درس7 - تنظیم محیط داخلی و دفع مواد زاید (1)

۱-محیط داخلی و اهمیت تنظیم آن

محیط داخلی

سلولهاي بدن جانوران پرسلولي، در ميان مايع بين سلولي قرار دارن که به کل اون، محيط داخلي مي گن. خون هم يه بخشي از اين محيطه که مواد مورد نياز سلولها رو به فضاي بين سلولي منتقل مي کنه و همينطور مواد دفعي سلولها رو به اندامهاي دفعي مي بره.

براي اينکه سلولها زنده بمونن و به طور طبيعي فعاليت کنن، بايد محيط اطرافشون يه حالت نسبتا" پايدار و يکنواختي داشته باشه.

به مجموعه کارهايي که در بدن جانداران پر سلولي براي حفظ و پايداري محيط داخلي انجام مي شه، هومئوستازي مي گن. تنظيم قند، نمک، آب، اسيد، باز، دما و دفع مواد زائد، نمونه اي از اين کارهاست.

واکنشهايي که در بدن جانوران انجام مي شه، منجر به توليد مواد زائد نيتروژن دار مي شه که در جانوران مختلف، متفاوته. بيشتر اين مواد، نيتروژن که از سوختن آمينواسيدها حاصل مي شه. محل زندگي جانوران، عامل مهمي در اين زمينه ست. در جانوران آبزي، مواد زائد، بيشتر به صورت آمونياک که خيلي سميه.

اما به آسوني از بدن جانوران آبزي به اطرافشون منتشر مي شه.

بي مهرگان کوچک مثل کرم پهن پلاناريا از همه سلولهاي سطحي بدن خودشون آمونياک دفع مي کنن.

ماهيها هم با آبششهاشون، آمونياک رو دفع مي کنن. ولي جانوران خشکزي، نمي تونن آمونياک دفع کنن. اونها آمونياک رو به اوره و اسيداوريک که کمتر سمي هستن، تبديل مي کنن و مي تونن اين دو ماده رو مدتي در بدنشون نگه دارن و به تناوب اونا رو دفع کنن. تبديل آمونياک به اوره و اسيداوريک، نياز به صرف انرژي داره.

پستانداران و دوزيستان، اوره رو دفع مي کنن. سم اوره، صدهزار برابرکمتر از آمونياک و به سرعت در آب حل مي شه. بعضي از جانوران هم اوره و هم اسيداوريک دفع مي کنن و بعضي هاي ديگه بسته به محل زندگيشون، يا آمونياک و يا اوره رو دفع مي کنن. مثلا" همين وزغها موقعي که در آب، زندگي مي کنن، آمونياک دفع مي کنن و وقتي در خشکي هستن، اوره دفع مي کنن.

جانوران ساکن مناطق خشک، اسيداوريک دفع مي کنن که به آب چنداني نياز نداره. سم اسيداوريک از اوره و آمونياک، خيلي کمتر. پرنده ها و حشرات و خيلي از خزندگان، مي تونن اسيد اوريک رو که نسبت به اوره و آمونياک، فرمول پيچيده تري داره، به شکل بلورهاي جامد از خودشون دفع کنن. دفع اسيداوريک نسبت به دفع اوره، انرژي بيشتري لازم داره.

مصرف کردن بيش از حد مواد پروتئيني مثل گوشت، باعث افزايش اسيداوريک خون مي شه و به صورت بلورهايي در مفاصل، رسوب مي کنه که باعث التهاب و ورم شديد و درد غيرقابل تحمل مي شه. به اين بيماري نقرس يا گوت گفته مي شه.

۲-ساختار دستگاه دفع ادرار

دستگاه دفع ادرار انسان، شامل کليه، ميزناي، مثانه و مجاري دفع ادرار است.

ساختارکلیه

کليدها در دو طرف ستون مهره ها و در پشت شکم قرار دارن و از دو بخش قشري و مرکزي تشکيل شدن.

گلومرول ها در بخش قشري هستن و وقتي با ميکروسکوپ به اين ناحيه نگاه کنيم، منظره دانه داري مي بينيم.

