نقد ادبیات 2


تاریخ درج مطلب :  17/11/91
spacer10.gif
 از روزگاران پیشین تا زمانه ی ما، چالش های بسیار درباره ی ماهیت ادبیات و کارکرد آن وجود داشته است که از دل این چالش ها ،معیارهای خلق آثار ادبی پدید آمده اند.افلاطون(428- 348 ق.م) از جمله ی اولین کسانی است که با نظرات اخلاقی خود پیرامـــــون ادبیات، تأثیر انکارناپذیری بر تاریخ ادبیات و هنر داشته است.او در رساله های «فدروس» و «جمهـــــور» درباره ی کارکرد روانی اثر ادبی نوشته است:«وقتی شاعران دربارة مرگ و دنیای برزخ سخنان وحشت انــگیز و هولناک می گویند نتیجة قول آنها ، این خواهد بود که جوانان بهر صورت زندگی را بر مرگ ترجیح دهند و در جنگ ،ننگِ فرار یا اسارت را بر مقاومت و کشته شدن اختیار نمایند.»(زرین کوب،284:1382)او معتقد بود ،حتی اگر اشعار ایلیاد و اودیسه،شاهکارهای هومر، بر جوانان تأثیر منفی بگذارد و به جای روحیـــه ی بزرگواری و آزادگی بدان ها ترس و فرومایگی بیاموزد باید از مواد درسی حذف شود. پس از او شاگرد نامبردارش،ارسطو، با ذهن منطقی خود تصمیم به وضع قوانین خلق و ابداع شعر و ادب گرفت. او در رساله ی مشهور و ناتمام«فن شعر» درباره ی ماهیت و اصول شعر و به ویژه تراژدی و حماسه، مطالب دقیق و جالبی دارد و می گوید«هدف و غایت شعر ،محدود و منحصر به فایدة اخلاقی آن نیست بلکه غایت آن خوشـایندی است و وظیفة تراژدی آن است که عواطف انسان را تهذیب وتزکیه کند.»(زرین کوب،1382 :291) از سخنان او چنان برمی آید که ارزش و کارکرد یک متن ادبی را در تزکیه ی اخلاق و عواطف خواننده می داند بدان گونه که با مطالعه ی یک متن والای ادبی ، نظم فکری و زیبایی های هنری اثر بر شخصیت خواننــــــــده تأثیر بگذارد.قدرت فکر و وسعت دایره ی تحقیقات ارسطو مجال نوآوری را بر محققان پس از او تنگ کــــرد تا جایی که هنوز هم نظرات ارسطو از اهمیت خاصی برخوردارند. توجه به عنصر معنا در ادبیات کلاسیک فارسی،نشان از تأثیر اندیشه هایی دارد که متأثر از اندیشه های افلاطون و ارسطو بوده اند و از تأثیر آموزه های دینی نیز برکنار نبوده اند.چنان که نیم نگاهی به شاهکارهای ادبیات فارسی از اهمیت معنی در برابر لفظ حکایت دارد. آثاری از قبیل:شاهنامه ی فردوسی، تاریخ بیهقی، بوستان و گلستان سعدی، مثنوی معنوی برای ترویج مفاهیم ارزشمند اخلاقی،عرفانی و دینی پدید آمده اند . منتقدین و صاحب نظران ادبیات کلاسیک نیز به اهمیت درج مفاهیم حکمی در آثار ادبی تأکید داشته اند چنان که شمس قیس رازی در کتاب گران قدر«المعجم فی معاییر اشعار العجم»راجع به معیارهای شعر نیکو نوشته است شاعر باید«بر طرفی از حِکَم و امثال و شطری از تواریخ و احوال ملوک متقدم و حکماء سالف واقف شود و معانی لطیف از ضعیف فرق کند و بر حُسن مطلع و لطف مقطع هر شعر مطّلع شود تا هر معنی را در کسوت عبارتی لایق برمنصّة نظم نشاند.»(شمس قیس رازی،384:1373) نکته ی استثنایی درین مورد آن است که غلبه ی معنا بر صورت در آثار کلاسیک تا جایی است که چیرگی عواطف شاعرانه درمیان نباشد. و به این ترتیب باید غزلیات سنایی،عطار و مولانا را از دایره ی این بحث خارج نمود. (پورنامداریان، 32:1381 ) خلاصه ی کلام آن که به خاطر اهمیت عنصر معنا در آثار کلاسیک خواننده می تواند با ابزار معانی، بیان، دستور و آشنایی با اطلاعات گوناگون تاریخی، دینی، علمی و... متن را درک کند. زیرا هدف از خلق شاهکار های ادبیات کلاسیک القای معنا و مفهوم خاص به مخاطب است. روند تکیه بر معنا در ادبیات فارسی تا زمان پیدایش شعر نو ادامه یافت . نیما یوشیج با خلق اشعار نمادین خود ،گستره ی اشعارش را از محدوده ی زمان خارج ساخت چنان که اشعار او و پیروانش را نمی توان در قالب معنا و زمان خاصی محدود ساخت. نیما در نوآوری های خویش متأثر از ادبیات فرانسه بود. برای درک بهتر اندیشه ی نیما و هوادارانش، نیم نگاهی به تحولات ادبی فرانسه ضروری می نماید. پس از آن که سال ها آثاری در حوزه ی ادبیات کلاسیسم،رمانتیسم،رئالیسم وناتورالیسم در اروپا پدید آمد؛ در سال 1829 ویکتور هوگو با یکی از آثارش که «شرقیات» نام داشت پایه گذار مکتب «هنر برای هنر» گردید.