تئوری توسعه اقتصادی: مدل رشد هارود-دومار

مدل رشد هارود-دومار

ادبیات اقتصاد رشد، به دنبال پاسخ به سئوال چرایی و چگونگی فرآیند رشد اقتصادی كشورهای مختلف می‌باشد. به طور كلی منظور از رشد اقتصادی، رشد تولید ناخالص ملی می‌باشد. اولین کوشش علمی برای تدوین و تنظیم یک الگوی رشد اقتصادی توسط روی هارود ارایه شده است كه به فاصله كمی با كار دومار تكمیل شد. به همین جهت مدل هارود- دومار را می توان اولین مدل رشد پویای اقتصادی نامید.
هارود(1) و دومار(2) در دهه 40 میلادی دو نظریه مستقل ارایه نمودند كه هر چند به صورت مستقل ارایه شده بود اما به دلیل مشابهت ها در بسیاری از كتاب های آموزشی، نظریه آن ها به صورت تلفیقی ارایه می شود. «مدل رشد هارود- دومار» كه از مهم‏ترین نظریه ‏های رشد مبتنی بر نظریات کینز می‌باشد، طی دو دهه 1950 و 1960 نظریه غالب در اقتصاد جهانی بود.
•   مفهوم محوری مدل : سرمایه
هارود و دومار سعی نمودند تئوری رشد اقتصادی خود را بر پایه دستیابی به یک نرخ رشد یکنواخت لازم برای رشد بی‌وقفه و ملایم در یک اقتصاد مشخص استوار سازند. هر چند که مدل‌های رشد این دو اقتصادان از نظر جزئیات متفاوت است، اما هر دو به نتیجه یکسانی می رسند: سرمایه گذاری نقش اساسی در روند رشد اقتصادی بازی می‌كند.
در این مدل سرمایه‌گذاری دو خصوصیت زیر را داراست:
1-   ایجاد درآمد - (كه به اثر تقاضا شهرت دارد)
2-   افزایش ظرفیت‌های تولیدی اقتصاد (از طریق افزایش در موجودی سرمایه) – (كه به اثر عرضه شهرت دارد)
اگر سرمایه‌گذاری خالص به نحو مداوم افزایش داشته باشد، تولید و درآمد حقیقی نیز رشد خواهند داشت. اما مسئله این جاست كه كدام نرخ رشد سرمایه‌گذاری موجب رسیدن به اشتغال كامل می‌شود. پاسخ این دو اقتصاددان این است كه برای ایجاد اشتغال کامل لازم است که درآمد سالانه با همان نرخی رشد کند که تولید کل افزایش می یابد و تولید نیز باید با همان نرخی افزایش یابد که ظرفیت‌های تولیدِ موجودی سرمایه رشد کرده است.

اگر نرخ رشد درآمد و تولید با یكدیگر برابر نباشند، میزان سرمایه‌گذاری و به تبع آن تولیدی و موجودی سرمایه در طول زمان نوسان خواهد داشت. به عنوان مثال اگر نرخ رشد درآمد بیشتر از نرخ رشد تولید باشد، پس انداز افزایش یافته و به تبع آن وجوه (منابع مالی) بیشتری در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. نتیجه این امر افزایش سرمایه‌گذاری (در غالب ایجاد طرح‌های تولیدی جدید و یا خرید تجیهزات به منظور اجرای طرح‌های توسعه) می‌باشد. با افزایش سرمایه‌گذاری نیز تولید افزایش می‌یابد. این سیكل موجب می‌شود در دوره بعد رشد تولید افزایش یافته و با رشد درآمد برابر شود. لذا می توان گفت كه مساوی نبودن رشد تولید و رشد درآمد موجب می‌شود که اقتصاد از مسیر رشد یکنواخت خود منحرف شود و در شرایط عدم تعادل قرار گیرد. اما این عدم تعادل به صورت خود به خود و از طریق تغییر در حجم سرمایه گذاری و تشكیل سرمایه از بین می‌رود.
اگر هدف تثبیت اشتغال کامل در بلندمدت باشد، سرمایه‌گذاری‌های خالص باید با نرخی معین به طور مداوم افزایش یابند. این امر نیز به نوبه خود نیازمند افزایش مداوم درآمد حقیقی با نرخ کافی است تا بتواند استفاده کامل از موجودی‌های رو به تزاید سرمایه را تضمین کند. این نرخ رشد درآمد حقیقی مورد نیاز «نرخ رشد تضمین شده» یا «نرخ رشد ظرفیت کامل» نامیده می‌شود.

