نقش خانواده در بهداشت روانی فرزندان

مقدمه :

روان شناسی علم مطالعه رفتار آدمی است . بیشتر توجه روان شناسان ، امروزه صرف یافتن راههای مناسب برای حل مشکلات روانی است که انسانها دربرخورد با مسائل روزمره وعملی با آن روبه رو هستند . کمتر کسی دربرابر بیماریهای روانی مصونیت دارد .البته دانستن این که هر کسی ممکن است گرفتار ناراحتی روانی شود ، خودبه خود کافی نیست ، زیرا بهداشت روانی تنها به تشریح علل اختلالات روانی منحصر نیست ، بلکه هدف اصلی آن پیشگیری از وقوع ناراحتی هااست (فراهانی ،محمدنقی و همکاران ، 1383). وجود افرادسالم ، از شرایط مهم واساسی برای رشد یک جامعه است جامعه ای که به سلامت جسم وروان اعضای خود توجه می کند ، ضمن عدم صرف هزینه های سرسام آور درمانی ، انسانهایی سالم نیز پرورش می دهد که این خود ضامن رشد فردی واجتماعی آن جامعه است خانواده نخستین مدرسه اصلی تربیت ومحیط رشد است هیچ بنیادی وجود ندارد که به اندازه خانواده درتربیت وسرنوشت کودک موثرباشد (امینی ،شهریار،1383) .

محیط خانواده در تشکیل شخصیت انسان بسیار مؤثر است سنت ها ، الگوها وقوانین آن در کودک اثر دارد (محتشمی ، جمیله و همکاران ،1382).

خانواده عامل انتقال فرهنگ ،تمدن ، آداب وسنت های ما است واهمیت آن همیشگی وموجب دوام وبقای جامعه وفرهنگ است .خانواده کوچکترین واحد است ،ولی بسیار اهمیت دارد زیرا اساس وپایه های جامعه های انسانی راتشکیل می دهد . محیط وشرایط خانوادگی می تواندعاملی تشویق کننده یا باز دارنده در مراحل رشد باشد . خانه ای که افراد و اعضای آن با هم کار و تفریح می کنند وبا اتفاق نظر تصمیمات مهم می گیرند ،نوجوانانی با اعتمادبه نفس پرورش می دهند . وظیفه ی خانواده مراقبت از فرزندان وتربیت آنها برقراری ارتباطات سالم اعضا با هم و کمک به استقلال کودکان است (پورمقدس،علی ،1367) .

چگونگی پرورش نسل جدید ،یکی از مهم ترین مسائلی است که پیشرفت یک کشور بدان وابسته است .

بادرنظر داشتن این واقعیت که چرخهای یک ملت به همت نیروی جوانی که روزی کودک بوده اند به جریان می افتد، باید پذیرفت که اگرملتی خواهان اعتلاباشد ، عمده ترین سرمایه گذاری های خود را برکودکان متمرکز می سازد . دربین نهادهایی که به ترتبیت کودکان اختصاص یافته اند، خانواده ،بنیادی ترین ومهم ترین نقش را ایفا می کند .

بنابراین بسیاری از روان شناسان برآنندتا با دست یابی به عوامل مؤثر برخانواده ، بهداشت روانی خانواده وکودکانی را که در آن پرورش می یابند، تأمین کنند (روان شناسان ایران : مجله روان شناسی خانواده ، شماره 1386،11) .

بهداشت روانی بخش جدایی ناپذیر از بهداشت عمومی است که فرد را از عناصر ، شناختی ، عاطفی وهم چنین از توانایی های خود درایجادرابطه با دیگران آگاه می گرداند.خانواده ها با ایجاد تعادل روانی برای فرزندان خود بهتر می توانند

براسترس های زندگی فائق آیند و کارهای روزانه راپربار تر وسودمندتر گردانند وفرزندان آنهاهم فردمفیدی برای جامعه می شوند . از آن جا که بهداشت روان پایه واساس رشد انسان است،این حقیقت راباید پذیرفت که مسائل بهداشت روان همراه زندگی خانوادگی است،بنابراین امکان پدید آمدن آنهاهمیشه وجود دارد ولازم است تادرباره آنها بحث و گفتگو شود .اگر چه به نظر می رسد که درنظام اجتماعی ما مسائل مهم وضروری وجود دارد اما من معتقدم که توجه به بهداشت روان خانواده وفرزندان آنها از مهم ترین مسائل ودر رأس مسائل تربیتی است . با این وجود بدون بررسی لازم نمی توان به صراحت اعلام کرد که رسیدگی به مسائل روانی درمیان خانواده ها از چه اولویتی برخوردار است.امیداست که این بحث بتواند برای بهداشت روان فرزندان خانواده مفید باشد .

طرح مساله :

سلامتی یک امر اساسی ومهم در زندگی انسان است . براساس آمارهای موجود نیمی از مرگ ومیرها در نتیجه رفتارها وروش های غلط زندگی است .

درسالهای اخیر ، در کشور ایران نیز همانندسایر کشورهای جهان توجه ویژه ای هم از سوی مقامات دولتی ، وهم از جانب مردم به امر بهداشت روانی نشان داده شده است . با وجود این ، می توان گفت که مردم ما هنوز درک وفهم صحیحی از ماهیت وعلل اختلالات روانی ندارندومتاسفانه آمارهای دقیق ومنظمی مربوط به این موضوع نیز دردسترس نیست . براساس آمارهای منتشره از سوی کشورهای مختلف ،معلوم شده است که تعداد بیماران روانی به

طور مداوم روبه ازدیاد است .بعضی از تحقیقات ابتدایی درایران نیز رشد روز افزون بیماری های روانی را تأیید می کند(امینی ، شهریار ، 1383) .

