بررسی مفهوم دولت تحصیلدار / رانتیر

رانت به مثابه يک اصطلاح اقتصادي و به درآمدهايي گفته مي شود که بدون زحمت و تلاش يدي و فکري بدست مي آيد. به عبارت ديگر رانت اشاره به درآمدهايي است که يک دولت از منبع خارجي يعني با فروش منابع زيرزميني و دريافت کمکها از بيگانگان بدست مي آورد. اين فعاليتها با توليد اقتصاد داخلي پرداخت نمي شوند. نمونه بارز رانت، درآمدهاي ناشي از فروش نفت، گاز، اورانيوم، آهن، مس و ... مي باشد. بنا به تعريف لوسياني و ببلاوي دولت رانتير دولتي است که ويژگيهاي زير را دارا باشد؛ هر دولتي که 42 درصد يا بيشتر از کل درآمد خود را از رانت خارجي حاصل از صدور يک يا چند ماده خام بدست آورد، دولت رانتير لقب مي گيرد. اين گونه دولتها نه تنها انحصار دريافت رانت را دراختيار دارند، بلکه هزينه کردن رانتها را نيز در اختيار انحصاري خود دارند. بدين خاطر يک موسسه توزيع درآمد حاصل از مواهب الهي يا به يکي از اصلي ترين نهاد سرمايه گذاري و اشتغال تبديل مي شود. بر خلاف اقتصاد توليدي که ثروت نتيجه کار و کوشش است، در قتصاد رانتي ثروت محصول شانس، تصادف، روابط فاميلي و نزديکي و ارتباط با منبع قدرت است.

در اين ارتباط يک رابطه معناداري ميان تحصيلدار بودن دولتها و ماهيت غير دموکراتيک آن وجود دارد. به عبارت ديگر بي نيازي اقتصادي و درآمد مستقل دولت از جامعه علت ماهيت غير دموکراتيک رژيم رانتير است. به نوشته لوسياني « کشوري که به درآمد حاصل از فرستادن و فروش منابع زيرزميني مانند نفت به ساير نقاط جهان متکي است، ممکن است مبارزه قدرت و جناح گرايي را تجربه کرده باشد ولي بعيد است تقاضا و خواسته هايي در حمايت از دموکراسي پذيرا باشد». بنابراين اين گونه دولت ها تنها در شرايطي حاضر به پاسخگويي به نيازهاي سياسي مردم و تحقق حقوق مدني هستند که دموکراسي و تامين آزاديها مشکل مهمي براي اجراي سياستهاي رانتگونه آنها نباشد. «در این کشورها کمبود قابل توجهی در مسئولیت پذیری و پاسخگویی دولتها وجود دارد. این کمبود ناشی از فساد رهبران سیاسی است که دهها سال بر مسند قدرت باقی مانده و یا رییس جمهور مادامالعمر می شوند. رشوه، پرداختهای غیرقانونی، خرید قضات و رانتخواری در این کشورها امری معمول و رایج است که نتیجه آن نهادهای ضعیف و مدیریت بیمار می باشد. ثروت کشور به سرعت و به طرز ناعادلانهای بین بزرگان دولتی تقسیم شده و فقرا را به پرسش در برابر وضعیت خود وا میدارد. این نابرابریها، که با ثروت نفت بدتر هم میشود، و توزیع نابرابر قدرت، انتظارات مردم از دولت را به حد انفجار سوق می دهد.دولتهای وابسته به نفت و مدیران آن برای حفظ منافع و قدرت خویش مبالغ کلان و قابل توجهی را صرف نیروهای نظامی و امنیتی می کنند. در طول این فرآیند، دموکراسی اولین قربانی است(http://bidad.persianblog.ir)»

حال باتوجه به مطالب گفته شده از نظر بسياري از عالمان اجتماعي(امير محمد حاجي يوسفي،حسين مهدوي، افسانه نجم آبادي و خانم تدا اسکاچپل) جمهوري اسلامي نيز به مثابه يک دولت تحصيلدار(رانتير) قلمداد مي شود. آقاي حاجي يوسفي در پايان نوشته هاي خود به اين نتيجه مي رسد که دولت جمهوري اسلامي به رغم تفاوت هايي که با دولت پهلوي دارد، با توجه به سهم درآمدهاي نفتي کشور نسبت به کل درآمد عمومي بايد يک دولت تحصيلدار ناميد. خانم تدا اسکاچپل با استفاده از نظريه دولت تحصيلدار، درآمدهاي کلان نفتي پهلوي را که چهره غير دموکراتيک به دولت بخشيده بود، زمينه ساز انقلاب 1357 مي داند و براي جمهوري اسلامي به خاطر اتکا به منابع خدادادي همين سرنوشت را پيش بيني مي کند.

برگرفته از:

ازغندی، علیرضا(1385). درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران، تهران، انتشارات قومس.

بررسی مفهوم دولت تحصیلدار / رانتیر

مطالب مشابه :

مصلوب مردم..

من تو را دارم و بس..

اختلاس های مهم 18 ماه گذشته در ایران

گزیده ای از دیدگاه کارل مارکس در مورد دین

بسته های «شب های روشن» همراه اول

جامعه باز و دشمنانش

رسالت و ابراهیم پور امشب در برنامه رادیو جوان

بررسی مفهوم دولت تحصیلدار / رانتیر