بررسی سنگ نبشته های مزار شهدا
بررسی سنگ نبشته های مزار شهدا <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
توسط جمعی از کارشناسان مردم شناسی
از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور
در این مجموعه سنگ نبشته های مزار شهدا در زنجان ، مازندران ، سیستان و بلوچستان ، یزد ، بیرجند ، گناباد ، تربت حیدریه ، شیراز ، آباده و کازرون ، اراک ، همدان ، باختران ، کرمان ، کرمان ، رفسنجان ، بم ، تهران (قطعه 17)، هرمزگان ، تبریز ، مراغه، میانه، اهواز و دزفول بررسی شده است .
بدون تردید هر یک از نشانه های روی قبر ها نشانه فرهنگ سنتی و مذهبی خاص هر شهر را دارند و با اعتقاد به معاد و جاودانگی روح در تفکر مردم آن شهر ارتباط دارد . مثلا «آرامگاه ابدی» کنایه از این است که زندگی با مرگ به آخر نمی رسد و مرگ جاودانگی است ، ملحق شدن به ابدیت است نه عدمیت . و یا «شهید شاهد» اشاره به زنده بودن شهید دارد که قران مکر این نکته را تائید و تاکید نموده است و به همین دلیل رسیدن به درجه شهادت را نیل به مدارج عالی می داند .
در عین حال از گذشته های دور تا کنون سنگ نبشته ها حاوی تاریخی دور بوده اند که ما را از دوره های مختلف تاریخی آگاه می کنند و از همین رو بسیاری از اطلاعات ما از نیاکانمان به واسطه نوشته ها و نقوش همین سنگ نبشته ها هستند ! این سنت در بین مردم حفظ شده و ما این فرهنگ را روی سنگ قبرمزار
درگذشته گانمان و به خصوص شهدا در دوره های مختلف می بینیم .
کتاب بررسی سنگ نبشته های مزار شهدا در استان های مختلف به بررسی دقیقی از این سنگ ها ، اندازه ، ظاهر ، متن ، نوع نوشته ها ، معنای نوشته ها و ...پرداخته است .
1- نام و موقعیت قبرستان ها در شهرستان های مختلف
محل دفن شهدا در بسیاری از شهرها جداگانه و با عنوان هایی مجزا هستند مثل گلزار شهدا دارالرحمه شیراز یا گلزار شهدا کازرون که به این ترتیب نوع قبر ها و اطراف قبور و نحوه رفت و آمد مردم به آنها متفاوت است . در بسیاری از شهر های دیگر مزار شهدا در کنار قبور سایر رفتگان قرار گرفته که با نام هایی مثل باغ فردوس ، بهشت زهرا ، باغ بهشت و ... نام گذاری می شوند . در برخی از شهرها مثل زنجان مزارپایین و مزار بالا دارند ، مزار پایین برای مردم متوسط و محروم جامعه است و مزار بالا که در قسمت شمالی شهر قرار گرفته است به متمولین شهر تعلق دارد و نکته جالب در این است که تعداد بیشتر شهدا متعلق به مزار پایین است و این مسئله مبین بسیج نیرو های مردمی است که اکثریت آنها از طبقات محروم و مستضعف جامعه هستند و در عین حال هیچ تفکیکی بین درجه نظامی و یا تحصیلی این شهدا قائل نشده اند .
نکته دیگر اینکه این قبرستان ها عموما در نزدیکی شهر ها قرار گرفته اند و پس از سالها تقریبا در مجاورت با شهرها قرار گرفته اند .
2- جنس ، اندازه و رنگ سنگ مزار شهدا
اندازه سنگ ها تقریبا در همه شهرها یکسان است و بین 80 تا 100 سانتی متر طول و 50 تا 70 سانتی متر برای عرض است و بنا بر نوع خانواده و سطح زندگی آنها و فرهنگ آن شهرنوع سنگ فرق دارد ، عمده سنگ ها از نوع سیاه یا مرمر ساده و یا چنانچه قدیمی تر باشند و محرومتر از نوع سنگ های عادی تراش خورده ، البته در برخی از شهر ها مثل توابع مشهد و بیرجند به دلیل اینکه ساخت و سفارش سنگ در روستا ها و شهرهای کوچک سخت و گران تمام می شود سنگ قبر رفتگان و شهدا را با خشت هایی که خود مردم می سازند ، آماده می کنند .