او در مقدمه ی کتابش آورد:«اگر با نظر بلند بنگریم در شعر موضوع خوب و بد وجود ندارد، شاعران خوب و بد هستند. »(سیدحسینی،بی تا:282) تئوفیل گوتیه از مهم ترین پیروان هوگو به تشکیل گروهی اهتمام ورزید که می گفتند:«هنر وقتی به کمال زیبائی می تواند رسید که از افکار اخلاقی و فلسفی و از تحولات پی در پی آن ها و از تمایلات پیچیده و آشفته بدور باشد.»(همان:283) پس از مدتی سمبولیست ها از دل هواداران هنر برای هنر سر برآوردند .«استفان مالارمه که عمر خود را صرف پیدا کردن صورت تازه ای در شعر کرد ادعا می کرد که می خواهد شعر را از قید همه چیزهائی که شاعرانه نیستند آزاد کند.او به حس و فکر و حالت روحی انسان و به تصویر طبیعت پابند نبود و به شکل شعری معمول نیز توجهی نمی کرد. در نظر او فقط کلمه ارزش داشت.»(همان:307) در عرصه ی نقد ادبی نیز فرمالیست ها آغازگر مباحث جدید در عرصه ی نقد ادبی شدند آن ها بر «ادبیّت متن» تأکید داشتند و در اثبات ارزش ادبی یک متن اجزای سازنده ی متن را با استفاده از شکل آن بررسی می نمودند. از سوی دیگر تحولات فرهنگی و اجتماعی ملت های جهان در ایجاد تفکرات دیگر بی تأثیر نبوده است چنان که معیارهای ارزش آثار ادبی دگرگون شد و اندیشه ی شاعران و نویسندگان برای خلق اشعار و داستان ها و رمان ها هم تغییر یافت. تحت تأثیر همین اندیشه ها نیما یوشیج شعر نو را به وجود آورد و جمال زاده متأثر از شیوه های نوین آن روزگار داستان نویسی غربی، داستان کوتاه فارسی نوشت،که معیارهای زیبایی شناختی آنان با قصه ها و آثار نثر کلاسیک متفاوت است.به عنوان نمونه نمی توان ارزش های ادبی تاریخ بیهقی و داستان های آل احمد را به یک شیوه بررسی نمود.و نتیجه ی یک نگاه کلی به آثار ادبی فارسی ،آن است که ما با گنجینه ای از آثار ادبی روبرو هستیم که در طول چندین قرن با معیارها و اندیشه های متفاوتی خلق شده اند چنان که انتخاب گزیده ای از آن ها برای تدریس در کلاس های مقطع متوسطه ،کاری دشوار و نیازمند آگاهی از رویکردهای فراوان ادبی در طول تاریخ می باشد. مؤلفان محترم کتاب های ادبیات فارسی مقطع متوسطه از حدود پانزده سال پیش ،با آگاهی از نکات یاد شده و نیازهای روانی و فکری دانش آموزان به تدوین کتاب هایی دست یازیده اند که نوآوری های فراوانی در آن ها دیده می شود و کوششی شایسته برای انتخاب متون گوناگون بوده است و جای آن دارد که بدیشان دست مریزاد گفت.نگارندگان این مقاله پس از چهارده سال تدریس این کتاب ها ، نتایج عینی کار خود و عکس العمل دانش آموزان را در کلاس های درس از زاویه ی دید خود مشاهده کردند و در این مقاله برآن بوده اند تا مشاهدات و تأملات خود را بیان نمایند. باشد که در تدوین کتاب های جدید ، این نظرات به کار آید. به منظور رعایت جانب اختصار در این مقاله فقط متون برگزیده ی کتاب ادبیات فارسی دوم متوسطه ارزیابی گردیده؛ که دلیل این انتخاب آن است که این کتاب به نظر نگارندگان ، معایب بیشتری نسبت به کتاب های دیگر ادبیات دارد . و فقط به بررسی متون کتاب با دو ملاک «معنی و مفهوم متون» و «ارزش های فنی و هنری »پرداخته شده ؛ که به منظور عینی کردن نتایج ،نمره ای نیز درج گردیده است. الف:معنی و مفهوم متون(5امتیاز) ا:تاریک:مفاهیمی مانند یأس،فقر،خفقان اجتماعی(0) 2:روشن:مفاهیمی از قبیل:خدادوستی و عرفان،عشق،انسان دوستی،دفاع از وطن ،اندیشه های امروزی(5) 3:متونی که مفاهیم تاریک و روشن را باهم دارند.