مقاله : نگاهی کلی به مبحث ژئوتکنیک – مکانیک خاک و زمینه های وابسته (۱)

نگاهی کلی به مبحث ژئوتکنیک – مکانیک خاک و زمینه های وابسته (۱)

نویسنده: دکتر محمود وفائیان (۱)

چکیده
هدف از ارائه ی این مقاله، بیان مطالبی درباره ی مبحث ژئوتکنیک و زمینه های وابسته به آن، حوزه ی کاربرد و اهمیت آن، ابزارهای مورد نیاز، تاریخچه ای از آغاز و تکامل آن می باشد؛ ضمن این که به وضعیت آموزش مباحث در این زمینه اشاره خواهد شد. موضوع و حوزه ی کاربرد

تعریف و توضیح
مبحث ژئوتکنیک را می توان مجموعه ای از زمینه های کاربردی مکانیک خاک و مکانیک سنگ (اصولاً مصالح زمینی، مشتق از واژه ی Geo) دانست. در عین حال باید توجه داشت که در بسیاری موارد هنوز هم اصطلاح های مکانیک خاک و ژئوتکنیک به صورت توأم به کار برده می شوند و اشاره بر این است که واژه ی ژئوتکنیک (به عنوان یک فن آوری) و واژه ی مکانیک خاک (به عنوان یک شاخه از دانش) الزاماً مفهومی مترادف و کاملاً یکسان را بیان نمی کنند؛ هر چند وجوه مشترک بسیاری دارند و در بسیاری از موارد هم به جای یکدیگر قرار گرفته اند. به هر صورت، واژه ی ژئوتکنیک به مفهوم فن آوری مصالح خاکی و سنگی ست، به طوری که در تکمیل آن واژه هایی چون ژئوتکنولوژی و ژئومکانیک نیز کاربرد یافته اند. با وجود این، با درنظر گرفتن تنوع واژه ها در حوزه ی شناخت ویژگی های مهندسی مصالحی چون سنگ و خاک، اگر به منظور تلخیص و ایجاز قرار باشد اصطلاحی فراگیر به کار برده شود که همه ی مفاهیم مذکور را (اعم از نظری، تجربی و آزمایشگاهی در مقیاس اجرایی و یا محدود) در یک واژه بیان کند، به احتمال زیاد همین واژه ی ژئوتکنیک مناسب ترین است. نگاهی به کاربرد این واژه و مشتقات آن در نام گذاری مجلات و همایش های مرتبط با آن، می تواند این توجیه را تأیید نماید. برای مثال، نخستین و معتبرترین مجله در زمینه ی مسائل مهندسی خاک که چاپ و انتشار آن از سال ۱۹۴۸م. در انگلستان آغاز شده است و هنوز هم ادامه دارد، «مجله ی بین المللی ژئوتکنیک» (International Journal of Geotechnique) نام دارد. علاوه بر این توضیحات و در تکمیل آن ها مناسب است ترجمه ی تعریفی که در مقدمه ی کتاب «مهندسی ژئوتکنیک» تالیف B. M. Das (1993)، آمده است. عیناً در این جا نقل شود:
«مهندسی ژئوتکنیک زیرشاخه ای از مهندسی عمران است که خواص مهندسی مصالح طبیعی سطح زمین را بررسی می کند و نقش آن کاربرد اصول مکانیک خاک و مکانیک سنگ در طراحی پروژه هایی چون پی ها، سازه های حایل و سازه های خاکی ست».
بنابراین، با توجه به این که مصالح مورد مطالعه ی دانش ژئوتکنیک، مصالح زمینی (و طبیعی) یعنی خاک و سنگ است، این مطالعه و بررسی ها به بخش هایی اساسی تقسیم می شود که هر کدام حاوی تئوری ها و ابزارهای خاصی ست. این بخش ها تحت عناوینی چون فیزیک خاک یا سنگ، مکانیک خاک یا سنگ، دینامیک خاک یا سنگ، آزمایش های آزمایشگاهی برای خاک یا سنگ، آزمایش های صحرایی و ابزارهای مرتبط با آن ها توضیح داده شده و در سال های اخیر به نحو چشمگیری توسعه یافته است و به موازات آن کتاب ها و تألیفات متعددی تحت همین نام ها به چاپ رسیده و انتشار یافته است.
از طرفی، به علت ماهیت طبیعی مصالح خاکی و سنگی که غالباً (تقریباً همیشه) «درجا» هستند، مطالعات ژئوتکنیکی ارتباط تنگاتنگی با مبحث «زمین شناسی مهندسی» (Engineering Geology) پیدا می کند و به همین علت در پروژه هایی اجرایی – مخصوصاً پروژه هایی که در یک مساحت بزرگ (مانند پروژه های سدسازی) یا در یک راستای طویل (مانند راه ها و تونل ها) صورت می گیرند – مبحث زمین شناسی مهندسی بنیاد اولیه ی مطالعات و تصمیم گیری ها را تشکیل می دهد، و به این دلیل، در مواردی بین مبحث زمین شناسی مهندسی، مکانیک خاک و مکانیک سنگ و ژئوتکنیک، نوعی تعامل متقابل و ضروری وجود دارد.

