ویژگی های دوره بازگشت ادبی
ازویژگیهای دوره بازگشت ادبی
تاراج کتابخانۀ اصفهان به دست افغانها و تضعیف بنیۀ فرهنگی و ادبی کشور
نگاهی دقیق به دوره های ادبیات فارسی نشان می‌دهد که این دوره ها پیوسته به عامل های سیاسی،
اجتماعی و اقتصادی وابسته بوده‌اند. دوره‌ی بازگشت یا رنسانس نیز از این قاعده مستثنا نیست. دوره‌ی
بازگشت، از لحاظ محتوای ادبی دوره‌ایست کم‌مایه و بی‌جان و اسم‌هایی که به یاد انسان می‌آید . یعنی
چهره‌های برجسته‌اش، هرچند این‌ها چندان برجسته هم نیستند . چهره‌های مکرر و زایدی است. همه
نقدهایی که بر این دوره از ادبیات فارسی می‌شود، ریشه در عامل هایی دارد که بر این دوره وارد شده
است. با نگاهی به تاریخ می‌توان دلیل های کم‌مایگی بازگشت ادبی را جست و جو کرد . با وجود این عیب
ها، نمی‌توان نقش مهم این دوره و تاثیری را که بر ادبیات معاصرگذاشت، از یاد برد. ادبیات معاصر کالبدی
تازه به حیات ادبی ایران دمید ولی پیش از آن، جنبش بازگشت، ساده‌گویی و ساده‌نویسی را به ادبیات
فارسی بازگردانده بود. بازگشت ادبی، مقدمه‌ی شکل‌گیری ادبیات معاصر است.
زمان حیات این دوره از ادب فارسی طولانی نیست . از اواسط حکومت کریم‌خان زند، دو، سه تن از مردان
خوش‌قریحه و صاحب‌ذوق یکباره روی از سبک رایج هندی برتافتند و به شیوه‌ی استادان پنج و شش سده
پیش پرداختند و زمینه‌ی پیدایش گویندگان از خود بزرگ تر را فراهم کردند. این دوره کم و بیش تا زمان
انقلاب مشروطه ادامه پیدا کرد. هر چند در طول حیات خود، فراز و نشیب‌هایی نیز داشت که ریشه‌ی آن را
می‌توان در عامل های فرهنگی جست و جو کرد.
مرتضی رشیدی آشجردی استاد یارگروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ علوم انسانی دکتري زبان و ادبيات
فارسي، دانشگاه اصفهان،ازسال 1381 تا 1387وصاحب چندین مقاله ورساله ادبی استحصاري، تلخيص
و بازنويسي هفت پيکر نظامي گنجوي، مؤسسۀ فرهنگي اهل قلم، چاپ دوم، زمستان 82.
2) ليلي و مجنون، تلخيص و بازنويسي ليلي ومجنون نظامي گنجوي، مؤسسۀ فرهنگي اهل قلم، چاپ
دوم، زمستان 82.
3) زنجيرۀ زرين، تلخيص و بازنويسي سه منظومه از جامي، مؤسسۀ فرهنگي اهل قلم، چاپ دوم،
زمستان 82.
4) گنجينۀ لطايف، تلخيص و بازنويسي لطايف الطوايف فخرالدين علي صفي، مؤسسۀ فرهنگي اهل قلم،
چاپ دوم، زمستان 82.
5) يادگار عبيد زاکاني، مؤسسه فرهنگي اهل قلم، چاپ سوم1384.
6) مقدمه، تصحيح و تحشيۀ روضه الناظر و نزهه الخاطر عزالدين عبدالعزيز کاشي، ميراث مکتوب(زیر
چاپ).رابه چاپ رسانده است.که به سوالات مادرمورد بازگشت ادبی پاسخ دادند.
