اندیشه اسلامی 2 / پیام نور

اندیشه اسلامی 2 / پیام نور
جعفر سبحانی- محمد محمد رضایی

مقدمه : دیرینه ترین آثاری که باستان شناسان به آن دست یافته اند ، بر آن دلالت دارد که زندگی انسان پیوسته با دین و دینداری همراه بوده است ، هر چند این پدیده در هر عصر و قاره ای به صورتی خاص جلوه گر شدهاست . قرآن نیز بر آن است که در طول تاریخ بر حسب شرایط زمانی و مکانی مختلف و به تعبیری متناسب با استعدادهای امت ها، جلوه دین که همان اسلام ( تسلیم بودن در برابر خدا ) است به شکل شریعت های مختلف بروز یافته است . اسلام با معجزه جاوید خود ، قرآن ، از روز نخست ، دعوت به فطرت و خرد را اساس آیین خود دانست . شریعتی که با خواست های درونی انسان هماهنگ است و بر عقل تاکید می ورزد ، باید پیوسته و جاودانه باشد و رمز جاودانگی اسلام نیز در همین عامل نهفته است .

فصل اول : پیشینه دین و پیامبری
تعریف دین و پیشینه آن در تاریخ :
دین در لغت : فرمانبر داری – خضوع – پیروی – اطاعت – تسلیم – جزا
دین در اصلاح : عقاید و قوانین نازل از سوی خداوند با هدف هدایت و سعادت انسان ها که از طریق پیامبران بیان می شود ، ابعاد مختلفی : شناختی ، آموزه ای ، اخلاقی ، فردی ، عبادی ، حکومتی ، اقتصادی و ..

انواع دین :
1 . دین حق : دینی که در آن تحریف راه نیافته باشد .
2 . دین باطل : دینی که در بخشی از آن تحریف داده باشد .
دین از دیدگاه قرآن : به معنی اسلام آمده که از منظر قرآن ، حقیقت دین تسلیم شدن در برابر خداست و هر کس جز این طلبه هرگز از وی پذیرفته نیست .
پیشینه دین در تاریخ : قدمت دین حق ، خلقت حضرت آدم (ع) و حوا
تمام ادیان از آدم تا خاتم دارای اصول مشترک و قواعد اخلاقی و احکام عملی در همان راستا بوده اند . که شامل : توحید ، معاد ، نبوت
فطری بودن دین : اصول و احکام دینی با سرشت آدمی سازگاری دارد ، فطرت بکر انسان آن ها را می سازد .
یهودیت و مسیحیت : پیدایش و سرنوشت آنها

پیدایش و فرجام یهودیت :
یهودیت : عنوان دین حضرت موسی (ع) : کتاب آسمانی ، توران به زبان قوم عبرانی
عناوینی دیگر قوم یهود وجه تسمیر آنها : قوم بنی اسرائیل ، قوم عبرانی یا عبرانیان
عبرانی : اسم منسوب عابر ، جد حضرت ابراهیم (ع) است .

خلاصه از پیشینه پیدایش دین یهودیت :
در پی وقوع اتفاقات که فرمانروایی به حضرت یوسف (ع) منصوب گردید که با دوران قطعی در مصر و اطراف آن همراه بود .و باعث شد حضرت یعقوب و فرزندان به مصر مهاجرت کنند و ابساط یا قبایل دوازده گانه منصوب به فرزندان حضرت یعقوب در مصر رشد و فزونی یافتند . و فراعنه نسبت به وجود قوم بنی اسرائیل احساس خطر کردند لذا فرعون دستور داد فرزندان پسر قوم بنی اسرائیل در هنگام تولد را به قتل برسانند و خداوند مقرر نمود تا حضرت موسی (ع) متولد شد . و تقدیر خداوندی به گونه ای رقم خورد که این کودک در قصر فرعون و تحت دایگی مادر خود رشد یا به منجی بنی اسرائیل گردد ، خداوند به موسی (ع) دو معجزه اعطا نمود ( اژدها شد ) عصا و ید بیضا در پی ایمان نیاوردن بعضی از مصریان وحی بر وی شد که شبانه به همراه یاران خویش از راه دریا از مصر خارج شود اما فرعونیان با تعقیب آنها مانع خروج آنها شدند و در این هنگام خداوند به موسی (ع) وحی نمود عصا خویش را به آب دریا بزن و بدین ترتیب دریا شکافته و راهی هموار برای آنها پدیدار گردید و به سلامت از دریا عبور نمودند اما فرعونیان که قصد عبور از دریا را به همراه آنان داشتند امواج بر آنها مسلط شد و غرق شدند فرعون در حین غرق شدن اظهار ایمان کرد که سودی نداشت .

پیدایش اسرائیل و تاسیس دولت اسرائیل:
یهودیت تبلیغ ندارد زیرا یهودیان دین خود را نعمتی الهی می دانند که تنها از آن نژاد بنی اسرائیل است .البته برخی از یهودیان با صهیونیسم مخالف اند .صهیون نام تپه ای است در اورشلیم که در زمان شکوفایی دولت بنی اسرائیل در عصر داوود وسلیمان مرکز نظامی بوده است .صهیونیسم عنوان جنبشی است که در زمان شکوفایی یهودیان به فلسطین و ایجاد کشوری ویژه بنی اسرائیل در این سرزمین است که بنیانگذار آن فردی یهودی به نام تئودور هرتزل ( 1860 -1904 )در اواخر قرن نوزدهم گروه بزرگی از یهودیان از روسیه اخراج شدند گروهی از آنان در غرب اروپا ساکن شدند و عده ای به فلسطین رفتند دولت انگلستان در سال 1917 در اعلامیه ای معروف به بالفور موافقت خود رامبنی بر تاسیس حکومت مستقل یهودی در منطقه فلسطین اعلام کرد.

