هاي رحمي در سنين بالاي 35 سال، به شکل خونريزي خود را نشان مي‌دهند که با نمونه‌برداري از داخل رحم (کورتاژ تشخيصي)‌ مي‌توان دليل خونريزي را مشخص کرد، اما آنچه مهم است اين است که گاهي پس از تراشيده شدن سطح رحم (به اصطلاح شستشوي رحم)‌ درمان حاصل شده و خونريزي قطع مي‌شود.

بنابراين توصيه مي‌شود زناني که در اقوام درجه يک خود سابقه سرطا‌ن‌هاي وابسته به رحم از جمله سرطان سينه، تخمدان و کولون دارند، پس از 35 سالگي، نسبت به انجام کورتاژ تشخيصي اقدام کنند.

يکي از روش‌هاي درمان خونريزي‌هاي غيرطبيعي و بدون علت رحم را تجويز مسکن‌هاي ضدالتهابي همچون ايبوپروفن و مفناميک اسيد ذکر کرده و خاطرنشان مي‌کند با مصرف 6 الي 8 ساعت يک بار اين داروها مي‌‌توان خونريزي را کنترل کرد، همچنين اين افراد با توجه به اختلال عملکرد رحم خود‌ (DUB) مي‌توانند دستگاه IUD (آيودي)‌ استفاده کنند و سطح خونريزي خود را به صفر برسانند و طي دوره‌اي 5 ساله از بروز حاملگي‌هاي ناخواسته، به طور جدي جلوگيري کنند.

خونريزي پس از يائسگي‌

30 درصد از علت‌هاي خونريزي پس از دوران يائسگي، زمينه‌ساز سرطان‌هاي رحم است ولي آنچه بيش از اندازه مشهود است، استفاده از هورمون‌هاي استروژن و پروژسترون است.
اخيرا درمان‌‌هاي هورموني براي زنان پس از دوران يائسگي توصيه نمي‌شود و فقط در موارد گرگرفتگي و يا پوکي استخوان‌هاي شديد، براي اين دسته از بيماران، هورمون‌ درماني انجام مي‌شود.

يکي ديگر از علل خونريزي‌هاي پس از دوران يائسگي را خشکي رحم و واژن عنوان مي‌کند که به علت تحليل رفتن بافت‌هاي رحم شکنندگي و در نتيجه خونريزي ايجاد مي‌شود که درمان آن نيز با استروژن خوراکي و يا موضعي صورت مي‌گيرد.

چند توصيه مفيد

پزشکان متخصص بر اين باورند که هنگام خونريزي از خوردن قرص‌هاي «آسپرين» به دليل افزايش خونريزي، پرهيز شود و ورزش و رژيم غذايي مناسب، مصرف قرص‌ آهن براي جلوگيري از کم‌خوني فراموش نشود و حداقل سالي يک مرتبه آزمايش شمارش گلبول‌هاي خون و آزمايش‌هاي سالانه در برنامه کاري بانوان گنجانده شود .

نکته‌ مهم بهداشتي دوران قاعدگي

1- لباس زير مناسب:
از لباس‌هاي نخي استفاده کنيد و آنها را زود به زود عوض کنيد. لباس‌هاي زير را بايد جدا از ساير لباس‌ها بشوييد و در آفتاب خشک کنيد. هيچگاه از لباس زير ديگران استفاده نکنيد.

2- ورزش:
انجام فعاليت‌ها و ورزش‌هاي عادي و سبک در اين دوران نه تنها هيچ گونه منعي ندارد، بلکه مفيد هم است و به آرامش عضلات کمک مي ‌کند. بايد بدانيد که بدترين کار، درازکشيدن روي تخت و بي‌حرکت ماندن است.

3-تغذيه:
براي جبران خون از دست رفته در اين دوران مي ‌توانيد از غذاهاي مقوي مانند شير، گوشت، حبوبات، انواع سبزي‌، لبنيات و انواع ميوه‌هاي تازه و… بيشتر استفاده کنيد. توصيه مي‌ شود براي کاهش عوارض اختلالات پيش از قاعدگي، از يک هفته پيش از شروع قاعدگي از رژيم غذايي حاوي ويتامين B6 و آهن مانند گوشت، ماهي، آجيل بدون نمک و غلات سبوس‌دار مصرف کنيد.

غذاهاي غني از آهن عبارتند از: گوشت ها، تخم مرغ ، جگر، سبزي هاي داراي برگ سبز تيره مثل اسفناج تازه و جعفري، حبوبات مثل عدس و لوبيا، نخود سبز، نان سبوس دار ، آجيل، خشکبار مثل انواع برگه، برگه آلو و هلو و زرد آلو ، توت خشک، انجير خشک و کشمش .

