خليج فارس منطقه اي استراتژيک

خليج فارس از جمله مناطق آبي جهان است که امروزه به يکي از کانون هاي اصلي بحران و اختلا ف بين المللي تبديل شده است. اين منطقه از جنبه هاي گوناگون داراي ويژگي هاي متمايزي در مقايسه با ساير مناطق آبي و خشکي هاي جهان است که به آن اهميت و برجستگي هاي فوق العاده اي بخشيده است. اهميت فزاينده آن نيز باعث بروز برخي اختلافات و منازعات اقتصادي و به خصوص سياسي شده است. منطقه اي نفت خيز که از مهمترين مناطق تامين نفت جهان محسوب مي شود.
وسعت آن بين 220 تا 240 هزار کيلومتر مربع است يعني تقريبا مساحتي نصف مساحت درياي خزر. طول سواحل خليج فارس 3000 کيلومتر است که بيشترين خط ساحلي را ايران دارا است يعني از دهانه فاو گرفته تا تنگه هرمز جزو مناطق ساحلي ايران محسوب شده و بقيه خطوط ساحلي کشورهاي عربي حوزه خليج فارس را شامل مي شود. بنابراين از 3000 کيلومتر خط ساحلي 1722 کيلومتر آن از آن ايران است.
طول خليج فارس از عراق تا تنگه هرمز 1000 کيلومتر و عرض آن در بعضي جاها بين 100 تا 300 متر است. عمق خليج فارس در نقاط گوناگون مختلف است. در تنگه هرمز متوسط عمق آب 100 متر، در اطراف جزيره هرمز 80 متر، در کل سواحل ايران 70 متر و در سواحل جنوبي آن متوسط عمق آب به 15 متر نمي رسد ولي به صورت کلي عمق متوسط آب در خليج فارس 35 متر است. اما وسعت خليج فارس در گذشته بيشتر و تقريبا دو برابر وسعت امروزي اش بود که به مرور زمان از وسعت آن کاسته شده است. همچنان که مورخان در کتاب هاي تاريخي نوشته اند وسعت خليج فارس به موصل و کرکوک مي رسيده يعني در آن زمان هنوز عراق شکل نگرفته و اصلا سرزمين خشکي به نام عراق وجود نداشت به گونه اي که در کتب تاريخي آمده است تا قبل از حمله اسکندر به ايران کشتي هاي تجاري و... در شوش لنگر مي انداختند يعني شوش به دريا متصل بوده است در حالي که امروز دريا پس رفته و از شوش فاصله گرفته است. کشورهايي که امروز آنها را تحت کشورهاي حوزه خليج فارس مي شناسيم 8 کشور هستند که 6 کشور عربستان ، قطر، امارت متحده عربي، بحرين، عمان و کويت عضو شوراي همکاري خليج فارس که بعد از جنگ ايران و عراق شکل گرفت هستند و دو کشور ديگر يعني جمهوري اسلا مي ايران و عراق که عضو اين شورا نيستند. امارات متحده عربي که به ندرت "متحد" بوده است چون هنوز حدود يک سوم از اختلا فات راضي ميان امارات متحده عربي حل و فصل نشده با مساحت 83 هزار کيلومتر و جمعيتي بالغ بر 5/2 ميليون نفر خود متشکل از هفت شيخ نشين است.
ساير کشورها نيز به ترتيب: عمان با وسعت 220 الي 230 هزار کيلومتر و جمعيت 2 ميليون نفر، قطر 11 هزار کيلومتر مربع و جمعيت 500 هزار نفر، بحرين 622 کيلومتر مربع با 600 هزار نفر جمعيت که کوچکترين کشور حوزه خليج فارس است که حتي از جزيره قشم هم کوچک تر است، کويت 17 هزار کيلومتر و جمعيت تقريبا 2 ميليون نفر، عراق 438 هزار کيلومتر و جمعيت 23 ميليون نفر، عربستان با مساحت 100/2 ميليون کيلومتر مربع و جمعيت 21 ميليون نفر و ايران که با 75 ميليون نفر جمعيت و وسعت 1648000کيلومتر مربع است. بنابراين جمعيت کل کشورهاي عربي حوزه خليج فارس 45 ميليون نفر است که از کل