پیدایش و فرجام مسیحیت:
عنوان دین حضرت عیسی (ع) و کتاب آسمانی : انجیل
حضرت عیسی که از زنی با تقوا و پاکدامن به نام مریم متولد شد که از معجزات آن حضرت تولد ایشان بدون داشتن پدر و سخن گفتن در گهواره در روزهای نخست تولد متولیان حرم پیرامون سرپرستی مریم اختلاف داشتند تا در نهایت سرپرستی به زکریا واگذار شد و مریم روز به روز بزرگتر و بالغ تر شد ، روزی به امر خدا فرشته ای آسمانی به شکل یک مرد بر او ظاهر شد ومژده فرزندی را به او داد وبعد وقوع جریان بانوی فاضله به مکانی دور از شهر پناه برد. با حضور حضرت مریم (س) در شهر اعتراض ها به گوش رسید اما آن بانون به امر خدا معترضان را به کودک خود واگذار نمود و کلام وحی از زبان عیسی (ع) در شهر اعتراضی ها به گوش رسید اما آن بانو به امر خدا معترضان را به کودک خود واگذار نمود و کلام وحی از زبان عیسی (ع) جاری شد : قال انی عبدالله أتانی الکتاب و جعلنی بنیّا و جعلنی مبارکا أین ما کنت و أوصافی بالصواه و الزکوه مادمت حیا ، و بّراً بوالدتی و لم یجعلنی جبارا شقیا و السلام علی یوم ولدت و یوم الموت.
من بنده خدا هستم به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده و هر جا که باشم مرا با برکت ساخته و تا زنده ام به نماز و زکات سفارشی کرده است برخی از معجزات حضرت عیسی (ع) زنده کردن پرنده گلی به اذن خدا شفای کور مادر زا ، خبر دادن از داخل خانه ها .

کتاب مقدس و بخش های تشکیل دهنده آن :
در اصطلاح : مجموعه ای از نوشته های کوچک و بزرگ که به اعتقاد یهودیان و مسیحیان کتاب آسمانی است .
عنوان معروف این مجموعه در زبان انگلیسی وبیشتر زبان های اروپایی بابیل به معنای کتاب ها است .
در زبان فارسی و عربی عنوان عهدین نیز برای این کتاب به کار می رود که به اعتقاد مسیحیان به دو عهد پیمانی که خدا با انسان اشاره دارد : عهد قدیم که در آن خدا از انسان پیمان گرفته است این عهد ابتدا با حضرت ابراهیم ( ع ) بسته شد وسپس در زمان حضرت موسی ( ع ) تجدید وتحکیم گردید .
با ظهور حضرت عیسی ( ع ) دوران عهد و پیمان مزبور پایان یافت و خداوند عهدی دیگر را با انسان بست که این عهد جدید پیمان بر سر محبت خداو عیسی ( ع ) است بنابراین مسیحیان به دو دورهو عصر قائل اند : عهد قدیم و عهد جدید .

دیدگاه اهل کتاب نسبت به کتاب مقدس :
دیدگاه مسیحیان : آن از کتاب آسمانی خود می شمارند که شامل دو عهد و پیمان است ، قدیم و جدید
دیدگاه یهودیان : فقط بخشی از آن را به عنوان کتاب آسمانی می شمارند که همان عهد قدیم است
ویژگی های عهد قدیم : حجم سه چهارم کتاب مقدس ، موضوعات ، تاریخ ، شریعت ، حکمت ، مناجات و شعر و ..
بخش های عهد قدیم : 1 . شرعیت موسی یا تورات ، 2 . انبیا ، 3 . مکتوبات می باشد .
ویژگی های عهد جدید : بخشی از کتاب مقدس که فقط مسیحیان آن را قبول دارند .
بخش های عهد جدید : زندگی نامه و سخنان حضرت عیسی (ع) ، تبلیغات و مسافرت های تبلیغی مبلغان مسیحی ، نامه ها ، رویا و مکاشفه

دیدگاه قرآن درباره کتاب مقدس :
قرآن کریم تنها کتاب آسمانی است که تعریف در آن راه نیافته است از دین آن بشارت به ظهور اسلام به نام مبارک حضرت عوراست . از دلایل تحریف کتاب مقدس : نسبت دادن صفات ناپسند مانند شرابخواری ، دروغگویی ، شهوترانی و ... به پیامبران است .
ولی قرآن این صفات زشت را از پیامبران منزه دانسته است و پیامبران را مربیان انسان ها می داند .
اهل دین گریزی به دین گریزی در جامعه مسیحیت : سهولت آموزش گناه از طریق معامله با باب ( فروش آموزش نامه) تاثیر مسیحیت و عوامل رویگردانی مردم از دین : غیر عقلانی بودن آموزه های مسیحیت : ناسازگار نشان دادن سمیمیت با دانش غریی ، خشونت و تفتیش عقاید ، فساد مالی و اخلاقی حاکمان کلیسا ، الگو گیری مردم از دنیا طلبی و ثروت اندوزی کلیسا

تاثیر مسیحیت بر جامعه غربی در مقایسه با تاثیر اسلام بر پیرایش تمدن اسلامی :
1 . تاثیر مسیحیت بر جامعه غرب
2 . تاثیراسلام در پیشرفت تمدن اسلامی
برخی عرصه هایی مسلمان در آن پیشرفت در خور توجهی داشتند : صنعت کاغذ ، قلمروشیمی ، با جابرن بن حیان پدر علم شیمی ، قلمرو صنعت ، قلمرو ریاضیات ، خوارزمی و کتاب جبر و مقابله ، قلمرو پزشکی : محمد رازی و ابن سینا
ابعاد عدالت در تعالیم اسلامی : عدالت در داوری ، مقام قضاوت همگان در مقابل حکم خدا یکسان است .
عدالت در برابر قانون : همگان ملتزم ، اجرا و قاضی حتی در گفتار نباید بین حاکم اسلامی و فرد عادی تفاوت قائل شود .
عدالت در حوزه اقتصاد : در راستای توزیع عادلانه ثروت بین اقشار گوناگون جامعه است .
عدالت در امور معنوی : اسلام از ترک دنیا و دنیا طلبی نهی فرموده و خداوند فرموده : واتبغ فیها آتاک الله الدار الاخره و لاتنس یضیبک .

تاثیراسلام در پیشرفت تمدن اسلامی:
1 . تشویق اسلامی به فراگیری علم ، 2 . بسط عدالت ، 3 . مدارا و همزیستی مسالمت آمیز .
بر اساس قوانین اسلام : اهل کتاب می توانند آزادانه و در عبادتگاه های خود به انجام مراسم مذهبی بپردازند .
از ویژگی های انجیل : مژده آمدن پیامبر اسلام داده شده است .

