تحلیل روایت داستان‌های کودکان

نگاشته‌ای تحقیقی: " تحلیل روایت داستان‌های کودکان " ...<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

اکثر قصه های کودکان از جهان بینی خاصی پیروی می کنند و می توان ساختار روایی خاصی در میان آن ها کشف کرد. به عبارت دیگر نوعی نگاه به دنیا و مسائل و درگیری های آن غالب بر اکثر قصه های کودکان است که می توان آن را مورد تحلیل و بررسی قرار داد. حال قصد داریم با تکیه بر مثال های خاصی که از مشهورترین قصه ها است به تحلیل این روایت بپردازیم.

با نگاهی به این قصه ها درمی یابیم که گفتمان غالب بر آن ها تقابلی همیشگی بین خیر و شر و البته پیروزی همیشگی خیر بر شر است. در حقیقت در این قصه ها عموما شخصیت خاکستری وجود ندارد و شخصیت ها یا سفیدند و یا سیاه. یک طرف که قهرمان داستان است نماد خوبی است و دارای تمام محاسن و طرف دیگر که همان ضد قهرمان است مظهر شر و بدی است و تمام معایب در او جمع است.

شخصت در این قصه ها شخصیت خاصی است. اول اینکه تمام قهرمان های این قصه ها مونث هستند. تمامی شخصیت های قصه هایی نظیر سفید برفی، هانسل و گرتل، کدو قل قله زن، بزبزقندی و دیگر قصه ها مونث اند. از طرف دیگر قهرمان در این قصه ها همیشه مظهر تمام خوبی هاست و ضد قهرمان مظهر تمام شرور است. در تمام این قصه ها قهرمان با تکیه بر خصوصیات خود می تواند به راحتی بر ضد قهرمان که از این توانایی ها محروم است غلبه کند.

مسئله ی دیگری نیز که در این قصه ها – و قصه ها و داستان ها به طور کلی – قابل توجه است خصوصیت انسانی بخشیدن به حیوانات است. در حقیقت حتی اگر شخصیت های اصلی داستان حیوانات نیز باشند، به آن ها شخصیت انسانی بخشیده شده است و دارای خصوصیات انسانی هستند. از میان ادبیات کهن فارسی می توان به کلیله و دمنه اشاره کرد که هرچند قهرمان های داستان – یعنی کلیله و دمنه – حیوان هستند، اما با خصوصیات انسانی نظیر صحبت کردن و احساسات انسانی شناخته می شوند. از میان قصه های کودکان نیز می توان به قصه بز بز قندی اشاره کرد. در این قصه هم شخصیت های مثبت و هم ضد قهرمان – گرگ – مانند انسان ها صحبت می کنند و درذ کل شخصیتی انسانی پیدا کرده اند.

حال ذکر مثال هایی از قصه های کودکانه و بررسی این مطالب در آن ها خالی از فایده نیست.

یکی از داستان های بسیار مشهور و پر طرفدار کودکانه قصه ی «کدو قل قله زن» است. قهرمان اصلی این داستان پیرزنی است که می خواهد از میان جنگل عبور کند و به دیدار فرزندش برود. در بین راه و در میان جنگل با حیواناتی درنده مواجه می شود که قصد خوردن او را دارند. او با زیرکی به آن ها می گوید که به او اجازه دهند تا چاق شود و سپس غذای آن ها باشد. پس از مراجعت به خانه و با زیرکی عروسش در کدویی پنهان می شود با امنیت از میان آن حیوانات درنده عبور می کند.

مشاهده می شود که خصوصیت اصلی قهرمان های این داستان ذکاوت و هوش بسیار است و در مقابل حیوانات وحشی که در حقیقت ضد قهرمان قصه هستند ساده لوح و کودن هستند. در حقیقت به راحتی در مقابل هوش و ذکاوت قهرمان داستان مغلوب می شوند و در نهایت نیز قهرمان داستان به راحتی به مقصود خود می رسد.

نمونه دیگری که می توان در این مورد ذکر کرد قصه «بزبز قندی» است. در این قصه – که البته از لحاظ شهرت چیزی کمتر از کدو قل قله زن ندارد – گرگ ضد قهرمان است و در ابتدا موفق می شود شنگول و منگول را فریب دهد و اما با ذکاوت حبه انگور و قدرت مادر موفق می شوند گرگ را شکست دهند و شنگول و منگول را نیز نجات دهند.