جمعيت ايران کمتر است و اگر مساحت عربستان را که بيشتر شامل صخره هاست از ساير کشورهاي حوزه خليج فارس بر داريم مساحت ايران از کل آنها بيشتر است. اما درمورد نام خليج فارس همچنان که اسناد تاريخي نشان مي دهد و در منابع تاريخي هم هست و حتي در قرار دادهاي منعقده بين المللي نيز وجود دارد اين منطقه از همان ابتدا و از دوران هاي گذشته تحت عنوان خليج فارس(Persian Golf) بوده است. در حالي که امروز کشورهاي غربي و عربي و عده اي که اطلا ع تاريخي ندارند و از وقتي که خودشان آمده اند و مستقر شده اند مبدا را همان تاريخ و مقطع زماني قلمداد مي کنند.
کشورهايي که حتي برخي از آنها سابقه تاسيس شان به 60 سال نمي رسد تلا ش گسترده اي به کار مي برند تا يک نام جعلي را که همان خليج عربي و فاقد استنادات تاريخي و استدلا لهاي منطقي است براي خليج فارس در محافل و مجالس بين المللي به کار گرفته و تثبيت کنند.
خليج عربي عنواني است که براي اولين بار توسط انگليسي ها به کار برده شد. يک انگليسي در بحرين در دهه 1960 کتابي در مورد خليج فارس نوشت که در آن اولين بار خليج عربي را مورد استفاده قرار داد و بعدها اتحاديه عرب در يکي از جلساتش اين نام را تصويب کرد. بنابراين تا قبل از 1960 از اصطلاح کاذبي تحت عنوان خليج عربي خبري نبود و بعد از اين سال خليج عربي وارد ادبيات سياسي و جغرافيايي شد. همچنان که نام درياها را از کشورهايي که اطرافش هست مي گيرند و با اشاره به اينکه ايران که از مهمترين و بزرگترين کشورهاي حوزه خليج فارس است و بيشترين خط مرزي را يعني نزديک دو سوم خطوط ساحلي را با خليج فارس دارد و با استناد به کتب تاريخي، جغرافيايي و سياسي و نقشه ها و دايره المعارف ها از ابتدا اين منطقه نام خليج فارس را داشته است. جالب اينکه شيخ نشين هاي اطراف خليج فارس نيز در قراردادهاي تحت الحمايه اي که با انگليس داشتند عنوان و نام خليج فارس را به کار بسته اند.
سازمان ملل و ساير رژيم هاي بين المللي و قراردادهاي بين المللي از جمله حقوق درياها نيز اعلام کرده که غير از عنوان خليج فارس نام ديگري را نمي شناسد. بنابراين علت حساسيت ايران نيز نسبت به تحريف نام خليج فارس حالت تدافعي ايران است که از اين منظر به شدت مورد تهاجم قرار گرفته است و به طور کل سياست ايران اين بود که نام مناطق جغرافيايي ثابت باقي مانده و تغيير نکند. اما در مورد اهميت خليج فارس در تمامي ابعاد وجودي از سياسي، اقتصادي گرفته تا نظامي و جغرافيايي که آن را تبديل به يکي از مهمترين مناطق آبي جهان کرده است، مهمترين موردي که باعث اهميت فوق العاده خليج فارس شده و حتي سبب دست اندازي و طمع ورزي قدرت هاي بزرگ نسبت به آن شده وجود ذخاير طبيعي به خصوص نفت است به گونه اي که نام خليج فارس مساوي با نفت شده است. با نگاهي گذرا به کل ذخاير نفتي شناخته شده جهان و ساير مناطق پي به اهميت اين موضوع مي بريم. کل ذخاير نفتي شناخته شده جهان 1003 ميليارد بشکه اعلام شده است که از اين رقم حدود 665 ميليارد بشکه يعني دو سوم کل ذخاير نفتي جهان در خليج فارس واقع شده است. قسمت ديگر ذخاير نيز يعني يک سوم آن به ترتيب شامل آمريکا 156 ميليارد بشکه، اروپا 76 