حوزه ی کاربرد دانش ژئوتکنیک
هرگونه فعالیت عمرانی که بر سطح خشکی های زمین (و همچنین در زیر سطح آب) صورت می گیرد، تکیه گاه آن را بستری از سنگ یا خاک تشکیل می دهد و بنابراین، به ناچار در ارتباط با خواص آن هاست. ساختمان های مسکونی و اداری، سیلوها، برج ها، راه ها، ورزشگاه ها، فرودگاه ها، نیروگاه ها، تونل های راه و راه آهن و زیر گذرها، متروها و پارکینگ ها، پل ها، انبارها، تونل ها و کانال های آبرسانی، سدها، تصفیه خانه ها، و پالایشگاه ها و … همه به نحوی بر تکیه گاهی یا بستری از خاک یا سنگ قرار دارند. این که تا چه اندازه دقت و چه خواص و ویژگی هایی از خاک یا سنگ باید در هر کدام از این پروژه ها مورد مطالعه قرار گیرد، بستگی به عوامل مختلفی دارد که اهم آن عبارت اند از: استحکام یا مقاومت محل اجرای پروژه در برابر نیروهایی که قرار است بر آن وارد آید، عوامل مؤثر درونی آن محل، مثل وجود آب، شکستگی ها، پوکی ها، ناهمگنی ها، و ناهمسانی ها، اهمیت اقتصادی و میزان ایمنی لازم برای حفظ ایمنی و امنیت کاربران، عمر مفید آن پروژه و چگونگی دوام خواص آن محیط در رابطه با زمان، عوامل مؤثر بر پایداری یا آسیب رسانی به پروژه و زیر ساخت آن و بعضی عوامل دیگر. از این رو، شناخت خواص ژئوتکنیکی محل اجرای آن پروژه باید به عنوان نخستین مرحله ی بررسی زیربنای مهندسیِ آن موضوع تلقی گردد؛ گرچه میزان شناخت و چگونگی ارزیابی و دقت های لازم در شناسایی ها و گزارش ها خود بستگی به موارد مذکور دارد. بر این اساس می توان پذیرفت که این گونه شناسایی ها ممکن است از ساده ترین حالت تا مشکل ترین حالت را شامل گردد. به همین دلیل بسیاری از ساختمان ها و راه ها ساخته شده اند و ده ها سال و حتی صدها سال هم پابرجا مانده اند، بدون این که مطالعات دقیقی هم صورت گرفته باشد. در مقابل، مواردی از کارهای عمرانی هم باید طراحی شود که نیاز به ماه ها مطالعه و تحلیل و اندازه گیری های دقیق دارد تا اطمینان کافی از عملکرد رفتاری مناسب و رضایت بخش آن پروژه حاصل گردد.
از دیدگاهی دیگر، خاک و قطعات سنگ به عنوان بخشی از مصالح مورد کاربرد در بسیاری از پروژه های عمرانی نقش مبنایی و حیاتی دارد. مثلاً بخش عمده ای از سدها را در حال حاضر انواع سدهای خاکی و سنگ ریزه ای تشکیل می دهند، و به ناچار شناخت دقیق خواص مهندسی این مصالح بسیار با اهمیت است که خود جایگاهی در حوزه ی ژئوتکنیک دارد.