فصل دوم : اهداف ، ابعاد و قلمرو دین
از اصول مشترک میان ادیان آسمانی نبوت است بدین معنا که خداوند از خلقت نظام هستی هدفی معین دارد .
عناصر محوری در نبوت پیام آور پیامبران الهی ، پیام الهی (وحی)
فهم توحید و نبوت بر امام شناسی استوار است .

نبوت تحت دو عنوان کلی :
، نبوت عامه : مربوط به همه انبیا می شود مثل وحی و معجزه
نبوت خاصه : فقط مربوط به یکی پیامبران بطور خاص ( مثل پیامبر اکرم (ص) )
ضرورت نبوت : خداوند حکم پیامبران را به منظور هدایت انسان ها به سوی سعادت و کمال ارسال نمود .
كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُواْ فِيهِ
مردم ، امتی یگانه بودند ، پس خداوند پیامبران را نوید آور و بیم دهنده برانگیخت ، و با آنان کتاب را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند داوری کند .
اهداف بعثت : انبیاء مهم ترین هدف انبیاء نشان دادن راه هدایت و تکامل به انسان هاست .
مهم ترین هدف انبیاء : یاد آوری فطریات ، خداوند در آیاتی قرآن را یادآوری و پیامبر مذکر ( یادآوری کننده ) معرفی می کند .
فَذَکِّر إِنَّما أَنتَ مُذَکِّرٌ ، پس تذکّر ده که تو تنها تذکّر دهنده ای .
آزاد کردن انسان از قید بندهای نادرست سنت ها و ارزش های ناروا و پوشالی است .
دعوت به توحید : مهم ترین هدف انبیاء زِدودن شرکت و دعوت به توحید نظری و عملی در تمامی ابعاد است .
بر پایی قسط و عدالت در جامعه بشری از جلوه های تمدن گسترش عدالت در همه ابعاد فردی و اجتماعی است و آیه مربوطه : لَقَد أرسلنا بِالبَیِّناتِ وَ أَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَ المِیزانَ لِیَقُومَ النّاسُ بِالقِسطِ .
به راستی ما پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرو آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند.
آشنا کردن مردم با حکمت تعالیم الهی و تزکیه و تطهیر:
فَاتَّقُوا اللهَ و اَطِیعُونِ وَ لا تُطِیعُوا اَمرَ المُسرِفینَ الَّذِینَ یُفسِدُونَ فی الارضِ وَ لا یُصلِحونَ .
از خداوند پروا کنید و فرمانم ببرید ، فرمان افراطگران را پیرونی مکنید ، آنان که در زمین فساد می کنند و اصلاح نمی کنند .
پیامبران مردم را با تعالیم و آیات الهی آشنا سازند .
بشارت و انذار : از ابزارهای پیامبران برای هدایت تبشیر ( مژده دادن به پاداش و انذار بیم از عذاب.
رُسُلاً مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ لِئَلاّ یَکُونَ لِلّناسِ عَلَی اللهِ حُجَّۀٌ بَعدَ الرُّسُلِ وَ کانَ اللهُ عَزِیزاً حَکیِماً .
پیامبرانی که بشارتگر و هشدار دهنده بودند تا برای مردم پس از فرستادن پیامبران ، در مقابل خدا حجتی نباشد ، و خدا توانا و حکیم است .
علاج امراض روحی به همین دلیل خدا قرآن را شفا بخش نامید .
به کمال رساندن فضایل اخلاقی : پیامبر فرمود : انما بعثت لا تمم مکارم الاخلاق : من برای تکمیل کرامت های اخلاقی مبعوث شوم .

معنای وحی :
در لغت هر نوع آگاهی بخشی و تفهیم سری و پنهانی
در اصطلاح : آگاهی خاص پیامبران توسط خداوند متعال که حقیقت آن برما مجهول است .
کاربرد وحی در قرآن : وحی : آسمان ، وحی : مادر موسی

انواع وحی :
1 . دریافت حقایق در عالم رویا مانند : دستور ذبح اسماعیل به حضرت ابراهیم .
2 . نزول حقایق به روح و قلب پیامبران
3 . وحی از طریق ایجاد صوت
4 . وحی از طریق فرشته که به صورتی خاص ظاهر می شود .
وَ ما کانَ لِبَشَر أَن یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلاّ وَحیاً أَو مِن وَراءِ حِجاب أَویُرسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإذنِهِ ما یَشاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ .
و هیچ بشری را نرسد که خدا با او سخن گوید جز از راه وحی یا از فراسوی حجابی یا فرستاده ای بفرستد و به اذن او هر چه بخواهد وحی نماید . آری ، اوست بلند مرتبه سنجیده کار .

معنای معجزه :
در لغت : عجز : ضعف و ناتوانی ، در اصطلاح : عملی خارق العاده
وجه تسهیر معجزه : پیامبران برای معجزه خود مبارزی طلبند .
ویژگی های معجزه :
1 . عملی خارق العاده مطابق قوانین عادی و معمول طبیعت
2 . همراه با دو چیز ادعای نبوت ، دعوت به مقابله یا تحدی
3 . عمل مورد ادعا با آن چه معجزه صورت پذیرفته است .
4 . صرف دعوت به مقابله کفایت نمی کند .

عصمت انبیاء :
در لغت : منع کردن ، باز داشتن ، نگهداری و ...
در اصطلاح : مصونیتی خاص یا ملکه ای نفسانی برای جلوگیری از خط و اشتباه پیامبران را حفظ می کند .

اقسام عصمت :
1 . انبیاء در مقام دریافت ، حفظ و ابلاغ وحی ( وحی ) : مورد پذیرش همه متکلمان اسلامی
2 . عصمت ازمعصیت وگناه : پیامبران ضروری است در مقام عمل به احکام شریعت خود پیشگام باشند .
3 . در امور فردی و اجتماعی با هدف سازگار نیست پس پیامبران از خط و اشتباه و سهو مصون و محفوظ می باشند .
عامل و منشأ عصمت : آگاهی و شناخت پیامبران نسبت به خداوند و مقام و صفات به گونه ای که این شناخت موجب می شود آگاهی و شناخت پیامبران نسبت به آثار و اطاعت و عدم اطاعت پروردگار .
عصمت واختیار : پیامبران با اختیار خود از گناه دست می کشند و عصمت آنها جبری نیست .