* تعریف بهداشت روانی ، وسطوح پیشگیری آن :

- بهداشت روانی عبارت است از مجموعه عواملی که در پیشگیری از ایجادویا پیشرفت روند وخامت اختلالات شناختی ،احساسی ورفتاری درانسان نقش مؤثر دارند .

- بهداشت روانی در سه سطح مورد بررسی قرار می گیرد : پیشگیری اولیه ، پیشگیری ثانویه ، پیشگیری ثالثیه .

پیشگیری اولیه اشاره دارد به کاربرد روش ها وابزاری که در جلوگیری از ظهور بیماری موثرهستندورفتارهای مثبت را تقویت می کنند .

پیشگیری ثانویه عبارت است : از مداخله زود هنگام در شناخت ودرمان سریع نشانگان یک بیماری یا اختلال بااین هدف که از شیوع و گسترش آن توسط کوتاه مدت کردن آن کاسته شود .

پیشگیری ثالثیه : عبارت است از کاستن از گسترش عوارض جنبی که در حاشیه یک بیماری یا اختلال اصلی وجود دارد .(شاملو، سعید، 1385) .

امروزه خانواده به عنوان یکی از مولفه های تأثیر گذار بر بهداشت روان در روان شناسی مورد توجه وبررسی قرار می گیرد .

بهداشت روانی ، پیشگیری ازبروز بیماری های روانی و سالم سازی محیط اجتماعی است تاافراد جامعه بتوانند بابرخورداری از تعادل روانی با عوامل محیط خود رابطه ای منطقی وسازشی برقرار کنند . روان پزشکان فردی را از نظر روانی سالم می دانند که میان رفتار وکنترل او درمواجه شدن با مشکلات اجتماعی تعادل وجود داشته باشد .با توجه به این که خانواده کوچکترین تشکل جامعه محسوب می شود بایدبه بهداشت روانی فرزندان آن بیشتر پرداخته شود تاافراد درروابط اجتماعی ورویارویی بامشکلات موفق باشند (امینی ،شهریار ، 1383).

از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است که زندگی اش در محیط اجتماعی ودرقالب روابط آن شکل می گیرد ، پایه های شخصیتی فرد درخانواده بنیان گذاری می شود. والدین درنوع روابط افراد خانواده تأثیر بسزایی دارند.

بنابراین نابه هنجاری های موجود درخانواده برفرزندان اثر می گذارند وبرای جلوگیری از این امر باید به بهداشت روانی خانواده به طور جدی پرداخته شود . هر جامعه تعریف مشخصی از رفتارها وروابط اجتماعی دارد وارزش های جامعه به فرهنگ آن بر می گردد. درجامعه ما رفتاری مطلوب است که منطبق برارزش های دینی واسلامی باشد بنابراین از خانواده ها انتظار می رود این رفتارها را میان فرزندان خود رواج دهند . یکی از مشکلاتی که در جامعه برای فرزندان بوجود می آید تطابق نداشتن رفتارهای خانواده با جامعه ، مدرسه و وسایل ارتباط جمعی و... است این رفتارها موجب چند گانگی فرد درمحیط اجتماعی می شود ودرنتیجه روحیاتی در فرد بوجود می آید که از آن به عنوان نفاق ،درویی و نداشتن تعادل رفتاری وشخصیتی یاد می شود واین فرد عضو مفیدی برای جامعه نخواهدبود . محیط خانواده باید متعادل وبه گونه ای باشد که به فرزندان فرصت خودباوری واظهار نظر دهد، درغیر اینصورت فردی گوشه گیر ومنزوی وارد جامعه خواهدشد (امینی ، شهریار ،1383) .

در دوره کودکی توجه به شخصیت کودک او را از بحران های روحی وروانی در امان می دارد وتأکید اسلام به آن است که کودک را انسانی با شخصیت ومستقل بار آورد .دراین میان نقش مادربه مراتب مهم تر از نقش پدر است .

توجه به روابط ظریف زوجین وتوجه آنان در زمینه نقش ها و وظایفی که نسبت به یکدیگر دارندونیز نقش هر یک درتامین سلامت روانی طرف مقابل وارضای کامل نیاز های یکدیگر وآموزش آنها به خانواده ها ،نقش تعیین کننده ای در حفظ سلامت روانی آحاداجتماع دارد .خانواده با عنایت به تاثیر گذاری قطعی آن برساخت شخصیت کودکان ،می باید بانظام تعلیم وتربیت اسلامی وبا تاثیرات گوناگون رفتارها برنحوه شکل گیری شخصیت کودک ، آشنا شود . توجه به مراحل رشد کودک

ووظایف والدین درهر یک از مراحل ، آشنا شدن با تنبیه وتشویق وچگونگی اعمال آن ، توجه به تفاوتهای روانی –تربیتی دختر وپسروبسیاری از ظرایف دیگر از اهم وظایف خانواده در رابطه با تامین سلامت روانی برای فرزندان خودبه شمار می آید . والدین برای رشدشخصیت فرزندان خودباید به تعلیم وتربیت اسلامی روی آورند وبیشترین بهره را از آن ببرند .دور کردن افراد از ناهنجاری ها و آن چه با دین اسلام منافات دارد،موجب تعادل روانی وهماهنگی با روابط اجتماعی وفردی می شود . درافرادی که رفتار واعتقادات خلاف جامعه دارند،تضادشخصیتی وبحران های روانی و دوگانگی نمود پیدا می کند واین امر موجب به خطرافتادن سلامت روان آنها می شود .تخمین زده می شود دریک خانواده از هر چهار خانواده حداقل یک فرد مبتلا به اختلال روانی یا رفتاری وجود دارد .خانواده ها علاوه بر فشار واسترس بالای ناشی ازمشاهده یک بیماری دریکی ازاعضای مورد علاقه در معرض انگ اجتماعی وتبعیضی هستند که بیماری روانی و اجتماع به روی آنها می گذارد وطرد شدن از طرف دوستان ،بستگان ، همسایگان ، احساس منفک بودن ومحدودیت در فعالیتهای اجتماعی راباخود به همراه دارد . (عباسی اول، کریم ، 1387 :5).