مشاهده می‌شود که ساختار کلی این داستان نیز همان است که در مورد قصه قبلی گفته شد. گرگ ضد قهرمان است و هرچند در ابتدا موفق می شود بچه ها را فریب دهد اما در آخر مغلوب مادر می شود و در نتیجه پیروزی با قهرمان قصه است. در حقیقت هر چند در ابتدا شر توانسته خیر را فریب دهد و بر او پیروز شود اما به هر حال خیر قوی تر است و هنگامی که شخصیت قدرتمند خیر وارد داستان می شود به راحتی می تواند بر شر پیروز شود.

می‌توان گفت که جهان بینی حاکم بر قصه های کودکان نوعی ساده کردن جهان بیرون به قهرمان و ضد قهرمان است و رواج نوعی دید سیاه و سفید به جهان خارجح است. از طرف دیگر پیروزی همیشگی با قهرمان و شخصیت مثبت داستان است. این قهرمان که نماد همه خوبی هاست به راحتی و با تکیه بر خصوصیات خود که تیزهوشی و ذکاوت از اساسی ترین آن ها است می توانند بر ضد قهرمان که نماد همه بدی ها و شرور است غلبه کنند.

به عبارت دیگر این قصه ها جهان را بسیار ساده و خوب و خوش می بینند که به راحتی هر کس بر حق باشد خصوصیات مثبت را نیز دارد و می تواند بر بدی ها و شرور غلبه کند. جهان این قصه ها بر خلاف جهان واقعی که همیشه پیروزی با حق و حقیقت نیست و همیشه خیر نمی تواند به راحتی بر شر غلبه کند، جهانی است که این امر یک قاعده است و ممکن نیست شر بر خیر پیروز شود.

نکته دیگری که می توان به آن توجه کرد اومانیسم حاکم بر این قصه ها است. در هیچ کدام از این داستان ها نمی توان عنصری غیر از انسان – و یا حیوانی که شخصیت انسانی به آن بخشیده ایم - پیدا کنیم. یعنی در این داستان ها اثری از خدا یا هیچ عنصر مابعد الطبیعی دیگری نیست و این انسان است که با خصوصیات و هوش و ذکاوت خود به حل مشکلات خود می پردازد.

جالب اینجاست که در هیچ کدام از این قصه ها خصوصیت فوق بشری به قهرمان ها نسبت داده نشده است. به عبارت دیگر تمام محاسنی که باعث می شود قهرمان در قصه بتواند بر ضد قهرمان غلبه کند خصوصیاتی است عادی که دیگر انسان ها نیز می توانند دارای آن باشند. برای مثال هوش و ذکاوت که در بسیاری از این قصه ها عامل برتری قهرمان بر ضد قهرمان است عاملی است بشری. قدرتی نیز برخی از شخصیت ها از آن برخوردارند نیز قدرتی فوق بشری نیست. این در حالی است که مثلا در افسانه ها ما با شخصیت هایی روبروییم که عاملی فوق بشری دارند. رستم و وصف آن در شاهنامه موید این مطلب است. رستم پهلوانی است که توان غلبه بر هر حریفی را دارد و عمری بسیار طولانی تر از یک انسان عادی دارد. حتی این خصوصیت فوق بشری او به اسبش رخش نیز منتقل شده و این اسب خصوصیاتی متمایز و برتر از اسب های عادی دارد. این مسئله را می توان در سایر قهرمان های اسط.ره ها نیز مشاهده کرد. کیومرث، آرش و قهرمان های اسطوره های غیر ایرانی نیز چنین اند.

در کل می توان گفت همان ساده نگری کودک به جهان بر جهان این قصه ها غالب است و دید نسبت به جهان دیدی کودکانه است. یعنی از نگاه های مابعد الطبیعی دنیای بزرگسالان در این قصه ها خبری نیست و امیدواری و شادی کودکانه در آن ها موج می زند.

منبع : http://qualitativemethods.blogfa.com

تحلیل روایت داستان‌های کودکان

مطالب مشابه :

خاله شادونه

گیرهای حاج آقا به برنامه عمو پورنگ

تک ماکارون و کودکان

ویژگی های کلی کودکان کم توان ذهنی

زنگ انشاء

تحلیل روایت داستان‌های کودکان

نامه دختر شاتوت به حجت الاسلام راستگو !