نقش دین در زندگی دنیایی :
دین تنها ناظر بر سعادت فردی و اخروی انسان ایست .
دین در پی سعادت دنیوی و اخروی انسان است .
1 . جامعیت و کمال دین : دین اسلام در تمام ابعاد در توجه دارد و برای انسان و جامعه بشری راه گشاست .
الیوم أکملت لکم دینکم : دین شما را برایتان کامل گردانیدم .
2 . سکولارسیم : اصل واژه : غربی و بیانگر نوعی دیدگاه پیرامون انسان و جامعه و جهان است .
معادل فارسی : دنیا مداری ، دنیا محوری ، دین گریزی ، دین جدایی
زمینه ها و عوامل پیدایش سکولارسیم : متون مقدس ، منابع اولیه دینی ، رفتار و برخورد نادرست متولیان کلیسا .
مبانی سکولارسیم : به ابزار مادر یعنی علم و عقل متکی است و این اندیشه علم گرایی و عقل گرایی می باشند .

علم گرایی :
معادل لاتین Scientism
در اصطلاح : محوریت علوم تجربی و روش تجربی در همه ابعاد زندگی
عقل گرایی : در اصطلاح مبنا قرار دادن عقل مادی گرایان در همه ابعاد و عقاید و بدون بهره گیری از اصول دینی .
عوامل موثر در پیدایش تفکر عقل گرایی : آموزه های مسیحیت ، تعابیر متفکران بزرگ مسیحی ، برخورد نادرست کلیسا و متفکران و ...
دیدگاه اسلام در باب سکولارسیم : اجرای کامل احکام اسلامی جز با تشکیل حکومت محقق نمی شود .
لیبرالیسم : ریشه لغت » آزادی خواه ، فردی که به آزادی و قدرت انتخاب انسان ها معتقد است ، آزادی خواهی و آزادی منشی .
زمینه های شکل گیری لیبرالیسم : ریشه پیدایش این تفکر در اندیشمندان دوران باستان مانند سقراط
ریشه پیدایش این تفکر در دوران رنساس و غرب صنعتی
مبانی و ارزش های لیبرالیسم : دارای اصول مشترک :
فرد گرایی : برتری و ترجیح منافع و استقلال و هویت و ...
آزادی : ریشه در فرد گرایی دارد .
عقل گرایی : از دیدگاه لیبرالیسم عقل جایگاه ممتازی دارد .
عدالت و برابری : برخورد داری همه انسان ها از حقوق و احترام یکسان
حقوق انسان ها :
آزادی از دید لیبرال ها : آزادی به معنا رها شدن فرد به حال خود تا فارغ از مداخله دیگران به دلخواه خویش عمل کند : که جنبه منفی دارد .
حکومتی که لیبرالیسم بدان معتقد است از نوع : حکومت سکولار و بر اساس مبنا عقل گرایی پذیرفته است .
گوهر مشترک دین و راز تعدد شریعت ها :
گوهر مشترک دین : به معنای تسلیم شدن در برابر خداست
راز تعدد شرایع : شرایع متعدد و هر شریعتی ناسخ برخی احکام شریعت قبل از خود است .
لکل جعلنا منکم شرعه و منهاجا : برای هر یک شریعت و راه روشنی قرار داده ایم .

راز جاودانگی و حقانیت شریعت اسلام :
تنها شریعتی که فسخ نشده و نخواهد شد و احکام و قوانین آن جاودانه ی باشند دین مبین اسلام است .
دلیل جاودانگی قوانین اسلام : ثابت بودن آنها در تمام اعصار
پیامبر می فرماید :
حدیث نبوی :
حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامه
حلال محمد تا روز قیامت حلال و حرام محمد تا روز قیامت حرام است .
رمز بقای دین اسلام : ثابت و پا بر جا بودن قوانین اسلام .
فَأَقِم وَجهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطرَتَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لا تَبدِیلَ لِخَلقِ اللهِ ذلِکَ الدَّینُ القَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکثَرَ النّاسِ لا یَعلَمُونَ .
پس روی خود را با گرایش تمام به حقّ به سوی این دین کنید ، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است.
آفرینش خدای تغییر پذیر نیست . این است همان دین پایدار ، ولی بیشتر مردم نمی دانند .
گرایش انسان به دین مقتضای فطرت آدمی است و این فطرت نیز تغییر پذیر نیست .

ابزارهای عالمان دین اسلام:
1 . حجیت و حکم عقل ، 2 . قاعده اهم و مهم ، 3 . گشوده بودن باب اجتهاد ، 4 . پیروی از قواعد حاکمه فقهی
از قواعد حاکمه فقهی : نفی حرج
1 . حجیت و حکم عقل : اسلام با اعتبار به احکام صحیح عقلی توانسته حکم برخی از مسائل را تعیین نماید .
2 . قاعده اهم و مهم : عالمان اسلامی در برخی موارد باید مصالح و مفاسد را با هم بسنجد .
3 . گشوده بودن باب اجتهاد : از امتیازات و افتخارات مذهب تشیع
4 . پیروی از قواعد حاکم فقهی : شریعت اسلام یک سلسله قواعدی تطیر در نفی حرج و نفی ضرر است .
کثرت گرایی دینی و گوهر مشترک : تبیین توجیه تکثیر و تنوع ادیان یکی از مسائل مهم در عرصه فلسفه دین و دین پژوهی است .

دیدگاه هایی درباره کثرت ادیان :
1 . انحصار گرایی : تنها یک دین حقانیت دارد .
اسلامی در اثبات حقانیت خود به عنوان کامل ترین دین قرآن آیه 137 بقره را عنوان نمود .
فأن آمنوا بمثل مآامنتم به فقدا هتدوا : پس اگر انان به آنچه شما بدان ایمان آورده اید ایمان آوردند قطعاً هدایت شده اند . قرآن برای انتخاب دین بدتر چه راه کاری ارائه کرد : مقایسه دلایل مذاهب و گزینش دین متکلم تر
2 . مشمول گرایی : خواستگاه این نگرش جهان مسیحیت است .
تعبیر کارل راند : غیر مسیحیان می توانند حتی بدون آگاهی خود مسیحیان گمنام نامیده می شود .
مشمول گرایی : گسترده ترین دیدگاه پذیرفته شده در میان متکلمان مسیحی و رهبران کلیسا است .
3 . کثرت گرایی : همه مذاهب هم زمان از حقانیت و نجات بخشی یکسان برخوردارند .
کثرت گرایی : پیروان همه مذاهب را اهل نجات می داند و تفاوتی بین مذاهب مختلف قائل نیست .

