استقلال سیاست‌های پولی به سبک ایرانی

علی پاکزاد: استقلال بانک مرکزی به عنوان یکی از شاخص های ثبات سیاستهای پولی مورد قبول کارشناسان اقتصادی است و بحث رابطه معکوس بین میزان استقلال بانک مرکزی و ثبات سیاستهای پولی با میزان تورم از جمله مباحث اثبات شده اقتصاد است و در بسیاری از کشورهای جهان فارغ از مرز بندی های سیاسی تلاش شده است این استقلال با کاهش وابستگی بانک های مرکزی به دولت ها حفظ شود.

ارزیابی استقلال بانکهای مرکزی با شاخص کوکرمن انجام می گیرد که شاخصی پذیرفته شده و بر اساس پنج محور اصلی تعیین می شود که شامل: رئیس کل بانک مرکزی( مدت ریاست،نحوه تعیین،شرایط برکناری)،فرمول بندی سیاستهای بانک(مرجع تصمیمات پولی،دستورات دولتی،نقش بانک مرکزی در تعیین بودجه دولت)،اهداف بانک مرکزی و درنهایت محدودیت اعطای وام؛ است.

بررسی وضعیت این شاخص توسط مرکز پژوهشهای مجلس نشام می دهد که میزان استقلال بانک مرکزی در ایران طی دهه های 70 و 80 شمسی از رقم 1 به حدود 31/0 است که این در حالی است که بررسی این شاخص در بین بیش از یکصد کشور جهاد طی دهه هفتاد شمسی نشان می دهد که متوسط میزان استقلال بانکهای مرکزی در این کشورها معادل 47/0 است یعنی رقمی به مراتب بیش از کشور ایران.

اما محاسبات جدید تر در خصوص کشورهای نفتی که از سوی پویا جبل عاملی، کارشناس مستقل انجام شده نشان می دهد که شاخص کوکیرمن برای ایران ۰٫۲۵ و برای عربستان ۰٫۱۸ است. این در حالی است که برای کشوری مانند ونزوئلا بدلیل تغییرات انجام شده در دهه ۱۹۹۰ این شاخص ۰٫۸ است و حتی برای کویت و امارات متحده به ترتیب، ۰٫۴۶ و ۰٫۵۵ است. بنابراین آنچنان که مشخص است، ایران حتی از کشورهایی که ساختار اقتصادی آنها کم و بیش مانند اوست نیز در زمینه اصلاحات قانونی برای بانک مرکزی عقب تر است.

بررسی شاخص استقلال بانک های مرکزی در کشورهای مختلف جهان نشان می دهد بیشتزین میزان استقلال بانک های مرکزی مربوط به منطقه یورو است که البته با توجه به سیاستهای بحرانی پند سال اخیر می توان پیش بینی کرد میزان استقلال بانکهای مرکزی در کشورهای اروپایی کاهش پیدا کرده باشد که این موضوع با توجه به اتخاذ سیاستهای حمایتی از سوی دولتها در اقتصاد این کشورها و تغییرات دستوری نرخ های بهره ناشی می شود.

اما در ایران طی سالهای گذشته در عمل بانک مرکزی به عملکردی مانندخ زانه دولت داشته است و در اتخاذ سیاستهای پولی بیش از آنکه تابع شرایط حاکم بر بودجه دولت بوده است تا پرداختن به اهداف اصلی بانک مرکزی که از انجمله می توان به حفظ ارزش پول ملی اشاره کرد.

همین مسئله نیز باعث شده است در روند حاکم بر سیاستهای پولی کشور بیش از انکه شاهد تلاش بانک مرکزی برای ایجاد تعادل در رشد نقدینگی و میزان رشد اقتصادی باشیم شاهد تلاش بانک مرکزی برای تامین کسر بودجه دولت بوده ایم.

در این زمینه عبارتی مشهور به نقل از مرحوم نوربخش تنها رئیس کلی که دوره ریاستش بر بانک مرکزی به حدود 15 سال می رسد نقل می شود که در جواب خبرنگاران معترض به نحوه تعیین نرخ ارز و تلاش بانک مرکزی برای جبران کسر بودجه دولت از محل افزایش نرخ ارز صندلی خود را به خبرنگار تعارف کرده می گوید شما که می توانید، بیایید و جور دیگری کشور را اداره کنید.

