فخر موسیقی ما

در باره فرهاد فخرالدینی

فخر موسیقی ما

پرونده جریان سازان موسیقی ما را این بار با نام یكی از پركارترین و كم حاشیه ترین مردان موسیقی كشورمان دنبال می كنم. عنوانی كه برای این نوشتار به كار بردم،‌ خیلی ذهنم را مشغول كرده بود كه درست است یا نه. كم كم پذیرفتم فرهاد فخرالدینی به اعتبار تلاش ها و آثار ارزشمندش، به درستی شایستگی اش را دارد. او سال 1316 خورشیدی (1937 میلادی) در شهر هنرخیز تبریز به دنیا آمد. كودكی بیش نبود كه پدرش برای او ویولونی خرید. در سال 1339 (1960 میلادی) وارد هنرستان موسیقی شد. همزمان با تحصیل، به تدریس در هنرستان موسیقی نیز مشغول بود. از جمله مسئولیت هایش می توان به مدیریت كتابخانه، صداخانه و مدیریت برنامه های هنری هنرستان اشاره كرد. پس از مدتی به پیشنهاد حسین دهلوی، به عضویت شورای فنی هنرستان و بعدها هنركده موسیقی ملی منصوب گردید. از سال 1344 (1965میلادی) همكاری خود را با رادیو ایران به عنوان نوازنده ویولون و ویولون آلتو در اركستر گلها آغاز كرد. در سال های دهه 50 آثاری برای اركستر نوشت كه شاخص ترین آن ها برنامه چهارگاهی با صدای محمد رضا شجریان بود. حتی یكی از قطعات آن، به عنوان تیتراژ برنامه معروف قصه ظهر جمعه رادیو بیش از سه دهه است كه پخش می‌شود. او برای نخستین بار برای آواز و اركستر موسیقی نوشت به گونه ای كه خواننده می بایست در زمان مشخصی آواز را بیاغازد و در زمان معینی هم به پایان برساند.

پس از ادغام كلیه اركسترهای رادیو و تشكیل اركستر بزرگ رادیو تلویزیون، رهبری این اركستر ابتدا در دستان فریدون ناصری و در آغاز سال 1352 خورشیدی (1973 میلادی) چند ماهی نیز در دستان مرتضی حنانه قرار گرفت. از اواسط همین سال رهبری اركستر یاد شده به فخرالدینی سپرده شد كه تا سال 1358 (1979 میلادی) ادامه داشت. اما فخرالدینی برای این كه فخرالدینی شود گویا فقط یك بهانه لازم داشت و این بهانه با تعطیلی فعالیت های اركسترهای موسیقی پس از انقلاب اسلامی پدیدار شد.

موسیقی ایرانی در گونه های مختلف خود اگر چه همگام با جریان انقلاب اسلامی پیش می آمد و در طول حدود چهار سال از 1357 تا اوایل 1361 خورشیدی ( 1982-1979 میلادی) خدمات ارزنده ای به این جریان كرد اما طولی نكشید كه مزد خویش را گرفت و به انزوا رفت! سازها را شكستند و نوازندگانش را تكفیر. هر كه فراسوی مرزها جایگاهی داشت رفت و هر كه غیر از موسیقی كار دیگری بلد نبود، تن به كارگری داد تا پاسخگوی زن و فرزند باشد و آن كه اندك ثروتی داشت، پایش نشست تا گشایشی پیش آید. فخرالدینی هم جدا از همكاران نبود و چند سالی را در انزوا به سر برد تا این كه موسیقی ستیزان دست به دامنش گردیدند. حدود سال 63-1362 خورشیدی (84-1983 میلادی) پروژه ساخت سریال تلویزیونی سربداران كلید خورد و از فخرالدینی خواسته شد موسیقی متن آن را بسازد. وی كه با همه تجاربش در موسیقی اركستری، تجربه چندانی در خصوص موسیقی فیلم و به ویژه تلویزیون نداشت، پا به میدان نهاد و به گواهی كارش، بهتر از سایر عوامل سریال درخشید. پیش از این موسیقی متن فیلم های سینمایی شوهر آهم خانم و كمال الملك را ساخته بود.

موسیقی متن سریال سربداران هم در زندگی هنری فرهاد فخرالدینی و هم در موسیقی اركسترال ایرانی، نقطه عطفی شد. حتی برخی شایعات پیرامون شاهكار حسین علیزاده در ساخت نی نوا شكل گرفت كه می گفتند با مشورت فرهاد فخرالدینی همراه بوده است. هر چه بود كارنامه موسیقی ده سال نخست پس از انقلاب را پر بار كرد. موسیقی سربداران سرنوشتی كم و بیش همانند نی نوای علیزاده یافت. آن زمان به دلیل این كه توده مردم و به ویژه جماعت انقلابی و حزب اللهی با موسیقی مشكل داشتند، ولی همین جماعت در خصوص نی نوای علیزاده و موسیقی متن سربداران جور دیگری فكر می كردند. تیتراژ آغازین سریال به قدری جذاب بود كه نسخه ضبط شده از تلویزیون دست به دست می شد و سال ها طول كشید تا نسخه با كیفیتش از طرف سروش منتشر شود.