نگاهی به تاریخچه و مسیر توسعه ی دانش مکانیک خاک – ژئوتکنیک
مقدمه
پایان یافتن سده ی بیستم و آغاز سده ی بیست و یکم مقطعی ست که در آن بسیاری از دانش پژوهان به این اندیشه ی کنجکاوانه رهنمون می شوند که با یک بررسی اجمالی یا حتی تفصیلی، نگاهی به وضعیت پیشرفت و تحولات هر یک از رشته های دانش و فن در قرن گذشته داشته باشند و به نواقص آن بیندیشند؛ به مسیر تحولات آینده ی آن نگاه کنند و در این راستا، مسیر پیشرفت را در راستای بهبود و سهولت کاربرد آن حوزه از دانش تنظیم نمایند. با همین دیدگاه و در یک حوزه ی بسیار تخصصی مانند شاخه ی مکانیک خاک و ژئوتکنیک، و با توجه به اهمیت روزافزون آن در پروژه های مختلف عمرانی، بررسی تاریخچه ی تحولات و رشد آن در قرن گذشته و نگاهی به وضعیت موجود آن، می تواند برای علاقه مندان مفید و درخور توجه باشد. از طرفی، هنگامی که صحبت از تاریخچه ی یک مبحث علمی ست، انتظار می رود که علاوه بر اشاره به تعریف و حوزه ی کاربرد آن مبحث، در محدوده ی زمینه هایی مانند: مجلات معتبر مربوط به آن، همایش های مهم آن، اسامی شماری از دانشمندان معروف، اشاره ای به مباحث آن، ابزارها و دستگاه ها، وضعیت آموزش آن در حال و آینده، و مقاطع تحصیلی و دروس مرتبط با آن نیز اطلاعاتی ارائه گردد. در بخش های بعدی مقاله ی حاضر، در همین راستا مطالبی عرضه می گردد.

آغاز شکل گیری دانش مکانیک خاک
دانش مکانیک خاک و پس از آن مکانیک سنگ و زمینه هایی تحت عنوان ژئوتکنیک نسبت به سایر رشته های علمی، نسبتاً جوان تر هستند و فعالیت های مدون در راستای گسترش این رشته ها از دهه ی چهارم قرن گذشته آغاز شد؛ گرچه بعضی از بخش های منفرد آن قبلاً در لابه لای علوم دیگر مورد بحث قرار گرفته بود، به طوری که نام افرادی چون کولمب (۱۸۰۶-۱۷۳۶)، دارسی (۱۸۵۸-۱۸۰۳)، رانکین (۱۸۷۲-۱۸۲۰)، اتربرگ (۱۹۲۷-۱۸۴۶) بوسینسک (۱۹۲۹-۱۸۴۲)، فلنیوس (۱۸۶۳-۱۸۷۶) و چند تن دیگر از جمله نام هایی است که در مباحث مکانیک خاک و سنگ کاملاً آشنا هستند. اما مشهورترین نام در تاریخچه ی مکانیک خاک، نام کارل ترزاگی (۱۹۶۳-۱۸۸۳) (Karl Terzaghi) است که به دلیل خدمات متعدد و گسترده ی نامبرده در گسترش و تدوین دانش مکانیک خاک، به نام «پدر مکانیک خاک» نامیده شده است. «کولمب» گرچه یک مهندس خاک نبود، رابطه ی مقاومت برشی خاک را مطرح نمود که قاعده ای ساده، ولی بسیار بنیادی ست. «دارسی»، قانون نفوذپذیری؛ «رانکین»، فشار جانبی خاک در دیوارهای حایل؛ «اتربرگ» طبقه بندی خاک ها و خواص خاک های ریزدانه، «بوسینسک»، تئوری های محاسبه ی تنش ها؛ و «فلنیوس» بحث محاسبه ی پایداری شیب ها را نشان داد. نخستین کتاب مدون در مکانیک خاک توسط «ترزاگی» در سال ۱۹۴۳ م. به نام “Theoretical soit Mechanics” در آمریکا به چاپ رسید. از کشورهای شرقی، اطلاعات دقیقی در دسترس نگارنده نیست، اما کتابی تحت عنوان Soil Mechanics در سال ۱۹۴۳ توسط N.A. Tsytovich در روسیه منتشر شده است. اشاره می شود که ترجمه ی فارسی این کتاب توسط نگارنده از متن انگلیسی آن در سال ۱۳۶۵ توسط دانشگاه صنعتی اصفهان به چاپ رسیده است.
بعد از «ترزاگی» درغرب و «سیتوویچ» در شرق، دانش مکانیک خاک روز به روز گسترده تر و مدون تر گردید. البته باید متذکر گردید که از آن زمان تا کنون، آن قدر تحولات بنیادی با اهمیت و تعیین کننده در بخش های مختلف و دیدگاه های گوناگون دانش مکانیک خاک به وقوع پیوسته است که بحث در مورد هر کدام از آن ها نیاز به مقاله ای مستقل دارد. مثلاً ایجاد و تکمیل و تصحیح و توسعه ی مدل های رفتاری برای محیط خاکی، که از سال ۱۹۶۰ با ارائه ی مدل “Cam clay” در دانشگاه کمبریج آغاز گردید، راه را برای رفتارشناسی خاک – به سمت دیدگاه واقعی آن باز نمود؛ به طوری که از آن دوره تاکنون چندین مدل رفتاری اصلی و تعداد زیادی مدل های فرعی منشعب از آن ها مطرح شده و توسعه یافته است. کاربرد مفهوم شبکه های عصبی مصنوعی و روش های مبتنی بر آن در حال حاضر بخش دیگری از تکنیک های بررسی و پیش بینی رفتار محیط خاکی ست که می تواند بسیاری از ابهام ها را در تفسیر نتایج آزمایشگاهی و یا ناحیه ای پیش بینی و یا تبیین و توجیه نماید. از آن رو که نمونه هایی از این گونه پیشرفت ها و نقاط عطف در سیر تحول دانش مکانیک خاک بسیار متعددند، به منظور طولانی نشدن بیش تر مطلب در این مقاله از ارائه ی آن ها صرف نظر می گردد.
بدیهی ست آنچه در حال حاضر تحت عناوین مختلف مرتبط با علم ژئوتکنیک یا مکانیک خاک و سایر زمینه های وابسته به آن ها مطرح و نامیده می شود، مجموعه ای بسیار گسترده و متنوع از تئوری ها و تجربیات، آزمایش ها و محاسباتی ست که توسط هزاران نفر محقق و صدها دانشمند در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشورهای متعدد به تدریج مدون و تکمیل شده است؛ از این رو، ارزیابی روند تحول این مبحث با یک دید تخصصی نه تنها از عهده ی یک فرد و یا چند فرد معمولی – مانند راقم این سطور – ساخته نیست، بلکه تهیه و تکمیل چنین مبحثی که می تواند منجر به تدوین کتاب مفصلی گردد، نیازمند همکاری چند صاحب نظر و علاقه مند در این زمینه است. با توجه به این توضیح، آنچه در مقاله ی حاضر مورد نظر است، ارائه ی فهرستی ست که بتواند سیمایی کلی از این شاخه از دانش را نشان دهد.
لازم به یادآوری ست که نخستین کوشش در زمینه ی شناسایی و معرفی تاریخچه ی تحولات علم مکانیک خاک، در سال ۱۹۸۵ در یازدهمین کنفرانس بین المللی مکانیک خاک و مهندسی پی صورت گرفت و یکی از مجلدهای مجموعه ی مقالات آن کنفرانس، به این امر اختصاص یافت. در این مجلد، «کری زل» (Kerizel) وضعیت دانش مکانیک خاک را تا پیش از سال ۱۷۰۰، «پک» (Peck) دوره ی سال های از ۱۷۱۷ تا ۱۹۲۷ و «اسکمپتن» (Skemton) دوره ی ۱۹۲۷ تا ۱۹۸۵ را شرح داده اند.