ويتامين B6 در نان ها و بيسکويت هاي سبوس دار، ماءالشعير، جوانه گندم ، مرغ، ماهي، جگر، ميوه ها مثل موز، آب پرتقال، سيب، سبزيجات مثل هويج، گل کلم، گوجه فرنگي و در مغزها وجود دارد.

4- حمام کردن:
حمام‌کردن در دوران قاعدگي نه تنها ضرر ندارد، بلکه لازم است. البته بايد از نشستن کف حمام خودداري کرده و تا حد امکان به شکل ايستاده حمام کنيد تا بدن شما به آلودگي‌هاي ميکروبي کف حمام آلوده نشود. اما لازم است بدانيد که در اين دوران بايد از رفتن به استخر يا دريا اجتناب کنيد.

5-نوار بهداشتي:
سعي کنيد در دوران قاعدگي از نوار بهداشتي استفاده کرده و آن را مرتب و زود به زود تعويض کنيد. اهميت اين موضوع به‌خصوص زماني که خون‌ريزي بيشتر است، روشن مي ‌شود. با اين کار، علاوه بر رعايت بهداشت جسم، از آلوده شدن لباس‌هاي ديگر نيز خودداري مي ‌شود. هنگام تعويض نوار بهداشتي، بايد آن را داخل کاغذ پيچيده و دور بيندازيد.

دقت کنيد نوار بهداشتي را نبايد به طور مستقيم در توالت بيندازيد، زيرا موجب گرفتگي چاه توالت مي ‌شود. چنانچه امکان استفاده از نوار بهداشتي را نداريد، مي ‌توانيد از پارچه‌هاي معمولي و قابل شستشو استفاده کرده و سپس آنها را با آب سرد و صابون شسته و در آفتاب خشک و در صورت امکان اتو کنيد. سعي کنيد تا حد امکان از پنبه يا دستمال کاغذي استفاده نکنيد و در صورت استفاده، يک عدد گاز استريل روي پنبه قرار دهيد، زيرا ممکن است قطعات خرد شده دستمال و پنبه جذب شده و موجب عفونت شود. با توجه به اينکه در اوايل بلوغ، شروع قاعدگي نامنظم است، مي‌ توان با علامت‌زدن تاريخ شروع قاعدگي در تقويم، آن را به خاطر بسپاريد و نوار بهداشتي را به‌خصوص در مدرسه به همراه داشته باشيد تا مشکلي ايجاد نشود.

6- استفاده از مسکن:
وجود درد در روزهاي اول قاعدگي، مسئله‌اي طبيعي است. علت اين امر، آزاد شدن موادي در جداره داخلي رحم است که موجب انقباض رحم و در نتيجه درد مي‌ شود. در صورت شدت درد مي ‌توانيد با تجويز پزشک، از داروهاي تسکين‌دهنده استفاده کنيد. البته بهتر است 48 تا 72 ساعت پيش از شروع قاعدگي از اين داروها استفاده شود. در ضمن، استفاده از حوله يا پارچه گرم در موضع درد هم مفيد است، زيرا گرما موجب شل‌شدن عضلات شده و مي‌ تواند انقباضات را متوقف کند. استراحت کافي و رژيم غذايي مناسب و اجتناب از مصرف زياد شکر، قهوه و چاي نيز مي ‌تواند در تسکين درد موثر باشد.

7- بهداشت ناحيه تناسلي:
در خانم‌ها به علت نزديک بودن مقعد به فرج و نيز مجراي خروج ادرار، امکان انتقال انواع ميکروب‌ها به دستگاه تناسلي وجود دارد، بنابراين براي پيشگيري از وقوع عفونت، به هنگام طهارت بايد ابتدا فرج يا قسمت جلويي دستگاه خارجي تناسلي و سپس مقعد شسته شود. در دوران قاعدگي نيز بايد پس از هر بار دست‌شويي رفتن به‌خصوص پس از اجابت مزاج، شستشو به طريقه فوق صورت گيرد و پس از شستشو، در صورت امکان با دستمال تميز خشک شود. تا حد امکان سعي کنيد براي طهارت از آب سرد استفاده نکنيد، زيرا ممکن است سبب به‌ وجود آمدن انقباض و درد زير شکم شود. دقت کنيد هيچگاه با دست کثيف يا آلوده طهارت نگيريد.

منبع :پزشکان بدون مرز

قاعدگي در دختران و زنان