بخش مرکزي کليه از هرمهايي ساخته شده که به خاطر وجود لوله هاي ادراري، مخطط به نظر مي رسن.

يه سرخرگ به هر کليه وارد مي شه که انشعابات اون از فاصله هاي بين هرمها عبور مي کنه و در بخش قشري به سرخرگهاي کوچکتري تقسيم مي شه.

بالاخره اين انشعابها، گلومرول ها رو مي سازه.

هر کليه، يه ميليون نفرون يا لوله سازنده ادرار دارن که وظيفه ش پالايش خون و دفع مواد زائد از اون است. در انتهاي مسير نفرونها، مجاري جمع کننده ادرار وجود داره که ادرار رو به گلنچه تخليه مي کنه.

در ابتداي هر نفرون، يه شبکه مويرگي به اسم گلومرول در داخل محفظه بسته بومن قرار داره.

در دنباله اين کپسول، بخشهاي ديگه لوله ادراري، مثل لوله خميده نزديک، لوله هلنه و لوله خميده دور وجود داره. اين بخشها ادرار رو مي سازن و سرانجام به لوله جمع کننده ادرار مي ريزن.

بين خون و حفره درون کپسول بومن، دو تا ديواره نفوذپذير، يعني ديواره مويرگ و ديواره کپسول بومن وجود داره.

از گلومرول، سرخرگ کوچيکي خارج مي شه که دوباره در اطراف لوله هاي خميده و لوله هلنه، انشعابات مويرگي جديدي به اسم شبکه دوم مويرگي مي سازه.

اين مويرگها به هم متصل مي شن و سياهرگهاي کوچيکي رو مي سازن که سرانجام سياهرگ کليه رو مي سازه و خون رو از کليه خارج مي کنه.

۳-تشکیل و تخلیه ی ادرار

تشکیل ادرار:

ساخته شدن ادرار، نتیجه سه پدیده مهم تراوش، باز جذب و ترشح مواد در نفرون هاست. حجم زیادی از موادی که در پلاسمای خون وجود داره با عبور خون از گلومرول به درون کپسول بومن، تراوش می شه.

در دنباله لوله ادراری، پس از بازجذب بسیاری از این مواد به خون و ترشح مواد دیگه از خون به درون لوله، ترکیب نهایی ادرار مشخص می شه.

تراوش:

دیواره مویرگهای گلومرول و دیواره کپسول بومن نسبت به گلبولهای قرمز و مولکولهای درشت مثل پروتئینها نفوذناپذیر. ولی بقیه مواد از اون می گذرن.

در واقع فشار خون در مویرگهای گلومرول، باعث تراوش پلاسما به درون نفرون می شه. البته وجود پروتئین های پلاسما تا حدی از نیروی تراوش، کم می کنه. با اینکه کل حجم پلاسمای خون، 3 لیتر، حجم ماده تراوش شده به درون کپسولهای بومن در هر شبانه روز، به 180 لیتر می رسه.

باز جذب: 99 درصد موادی که در گلرومرول ها تراوش شدن، دوباره در مویرگهای اطراف لوله اداری، جذب خون می شن و به این ترتیب نمی ذارن گلوکز و سدیم هدر بره.باز جذب مواد به خون در کلیه ها به دو صورت فعال و غیرفعال صورت می گیره.

باز جذب فعال موادی مثل گلوکز بر خلاف شیب انتشار اونها صورت می گیره و به ATP نیاز داره.

باز جذب غیرفعال در نتیجه اختلاف غلظت رخ می ده. مثلا" تراکم اوره در لوله جمع کننده ادرار، بیشتر از مایع بین سلولی در نتیجه مقداری اوره به مایع بین سلولی بر می گرده و به دنبال اون، آب هم باز جذب می شه.

ترشح:

در طول لوله ادراری، بعضی مواد از خون گرفته می شه و وارد لوله می شن. یونهای هیدروژن و پتاسیم و برخی از داروها مثل پنی سیلین از این مواد هستن.