* اصول اساسی بهداشت روانی عبارت است از :

1-احترام فردبه شخصیت خود ودیگران

2- شناختن محدودیت ها درخود وافراد دیگر

3-دانستن این حقیقت که رفتار انسان معلول عواملی است.

4- آشنایی به اینکه رفتار هر فرد تابع تمامیت وجود اوست .

5-شناسایی نیازها ومحرک هایی که سبب ایجاد رفتار واعمال انسان می شود . (شاملو،22:1385).

* عوامل خانوادگی موثر در بهداشت روانی :

الف) شیوه های ارتباطی موجود در خانواده : شیوه های ارتباطی نامناسب تاثیرات مضری روی فرد وسلامت او خواهند داشت . خانواده های سرد وفاقد روابط گرم ومحبت آمیز،خانواده های دارای روابط خصومت آمیز،شیوه های ارتباطی شدیداً وابسته معمولاً ناسالم گزارش شده اند .برقراری شیوه های ارتباطی منطقی ، محترمانه ودرعین حال گرم وصمیمانه مدنظر متخصصان بهداشت روانی خانواده است .خانواده ای از بهداشت روانی برخورداراست که رابطه بین زن وشوهر دوستانه وصمیمانه باشد . درنتیجه فرزندان باالگو گرفتن از این رفتار وبزرگ شدن درکانون گرم خانواده ،روابط اجتماعی خوبی خواهند داشت . داشتن روابط اجتماعی خوب موجب موفقیت فرد درامور وافزایش

امید به زندگی می شود .درحالی که اغلب کسانی که درخانواده های ازهم گسیخته وبی توجه به مسائل بهداشت روانی خانواده رشد می کنند، اعتمادبه نفس کمی دارند،منزوی اند ودرجامعه کنار زده می شود .

وجود تفاهم ،محبت ، احترام ، صبر وتحمل برای برقراری بهداشت روانی در یک خانواده بسیار مهم است و هر چه خانواده ها به این امر بپردازند جامعه سالم ترور روابط اجتماعی افرادمناسب تر خواهدبود . هم چنین بسیاری از اختلالات رفتاری ،روانی ناشی ازنوع ارتباطات غلط کلامی (VERBAL) و غیر کلامی(NONVERBAL) در درون نظام خانواده است . به طور کلی افراد خانواده بایستی روابط صحیح وصمیمانه داشته باشند . هر چه این روابط محکم تر سالم تر وبرخاسته از معنویات باشد مسلماً فرزندان خانواده از سطح بهداشت روانی مطلوب تری برخوردار می شوند(عباسی اول، کریم، 6:1387) .

ب) مهارتهای زندگی اعضای خانواده ،ونقش آن دربهداشت روانی خانواده :

لازم است تک تک اعضا خانواده با مهارتهای لازم برای زندگی آشنا باشند . روشن است والدین درخانواده نقش مهمی در ترویج استفاده از مهارتهای سالم زندگی در خانواده دارند . پدران ومادران که فاقد مهارتهای مفید زندگی هستند با عدم تأمین الگوی مناسب برای فرزندان مشکلاتی رابرای آنها فراهم می کنند به عنوان مثال کودکی که همواره دیده است والدین او در مقابل ناملایمات زندگی با پرخاشگری ومنازعه برخورد می کند بااحتمال بسیار بیشتری همین روش را درمسائل مربوط به خود در خانواده وحتی در بیرون ازخانواده به کار خواهدبست .

از این رو لازم است که خانواده ها در زمینه شیوه های صحیح مهارتهای زندگی مثل کنترل ومدیریت استرس ، برنامه ریزی برای زندگی ،مدیریت اقتصادی خانواده ، مدیریت ارتباطات برون خانوادگی ، کنترل هیجانات آموزشهای مربوط به اجرای قاطعیت وجرأت مندی آگاهی های لازم را کسب نمایند . والدینی که مهارت های مفیدزندگی را نیاموخته باشندنمی توانندالگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند وزمینه بروز اختلالات روانی را در فرزندانشان ایجادمی کنند .

ج) اقتصاد خانواده ونقش آن دربهداشت روانی خانواده :

وضعیت اقتصادی باتأثیری که برفضای کلی زندگی می گذارد نقش خود را بربهداشت روانی خانواده اعمال می کند. مشکلات اقتصادی اغلب موجب بوجودآمدن مشکلات دیگری برای خانواده می شوند خانواده ناچاراًبا محرومیتهای درسبکهایی زندگی وتصمیم گیری مواجه می شود که مجبور است باآنهادست و پنجه نرم کنند . تحقیقات نشان می دهدکه اغلب شرایط نامناسب درفضای خانواده اعم از منازعه وسایر مسائل ، در شرایط رکوداقتصادی خانواده وزمانی که خانواده با بحران اقتصادی مواجه است افزایش می یابد . به طور کلی مسائل اقتصادی زمینه ساز بروزمشکلات مختلف ارتباطی وروانی افراد خانواده می شوند وبا کاهش توانمندیهای روانی افراد ،مقابله بااین مشکلات رابرای خانواده بامانع مواجه می سازد (عباسی اول ، کریم ، 9:1387) .