مجلات علمی بین المللی در زمینه ی ژئوتکنیک و مباحث مرتبط با آن
یکی از روش های مشاهده ی اجمالی تاریخچه ی یک مبحث علمی، بررسی و ارزیابی سیر تحول و گسترش مجلات علمی در آن مبحث است. در حال حاضر بیش از ۳۰ عنوان مجله ی تخصصی بین المللی در زمینه های مرتبط با موضوع ژئوتکنیک در سطح جهانی منتشر می گردند که قابل استفاده و استناد مهندسان، پژوهشگران و دانشمندان در این حوزه می باشد. عناوین عمده ترینِ این نشریات و تاریخ آغاز انتشار آن ها در جدول زیر ارائه شده است:
انتشار از سال : نام مجله
۱۹۳۰ : Journal of Geotechnical & Geoenvironmental Engineering, ASCE
این ژورنال در ابتدا به نام Soil Mechanics منتشر شده است
۱۹۴۸ : International Journal of Geotechnique
1957 : Marine Geotechnoligy
1961 : Soils & Foundations (Translated from Japanese)
1961 : Rock Mechanics and Rock Engineering
1961 : Soil Mechanics & Foundation Eng (Translated from Russian)
1963 : Canadian Geotechnical Journal
1968 : Int. j. of Engineering Geology
1968 : Ground Engineering
1969 : Tunnel and Tunneling
1970 : Geotechnical Engineering Journal
1971 : Australian Geotechnical Journal
1971 : Indian Geotechnical Journal
1976 : Marine Resources and Geotechnoligy
1977 : International Journal of Numerical and Analytical Methods in Geomechanics
1978 : ASTM Geotechnical Testing Journal
1982 : Computers & Geotechnics
1982 : Int. j. of soil Dynamics and Earthquake Engineering
1983 : Geotechnical & Geological Engineering Journal
1996 : Ground Improvement Journal
2007 : International Journal of Geoengineering Case Histories
در دست اقدام Iranian Geotechnical Journal
نگاهی اجمالی به عناوین این مجلات و سال انتشار آن ها می تواند تا حدی مباحث اصلی و مبنایی مربوط به حوزه ی ژئوتکنیک و مکانیک خاک – و نیز تاریخچه ی پیدایش و تکامل هر مبحث را نشان دهد.