این نوع نگرش که به هر شکل دولت ها به رغم تمام بی نظمی مالی باید از طریق استقراض ار بانک مرکزی تامین شوند روشی است که طی سالهای گذشته در اقتصاد ایران باعث عدم استقلال بانک مرکزی و بی ثباتی در سیاستهای پولی شده است و البته در این جریان دولتها نیز تلاش کرده اند در جهت تضمین همراه بانک مرکزی در انتخاب رئیس کل ملاحظات سیاسی را بیش از اقتصادی لحاظ کنند.

برای خروج از چنین شرایطی مرکز پژوهشهای مجلس توصیه می کند که روش انتخاب رئیس کل بانک مرکزی تغییر کند یعنی همان پیشنهادی که برای اجرایی شده آن مجلس انتخاب رئیس کل بانک مرکزی را از حیطه اختیارات رئیس جمهور خارج کرده است. نکته جالب انکه بدنه کارشناسی سیستم بانکی نیز در این زمینه پیشنهاداتی مطرح می کنند که از آنجمله می توان به گزارش موسسه عالی بانکداری اشاره کرد که در آن تاکید می شود برا افزایش میزان استقلال بانک مرکزی از دولت باید رئیس کل بانک مرزکی توسط هیاتی متشکل از روسای قوه مجریه و مقننه و هیات عامل بانک مرکزی انتخاب شودو در ادامه پیشنهادات اضافه می شود که باید مقام پولی قادر به تعیین و اجرای سیاستهای پولی باشد یعنی سیاستهای پولی و مالی کشور تفکیک شود.

مرکز پژوهشهای مجلس نیز در گزارشی که به بررسی راههای قانونی افزایش استقلال بانک مرکزی پرداخته است تاکید می کند در اساسنامه بانک مرکزی اهداف متعددی برای بانک مرکزی برشمرده شده است که این تعدد اهداف میزان پاسخگویی بانک مرکزی را در کاهش می دهد و برای انکه بانک مرکزی در مقابل شاخصی مانند تورم پاسخگو شود باید یک هدف معین برای بانک مرکزی تعیین شود که در این زمینه پیشنهاد شده است هدف بانک مرکزی حفط ارزش پولی ملی و تنظیم موازنهپرداخت ها باشد که این پیشنهاد نیز به نوعی تاکید بر تفکیک بین سیاستهای پولی و مالی دارد.

به هر شکل آنچه در تجربه دیگر کشورهای جهان نشان داده است زمانی که بانک های مرکزی می تواند به صورتی مستقل از دولت به تنظیم سیاستهای پوولی مبادرت ورزند در عمل میزان تورم بسیار مهار شده تر خواهد بود نگاهی به متوسط شاخص تورم در میان کشورهای جهان نشان می دهد که دقیقا بعد از شکل گیری فرایند های مربوط به ایجاد استقلال بانک مرکزی در کوشرهای در حال توسعه شاهد ایجاد روندی با ثبات در نوسانات نرخ تورم هستیم یعنی روندی که در اقتصاد ایران متاسفانه به دلیل عدم رعایت حدود بین سیاستهای پولی ومالی شاهد آن نیستیم.

البته به نظر می رسد محمود بهمنی به عنوان رئیس کل بانک مرکزی به رغم گزارشاتی که توسط کارشناسان سیستم بانکی تهیه می شود معتقد به پایین بودن شاخص استقلال بانک مرکزی نیست وی در واکنش به اقدام مجلس در زمینه تغییر روش تعیین اعضای مجمع عمومی بانک مرکزی در صحن مجلس عنوان کرد: اگر روزی احساس کنم که استقلال بانک مرکزی خدشه‌دار شده است، همان روز استعفا خواهم داد. وی با تاکید بر اینکه که بانک مرکزی هیچ‌گاه استقلال خود را از دست نداده و نخواهد داد افزود:‌ هر فردی از ذخایر بانک مرکزی سهم دارد و ما باید این سهم را حفظ کنیم. بانک مرکزی مسئول این است که خدشه‌ای به اصل مذکور وارد نشود؛ بانک مرکزی استقلال داشته، دارد و خواهد داشت.

استقلال سیاست‌های پولی به سبک ایرانی

مطالب مشابه :

شاخص بانک مرکزی

استقلال سیاست‌های پولی به سبک ایرانی

بانك مركزي تازه‌ترين آمار شاخص قيمت‌ها را منتشر كرد

عوامل رشد مطالبات معوق بانکی

كاهش تورم با استقلال بانك مركزي

شاخص بهای کالا ها و خدمات مصرفی؛ بانک مرکزی

شاخص های ارزیابی عملکرد بانک توسعه صادرات ایران

بانکداری + تورم + نقدینگی