د) ازدواج های مناسب درتأمین بهداشت روانی خانواده :

درتشکیل یک خانواده سالم که بتوانداز بهداشت روانی خوبی بهره مندگردد انتخاب مناسب وازدواج موفق مرحله اولیه است .ازدواج های نامناسب که درآن همسران از عدم همخوانی شخصیتهایشان رنج می برند و یامشکلات دیگری دارند در طول زندگی مخل بهداشت روانی آنها وفرزندان خواهدبود . چون ازدواج رابطه ی نزدیکی است که میان مرد و زن برای مدت طولانی برقرار می شود ، بنابراین جوانان باید قبل از ازدواج شرایطی را که لازمه ی زناشویی موفقیت آمیز است را در نظر بگیرند، این رابطه تنهابه منظور ارضای تمایلات آنی نیست ، بلکه زندگی آینده وخوشبختی زن ومرد و کودکان آنها براساس این پیوند قرار گرفته است .

* خانواده نقش مهمی در تامین بهداشت روانی افراد دارد . در ذیل نقش خانواده از سه جنبه بررسی می شود:

الف) نقش خانواده درسلامت روانی : پایه های رشد روانی اجتماعی کودکان ، احساس ایمنی وارضای عاطفی آنان درسالهای اولیه کودکی پی ریزی می گردد ، زیرا تفاهم ، سازگاری ومحبت موجوددرمحیط خانواده ، درتقویت حس اعتماد به نفس وپرورش نیروی سازنده در کودکان ونوجوانان بسیار حائز اهمیت است .

بی توجهی والدین به سالم سازی محیط روانی – اجتماعی وفقدان روابط مناسب در بیشتر موارد ، کودکان ونوجوانان را با کمبودهای عاطفی مواجه می سازد . لذا ریشه رفتارهای نابهنجار کودکان ونوجوانان ، انحرافات وبزهکاریها راباید درسنین اولیه کودکی و در میان خانواده جستجو کرد ، به همین دلیل برای شناخت علت ناسازگاریهای کودکان ونوجوانان وپیدایش اختلالهای رفتاری ،بیش از هر چیز آگاهی از وضعیت خانواده آنان ضرورت دارد .

به طور کلی اصولی که باید پدر و مادر ، به عنوان والدین کودک و نواجوان ،همیشه در نظر داشته باشند، عبارتنداز : هماهنگی درانضباط وتربیت کودکان ونوجوانان ، یگانگی درانتظار وتوقع از آنان با توجه به تفاوتهای فردی ومحدودیتهای موجود وجلوگیری ازوقوع مسائلی که موجب ایجاد هیجان ناخوشایند در کودک ونوجوان می گردد (گنجی،حمزه وهمکاران، 107:1376) .

ب) نقش خانواده در پیش گیری از پیدایش اختلالات روانی درکودکان :

توجه والدین ، بخصوص مادران به نکات ودستورالعملهای زیرمی توانددرحفظ سلامتی آنان وسلامت جسمی وروانی درکودکان آنها کاملاًموثر واقع گردد (گنجی ،حمزه و همکاران . 1376 : 113-111) .

1-مادران با رژیم غذایی مناسب و کافی می توانندازایجاد ناهنجارها جلوگیری کنند، زیرا سوء تغذیه و کمبود ویتامینهای ضروری ممکن است موجب ایجادعقب ماندگی ذهنی گردد .

2-مادران درتامین بهداشت جسم وروان بکوشند وحتی الامکان اضطراب وپریشانی به خود راه ندهند،زیرا اضطرابها وهیجانات ناگهانی ومستمر دردوران بارداری ، موجب ایجادتغییرات درغدد داخلی می شود وباعث عقب ماندگی ورکود ذهنی درکودک می گردد .

3-پدران نیز مسئولیت ایجادتسهیلات لازم، به خصوص فراهم کردن آرامش روانی و عاطفی مادر رابه عهده دارند .

4- مراجعه به مراکز مشاوره ژنتیکی برای افرادی که می خواهند ازدواج کنند بویژه در موارد ازدواج خویشاوندی ویا بالا بودن سن مادر وخانواده هایی که دارای یک فرزند عقب مانده یا معلول هستند از ضروریات است .

ج) نقش خانواده درآگاهی دادن به جوانان در زمینه ازدواج :

از مهمترین انتخاب های دوره جوانی ،انتخاب همسر است ، درمکتب اسلام به ازدواج وانتخاب همسر، بسیار اهمیت داده شده است .ازدواج وتشکیل خانواده از نظر بهداشت روانی اهمیت فراوان دارد . خانواده ها باید به فرزندان خود تفهیم کنند که ازدواجی موفق و پایدار است که زن ومرد هر دو موقعیت خودرا درک کنند ودرصدد تطبیق شرایط خود بانیازهای خانواده و مخصوصاً کودکان برآیند . یکی از علل عمده اختلالات روانی در کودکان ونوجوانان ، گسسته شدن روابط خانوادگی یا اختلافات شدید بین اعضای خانواده است . شکی نیست که درازدواج ، سازش دائمی و صبر گذشت فراوان لازم است.