بخشی از تیتراژ سریال سربداران ساخته فرهاد فخرالدینی را بشنوید

فواصل به كار رفته در موسیقی سربداران منحصر به گام مینور تئوریك است ولی چفت و بست آن، به گونه ای زیبا، كنه رنج كشیده سرزمین ایران را به تصویر می كشد، از فلات خراسان گرفته تا سواحل خلیج فارس و از تبرستان گرفته تا سبلان. هارمونی به كار رفته در این اثر اگر چه با دانش آهنگسازی اروپایی همراه بود ولی صددرصد غربی شنیده نمی شد و گوش های بیگانه با موسیقی چند صدایی ایرانیان، آن را نیك دریافت. در واقع می توان گفت اگر دو اثر نی نوای علیزاده و سربداران فخرالدینی نبودند، فرهنگ شنیداری ایرانیان هنوز با موسیقی چند صدایی بیگانگی می نمود.

پس از این پیروزی شیرین، اسب مراد فخرالدینی دویدن گرفت و موسیقی سریال بوعلی سینا پدید آمد. آن جا نیز وی توانست حال و هوای قدیم ایران را با ساز و ابزار و دانش امروزی پیوند بزند. موسیقی بوعلی سینا گر چه خوب از آب درآمد ولی مهر سربداران همچنان بر پیشانی فخرالدینی می درخشید. فروغی كه هیچگاه تحت تأثیر سایر آثار فخرالدینی، كم فروغ نشد.

بخشی از موسیقی بوعلی سینا ساخته فرهاد فخرالدینی با صدای صدیق تعریف را بشنوید

ساخت موسیقی سریال روزی روزگای به كارگردانی امرالله احمدجو و امام علی به كارگردانی داوود میرباقری در سال های 1373 و 1374 خوشیدی (1995- 1994 میلادی) بار دیگر نام فرهاد فخرالدینی را برای مشتاقان موسیقی ایرانی زنده كرد. به ویژه آن كه وی ادعا كرده بود انگاره (تم) اصلی موسیقی تیتراژ سریال امام علی را از نوشته های عبدالقادر مراغی استخراج كرده است و این برای شنونده آگاه بسی جذاب تر می نمود كه یك موسیقی امروزی را بر اساس نغمه ای مربوط به حدود 600 سال پیش بشنود. گر چه برخی همكاران با گفته ها و نوشته هایشان، رنجش او را موجب شدند ولی همه این ها چیزی از ملاحت كارش نكاست و آن شد كه بوق انتظار تلفن های اداری و برخی آسانسورها را به موسیقی تیتراژ این سریال آذین بستند.

بخشی از تیتراژ سریال امام علی ساخته فرهاد فخرالدینی را بشنوید

بخشی از تیتراژ سریال روزی روزگاری ساخته فرهاد فخرالدینی را بشنوید

دوم خرداد 1376 خورشیدی (23 می 1997 میلادی) با انتخاب سید محمد خاتمی به ریاست جمهوری ایران، تغییرات گسترده ای در فرهنگ و هنر پدید آمد و یك سال بعد، اركستر موسیقی ملی درست در آذرماه 1377پایه ریزی شد. در آن حال و هوا كسی جز فرهاد فخرالدینی نمی توانست پاسخگوی نیاز تشنگان موسیقی دوره رادیو باشد. پس از چند اجرای تهران به رهبری وی، كنسرت هایی در شهرهای پكن و شانگهای چین، ژنو سوئیس و كویت صورت گرفت. همچنین شهرهای سنندج، شیراز و اصفهان از صدای اركستر موسیقی ملی بهره مند شدند.

در كنار مدیریت هنری اركستر موسیقی ملی، وی از كار آهنگسازی برای فیلم و سریال دور نشد و همواره آثارش در شبكه های مختلف تلویزیون زیر تصاویر شنیده می شد. ساخت موسیقی متن برای سریال های مسافر ری و كیف انگلیسی به كارگردانی سیدضیاءالدین دری، سریال ملاصدرا و سریال استاد شهریار به كارگردانی كمال تبریزی از دیگر فعالیت های وی به شمار می رود. او همچنین پارتیتور موسیقی متن سریال سربداران را تهیه و منتشر كرد. در موسیقی متن سریال كیف انگلیسی، بار دیگر نقبی به موسیقی ایران كهن زد و البته چندان توجهی را حلب نكرد. در یكی از بخش های با كلام، وی با استفاده از فواصل مقام راست قدیم كه امروزه در ردیف موسیقی دستگاهی وجود ندارد، تصنیف زیبایی آفرید. اگر به گردش نغمات آن نیك بنگرید، متوجه خواهید شد نه در شور است، نه در سه گاه و افشاری و نه در نوا یا ابوعطا.