رابطه علم و دین :
علم : همه ایمان ابراهیمی و آسمانی یعنی یهودیت و مسیحیت و اسلام است .
تعالیمی خداوند به واسطه پیامبران برای هدایت بشر نازل کرده : عالم ما ورا و غیب ، حوزه اخلاق تکالیف فردی و اجتماعی

ویژگی های علوم تجربی :
1 . روش بدست آوردن در آن روش تجربی یعنی مشاهده و آزمایش است .
2 . مفاهیم و قوانین علمی از نظر آنان باز نمود جهان عینی است .
3 . ممکن است در آینده با آزمایش های دیگر و با پیشرفت علم قوانین نسخ و بی اعتبار گردد .

دیدگاه اسلام درباره علوم تجربی :
خداوند در قرآن بر تعقل و تفکر تاکید بسیاری نموده است .
بدترین جانوران نزد خداوند کسانی هستند که کر و لال اند و به هیچ رو تعقل نمی کنند .
امام کاظم در باب اسلام و علوم تجربی می فرماید :
خداوند بر مردم دو حجت دارد
حجت آشکار : رسولان ، انبیاء و امامان
حجت باطنی : عقول مردم

انواع رابطه علم ودین :
1 . علم و دین در شیوه بیان واقعیت
این دیدگاه علم و دین را کاملاً سازگار یا یکدیگر و بیانگر حقیقت به دو زبان و بیان می داند و اختلاف بین آنها سطحی و قابل حس است .
نمونه متحرک بدون زمین در قرآن : زدن آن به گهواره و در میان دانشمندانی مثل کپرنیک و کپلر با روش تجربی و دیدگاه گالیله است .
2 . علم تایید کننده دین
این دیدگاه که به دیدگاه نخست شباهت دارد علم را تقویت کننده و هوید دین می داند که با کشف قوانین طبیعت انسان به حقایق عالم هستی و حکمت و قدرت و علم الهی آگاهی و یقین می یابد .
بر پایه این دیدگاه نظریات علمی پشتیبان آموزه های دینی هستند هر چه علم اسراروقوانین طبیعت را بیشتر کشف
کند .
3 . علم و دین مکمل یکدیگر
برای شناخت کامل حقایق لازم علم و دین در کنار یکدیگر قرار میگیرن از طرفداران این دیدگاه شهید مطهری : علم وایمان مکمل ومتمم یکدیگرند نه متضاد با هم . علم نیمی از ما و دین نیم دیگر ما را می سازد.
4 . ناسازگاری علم و دین
بین علم و دین تعارض و ناساگاری قائل است و نمی توان هر دو نظر را پذیرفت .
بعد از طرح نظریه تکامل ، در جهان مسیحیت چند دیدگاه مطرح شد :
-   حجیت معنای ظاهری کتاب مقدس و کفر دانستن هر نوع اکتشاف علمی ناسازگار با آن
-   قابلیت جمع کتاب مقدس با نظریه تکامل
-   عدم واقع نمایی نظریات علمی و ابزار ریاضی صرف یا افسانه بودن آنها برای محاسبه
-   حق دانستن علم و رد کردن نظریه دین
5 . جدایی کامل حوزه علم از دین
موضوع و روش فعالیت علم و دین را کاملاً متفاوت می داند .

فصل سوم : شناخت اسلام
تعریف اسلام :
در لغت : تسلیم شدن ، گردن نهادن
در قرآن کریم : یعنی که مردم را به تسلیم شدن انسان در برابر احکام الهی دعوت می کند و این نامگذاری توسط حضرت ابراهیم (ع) انجام گرفت .
در اصطلاح : آخرین و کامل ترین شریعت نازل شده از سوی خدا برای هدایت انسان که تا ابد جاودانه است .
قرآن و سنت :
قرآن : آخرین کتاب آسمانی و معجزه پیامبر گرامی است و این کتاب از آن جهت جاوید است که خداوند حفظ و مصونیت آن را از تحریف خود به عهده گرفت و ضمانت می نماید.
زبان خطاب قرآن : زبان تعاریف عقلایی است .

ابعاد اعجاز قرآن :
-   فصاحت و بلاغت : ساختار عبارات آن به شیواترین و رسا ترین وجه است و خداوند برای ابلاغ پیام شیوا ترین و زیبا ترین الفاظ ترکیب و به کار گرفته است . اعجاز قرآن موجب شد کافران مردم را از شنیدن قرآن باز دارند و هنگام تلاوت هیایو می کردند .
-   اعجاز قرآن از نظر معارف الهی : با گذر زمان و روشن شدن فلسفه و حکمت بسیاری از احکام و تعالیم قرآنی : قوانین حقوقی و جزایی ، فردی ، اجتماعی ، مناسک عبادی ، دستورات اخلاقی و نکات تاریخی واکنش مردم در مقابل آیه شریفه 48 عنکبوت : و کانت تتلوا من قبله من کتاب و لا تخطه بیمنیک : فقط سکوت کردن
-   اعجاز قرآن از نظر هماهنگی و عدم اختلاف در سبک و محتوا : بی شک هماهنگی و عدم اختلاف در سبک و محتوا خود دلیل دیگری بر اعجاز قرآن .
درباره حالات روحی انسان مانند شادی و نشاط و غم و رنج و هیجان تاثیر می نهد .
-   اعجاز قرآن از نظر اسرار آفرینش
حقایق علمی در این کتاب وحی الهی است زیرا آورنده فردی بی سواد است .
در عصر نزول کشف شده بود . قرآن کتاب علمی و بیانگر همه قوانین نیست .

از مصادیق اعجاز علمی قرآن:
حرکت زمین : وتری الجبال تحسبها جاهده وهی تهرمه السحاب : و کوه را می بینی و می پنداری که آن ها بی حرکت اند و حال آنکه آنها ابر آسا در حرکت اند .
تلقیح نباتات : و ارسلنا الریاح لواقع و بادها را بارور کننده فرستادیم .
جاذبه عمومی : از مهم ترین قوانین است که اجسام به یکدیگر نیرو وارد می نمایند و با افزایش فاصله دو جسم ، جاذبه بین آنها کاهش می یابد .