(5/2) ب:ارزش های فنی و هنری(5امتیاز) 1:قالب مناسب با توجه به موضوع(1) 2:آرایه های ادبی:تشبیه،استعاره،کنایه،سجع،جناس و...(2) 3:واژگان ادبی که در خلق اثر ،نقش مهمی داشته اند(2) پس از جمع بندی اطلاعات با توجه به معیارهای ارائه شده می توان نتیجه گرفت :متونی که نمره ی زیر پنج داند ضعیف هستند ، بین پنج تا هشت، خوب هستند و بین هشت تا ده،ممتاز به شمار می آیند. شماره متن نام متن روشن تاریک خاکستری قالب مناسب آرایه ها واژگان امتیاز 1 الهی (مناجات) 5 توحید - - 1 2 2 10 2 همای رحمت 5 امامت - - 1 2 2 10 3 رستم واشکبوس 5شجاعت - - 1 2 2 10 4 حمله حیدری 5شجاعت - - 1 2 1 9 5 بچه های آسمان فداکاری فقر 5/2 1 - 1 5/4 6 کباب غاز 5 بیان طنز عیوب اجتماعی - - 1 2 2 10 7 گیله مرد قیام آشوب 5/2 1 2 2 5/7 8 سووشون 5 قیام - - 1 2 2 10 9 کلبه عمو تم اعتقادات دیتی ظلم،خشونت 5/2 1 2 2 5/7 10 تورامی خوانم مقاومت ستم 5/2 1 1 1 5/5 11 دربیابان های تبعید وطن دوستی خشونت 5/2 1 2 2 5/7 12 13 ازیک انسان دخترک بینوا 5 پایداری - فقر، ظلم - - - - 1 1 2 2 2 2 10 5 14 هدیه ی سال نو 5 عشق به خانواده - - 1 2 2 10 15 مائده های زمینی عظمت خدا ناتوانی در شناخت خدا 5/2 1 1 2 5/6 16 درآرزوی توباشم 5 عرفان - - 1 2 2 10 17 دل می رود ز دستم 5 عرفان و نوع دوستی - - 1 2 2 10 18 باغ عشق 5 عرفان - - 1 2 2 10 19 پیدای پنهان 5 عرفان - - 1 2 2 10 20 تربیت انسانی وسنت ملی ما 5تعلیمی - - 1 2 2 10 21 جلوه های هنر اصفهان 5توصیف هنر اسلامی - - 1 2 2 10 شماره متن نام متن روشن تاریک خاکستری قالب مناسب آرایه ها واژگان امتیاز 22 خسرو پندآموزی اعتیاد،دوستان ناباب 5/2 1 2 2 5/7 23 مایع حرف شویی پندآموزی پرحرفی درسخنرانی 5/2 1 2 2 5/7 25 داروک - فضای یأس - 1 2 2 5 26 باغ من - فضای یأس - 1 2 2 5 27 انتظار 5 موعود - 1 2 2 5 28 سفربه خیر - فضای یأس - 1 5/1 5/1 3 29 درسایه سار.... 5ولایت 1 5/1 5/1 4 30 حدیث جوانی 5نشاط - - 1 2 2 10 31 درکوچه سار.. - یأس - 1 2 2 5 32 مدرسه امام.... 5تعلیمی - - 1 2 1 10 33 خاطرات اعتمادالسلطنه عبرت تملق وچاپلوسی 5/2 1 2 1 5/7 34 آن روزها تعلیمی حس ترحم 5/2 1 1 2 5/7 35 شخصی به هزار غم... پند واندرز ناامیدی 5/2 1 2 2 5/7 36 طرحی از یک زندگی 5 سخت کوشی - - 1 2 2 10 37 کعبه ی مخفی خداشناسی خودخواهی 5/2 1 2 2 5/7 38 مسافر 5شهادت - - 1 2 2 10 39 ریشه های پیوند 5عشق به زبان فارسی - - 1 2 2 10 نتیجه گیری: از میان سی و نه متن کتاب، نوزده متن ،ممتاز هستند.ده متن خوب ویازده متن ضعیف هستند و از نظر نگارندگان این مقاله برای درج در کتاب درسی سال دوم مناسب نیستند . نکته ی مهم آن است که درس «هدیه ی سال نو» که از کتاب حذف شده است از ارزشمند ترین مفاهیم اجتماعی برخوردار است نه تنها نباید از کتاب حذف گردد بلکه متونی این چنین که از نظر مفاهیم انسانی و غنای ادبی در سطح بالایی هستند باید در کتاب های درسی بیشتر درج گردند. منابع: 1-ادبیات فارسی2(1388)،گروه مؤلفان 2-پورنامداریان، تقی(1381)، سفر در مه،ویراست جدید،تهران:انتشارات نگاه 3-زرین کوب،عبدالحسین(1382)،نقد ادبی،چاپ هفتم،تهران:انتشارات امیر کبیر 4- سید حسنی،رضا(بی تا) ،مکتبهای ادبی،تهران:کتاب زمان 5-شایگانفر،حمیدرضا(1380)،نقد ادبی،تهران: انتشارات دستان 6-شمس الدین محمد بن قیس الرّازی(1373) ،المعجم فی معاییر اشعار العجم،به کوشش دکتر سیروس شمیسا،تهران: انتشارات فردوس