همایش های بین المللی
نخستین همایش بین المللی در زمینه ی مکانیک خاک، تحت عنوان کنفرانس بین المللی مکانیک خاک و مهندسی پی (ICSMFE) در سال ۱۹۳۶ در ایالات متحده تشکیل گردید و از آن تاریخ به بعد تا به امروز هر چهار سال یک بار (به استثنای دوران جنگ جهانی دوم) ادامه یافته است. به طوری که هفدهمین آن در سال جاری (۱۶ مارچ سال ۲۰۰۹) تحت عنوان زیر در کشور مصر برگزار گردید:
۷th Int. Conference on Soil Mechanic and Geotechnical Engineering (ICSMGE)
همایش های دیگر در همین زمینه یا در مباحث مرتبط با آن تاکنون به صورت منظم چهار ساله یا بعضاً سه ساله و بعضی به صورت سمپوزیم هر سال یک بار تشکیل شده است؛ مثلاً کنفرانس مکانیک خاک و مهندسی پی استرالیا – نیوزیلند (از سال ۱۹۵۲)، کنفرانس اروپایی مکانیک خاک و مهندسی پی (۱۹۵۴)، کنفرانس آفریقایی مکانیک خاک و مهندسی پی (از ۱۹۵۵)، کنفرانس آسیایی مکانیک خاک و مهندسی پی (از ۱۹۶۰ و یازدهمین در ۱۹۹۹)، کنفرانس پان آمریکن مکانیک خاک و مهندسی پی (از ۱۹۶۰)، سمپوزیم آمریکایی مکانیک سنگ (از ۱۹۵۶)، کنفرانس بین المللی مکانیک سنگ (از ۱۹۶۶ و هر چهار سال یک بار)، کنفرانس آسیای جنوب شرقی ژئوتکنیک (از سال ۱۹۶۷ و چهاردهمین در ۲۰۰۱)، کنفرانس بین المللی روش های عددی در ژئومکانیک (از سال ۱۹۷۲ و هر ۴ سال) و … .
بدیهی ست کنفرانس های منطقه ای، کشوری و محلی با عناوین تخصصی بسیار متعدد کراراً تشکیل شده و می شوند که نام بردن آن ها باعث اطاله ی کلام می شود.
در عین حال، همان طور که از عناوین مجلات، کنفرانس ها و سال نخستین دوره ی آن ها مشخص می شود، با پیشرفت جنبه های مختلف تئوری، تجربی و انباشته شدن اطلاعات جدیدتر در زمینه های مرتبط با مکانیک خاک و توسعه ی مباحث و دیدگاه ها، نیاز به شکل گیری مجلاتی با عناوین جدید و برگزاری همایش های متعدد و تخصصی تر احساس شده است؛ که برای مثال می توان به ظهور مجله ی روش های عددی و تحلیلی در ژئومکانیک از سال ۱۹۷۷، مجله ی رایانه ها و ژئوتکنیک و مجله ی دینامیک خاک و مهندسی زلزله از سال ۱۹۸۲ اشاره کرد. با وضعیتی مشابه، اولین کنفرانس روش های عددی در ژئومکانیک نیز از سال ۱۹۷۲ مطرح می شود. در سال های اخیر نیز زمینه های جدیدتر و تخصصصی تر مطرح شده است. مثلاً «کارگاه بین المللی زیرساخت های ژئوتکنیکی برای کلان شهرها و پایتخت های جدید»
Intenational Workshop on Geotechnical Infrastucture for Mega Cities and New Capital که در سال ۲۰۰۸ در کشور برزیل برگزار گردید، بیانگر این حقیقت است که این دانش و فن آوری نه تنها در حوزه های ریزتر گسترش یافته است، بلکه در حوزه های کلان تر نیز ضرورت توسعه داشته است.