اعجاز قرآن از نظر خبرهای غیبی :
تفاوت پیش گویی های قرآن با سخنان پیشگویان : پیشگویی های قرآن قطعی ، همراه با جزئیات و همراه با ادعای نبوت است .

برخی از خبرهای غیبی قرآن :
-   ناتوانی انسان ها از معاوضه با قرآن : قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی أن یأتوا بمثل هزا القرآن لا یأتون بمثله : بگو اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند مانند آن را نخواهند آورد .
-   پیروزی رو میان پس از قدی کوتاه : بعد از پیروزی سپاه ایران بر رومیان مشرکان شادمانی کردند و پنداشتند که آنان به مسلمانان پیروز خواهند شد ، در کمتر از ده سال پیش بینی قرآن به وقوع پیوست و به دنبال آن پیروزی مسلمانان بر شرکان در جنگ پدر اتفاق افتاد .
-   پیروزی پیامبر بر مشرکان : در سال سوم بعثت به دنبال طعنه ها و بد گویی های مردم مکه نسبت به پیامبر آیه شریفه 96 تا 4 سوره حجر نازل شد : پس آنچه را بدان ماموری آشکار کن و از مشرکان روی بر تاب که ، ریشخند گران را از تو بر طرف خواهیم کرد .

خبر بازگشت پیامبر به مکه :
پیامبر مکه را به قصد مدینه ترک کرد در راه در فکر برگشت به مکه بود آیا بر خواهد گشت یا خیر که این هنگام آیه ای نازل شد :
إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیکَ القُرآنَ لَرادُّکَ إِلی مَعاد ، در حقیقت ، همان کسی که این قرآن را بر تو فرض کرد ، یقیناً تو را به سوی وعده گاه باز می گرداند .
مصونیت قرآن از تحریف : بی گمان کتاب آسمانی نظیر تورات و انجیل تحریف شده اند ولی قرآن از هر گونه تحریف در امان مانده است زیرا هیچ کس نظیرش را نتوانست بیاورد .

دلایل تحریف ناپذیری قرآن :
1 . اجماع مسلمانان بر عدم تعریف قرآن و شهادت تاریخ بر اهتمام مسلمانان مبنی بر وجود حافظان و کاتبان و قاریان متعدد در جامعه اسلامی .
2 . وعده الهی از اهل بیت مبنی تحریف قرآن وجود ندارد .

سنت :
خداوند مسئولیت تبیین را بر عهده پیامبر اکرم (ص) و بعد از ایشان به عهده امامان نهادند .به مطلبی که پیامبر وامامان معصوم در تبیین آیات اللهی بیان می کنند در اصطلاح گفتار می گویند .

تعریف سنت :
روش ، طریقه سنت در قرآن و روایات به کار رفته می توان آیه شریفه 43 فاطر : هرگز برای سنت خدا تبدیلی نمی یابی و هرگز سنت خدا دگرگونی نخواهی یافت .
و در روایتی پیامبر (ص) می فرماید : نکاح و ازدواج سنت من است و هر کس از سنت روی بر گرداند از من نیست .
در اصطلاح : سخن و عمل و تقریر معصوم که در اصطلاح شیعه شامل پیامبر و ائمه می شود .

حجیت سنت :
در نزد شیعه اعتقاد به معصونیت پیامبر و ائمه است .
ریشه سنت امامان معصوم (ع) را در سنت نبوی باید جست .

دلایل نقلی حجیت سنت :
-   آیه شریفه 44 نحل ، و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس : این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه نازل شده توضیح دهی .
-   آیه شریفه : یا ایها الذین آمنوا أطیعوا الله و أطیعوا الرسّول : ای کسانی ایمان آورده اید خدا را اطاعت کنید.
-   آیه شریفه 7 حشر : و ما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه : و آنچه را فرستاده او به شما داد آنچه را باز داشت ، باز ایستید .
-   حدیث ثقلین : پیامبر فرمود : من دو چیز گران بها یعنی کتاب خدا و اهل بیت و عترتم را در میان شما می گزارم .
-   حدیث سفینه : پیامبر فرمود : آگاه باشید که اهل بیت من در میان امتم مانند کشتی نح است و هر کس سوار شد نجات یابد .

عقل و جایگاه آن در شناخت دین :
جایگاه عقل : در لغت منع و باز داشتن .
جایگاه عقل : ابزار باز دارنده حیران از بیراهه رفتن مانند افسار و قوه باز دارنده انسان از بیراهه رفتن عقل گفته می شود .

تقسیمات عقل :
نظری : مربوطه به درک اموری است که در عمل تاثیر ندارد یعنی هست ها و بودها
عملی : مربوط به درک اموری که در عمل تاثیر مستقیم دارد یعنی باید ها و نبایدها

حجیت عقل :
همه امور حجیت خود را به واسطه دلایل عقلی می گیرند .
- دیدگاه اشاعره : حسن و قبح افعال را طبق حکم شارع باید تعیین نمود
- دیدگاه شیعه : عقل می تواند حسن و قبع افعال درک کن چون این ویژگی ها به صورت ذاتی است .

رابطه عقل و دین :
از مسائل مهم در حوزه دین پژوهی است . که به دو دیدگاه اصلی تقسیم می شود : 1 . ایمان گرایی ، 2 . عقل گرایی
ایمان گرایی : ساحت دین قلمرویی می داند که فعالیت عقلانی در آن کارآمد نیست .
عقل گرایی : آموزه های دین با اصول عقلی مطابقت دارد .
خداوند انسان را به تفکر و تدبر دعوت و سفارش می نماید :
1 . انا أنزلناه قرآناً عربیاً لعلکم تعقلون
2 . إن شر الدّواب عند الله الصم البکم الذین لا یعقلون
سخن امام صادق (ع) درباره حجت درونی و باطنی می فرماید :
هر کس عاقل است دین دارد و کسی که دین دارد به بهشت می رود .
اختلاف های فرقه های اسلامی در اصل حجیت عقل نیست بلکه محدوده کارآیی آن است مثال :
- اهل حیث تعقل در فروع دین را حرام می دانند اما اصول دین خویش را پذیرفته اند .
- اهل شیعه در پذیرش اصول دین و همه در فروع آن و استنباط احکام عقل را موثر می شمارند .
وجه تمایز اسلام و مسیحیت پیرامون رابطه عقل و دین :
مسیحیت تعقل را ممنوع دانسته و تاکید می کند ایمان بیاورید تا بفهمند و بسیاری از اصول آن مانند : الوهیت عیسی ، تثلیث ، تجسد مسیح ، گناه ذاتی انسان

خاتمیت :
از ضروریات دین اسلام از ریشه ختم به معنی پایان دادن و مورد تصریح قرآن در روایات می باشد و بدین معنا که پیامبر اسلام آخرین پیامبر و پایان دهنده سلسله پیامبراناست .