مهم ترین عوامل توافق درازدواج عبارتنداز : 1-رشد عاطفی و فکری 2-تشابه مذهبی 3-تشابه علایق ، انتظارات وطرز تفکر 4-تشابه تحصیلی وطبقاتی (گنجی ،حمزه وهمکاران ، 1376 : 114) .

اهمیت وضرورت مساله :

بررسی این بعدازسلامت درنوجوانان دردهه اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است . وجود این باور که اختلالات روانی در دوران نوجوانی بروز نمی کند موجب شده است که بخش عظیمی از نوجوانان که به نوعی از عدم سلامت روان رنج می برد ازنظر مسئولین امر سلامت وبهداشت مخصوصاً خانواده دور مانده واین قشر جامعه از کمترین سهم در برنامه ریزی های مربوط به پیشگیری ودرمان بیماری های روانی داشته باشند . این مسئله درکشورما که دارای جمعیت جوان است از اهمیت به سزایی برخوردار است .بنابراین لزوم انجام مطالعات گسترده به منظور سنجش بهداشت روانی ونقش خانواده دراین زمینه وراههای پیشگیری که به کار می بندندرا مطرح می سازد (متقی پور ، یاسمن وهمکاران ،بررسی میزان سلامت روانی نوجوانان ،مطالعه قندولیپیدتهران ، 1384) .

بسیاری از اختلالات روانی همانندبیماری های جسمانی نمودآشکاری ندارند. وضعیت روحی فرزندان می تواند بیش از وضعیت جسمی او وخیم باشد ونادیده نیز گرفته شود . بیماری های روانی شاید مانند بیماری های جسمی کشنده نباشند

واز نظر آماری ومقایسه با مرگ ومیر بیماری های جسمانی بتوان آن را نادیده گرفت ، اما از دیدگاه پزشکی بسیاری از بیماران که برای درمان مشکلات جسمی خود به مراکز درمانی مراجعه می کنند، ازاختلالات ومشکلات روانی رنج می برند ودرحقیقت مشکل اصلی آنها در آنجاست اما متاسفانه بیشتر این مشکلات روانی وعوامل مؤثر برآن ونقشی که خانواده دراین زمینه ایفا می کند تشخیص داده نمی شوند(به نقل از پایگاه اطلاع رسانی :جام جم وسازمان بهزیستی ، 1387) .

تأمین بهداشت روانی فرزندان خانواده یکی از مهم ترین مسائلی است که ما باید به طورجدی در موردآن بیاندیشیم چرا که مسأله ، مسأله ی میلیون ها فرزندی می باشد که باید ظرفیت های خدادادی را شکوفاکنند تا به رشد وکمال انسانی برسند اگر قرار باشد که به موازین اسلامی مبتنی برتعلیم وتربیت صحیح ورشد نوجوانان در جهت پرورش انسانهای کامل عمل کنیم ، بایستی به تأمین رشد و بهداشت روانی آنان توسط خانواده توجه اساسی نشان داد. بنابراین اهمیت مسئله ووسعت شیوع اختلالات روانی از یک سو و ضرورت توجه هر چه بیشتر به این مسئله درجهت کاهش وپیشگیری آن از سوی دیگر ایجاب می کند تادرجهت رفع مشکلات روانی اقدام های اساسی به عمل آورد شایدبااین اقدامات بتوان عوامل درون خانواده که دربروز احساس فشار روانی موثر هستند را شناخت ومحیطی حاکی از صمیمیت برای آنها ایجاد کرد (عباسی اول ، کریم ، 12:1387) .مرور گزارش های متعدد از سال 1342 نشان می دهد طیف اختلالات روانی درگروههای مورد بررسی از حدود 7/11 درصد تاحدود 54درصدنوسان بوده است البته درصد کسانی که مبتلا اختلالات رفتاری خفیف هستند بسیار بیشتر از آمارهاست بنابراین طبیعی است که خانواده به عنوان جایی که افراد بیشترین وبهترین دوره زندگی شخصیت ساز خود را در آنجا می گذرانند با شناخت عوامل موثردر رشد سالم فرزندان درجهت پیشگیری از مشکلات روانی ورفتاری مفید واقع شود (کاپلان سادوک ، 95:1375) .

از آنجا که بالا بودن ظرفیت ، متواضع بودن ،آرامش فکری ونوع دوستی افراد در خانواده شکل می گیرد واین نهاداساسی ترین نهاداجتماعی است باید بیشتر به آن پرداخته شود.کم هزینه ترین راه داشتن جامعه سالم وروابط اجتماعی مطلوب ، آموزش بهداشت روانی خانواده است ودراین میان باید به نقش خانواده درتأمین بهداشت روانی فرزندان توجه اساسی نمود (شاملو، 1385)

اهداف :

هدف اصلی بهداشت روانی کمک به همه ی افراد دررسیدن به زندگی کامل تر ،شادتر ، هماهنگ تر ، شناخت وسیع وپیشگیری از بروز اختلالات خلقی ، عاطفی ورفتاری است .مقابله با بیماری های روانی برای ایجاد جامعه سالم از وظایف اصلی دولت هاوافراد جامعه است وهر اجتماعی که خواستار بهزیستی و شادکامی افرادخود است باید مردم سازگار وهماهنگ پرورش دهد (میلانی فر، 1378) .

تأمین ، حفظ وارتقاء سطح سلامت خانواده از طریق ارائه خدمات بهداشتی به گروه آسیب پذیر جامعه یعنی فرزندان ازجمله اهداف اصلی می باشد .هدف دیگر آشنایی بانقش خانواده درفراهم آوردن سطوح پیشگیری بهداشت روانی فرزندان است .هدف دیگرایجاد محیط فردی واجتماعی مناسب برای فرزندان که مسلماً خانواده دراین میان نقش اساسی دارد(شاملو، 1385) .هدف دیگر هدایت برنامه های پیشگیرانه بهداشت روانی جامعه در جهت آموزش خانواده ها است که می توانند بر رشد ونمو کودک تاثیر داشته باشند.