تصنیف در فواصل مقام راست ساخته فخرالدینی با صدای علیرضا قربانی را بشنوید

فخرالدینی در سال ۱۳۶۵ برای فیلم «گزارش یک قتل» و در سال ۱۳۶۶ برای فیلم «پرستار شب» برندهٔ جایزهٔ «بهترین موسیقی متن» از جشنوارهٔ فیلم فجر گردید. از دیگر آثار سینمایی كه وی آهنگسازی آن‌ها را انجام داد می‌توان به این فیلم‌ها اشاره كرد: کمال ‌الملک (علی حاتمی 1363)، گزارش یک قتل (محمدعلی نجفی 1365)، بوعلی سینا (کیهان رهگذار 1366)، پرستار شب (محمدعلی نجفی1366)، روز باشکوه (کیانوش عیاری 1367)، شاخه‌ های بید (امرالله احمدجو 1367)، جستجوگر (محمد متوسلانی1368)، ساوالان ( یدالله صمدی 1368)، آپارتمان شماره 13 (یدالله صمدی1369)، ملک خاتون (حسن محمدزاده 1369)، قرق (احمد هاشمی1370)، زندان دیو (حسن محمدزاده1371)، آدم برفی (داود میرباقری 1373)، مسافر ری (داود میرباقری1379)، وعده دیدار (جمال شورجه 1383) و....

خانواده

فرهاد فخرالدینی در سال 1342 ازدواج كرد. ثمره اش دو فرزند پسر به نام های فرشاد و فرزاد است. فرزاد فخرالدینی مدتی به عنوان نوازنده مهمان گیتار الکتریک در گروه پر طرفدار آریان فعالیت داشت. همسرش كه بسیار علاقمند به شعر و موسیقی بود، چند سال پیش او را تنها گذاشت و به سرای باقی شتافت.

دو خاطره

اول: روز جمعه 24 مهر 1383 خورشیدی (16 اكتبر 2004 میلادی) با نوشته ای پیرامون سرود جاوادان ای ایران به دفتر روزنامه همشهری رفتم تا آن را درست روز 27 مهر (19 اكتبر) همزمان با شصتمین سال پیدایش سرود چاپ كنند. نوشته ام فوری مورد پذیرش قرار گرفت و به صفحه بندی رفت. من هم از سید ابوالحسن مختاباد جدا شدم. مختاباد بعداً به من گفت که آن شب به تالار وحدت رفته تا آخرین اجرای اركستر موسیقی ملی ر اببیند. او بین دو نیمه، خود را به پشت صحنه می رساند تا سالروز پیدایش سرود ای ایران را به فرهاد فخرالدینی گوشزد کند. می گفت فخرالدینی با چشمانی پر از شوق پرسید به درستی این گونه است و چون مطمئن شد، در پایان برنامه چند كلامی با حاضران صحبت كرد و شرح ماجرا داد. در نتیجه آن شب سرود ای ایران، به جای تكخوان با یك گروه کر 800 نفره تالار وحدت اجرا گردید.

دوم: وقتی به همراه سید ابوالحسن مختاباد در تابستان سال 1382 خورشیدی (2003 میلادی) داخل آموزشگاهش واقع در خیابان كارگر مشغول گفت و گو بودیم، فخرالدینی صحبت از كنسرت اركستر موسیقی ملی در پكن كرد و گفت وقتی به هتل برگشتیم، خانمی به سراغ من آمد و خیلی از كار ما تعریف كرد. من و مختاباد با چشمانی كنجكاو لب هایش را نشانه رفته بودیم كه سكوت كوتاهی پیشه كرد و سپس با آرامش و لبخند همیشگی اش ادامه داد: البته آن خانم هشتاد سالشان بود! برای لحظاتی هر سه غرق خنده شدیم.

مطالب مرتبط:

گفت و گو با فرهاد فخرالدینی

در باره محمدعلی کیانی نژاد

واقعه ای در موسیقی فیلم در باره مجید انتظامی

تجربه دیگری برای نی و ارکستر

نای تو بوی سیاه چادر می دهد

سی سال با دو مضراب - مروری بر کارنامه هنری مشکاتیان

حکایت آهنگسازی در موسیقی ایران

یک موسیقیدان مسئول در باره استاد نصرالله ناصح پور

دیدار با استاد احمد ابراهیمی - خواننده قدیمی

پدر گروه نوازی در موسیقی ایرانی - در باره استاد فرامرز پایور

یک عمر برای معرفی سه تار در باره جلال ذوالفنون