خاتمیت در قرآن :
آیه شریفه 40 احزاب : ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَد مِن رِجالِکُم وَ لکِن رَسُول اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ : محمد پدر هیچ یک از مردان شما نیست ، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است .

امام باقر (ع) در تفسیر آیه و ما کانَ محمّد أَبا أَحَد می فرماید :
خاتم النبیین یعنی لا نبی بعد محمد ، خاتم انبیاء به این معناست که هیچ نبی بعد از حضرت محمد نیست .

تفاوت نبی و رسول :
نبی : کسی است که از جهان غیب خبر دهد چه مامور به ابلاغ وحی باشد یا نباشد .
اصول : کسی است که علاوه بر خبر از غیب یکی از شرایط سه گانه را داشته باشد : مامور به وحی باشد ، دارای شریعت جدید باشد ، دارای کتاب آسمانی باشد .
خداوند دین پیامبر اسلام را دین کامل معرفی کرده و از آنجا که دین به کمال خویش نایل شده دیگر از وی به تداوم وحی نیست :
الیَومَ أَکمَلتُ لَکُم دِینَکُم وَ أَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الإِسلامَ دِیناً .
امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم ، و اسلام را برای شما آیینی برگزیدم .
خاتم در آیه شریفه ما کان محمداً با احد من رحابکم و لکن رسول الله پایان بخش
طبق کدام آیه رسالت پیامبر جهانی و همگانی است : قُل یا أَیُهَا النّاسُ إِنَّی رَسُولَ الله اِلیکُمُ جَمیعاً .

خاتمیت در روایات اسلامی :
-   حدیث منزلت : سخن پیامبر (ص) با امام علی (ع) در هنگام حرکت برای جنگ تبوک ایشان در مدینه جانشین خود کرد .
-   روایت نبوی : من همانند مردی هستم که خانه ای بنا کرده ، آن کامل زیبا ساخته و فقط جای یک خشت در آن خالی است و هر که به منزلم می آید جای خالی آن را می پرسد و پیامبر فرمودند : من جای آن آجر خالی ام و پیامبران به وسیله من ختم شده اند .
-   روایت امیر المؤمنین : بعث الله سبحانه محمداً لإنجاز عدته و إتمام نبوتّه : خداوند سبحان محم (ص) را برای دفای عهد خود و اتمام و اکمال نبوتش مبعوث ساخت .

شبهات دوباره خاتمیت :
1 . خاتمیت ، پایان حاکمثیت دوره غریزه
اقبال لاهوری : وحی مربوط به دوران مدیریت زندگی انسان به وسیله غریزه است ولی با پیشرفت انسان ، تفکر و تعقل جای غریزه را گرفت لذا خاتمیت یعنی دوران پایان دوران غریزه و هدایت بر اساس وحی و شروع دوره هایت عقل .
2 . خاتمیت ، پایان دوران ولایت شخصی
در این دیدگاه تفسیر دیگری از اقبال لاهوری است بدین صورت :
پیامبر ولایت شخصی و بدون استدلال بر مردم داشت و اوامر ایشان از موضوع بالا و صرف پیامبر بودن اجرا می شد اما با ختم رسالت دوره پذیرش بدون دلیل عقلی به پایان می رسد .
دیدگاه قرآن درباره خطابات پیامبر : آن را برهان و نور می داند که هم خودش روشن است و هم روشنی بخش است.
یا أَیُّهَا النّاسُ قَد جاءَکُم بُرهانٌ مِن رَبِّکُم وَ أَنزَلنا إِلَیکُم نُوراً مُبِیناً : ای مردم ، در حقیقت برای شما از جانب پروردگارتان برهانی آمده است و ما به سوی شما نوری تابناک فرو فرستاده ایم .
3 . ناسازگاری خاتمیت و دارای با مرجعیت علمی امامان معصوم
اگر امامان معصوم و دارای مرجعیت علمی بدانیم لازمه اش این که ایشان به منبع وحی متصل باشند در حالی که این با خاتمیت سازگاری ندارد . بر اساس دلایل فراوانی می توان عصمت و حجیت را اثبات نمود : قرآن می فرماید این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی .
در حدیث ثقلین پیامبر که از احادیث متواتر اسلامی است روایت اهل بیت و قرآن هم تراز هستند .
بنا به ادله فراوان می توان عصمت و حجیت ائمه را اثبات نمود.
مسلمانان بر مرجعیت و وثاقت قرآن و سنت قطعی پیامبر اجماع دارند .

روش فهم دین :
فهم پذیری دین : دین به ویژه دین اسلام آخرین و کاملترین دین آسمانی است شامل مجموعه تعالیم نازل شده از سوی خداوند است .
قرآن خود را نور آشکار ، کتاب روشن ، هدایتگر مردم ، تبیین گر معرفی می کند .
سرزنش افرادی که در آیات تدبر نمی کنند و از آن رویگردانند .

روشمند بودن فهم دین :
قرآن برای هم قابل فهم است اما برای هر کس مطابق با توانمندی و استعداد وی
مهم ترین ابزار تفسیر صحیح و فهم درست : آگاهی از قواعد عربی : آگاهی از معانی الفاظ قرآن ، تفسیر قرآن به قرآن ، مراجعه به احادیث صحیح ، توجه به شان قرآن ، آگاهی از نزول قرآن و تاریخ محیطی قرآن
تکامل پذیری فهم دین بر اساس معرفت های بشری از جمله معرفت دینی در حال دگرگونی
بسیاری از معرفت ها و احکام دینی که از ظهور اسلام تا کنون ثابت مانده روزه گرفتن ، حج ، روزه ، خمس ، زکات و ...