پیشینه :

دهه 1970 میلادی زمان حضور همه گیر شناسی در مسائل روان شناسی وروانپزشکی کودک ونوجوان بود ، ولی قبل از استقرار نظام جدید تشخیص ومصاحبه های ساختاری ، دو پژوهش اساسی پایه گذار تحقیقات ومطالعات بعدی شد وجایگاه ما را درعصرجدید علم تثبیت کرد .هر دو مطالعات طولی بودند که تمام نوجوانان را که دریک سال و یک ناحیه مشخص ،متولد شده بودند، درطی مدت زمانی طولانی مورد بررسی قرار دادند . اولین پژوهش تحت عنوان مطالعه کودکان کائوای انجام شد . هدف این مطالعه تأیید این فرضیه شایع بود که پیچیدگی های قبل وبعداز زایمان عوامل خطر آفرین مهمی برای ایجادبیماریهای روانی در کودکان ونوجوانان ودرنهایت دربزرگسالان است .هم چنین تعدادی عامل خطرآفرین جدید مانند فقر مالی ،اختلافات خانوادگی ونابهنجاریهای روانی اولیاء ظهور کرد که این نقایص ارگانیک رادرتمام سنین شدت بخشید . دراین میان نقش خانواده به عنوان عامل خطرآفرین اصلی ونیز پیش گیرنده اساسی درایجاد اختلالات روانی اهمیت خاصی یافت (شاملو، 1385 : 272) .

تحقیقات پژوهشگران (اسمیت و ورنر در سال 1982) مطالعات خود را کامل تر کردندوبه این نتیجه رسیدند که ارتباط بین عوامل خطر آفرین و پیشگیرنده ،پدیده وروندی است مربوط به رشد ، بدین ترتیب که عوامل بیولوژیک

در طفولیت و کودکی اهمیت بیشتری دارند، درحالی که عوامل بین فردی و محیطی در نوجوانی نقش عمده تری بازی می کنند .مطالعه مهم واساسی دیگری که انجام شد ،تحت عنوان مطالعه جزیره وایت (Isle of wigtstudy Rutter , Iizard,Yole etal ,1976)بود که کوشید برداشتهای اولیه دراین زمینه را تکمیل کند . این پژوهش با نمونه بسیار بزرگتری از کودکان 10ساله آغاز شد که ازبدو تولد تانوجوانی موردمطالعه قرار گرفتند . روتر و همکارانش شش عامل خطرآفرین را که می توانست عامل ایجادکننده اختلالات روانی باشند را مشخص کردند . 1-اختلافات شدید زناشویی 2-قرار گرفتن درطبقه پایین اجتماع 3-خانواده پرجمعیت 4-خانواده جنایتکار 5-اختلال روانی در خانواده 6-زندگی در موسسات ونهادهای اجتماعی یاشبه خانواده (به نقل از شاملو ، 273:1385 - 272) .

بنابراین بین سالهای 1940 و 1980 میلادی پژوهش های علمی این باور یک بعدی را که ارتباط مادر و کودک تنهاعامل اساسی وجود نابهنجاری در کودکان ونوجوانان است ، تغییر داد وبه جای آن این دیدگاه را که یک سلسله عوامل مشخص خانوادگی چنین نقشی را ایفا می کنند، تایید کرد . یکی از آنها ششمین عامل راتر بود که موضوع خاص آن جدایی اولیاء بود که سابقاً به عنوان مهمترین عامل خطرآفرین شناخته شده بود (به نقل از شاملو،1385 :273) .

تحقیقات دهه های 1970 و 1980 در کشورهای غربی نشان داد که جدایی مادران از کودکان به دلیل اشتغال حرفه ای یکی از عوامل خطرآفرین عمده در ایجاداختلال در کودکان آنها بوده است وعدم امکان رسیدگی جسمی وروانی این مادران به فرزندان خود حداقل در دو سال اول زندگی زمینه های آسیب پذیری کودک را به طور مشهودی فراهم می کند . البته تحقیقات نشانگر این امر است که اگر جانشین مناسبی درآن دوره برای مادر وجود داشته باشد ،شدت آسیب پذیری کمتر می شود (به نقل از شاملو ، 1385 :274)

پژوهشهای مربوط به طلاق تماماًاین موضوع را تأیید می کنند و آن راعامل خطرآفرین مهمی درایجاد اختلالات روانی می دانند و تاثیر آن رادر تمام مراحل کودکی ونوجوانی پراهمیت می شناسند (به نقل از شاملو ، 1385 :275) .در یک تحقیق سراسری در آمریکا دریافتند که کودکانی که تجربه طلاق و از هم گسیختگی خانواده را داشتند وضع روانی بسیار بدتری نسبت به کودکان دیگر داشتند (به نقل از شاملو ، 1385 : 275) .

عامل خطرآفرین مشخص در درون خانواده مدت هاست که شناخته شده ومهمترین آنها کودک آزاری وغفلت است. کودکانی که سابقه ی آزار دیدن دارند، اززمینه های مساعدتری برای ابتلاء بیماری افسردگی برخوردارند (نقل از شاملو،1385) .تحقیقات (1993 ، smith,Werner) نشان میدهد که وضع نامناسب اقتصادی –اجتماعی مانند طلاق به خودی خود تاثیر سوء ندارد ،بلکه درارتباط با عوامل دیگر موثر است . اثر واقعی آن ، زمانی کاملا ً روشن میشود که نوجوا ن درخانواده ازهم گسسته ، محّله نامطلوب وزندگی نابسامان به سر می برد(به نقل از شاملو، 1385 :278) .