همچنین در بیشتر مزار شهدا استفاده از ویترین و قاب بالای سر قبر ها متداول است که در آنها عکس شهید و یادگاری هایی از آنها و چیز های دوست داشتنی آنها گذاشته می شود . در کنار این ویترین ها نیز پرچم هایی با نوشته هایی چون یا " زهرا" "یا حسین" "یا مهدی ادرکنی" "الله اکبر" و ... نصب شده است .
پیش از این اشاره شد که نوع سنگ قبرها بنا بر شهرستان مورد نظر و نوع فرهنگ ان متفاوت است . مثلا در بندرعباس روی قبر را با روپوشی پارچه ای که روی آن را گلدوزی و سوزن دوزی کرده اند می پوشانند . علت این کار این است که گذاشتن سنگ قبر برای انها طولانی و هزینه بردار است . تفاوت قابل توجه در این است که روی سنگ نبشته های شهدای این شهر خواسته های شهید منعکس می شود اما روی روپوش های پارچه ای آرزو های بازماندگان شهدا آورده می شود .
ذکراین نکته لازم است که در بسیاری از شهرها به خصوص در سال های ابتدایی پس از جنگ تحمیلی سنگ قبر شهدا به خصوص شهدا گمنام را بنیاد شهید و سایر سازمانها و نهاد ها مثل جهاد سازندگی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نصب می کرده و از همین رو این سنگ ها یک شکل و یک اندازه و با نوشته ها و نقوش یک سان هستند.
3- طرح ها ، نوشته ها، نقوش و نوع خط
3-1 – طرح ها
طرح روی سنگ نبشته ها در شهر های مختلف بسیار متنوع هستند اما تقریبا معنایی یکسان دارند و در بالای قبربه کار برده می شود .
در ادامه به چند مورد آن اشاره می کنم ؛
گل لاله ، کتاب ، نام الله ، آیه ای از قران و یا آرم و نشان سازمانی که شهید در آن عضویت داشته است.همچنین در بالای قبر شهدا کشیدن چراغ یا شمع متداول است .
3-2 –نوشته ها
پس از آوردن نشانه ای چون گل لاله و یا کتاب که نمادی از قرآن است آیه یا حدیثی از قرآن یا سایر کتب و یا اشعاری آورده می شود که نمونه هایی از آن در ادامه آورده می شود ؛
شهید قلب تاریخ است .
انا فتحنا لک فتحنا مبینا .
شهید شمع محفل بشریت است .
خدایا خدایا تا انقلاب مهدی خمینی را نگه دار.
اگر ایمان ندارید لاقل آزاده باشید .
و...
در اشعار به کار برده شده روی این سنگ نبشته ها صفت هایی به شهدا داده شده است که حاوی مضامینی معنی دار هستند . مثل : بلبل باغ بهشت ، فرق خونین عرش خدا ، الفبای شهادت ، خط سرخ ، لاله گون و ... که هرکدام به دیدگاه به خصوصی ناظر است .
در بیشتر قبور شهدا ÷س از اشعار قسمت هایی از وصیت نامه شهدا یا پیام آنها آورده می شود که برخی از آنها عبارتند از؛
پیروزی اسلام.
ادامه راه شهدا و رسیدن به مقصد نهایی.
نثار جان و مال و فرزند در راه قرآن و ادامه راه انبیاء.
جهاد در راه عقیده .
و...
قبل از آوردن نوشته ها و اشعار اسم شهید ، تاریخ و محل شهادت وی آورده می شود .
3-3- نقوش
معنا و کاربرد برخی از طرح های سنگ نبشته های شهدا ؛
- درخت، برگ و گل : ازقدیم متداول بوده است و به معنای جوانی ، مردمی بودن و اشتهار است و به معنای خیر و نیکی کردن صاحبان آن در زمان حیات .
- مهر و تسبیح : ایمان و اعتقاد مذهبی (گاهی به جای کشیدن نقش آن از مهر و تسبیح واقعی در ویترین و بالای سر قبر استفاده می شود
- مرغ : عشق به زندگی و صعود به عالم بالاتر که امروزه به صورت کبوتر کشیده می شود .