فصل چهارم امامت و ولایت
امام :
به معنای پیشوا و رهبر از ریشه اَم به معنای قصد کردن و توجه نمودن است وجه تسمیه امام به معنی پیشوا و رهبر : زیرا مردم با قصد و توجه خاص سراغ امام می روند .
یَومَ نَدعُوا کُلِّ أُناس بِإِمامِهِم ، یاد کن روزی را که هر گروهی را با پیشوایان فرا می خوانیم .
بر اساس دیدگاه علمای اهل سنت پیرامون امامت از مختصات دیدگاه شیعه نصب از طریق فرمان خدا ویژگی امام به اساس نظر متکلمان شیعه : 1 . از جانب خداوند ، 2 . دارای مقام عصمت ، 3 . نسبت به امور دینی علم لدنی و وسیع و گسترده داشته باشد .
ویژگی امام از نظر متکلمان اهل سنت : اینان امات را منجی عادت و غیر الهی می دانند که با انتخاب مردم به ویژه مهاجر و انصار و یا علمای اهل حل و عقد به فردی واگذار می شود .

تاریخ پیدایش اختلاف در مسئله امامت :
اختلاف در امامت جانشینی رسول خدا بعد از رحلت ایشان در سقیفه به اوج خود می رسد و میان عالمان و دانشمندان و مردم مورد توجه گسترده قرار گرفت ولی در زمان خود پیامبر هم نیز مطرح بوده است .
- شواهد تاریخی نشان دهنده گروهی مانند اخنس بن شوق ، فرمانروایی یمامه اسلام آوردن خود را مشروط به واگذاری جانشینی پیامبر به خود کرده بود .
- مصداق دیگر زمان هایی پیامبر (ص) مدینه را به دلیل سفر یا جنگ ترک می نمود . شیعه معتقد است پیامبر در زمان حیات بارها و بارها جانشین خویش را معرفی و تاکید نموده است .

دستاوردهای بحث در باب امامت :
اهل سنت : زنان بحث پیرامون امامت را منحصر به زمان پیامبر دانست و طرح آن را در این زنان بیهوده می دانند .
اهل تشیع : نظر به جاودانگی دین اسلام و قوانین آن ، موضوع امامت را موضوعی به پایان رسیده تلقی نمی کند .
ویژگی های مجری : این احکام یعنی امام و پیشوای جامعه اسلامی نیز جاودانه است .
ابعاد امامت از دیدگاه شیعه : امامت از دیدگاه شیعه موضوع تبیین و تشریح اصول و معارف و بیان احکام و فروع دین و داوری میان اندیشه های مختلفی است که میان مسلمانان پدید می آید .
مبحث امامت با هماهنگی و وحدت جامعه اسلامی منافاتی ندارد و بیشتر به مشترکات توجه و مسائل اجتماعی نیز در ساحتی علمی و دوستانه به دور از تعصب و پیش داوری مطرح .
هدف از تقریب بین مذاهب اسلامی ، به هم نزدیک شدن اندیشه ها ، تحمل یکدیگر ، تاکید بر نقاط مشترک و وحدت و انسجام اُمت اسلامی در برابر متکبران و دین ستیزان است .

شیخ الازهر و شیخ شلتوت در پیروی مذهب شیعه :
مذهب جعفری مشهور به مذهب شیعه امامیه اثنا عشری از جمله مذاهبی است که همانند سایر مذهب اهل سنت شرعاً می توان از آن تقلید کرد .

نیاز به وجود امام :
اهم وظایف پیامبر اسلام (ص) شامل سه موضوع : 1. دریافت ابلاغ وحی ، 2 . تبیین وحی ، 3 . رهبری جامعه اسلامی

نصب امامان بعد از پیامبر بر اساس:
1 . پیامبر در طول 23 سال نبوتش فرصت نیافت تمام تفاصیل و جزئیات احکام الهی را بیان نماید .
2 . پس از پیامبر فرقه های مختلفی نظیر : معتزله ، خوارج ، مرجثه ، اشاعره و شیعه به وجود آمد .
3 . برخی یهودیان و شیعیان مسلمان نما مانند کعب الاحبا ، ریا وهب بن منبه به خاطر عدواتی که با اسلام داشتند، اسرائیلیات و مسیحیات را به تاریخ اسلام وارد کردند .
-   مسلمانان سست ایمان مانند سمره بن جندب که طمع ثروت و مقام و تحریک عوامل حکومتی و انگیزه های دیگر به جعل پرداختند .
-   تغییر شأن نزول آیه مربوط به فداکاری حضرت علی (ع) در لیله المبیت
-   تغییر شأن نزول آیه ای در مذمت منافقان
هشام بن حکم متکلم بزرگ و شاگرد برجسته امام صادق (ع) : در دو مناظره وجود امام را پس از رحلت پیامبر ضروری می داند .
پیامبر (ص) در هنگام رحلت تجهیز سپاه بزرگ جنگ آنها تهدید و متخلفان از آن را نفرین نمود . اپراتور روم .

ادله نصب و عصمت امامان :
دلایل قرآنی : آیه انذار :
وَ أَنذِر عَشِیرَتَکَ الأَقرَبِینَ ، وَ اخفِض جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ المُؤمِنِینَ . فَإن عَصَوکَ فَقُل إِنِّی بَرِیءٌ مِمّا تَعمَلُونَ .
و خویشان نزدیکت را هشدار ده و برای آن مؤمنانی که تو را پیروی کرده اند ، بال خود را فرو گستر ، و اگر تو را نافرمانی کردند ، بگو : من از آنچه می

اندیشه اسلامی 2 / پیام نور

مطالب مشابه :

فایل های اندیشه اسلامی1 آیت الله جعفر سبحانی

اندیشه اسلامی 2 آیت الله جعفر سبحانی و محمد محمد رضایی

اندیشه اسلامی 1

دانلود کامل کتاب اندیشه اسلامی 1

اندیشه اسلامی1 آیت الله جعفر سبحانی و دکتر محمد محمد رضایی

اندیشه اسلامی 2 / پیام نور

نمونه سوال اندیشه اسلامی 1

دانلود کتاب اندیشه 1(نوشته آیت ا.. جعفر سبحانی)