نتیجه گیری :

هدف اصلی بهداشت روانی ، پیشگیری از وقوع ناراحتی ها واختلالهای جزئی رفتار است وارتقای سلامت ، بهترین شکل بهداشت روانی است . دراین زمینه لازم است جامعه از طریق آموزش های رسمی وغیررسمی ازابتلای جمعیت سالم به بیماری های روانی جلوگیری کند وافراد راعلیه بیماریها واکسینه کند، زیرا علاج واقع ،قبل از وقوع باید گردد .

خانواده جایگاه مهمی در رشد شخصیت افراد دارد .اغلب افراد دچار مشکلات مختلف شخصیتی وروانی فاقدبهداشت وسلامت روانی هستند از خانواده های ناسالم برخاسته اند ، ازاین رو در تامین بهداشت روانی افراد ، خانواده جایگاهی مهم دارد .عدم

تامین بهداشت روانی خانواده ، تلاش های فردی برای رسیدن به اهداف وپیشرفت های فردی و اجتماعی را با مانع روبروخواهدساخت .

خانواده مانند هر نظام اجتماعی نیازهای اولیه دارد . ازجمله این نیازها عبارتند از : احساس ارزشمندی ، احساس امنیت فیزیکی ،احساس صمیمیت وبه هم وابستگی ، احساس مسئولیت ، نیازبه انگیزه ، نیاز به شادی ، نیاز به تایید وتصدیق وبالاخره نیازهای روحی ومعنوی . خانواده همچنین به پدر و مادری احتیاج دارد که برقراری یک رابطه سالم با هم متعهدباشندوآن قدر احساس امنیت کنند که بتوانند فرزندان خود رابه دور از آلودگی ها پرورش دهند . والدین به عنوان اولین معلم کودکان وظیفه ای خطیری نسبت به انسان سازی و حفاظت از بهداشت روانی وشخصیت فرزندان دارند . والدین ابتداباید نیازهای اساسی فرزندان از جمله بازی ، احترام ، مسئولیت و پذیرش در گروه را موردتوجه قرار دهندوزمینه رابرای تامین هر یک از آنها فراهم سازند .در یک کلام، والدین باید الگوی نمونه عملی در مسایل عقیدتی ،اجتماعی ، دینی ومذهبی ، روانی فرهنگی وآموزشی باشند تابتواننددرجهت تأمین بهداشت روانی فرزندان گام موثری بردارند چنان که می دانیم جامعه ای سالم است که فرزندان سالم را پرورش دهد.

پیشنهادات :

الف ) پیشنهاداتی در جهت ارتقاء سطح بهداشت روان خانواده (روان شناسی ایران : مجله روان شناسی خانواده ، 1386 ، شماره 11) .

1-گسترش دانش و آگاهی در زمینه سبب شناسی اختلالات روانی

2-آموزش مهارت های زندگی که به طور کلی شامل مهارتهایی است که باعث افزایش تواناییهای روانی –اجتماعی فرزندان می شود وآنها را قادر می سازد تابه طور موثر با مقتضیات وکشمکش های زندگی روبه رو شود .

3-آموزش مهارت هایی چون حل مسأله وتصمیم گیری ،تفکر خلاق ونقاد،برقراری ارتباط، خودآگاهی، همدلی ، مهارت مقابله با استرس ،مهارت جرات آموزی وابزار وجودهمزمان باشکل گیری شخصیت ورشد تفکر شناختی کودک .

4-برای داشتن جامعه ای سالم باید برنامه های مختلفی درمراکز فرهنگی ، مشاوره وکانون ها برای خانواده ها برگزار وآموزش های لازم ارائه شود تا در متعادل کردن و سالم سازی محیط خانواده وبهداشت روان خانواده تاثیر گذاشت .

ب) پیشنهاداتی که می تواندبه خانواده ها در جهت تأمین سلامت روان فرزندانشان کمک کند(پایگاه اطلاع رسانی :جام جم وسازمان بهزیستی ، 1387) .

1-نسبت به اعضای خود بی تفاوت نباشد وبافرزندان سازگاری داشته باشد.

2-به فرزندان خوداحترام بگذاردورابطه اش با آنهاسازنده باشد .

3-نسبت به نقاط ضعف وقوت فرزندان خودآگاه بوده باشد تا ناکامی های آنها را آسانتر تحمل کند .

4-نسبت به فرزندان انعطاف پذیر بوده ودرمواجهه بامشکلات فرزندان کنترل خودرا ازدست ندهند .

5-باید نسبت به واقعیت شناخت دقیق داشته باشند وپدیده بلوغ ونوجوانی رابه خوبی بشناسند و ازقضاوت بزرگسالانه پرهیز کنند وبرای اینکه فرزندانشان بتوانندبه اهداف خودبرسندبایستی که براساس عقل واحساس عمل کنند .

6-به فرزندان فرصت دهندکه از اوقات فراغت خود با نحو مطلوب استفاده کنند تا استعدادهایشان به خوبی رشد یابد .

7-خانواده بایستی محیط زندگی رابه گونه ای برای فرزند فراهم کندکه به دیگران بدبین نبوده ، صابر ، صادق ،درستکار باشد ودرنظر دیگران فرد موجهی محسوب شود .