ميليارد، آفريقا حدودا 65 ميليارد و ساير مناطق آسيا به جز کشورهاي حوزه خليج فارس 43 ميليارد است. اين در حالي است که بيشترين ذخاير نفتي خليج فارس را عربستان داراست يعني چيزي حدود 265 ميليارد بشکه که از کل ذخاير نفتي قاره آمريکا و اروپا بيشتر است و تقريبا برابر با ذخاير ساير مناطق جهان است. بعد از عربستان ايران در رتبه دوم ذخاير نفتي قرار دارد و ميزان ذخاير نفتي اش 130 ميليارد بشکه است که از کل ذخاير اروپا و آفريقا بيشتر است. همچنين از نظر گازي هم ايران دومين توليد کننده گاز بعد از روسيه است.
سومين کشور عراق است با 113 ميليارد بشکه نفت. امارات با 100 ميليارد و کويت با 92 ميليارد بشکه نفت در رده هاي بعدي قرار دارند. سه کشور ديگر حوزه خليج فارس هم قابل مقايسه با کشورهاي بالا نيستند. ويژگي دوم خليج فارس که باعث اهميت روزافزون اين منطقه شده مربوط به هزينه هاي استخراج است.
بعضي از حوزه هاي نفتي در خليج فارس را ابر حوزه مي گويند که به درياچه اي از نفت منتهي مي شود. چاه هاي نفتي در خليج فارس وجود دارد که 200 برابر چاه هاي نفتي آمريکا نفت دارند. همچنين درباره هزينه استخراج نيز استخراج هر بشکه نفت از خليج فارس چيزي معادل 2 يا 3 دلار هزينه دارد که در مقايسه با آمريکا که استخراج هر بشکه نفت 10 دلار هزينه بردار است رقم بسيار پاييني است.
ويژگي سوم خليج فارس که به اين منطقه اهميت بخشيده است سهولت حمل و نقل در آن است. يعني به علت اينکه به دريا دسترسي دارد هزينه حمل و نقل و بارگيري کمتر و آسان است. مثلا کشورهاي واقع در حوزه درياي خزر نفت استخراجي شان را از طريق خط لوله انتقال داده و صادر مي کنند که اين خود سرآغاز مشکلات بسياري از لحاظ هزينه، امن بودن، سهولت انتقال و... است.
همچنين داراي ضمانت هاي امنيتي و اجرايي کمتري است. در حالي که خليج فارس فاقد اين مشکلات است. از لحاظ حمل و نقل کالاهاي تجاري نيز خليج فارس داراي اهميت بيشتر براي قدرت هاي بزرگ است. بدين صورت که بازار اسلحه و تجهيزات نظامي بعد از نفت در درجه دوم اهميت قرار دارند کشورهاي حوزه خليج فارس به خصوص کشورهاي عربي که همواره در تنش و درگيري قرار دارند بيشتر درآمد حاصل از صادرات نفت را صرف واردات اسلحه مي کنند که از اين لحاظ براي کشورهاي صادرکننده اسلحه که قدرت هاي بزرگ هستند بسيار بااهميت است. کشورهاي حوزه خليج فارس به خصوص اعراب به اين علت که درآمد حاصل از فروش نفت شان زياد است بزرگترين واردکنندگان اسلحه در دنيا هستند.
مواردي که در بالا شمرده شد مهمترين مشخصه هايي هستند که باعث شده اند خليج فارس موقعيت و جايگاه بين المللي يافته و اهميت زيادي پيدا کند. اما اهميت خليج فارس براي ايران چيست؟ ايران بزرگترين و مهمترين کشوري است که همواره نقش مهمي را در معاملات و مناسبات منطقه اي و فرا منطقه اي به خصوص در منطقه خليج فارس بر عهده داشته و اکنون نيز داراي جايگاه ويژه اي در منطقه خاورميانه به خصوص در حوزه خليج فارس است.