1-شاعران این دوره چه ویژگیهایی نسبت به شاعران دوره های قبل دارند .پیش از پاسخ دادن به این
پرسش باید
نگاهی به اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران در این دوره انداخت چراکه هر تحول ادبی نتیجه و دنباله رو
تحولات اجتماعی و تاریخی است. پس از انقراض دولت مقتدر صفوی در سال 1148 و تا زمان جلوس
فتحعلیشاه در سال 1212، که حکومتهای مختلفی در ایران ظهور کردند، اوضاع اجتماعی و فرهنگی و ادبی
ایران چندان حال و روز خوشی نداشت. به همین سبب این دوران را دورۀ فترت نامیده اند که البته شاعران
مشهوری هم در این دوره دیده می شود مثل هاتف و سحاب و مشتاق و عاشق که همه اصفهانی بودند و
در پیدایش سبک بازگشت نقش عمده ای ایفا کردند.2-ازنظرفرهنگی این دوره چه ویژگی نسبت به دوره
های قبل دارد.عوامل عمده ای در پیدایش و رواج سبک دورۀ بازگشت، چه در شعر و چه نثر، موثر بود که
مهمترین آنها به این شرح است:
1. تاراج کتابخانۀ اصفهان به دست افغانها و تضعیف بنیۀ فرهنگی و ادبی کشور؛
2. روی آوردن شاعران به دربار قاجار به سبب توجه و علاقۀ بسیاری که این شاهان به مدح و ستایش
داشتند و موجب شدند که قصیده سرایان زیادی به سبک شاعران بزرگ دورۀ خراسانی به ستایش آنها
بپردازند.
در روزگار آشفتۀ پس از انقراض امپراتوری صفوی، تقریبا هیچگونه امنیت اجتماعی و اقتصادی برای علما و
دانشمندان نبود. بویژه اینکه هیچ حمایتی هم از سوی دربار و طبقۀ ثروتمند دیده نمی شد و به تدریج بازار
شعر و ادب هم از رونق می افتاد.
3-ویژگیهای شعری شاعران دراین دوره چه بوده است وکدامیک ازشاعران این دوره نسبت به دوره های قبل
نام آورشدند.چنانکه می دانیم در این دوران، شاعران و ادیبان عموما دل خوشی از شعر سبک هندی هم
نداشتند و همین امر باعث می شد که صاحب ذوقان به مطالعه در دیوان شاعران پیشین بپردازند و به تدریج
به سبکهای شعری قدیم گرایش یابند. زنده کردن راه و رسم شاعران سبک خراسانی و عراقی مهمترین
دغدغۀ بزرگان ادب و هنر این دوران بود. مشتاق با همکاری عاشق و سید محمد شعله و آذر بیگدلی انجمن
ادبی مشتاق اصفهان را به همین منظور یعنی احیای سنت شعری پیشینیان تاسیس کرد. عبدالوهاب
نشاط هم بعدها انجمن ادبی نشاط را بنیان نهاد و در تهران هم به سبب علاقۀ بسیار شاه قاجار به شعر و
ادب، شخص فتحعلیشاه با همکاری شاعران و ادیبان انجمن ادبی خاقان را تشکیل داد.
با این توضیحات می بینیم که آغاز جنبش بازگشت از نیمۀ دوم قرن دوازده بوده و سپس در دوران زندیه
توسعه می یابد و در عهد فتحعلیشاه به رونق و شکوفایی می رسد.
3-ضعف دگرگونیهای این دوره چه بوده وبادوره های قبل چه تفاوتی دارد. دورۀ بازگشت در حقیقت اولین
دوره در تاریخ ادبی ایران است که شاعران و ادیبان با جستجو و تتبع در شعر گذشتگان، به حوزۀ نقد ادبی و
سبک شناسی وارد می شوند چرا که برای یافتن سبکی نو و شیوه ای استوار و روان برای شعرگویی
ناچار بودند دیوانهای بسیاری را ببینند و از سبک شاعرانی پیروی کنند که از ابتذال سبک هندی دور باشد.
بهترین سبکی که یافتند سبک خراسانی و شیوۀ قصیده پردازی شاعرانی چون منوچهری و فرخی و
خاقانی و انوری بود که البته در غزل هم شیوۀ سعدی و حافظ را در پیش گرفتند.
موضوع غزل مانند گذشته همان عشق و هجران بود. مضمون قصاید هم بیشتر مدح بود و در درجۀ بعد بیان
نکته های اخلاقی و حکمی بود.