8-خونسردی وسکوت دائمی والدین ، کانون سرد و بی فروغ و خالی از محبت ومهرونوازش آنان اثر شومی در نوجوان به جای می گذارد ، افرادی که از نوازش های مادری ومحبت پدری محروم بوده اند از این محرومیت رنج فراوان می برند .

9-ایجادفرصت های مطلوب برای همدلی با نوجوانان ،گام مؤثر درتأمین بهداشت روانی آنان است ، زیرا هر گفتگوی صمیمی و سازنده ،دریچه ای برای خروج فشارهای روحی است .

10-والدین باید روح مذهب ومعنویت رادر فرزندان خودتقویت کنندتا زمینه توجه به انحرافات در نوجوانان کاهش یابد.

منابع :

-امینی ، شهریار : 1383، اصول بهداشت روان ، ماهنامه تربیت ، معاونت آموزش و پرورش نظری و مهارتی وزارت آموزش و پرورش .

-پور مقدس ، علی : 1367 ، روان شناسی سازگاری ، موسسه انتشاراتی مشعل ،اصفهان .

-روان شناسی ایران : مجله روان شناسی خانواده ، 1386 ، شماره 11.

- شاملو ،سعید :1385 ، بهداشت روانی ، انتشارات رشد ، تهران .

- عباسی اول ، کریم ، مقاله بهداشت روان : کارشناسی ارشد ، روان شناسی تربیتی ، 1387 ، مرند.

-فراهانی ، محمدنقی ؛ کرمی نوری ، رضا : 1383 ،روان شناسی سال سوم ادبیات وعلوم انسانی ، شرکت چاپ ونشر کتابهای درسی ایران ، تهران .

-کاپلان ، سادوک : خلاصه روان پزشکی علوم رفتاری –روان پزشکی بالینی ، جلد اول ، ترجمه نصرت ا... پورافکاری ، انتشارات آزاده ،1375

-گنجی ، حمزه وهمکاران : 1376، روان شناسی سال سوم ادبیات وعلوم انسانی ، شرکت چاپ ونشر کتابهای درسی ایران ، تهران .

-متقی پور ،یاسمن وهمکاران ، بررسی میزان سلامت روان نوجوانان ، مطالعه قند و لیپید ،تهران ، 1384.

-محتشمی ، جمیله وهمکاران :1382 ، بهداشت روان ،نشر سالمی ، چاپ اول (ویرایش دوم )،تهران .

-میلانی فر ،بهروز :1370 ، بهداشت روانی ،نشر قومس ، چاپ اول ، تهران .

* پایگاه اطلاع رسانی : جام جم وسازمان بهزیستی ،1387 .

http://jamejamonline.ir/newstext.aspx/http://payvand.medu.ir

به نام خدا

دانشگاه هرمزگان

دانشکده ادبیات و علوم انسانی

سمینار علمی

عنوان سمینار : نقش خانواده در بهداشت روانی فرزندان

پژوهشگر : فواد قادری

مقطع تحصیلی : کارشناسی ارشد (مشاوره خانواده )

تاریخ برگزاری : 24/8/1388

فهرست مطالب

مقدمه.................................................................................................................................................................... 1

طرح مسئله .......................................................................................................................................................... 2

* تعریف بهداشت روانی وسطوح پیشگیری آن .............................................................................................. 2

* اصول اساسی بهداشت روانی ....................................................................................................................... 4

* عوامل خانوادگی موثر در بهداشت روانی .................................................................................................... 4

الف- شیوه های ارتباطی موجود در خانواده ..................................................................................................... 4

ب- مهارتهای زندگی اعضای خانواده ونقش آن در بهداشت روانی خانواده ................................................. 5

ج- اقتصاد خانواده ونقش آن در بهداشت روانی خانواده................................................................................. 5

د- ازدواج مناسب در تأمین بهداشت روانی خانواده ...................................................................................... 6

* نقش خانواده در تامین بهداشت روانی افراد .............................................................................................. 6

الف-نقش خانواده در سلامت روانی .................................................................................................................. 6

ب- نقش خانواده در پیش گیری از پیدایش اختلالات جسمی وروانی در کودکان...................................... 6

ج-نقش خانواده در آگاهی دادن به جوانان در زمینه ازدواج .......................................................................... 7

-اهمیت وضرورت مساله .................................................................................................................................... 7

- اهداف بهداشت روانی خانواده ........................................................................................................................ 8

- پیشینه تاریخی ................................................................................................................................................. 9

- نتیجه گیری ...................................................................................................................................................... 10

- پیشنهادات ....................................................................................................................................................... 11

الف –پیشنهاداتی در جهت ارتقاء سطح بهداشت روان خانواده .................................................................... 11

ب- پیشنهاداتی که می تواند به خانواده ها در جهت تأمین سلامت روان فرزندانشان کمک کند............. 11

- منابع ................................................................................................................................................................. 13

نقش خانواده در بهداشت روانی فرزندان

مطالب مشابه :

نقش دین در بهداشت روانی

تاثیر اطلاعات روانشناختی در پذیرش بیمارستان

نقش مذهب در سلامت روان

امام جمعه بیارجمند : ملت ایران تا کنون در همه ی زمینه ها پیروز بوده ود رمذاکرات هسته ای هم پیروزاست

اعلام نتایج فراخوان مقاله جهت شرکت در همایش(لیست شماره 3واصلاحیه آن لیست شماره 4)

9نکته درباره ی مهد کودک

نقش خانواده در بهداشت روانی فرزندان

متن املا و روان خوانی نشانه ی (ژ)