دارا بودن جمعيت بيشتر، منطقه جغرافيايي و سيع و پهناور، بيشترين خط ساحلي با خليج فارس، قدرت سياسي و اقتصادي برتر،همبستگي هاي تاريخي و فرهنگي اشتراکات ديني و ساير موارد سبب شده اند تا جمهوري اسلا مي ايران همواره در اين منطقه نقش اول را بر عهده داشته بلکه اين نقش آفريني و جايگاه بالا به صورت خود به خود به ايران واگذار گردد به طوري که بدون حضور ايران کليه مذاکرات و مبادلا ت سياسي و اقتصادي به نتيجه منتهي نشده و به بن بست مي رسند.
بنابراين خليج فارس چه در عرصه داخلي و منطقه اي و چه در عرصه بين المللي اهميت وافري براي ايران دارد و تصميمات استراتژيک سياست خارجي جمهوري اسلا مي ايران همواره با در نظر گرفتن اهميت اين منطقه اتخاذ و تدوين مي شود.
اهميت خليج فارس به دلا يل زير براي ايران مهم است: تمام نفت ايران ازخليج فارس و تنگه هرمز صادر مي شود. لذا مهمترين دليل اهميت خليج فارس براي اين صادرات نفت از اين منطقه است. به اين علت است که از دهه 70 به بعد مقامات ايراني اعلا م کردند که اين تنگه شاهرگ حياتي ايران است لذا سعي بر اين است که همواره باز باشد. دليل بعدي اهميت خليج فارس براي ايران تجارت 80 درصدي است که از اين نقطه صورت مي گيرد. دليل سوم اين که در دو- سه دهه اخير ايران سرمايه گذاري هاي زيادي در جزاير و بنادر خليج فارس انجام داده است که در مقايسه با قرن 19 که از مناطق محروم به شمار مي رفت سرمايه گذاري هاباعث توجه بيشتر بين المللي و داخلي شده که اهميت بيشتري پيدا کرده است. چهارمين دليل اهميت خليج فارس براي ايران وجود حوزه هاي نفتي و گازي ايران در اين منطقه است عمده ذخاير نفتي ايران در خوزستان است. بزرگترين حوزه هاي گازي ايران نيز عبارتند از: پارس جنوبي که در وسط آب هاي خليج فارس بين قطر و بوشهر، چنگان در بوشهر، جبرزين در قشم و سرخون که در بندر عباس قرار دارند. اهميت پنجم خليج فارس براي ايران وجود کارخانجات و صنايع بزرگ ايران از جمله صنايع فولا د، کشتي سازي، پالا يشگاه ها و نيروگاه هسته اي در خليج فارس است. اهميت بعدي خليج فارس براي ايران مربوط به بعد نظامي و امنيتي است. خليج فارس از جمله مناطقي است که نقش به سزايي در اتخاذ تصميمات و مقابله با تهديدات نظامي دارد. بنابراين خليج فارس در ابعاد گوناگون همواره اولويت اول را در اتخاذ تصميمات و اجراي سياست خارجي جمهوري اسلا مي ايران داشته و دارد و در سطح بين المللي نيز از جمله مناطقي است که به علت موقعيت ويژه جغرافيايي و دارا بودن منابع فراوان نفتي و دريايي و برجستگي هاي استراتژيکي و ژئوپوليتيکي همواره از اهميت خاصي برخوردار است و همچنان که ذکر شده به علت موقعيت ويژه خود چه در بعد سياسي- اقتصادي و چه در بعد جغرافيايي- نظامي يکي از کانون هاي بحران در دنيا نيز هست که البته با مديريت صحيح و کارآمدي فعال و ديپلماسي پويا و قوي مي توان تهديدها را در اين منطقه وبه خصوص منطقه خليج فارس به فرصت تبديل کرد.

خليج فارس منطقه اي استراتژيک

مطالب مشابه :

ژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای امنیتی – اقتصادی آن برای ایران

تحصيل در مقطع کارشناسي ارشد واحد امارات در نيمسال اول 93 - 92

تقویم آموزشی نیم سال دوم سال تحصیلی 92-1391

حقوق جزای عمومی 3

آئین دادرسی مدنی 2

حقوق اداری 1

گنبد های نمکی جنوب ایران

خليج فارس منطقه اي استراتژيک