درس های رانکین
رانکین، دانشمندی انگلیسی (۱۸۷۰-۱۸۲۰ م.) است که تخصص و تحقیق وی عمدتاً در زمینه ی مکانیک و ترمودینامیک و یکی از صاحب نظران در این گرایش هاست و در طول عمرش که ۵۲ سال بوده است، حدود ۱۵۰ مقاله ی علمی در مجلات آن زمان منتشر نموده است. یکی از مقالات وی با عنوان «پایداری خاک های سست» در سال ۱۸۵۷ در یکی از مجلات انگلیس به چاپ رسید. به همین علت و به علت تئوری های وی در مورد فشار جانبی خاک، نام وی در کتاب های مکانیک خاک نیز شهرت یافته است.
در سال ۱۹۵۷ در کمیته ی ملی بریتانیایی کنفرانس بین المللی مکانیک خاک تصمیم گرفته شد که هر ساله یک جلسه ی سخن رانی به افتخار نامبرده برگزار گردد و سخن رانان در این زمینه، به طور متناوب از کشور انگلستان و دیگر کشورها باشند. از سال ۱۹۶۳ تا به حال متن این سخن رانی ها (درس ها) که توسط مشهورترین دانشمندان در زمینه های مختلف ارائه شده اند، در مجله ی ژئوتکنیک (Geotechnique) به چاپ رسیده اند. مطالعه و بررسی این درس ها (Rankine Lectures) می تواند حاوی سه نتیجه باشد: نخست این که چه عناوین و موضوعاتی از چه سالی اهمیت یافته و مطالب مربوط به آن تدوین شده است؛ ثانیاً فهرستی از زیربخش های مربوط به حوزه ی مکانیک خاک و ژئوتکنیک در آن جا دیده می شود؛ ثالثاً اسامی صاحب نظران معروف جهانی را می توان از فهرست آن استنباط کرد.
از ذکر عناوین و مشخصات آن درس ها که حدود ۴۰ مورد است، در این جا چشم پوشی می شود. علاقه مندان می توانند به مأخذ شماره ی ۱ مراجعه نمایند.
بر این اساس می توان اسامی دانشمندانی چون کاساگرانده، اسکمپتون، نیومارک، بیشاپ، پک، روسکو، رو، لمب، کری زل، سید،هوک، هنکل، ای شی هارا، گودمن، مرگنشترن، ژانبو و … را مشاهده نمود که هر کدام در بخش از تحلیل ها، تئوری ها و فرمول های مکانیک خاک و تا حدی مکانیک سنگ سهم اساسی داشته اند.
به موازات درس های رانکین که منشاء انگلیسی دارد، در ایالات متحده نیز درس هایی تحت عنوان درس های ترزاگی (Terzaghi Lecture) مطرح شده است که متن آن ها در شماره هایی از مجله ی Journal of $ Geoenvironmental Engineering, ASC Geotechnical به چاپ رسیده است و از توضیح بیش تر در نوشتار حاضر صرف نظر می گردد.

پی‌نوشت‌ها:
۱- عضو هیأت علمی دانشکده ی مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی اصفهان، عضو انجمن بین المللی ژئوتکنیکف، عضو انجمن بین المللی مکانیک سنگ، [email protected].

منبع:ماهنامه ی فنی – تخصصی دانش نما، شماره ی پیاپی ۱۷۳-۱۷۲٫

مقاله : نگاهی کلی به مبحث ژئوتکنیک – مکانیک خاک و زمینه های وابسته (۱)

Source

مطالب مشابه :

مقاله کامل در مورد ساختار كار پلها

دانلود چند مقاله در مورد رفع آلودگی خاک

نانو تکنولوژی و کاربرد آن در عمران (قسمت 1)

مقاله آزمایش برش مستقیم در مکانیک خاک

دانلود چند تحقیق در رابطه با کاربرد نانو در مهندسی محیط زیست

مکانیک خاک

دانلود پاورپوینت تحقیق دانشجویی در مورد ماشین آلات

حدود کاربرد دانه بندی خاک در لایه های فیلتری و زهکشی سدها

مقاله : نگاهی کلی به مبحث ژئوتکنیک – مکانیک خاک و زمینه های وابسته (۱)

گرفتن برق از آسفالت