مطالب مشابه :


روش های پیشنهادی برای تدریس دروس زبان وادبیات فارسی

روش های پیشنهادی برای تدریس دروس را برای چالش در و ادبیات فارسی باید



چالش های دستوری زبان فارسی 2 دبیرستان

چالش های نگاهی به ادبیات و زبان فارسی خوب است قبل از درس چهارم، تدریس انواع



روش های تدریس

ادبیات فارسی - روش های روش های تدریس. باشد تا فراگیران را به چالش بطلبد ولی نه



گزارش عملکرد کارگاه آموزشی برگزارشده زبان و ادبیات فارسی سال 92

روش تدریس ادبیات درس ادبیات به چالش آرایه های ادبی و ادبیات فارسی اول



مشکلات کنونی زبان فارسی

ب ) اتتخاب معادل های فارسی برای آن تارنمای زبان و ادبیات فارسی (آریا ادیب)



نقد ادبیات 2

گروه ادبیـــــات فارسی ی ما، چالش های بسیار آن ها برای تدریس در کلاس های مقطع



مقاله ترجمه حقوقی عربی به فارسی و غیره : چالش ها و نظریه های معاصر

چالش ها و نظریه های بر ادبیات فارسی. 8 سال در دانشگاه ژنو کرسی تدریس این رشته را



مقاله ی آقای محمد زارعی

گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی روش های نوین و ابتکاری در تدریس زبان و ادبیات



فراخوان مقاله/همایش

- شیوه ­ها و روش‌های تدریس نوین و فناوری‌های جدید در نوین و چالش‌های و ادبیات فارسی



برنامه ی عملیاتی گروه ادبیات فارسی متوسطه ی اول در سال تحصیلی 93-92

برنامه ی عملیاتی گروه ادبیات فارسی های فعّال تدریس با و چالش های موجود



برچسب :