•   تشریح مدل
مدل هارود و دومار فرضیات متعددی دارد كه از آن جمله می‌توان به وجود اشتغال کامل در سطح درآمد تعادلی (از بدو شروع تحلیل)، نبود دولت، عدم وجود تجارت خارجی (اقتصاد بسته)، در نظر نگرفتن استهلاک کالاهای سرمایه، ثابت بودن نسبت سرمایه به نیروی کار برای تولید، ثابت بودن نسبت سرمایه به تولید، ثابت بودن نسبت پس‌انداز به تولید، ثابت بودن میل نهایی به پس‌انداز، ثابت بودن سطح قیمت‌ها (تورم صفر) و ثبات نرخ بهره اشاره كرد.
هر اقتصادی می‌بایست نسبت معینی از درآمدش را پس‌انداز كند، تا به عنوان سرمایه گذاری جدید منجر به رشد شود. در این مدل فرض می‌شود رابطه اقتصادی مستقیمی بین میزان كل موجودی سرمایه (K) و تولید ناخالص ملی (Y) وجود دارد به طوری كه نسبت K/yثابت باشد. همچنین فرض كنید كل سرمایه‌گذاری جدید (I) به وسیله پس انداز (S) تامین می‌شود و به بیان دیگر تمام پس انداز سرمایه‌گذاری می‌شود. (اندیس t بیانگر زمان است):

با فرض كه پس انداز نسبت ثابتی از درآمد ملی است (s ضریب ثابت پس‌انداز یا همان نرخ پس انداز می‌باشد)؛ خواهیم داشت:

از سوی دیگر سرمایه‌گذاری را می‌توان به صورت افزایش در موجود سرمایه (K)بیان كرد:

در این مدل فرض می‌شود نسبت سرمایه به تولید ثابت باشد: لذا باید نسبت تغییرات نیز ثابت باشد:

با توجه به برابری سرمایه‌گذاری با پس‌انداز و پس‌انداز با تغییرات موجودی سرمایه، خواهیم داشت:

در معادله فوق به جای پس‌انداز مقدار را قرار می دهیم:

سمت راست معادله فوق نرخ رشد تولید را نشان می‌دهد (نسبت تغییرات تولید در طول زمان به تولید) كه آن را با g نشان می‌دهیم:

این رابطه نشان می‌دهد كه در مدل رشد هارود دومار، نرخ رشد اقتصادی به وسیله نرخ پس انداز و نسبت سرمایه به تولید تعیین می‌شود. به نحوی كه رشد اقتصادی با پس‌انداز رابطه مثبت و با سرمایه رابطه معكوس (منفی) دارد.
با توجه به این كه هارود و دومار فرض كرده اند اقتصاد در اشتغال كامل قرار دارد؛ لذا مازاد نیروی كار (نیروی كار بیكار) وجود ندارد؛ برای حفظ این روند، باید نرخ رشد تولید با نرخ رشد طبیعی جمعیت برابر باشد. ضمناً با توجه به فرض نسبت ثابت سرمایه به تولید، نرخ رشد سرمایه گذاری نیز با نرخ رشد تولید برابر خواهد بود. لذا خواهیم داشت:

این معادله، بیانگر این است كه اقتصاد باید نسبت معینی از تولید ناخالص خود را پس‌انداز و سرمایه‌گذاری كند تا بتواند به رشد ثابت برسد.
•   انتقادات وارده بر این مدل
این مدل به دلیل برخی ساده‌سازی ها، با انتقاداتی مواجه شده است كه مهم ترین آن‌ها عبارتند از:
- شرط اساسی وجود رشد تعادلی بستگی به پارامترهای s و k دارد که هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند و مقدار آنها ثابت بوده و در خارج از مدل تعیین می شوند٬ به همین دلیل به این شرط تعادل، شرط لبه تیغ گفته می‌شود كه بدین معناست كه تساوی خیلی تصادفی و بطورشانسی برقرار می شود.
- در این الگو تنها عامل تولیدی تعیین كننده سرمایه است به همین دلیل گفته می‌شود این الگو بر اساس تئوری ارزش سرمایه قرار دارد و به بیان دیگر در این الگو سایر عوامل تولید و از جمله نیروی كار فقط با نسبت ثابتی به داخل الگو راه یابند.
- در این مدل میل متوسط به پس انداز و نسبت سرمایه به تولید ثابت فرض شده است. این متغیرها ممکن است در کوتاه مدت ثابت باشند اما در بلند مدت متغیر خواهند بود.
-   فرض شده که نیروی کار و سرمایه به نسبت ثابت مورد استفاده قرار می گیرند. اما در عمل می‌توان نیروی کار را جایگزین سرمایه کرد بدون آن که از تولید کاسته شود و اقتصاد کماکان در رشد یک نواخت خود باشد. (مثلا با استفاده از نیروی انسانی بیشتر از تجهیزات فیزیكی كمتری استفاده كرد و به همان نتیجه تولیدی قبل رسید)
-   سطح قیمت ها ثابت در نظر گرفته شده است. نوسانات قیمتی از طرفی می توان موجب بی ثباتی اقتصاد گشته و از طرف دیگر مکانیسم قیمت می‌تواند به عنوان یک عامل بالقوه برای تعدیل نوسانات عرضه و تقاضا در بازار عمل کند.
-   تغییرات نرخ بهره و اثرات آن بر روی سرمایه‌گذاری نادیده گرفته شده است. کاهش در نرخ بهره در دوران تولید مازاد می‌تواند پروژه‌های سرمایه بر را سودآورتر کند. این کار از طریق افزایش تقاضا برای سرمایه و در نتیجه کاهش مازاد عرضه کالا صورت می‌گیرد.
-    نقش دولت در رشد اقتصادی نادیده گرفته شده است.
-    تكنولوژی نیز ثابت فرض شده است در حالی كه در دنیای واقعی تكنولوژی ها به سرعت در حال تغییرند.
-    این الگو در زمبنه تجربی در مواردی با شكست مواجه شده است. مثلا این مدل رشد اقتصادی آمریكا در دوره پس انداز جنگ جهانی دوم، را كمتر از مقدار واقعی گزارش شده، برآورد می‌كند.
باید توجه داشت كه مدل رشد اقتصادی هارود و دومار (و مدل‌های بعدی مرتبط با این مدل) بر اساس تجربه کشورهای پیشرفته صنعتی پایه گذاری شده است. این مدل‌ها در درجه اول به منظور تجزیه و تحلیل جریان رشد کشورهای توسعه یافته فرمول بندی شده و تلاش می کند نیازها و ابزار رشد یکنواخت اقتصادی در این کشورها را تجزیه و تحلیل نماید. به همین جهت برخی از اقتصادانان استفاده از این مدل را برای تبیین رشد در كشورهای در حال توسعه صحیح نمی‌دانند.