- گل لاله : سمبل خون و شهادت .
- گل سرخ : سمبل زندگی .
- کتاب : (به صورت گشاده) سمبل زندگی
- پرنده : مظهر حیات و زندگی و سبک بالی و پرواز سبک به روح از بدن
3-4- نوع خط
تقریبا در همه سنگ های قبور شهدا و سایر رفته گان در شهر های مورد بررسی در این کتاب از خط نستعلیق استفاده شده است و به مرور زمان نیز استفاده از این نوع از خط بر روی سنگ مزار همچنان باقی مانده و جایگزینی ندارد .
4- مضامین سنگ نبشته ها
4-1- اشعار مضامینی که هدف،آرمان و اعتقاد را مطرح می کنند ، مثل :
آنان که ندای حق شنیدند همه با عشق به سوی حق دویدند همه
بر تن کفنی ز اطلس خون کردند بر سنگرسرخ آرمیدند همه
4-2- مرگ و زندگی
حجاب چهره جان می شود غبار تنم خوشا دمی که از این چهره پرده برفکنم
چنین قفس نه سزای چو من خوش الحانیست روم به گلشن رضوان که مرغ آن چمنم
4-3- مقام و منزلت شهید
بر مزارش لاله می روید نمی دانم چرا خاکی اینسان لاله خیز و مشکبو دارد شهید
گرچه او رفت و به فردوس برین جای گرفت سوخت از سوز غمش جان و دل و دیده ما
4-4- مسائل اجتماعی
اکنون که دیده هیچ نبیند به غیر ظلم باید ز جان گذشت کزین زندگی چه سود
در راه دوست کشته شدن آرزوی ما است گرچه دشمن تشنه به خون گلوی ما است
قیام ما قیام حق کشی نیست مرام ما مرام خامشی نیست
هر کجا فریاد آزادی منم من در این فریاد ها تن می زنم
4-5- اشعاری از زبان شهید
این اشعار بیشتر از زبان مادران به فرزندان و یا از زبان خود شهدا برای مادران است؛
مزار مرا گل افشان کن ز خون دیده ای مادر که من خشکیده و پرپر گلی از جور صدامم
شدم با اولیاء و انبیا هم بزم و هم آیین مکن از نهر من مویه ببین عز و وقار من
آنچه در این سنگ نبشته ها قابل توجه است ، این است که در همه آنها احساس یاس ، حزن ، اندوه و ناکامی نسبت به از دست دادن فرزند و زندگی در این دنیا دیده نم شود و این مسئله از فرهنگ انقلابی خانواده ها نشات می گیرد.
منبع : بررسی سنگ نبشته های مزار شهدا ، جمعی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی کشور ، چاپخانه سحاب . تهران . ۱۳۷۰
مطالب مشابه :
شعر :
دستم شده کوته زدامان تو مادر. شعر بمیرم من برای اشک هایت. شعر ع سنگ مزار ا لبوم شعر
مزار داشی شعرلری( شعر های سنگ مزار - ترکی)
مزار داشی شعرلری( شعر التواریخ قرن هفده گفته می شود که در زبان ترکی سینله منحصرا برای
شعر سنگ مزار میرزاده عشقی
شعر سنگ مزار میرزاده در ضمن برای حمایت ما می توانید کد بهترین اشعار توصیفی مادر;
شعرهاي زيبا و مفهومي مخصوص مادر
به نظر من بهترين شعر را در مورد مادر استاد خاك مزار پاك از کمال طاعت و خدمت برای مادر
مادر، برای غربت انسان گریستم
مادر، برای غربت انسان گریستم شعر صفحه اصلی در روز عید سنبلی آورده بر مزار.
شعر :« مادر » شاعر : « کارو »
شعر :« مادر » این زمان دیگر برای هر کسی مردی بس که بر سنگ مزار عمر کوبیدی سرم
بررسی سنگ نبشته های مزار شهدا
بررسی سنگ نبشته های مزار برای مادران است؛ مزار مرا گل افشان کن ز خون دیده ای مادر
برچسب :
شعر مادر برای مزار