نقش کلیه ها:

PH محیط داخلی بدن، ثابت و در حدود 4/7 حفظ می شه. یکی از مهمترین عوامل تنظیم PH در بدن، کلیه ها هستن که با کم و زیاد کردن دفع هیدروژن و بی کربنات، از اسیدی یا قلیایی شدن خون جلوگیری می کنن. وقتی عواملی، محیط داخلی بدن رو قلیایی می کنه، کلیه ها، بی کربنات بیشتری دفع می کنن. بر عکس وقتی هم عواملی، محیط داخلی رو اسیدی می کنه، دفع هیدروژن ادرار بیشتر می شه.

تخلیه ادرار:

ادراری که در کلیه ها تولید می شه، بعد از جمع شدن در گلنچه، وارد میزنای می شه و به سمت مثانه می ره. انتقال ادرار به مثانه به دلیل حرکات دودی شکل ماهیچه های صاف دیواره میزنای. وقتی مثانه پر می شه، دیواره ش کشیده می شه و گیرنده هاش تحریک می شن و باعث ارسال پیام عصبی به نخاع می شه که اونموقع، واکنش تخلیه مثانه فعال می شه.

در افراد بالغ، این واکنش انعکاسی، به وسیله مرکزهای مغزی و به صورت ارادی، قابل مهاره. در پایین مثانه، ماهیچه های صاف حلقوی وجود داره که مثل یه اسفنگتر داخلی عمل می کنه و معمولا" منقبض و جلوی عبور ادرار به مجرای دفع ادرار رو می گیره و غیر ارادیه.

یه کمی پایین تر، ماهیچه حلقوی دیگه ای از نوع عضلات مخطط وجود داره که ارادیه.

در نوزادان و کودکانی که ارتباط مغز و نخاع اونها به طور کامل بر قرار نشده، تخلیه ادرار به صورت غیر ارادی صورت می گیره.

برای بیماریهایی که کلیه شون ناکارآمد، از روش دیالیز استفاده می شه.

۴-دفع مواد زاید در گیاهان

جانوران، مواد آلی رو از طریق تغذیه بدست می آرن و بعد اونها رو به مواد آلی مورد نیاز خودشون تبدیل می کنن. اما گیاهان، مواد مورد نیاز خودشونو با استفاده از مواد معدنی محیط می سازن، در نتیجه متابولیسم گیاهان و جانوران کاملا" متفاوت.

بیشترین مواد دفعی گیاهان، شامل آب، اکسیژن و دی اکسیدکربن. اکسیژن در نتیجه فتوسنتز تولید می شه و در تنفس سلولی مصرف می شه. بر عکس، دی اکسیدکربن و آب، در تنفس سلولی تولید و به عنوان مواد اولیه در فتوسنتز مصرف می شن.

مقدار اضافی هر کدام از این مواد، با انتشار از طریق روزنه ها دفع می شن. بعضی مواد دفعی گیاهان ممکنه از طریق افتادن برگها و بخشهایی از پوست گیاهان چوبی، دفع بشن.

موادی مثل رزین، تانن و صمغ که در نتیجه متابولیسم گیاهان بوجود می آن، در بخشهای مرده مثل مغز ساقه، انبار می شن.

در گیاهان علفی، مواد دفعی در واکوئل ها و دیواره سلولهای اونها جمع می شن. بعضی از مواد دفعی گیاهان، نقش دفاعی دارن و از خورده شدن گیاه به وسیله جانوران گیاهخوار، جلوگیری می کنن و یا گیاه رو در مقابل عوامل بیماری زا حفظ می کنن.

درس7 - تنظیم محیط داخلی و دفع مواد زاید (1)

مطالب مشابه :

بیوپسی کلیه و مراقبت های پرستاری در آن

بیوپسی کلیه و مراقبت های پرستاری در آن

ادرار

درس7 - تنظیم محیط داخلی و دفع مواد زاید (1)

سنگ کلیه و روش های مهم درمان سنگ کلیه!

سنگ‌ کلیه‌ ـ kidney stones

قدومه شیرازی

داروهای گیاهی و خواص آنها و درمان با آنها .... سنگ کلیه و علل بوجود آمدن آنها