•   جمع‌بندی
مدل هارود-دومار، رشد اقتصادی را منوط به سرمایه گذاری و پس‌انداز می‌كند. اقتصاد باید نسبت معینی از تولید ناخالص ملی خود را پس انداز و سرمایه‌گذاری كند و هر چه پس انداز بیشتر باشد، سرمایه‌گذاری بیشتر بوده و در نتیجه رشد اقتصادی تحقق می‌یابد. هانت (یكی از اقتصاددانان توسعه) درباره این مدل می نویسد: «مدل رشدی كه این دو اقتصاددان ارایه كردند همان دو مضمون مكتب كلاسیك را در خود دارد: نخست: محور بودن رشد و نه توسعه، و دوم: تامین هزینه‌های مالی رشد از محل پس‌اندازها».
این مدل، مانع اصلی رشد و توسعه کشورها، سطح پایین تشکیل سرمایه‏ (سرمایه‌گذاری) معرفی می‌شود. از این رو اقتصاددانان با استفاده از این مدل، بر استفاده و تشویق سرمایه‏گذاری‏های خارجی جهت بالا بردن سطح تشكیل سرمایه، تاكید كرده‌اند. آنان بر این عقیده‌اند كه سرمایه‌گذاری خارجی نقش مهمی در کاهش شکاف بین پس‏انداز ملی و تشکیل‏ سرمایه ایفا می‌کند و همچنین سرریز کمک‏های فنی و تخصصی از کشورهای توسعه یافته به‏ کشورهای در حال توسعه را به همراه دارد.(3)
این مدل فروض ساده كننده فراوانی دارد اما به خوبی نقش سرمایه را در اقتصاد بیان می‌كند. مدل‌های بعدی كه با مفروضات كلاسیكی (و نه كینزی) ایجاد شده‌اند توانسته اند برخی از مفروضات مدل هارود دومار را كنار بگذارند كه در بخش های بعد به آن‌ها اشاره می‌شود.

منابع

1.   قره‌باغیان مرتضی، 1380، «اقتصاد رشد و توسعه»، جلد اول، تهران، نشر نی
2.   لشكری محمد، 1388، «توسعه اقتصادی و برنامه ریزی» تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
3.   Harrod, Roy F. (1939), ‘An Essay in Dynamic Theory’ Economic Journal NO 49, PP: 14–33
4.   http://en.wikipedia.org/wiki/Harrod%e2%80%93Domar_model

(1)   روی هارود (Roy Forbes Harrod) اقتصاد دان انگلیسی (تولد : 1900؛ وفات 1978) به خاطر تدیون این مدل رشد و نیز نگارش بیوگرافی جان مینارد كینز شناخته شده است. كتاب اقتصاد بین الملل او تا مدت ها در دانشگاه ها تدریس می‌شد. در دسته بندی‌های متعارف اقتصادی او پیرو كینز شناخته می‌شود.
(2)   اوسوی دیوید دومار (Evsey David Domar) (تولد: 1914؛ وفات: 1997) اقتصاد دان روسی-آمریكایی متولد لهستان! او از 1957 تا آنتهای عمر كاری خود در دانشگاه MIT صاحب كرسی بود. او نیز هم چون هارود یك اقتصاد دان كینزین بود كه در حیطه های تاریخ اقتصادی و اقتصاد رشد مطالعاتی را داشته است.
(3)   کمک‏های دولت آمریکا به ایران در زمان«ترومن» می‏تواند به عنوان شاهدی از تسلط این نظریه‏ها در دهه‏های‏ 1950 تا 1960 تلقی شود.

برگرفته از : ناظر اقتصاد
دسته بندی : متفرقه ,
برچسب ها : هارود - دومار , نرخ رشد اقتصادی , مدل , کینز , اقتصادی ,

تئوری توسعه اقتصادی: مدل رشد هارود-دومار

مطالب مشابه :

نحوه صدورمدرک پردیس علوم تحقیقات آذربایجان غربی(سازه و مکانیک خاک وپی)

گزارش ناسا درباره شرایط جوی زمین(ناسا:آغاز دوره 30ساله خشکسالی در ایران)

اعلام زمان انتخاب واحد نیمسال دوم 90-91

تئوری تقسیم کار آدام اسمیت(پدر علم اقتصاد)

تئوری توسعه اقتصادی: مدل رشد هارود-دومار

آمار تکان دهنده درمورد پدیده ی شوم فقر در سال 1387خط فقر در ایران 400هزارتومان،خط فقر مطلق کشوری ، 3

مکتب کینزی

تجارت غیرمنصفانه از طریق دامپینگ وشیوه مقابله با آن درسازمان تجارت جهانی