بسیاری از پژوهشگران، بازگشت ادبی را نظیر نهضت کلاسیسیم و سنتگرایی قرن هفدهم فرانسه دانسته
اند چرا که در این نهضت هم بزرگان ادب و هنر خود را مقید به پیروی از سبک کلاسیک قدیم و شیوۀ سخن
بزرگان ادب یونان و روم می دانستند.
در ادبیات عرب و در ابتدای قرن بستم نیز نهضتی با عنوان "حرکة الاحیاء" یعنی جنبش بازآفرینی رواج یافت
که بسیار شبیه به بازگشت ادبی در ایران است.
بااین که بزرگان بسیاری سبک بازگشت را نکوهیده و آن را تقریبا بی ارزش دانسته اند با این حال آنچه در
دیوان و آثار شاعران و ادیبان این دوره می بینیم خلاف این است چرا که شاعران و نویسندگان مشهوری
چون مشتاق اصفهانی، قاآنی شیرازی، ملک الشعرا صبای کاشانی و قائم مقام فراهانی در این دوره
هستند که آثار برجسته ای از خود به یادگار گذاشته اند.
بزرگترین عیب این سبک را تقلید دانسته اند که البته در فرم و شکل شعر تقریبا هیچ نوآوری دیده نمی شود
و اشعارتماما بازآفرینی یا بازنویسی سبک و سیاق گذشتگان است اما این نکته راهم نباید فراموش کرد که
تقلید اگرر از سوی ادیب و هنرمند صورت گیرد در درجۀ نخست به زبان و بیان استواری و رونق می بخشد و
تنها عیبش این است که اندیش و فکر تازه ای در خود ندارد و نوعی تکرار است: تکرار منوچهری و فرخی و
سعدی و دیگران. به قول دکتر شمیسا گویی دورۀ خراسانی دوبرابر شده است!
بطور کلی باید گفت که سبک بازگشت ادبی به جهت داوری و نگاه سبک شناسانه ای که شاعران و ادیبان
این دوره نسبت به گذشته داشتند، شیوه ای نوین در تاریخ ادبی ایران به شمار می رود و درست است که
از جهت تخیل و تصویر شعری و موسیقی و زبان و حتی اندیشه چیز تازه ای در این سبک دیده نمی شود
اما از نظر بررسی نقد و نظریه های ادبی در تاریخ ادبیات بسیار قابل ملاحظه و توجه است.
مطالب مشابه :
زندگینامه آذر بیگدلی
تحقیق و پژوهش در همه زمینه ها - زندگینامه آذر بیگدلی - (شعله)), سه((اخگر)) و یك((فروغ))
مقاله: اثر خلق (عواطف) بر پردازش اطلاعات و یادگیری انگلیسی به عنوان زبان بیگانه
نویسنده : بیگدلی، شعله. نویسنده : عشایری،
سوالات تاریخ ادبیات
الف) سید محمد شعله ب ) آذر بیگدلی پ ) اسدا اذر بیگدلی پ ) هاتف اصفهانی ت )
خواندن و شنیدن
هنوز /آهنگساز: محمد رضا چراغعلی/ خواننده: فریدون بیگدلی. ز ياد، خاطره باغ شعله ور شده
درس هفتم
اعضای این انجمن، میر سیّد علی مشتاق، سید محمّد شعله و آذر بیگدلی بودند و بعدها طبیب
ویژگی های دوره بازگشت ادبی
بزرگان ادب و هنر این دوران بود. مشتاق با همکاری عاشق و سید محمد شعله و آذر بیگدلی انجمن .
گنجواره‌ی سهيلي
اي شعله ! لاف پاكي دامن چه صباحی بیگدلی. گرچه جز زهر، من از جام محبت
فهرست کامل شعرای ایران
خورشید بانو ناتوان ، هاتف اصفهانی، آذر بیگدلی ، ابراهیم نادری احمد رضا شعله
هنوز...
ز ياد، خاطره باغ شعله ور شده محمد رضا چراغعلی/ خواننده: فریدون بیگدلی در
برچسب :
شعله بیگدلی