مختصری از آغاز اکتشاف نفت در ایران

مختصری از آغاز اکتشاف نفت در ایران<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

"ویلیام ناکس دارسی" یک میلیونر استرالیایی نخستین فردی بود که با روشهای جدید روز ودستگاههای حفاری مکانیکی در ایران به اکتشاف نفت و حفر چاه پرداخت. او ابتدا گروهی فنی را به سرپرستی زمین شناسی به نام "برلز" استخدام و به ایران اعزام نمود. این گروه پس از بررسی های زمین شناسی گزارش رضایت بخشی داد. احتمال وجود نفت درحوالی قصر شیرین و شوشتر را زیاد و در دیگر نقاط امیدوار کننده دانست. پس از دریافت این گزارش ، دارسی نماینده ای به نام" ماریوت " را در سال 1901 به دربار ایران فرستاد. ماریوت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در تمام ایران به جز پنج ایالت شمالی را از مظفر الدین شاه گرفت. چند ماه پس از امضای قرارداد،حفاری اولین چاه در محلی به نام چیاسرخ یا چاه سرخ، در شمال غرب قصر شیرین آغاز شد. کار حفاری به علت نبود راه و ناامنی به کندی پیش می رفت تا آنکه در تابستان 1903چاه در عمق 507 متری به گاز و کمی نفت رسید. چاه دوم هم در همین ناحیه و درعمق مشابه ای به نفت رسید. بهره دهی این چاه 175 بشکه در روز بود.دارسی با ارزیابی نتایج دریافت اگر در ناحیه چیاسرخ نفتی بیش از این مقدار هم بیاید به علت دوری از دریا و نبود امکان حمل به بازار مصرف، سودی عاید او نخواهد شد بنابراین ناحیه را ترک و به خوزستان پناه برد.

ناحیه چیا سرخ در سال 1913 که مرزبندی جدیدی درغرب کشور با امپراتوری عثمانی صورت گرفت به آن دولت واگذار گردید و اکنون میدان نفتی کوچکی در شمال عراق است.

در خوزستان اولین و دومین چاه برروی تاقدیس مامتین حفر شد که دارای چشمه های نفتی متعددی است و درجنوب شرقی میدان هفتکل قرار دارد. چاهها خشک بود. دو چاه بعد، در میدانی به نام نفتون حفر شد که علاوه با آثار سطحی نفت ، خرابه آتشکده ای در نزدیکی آن قرار داشت که مردم محل آن را به نام مسجد سلیمان می شناختند.

درنیمه اول سال 1908 سرمایه شرکت رو به پایان بود وهنوزنفتی کشف نشده بود. بنا به مشهورروسای شرکت به مسئول عملیات که مهندسی به نام "رینولدز" بود دستور توقیف عملیات را می دهند. ولی او که در محل وضع را بهتر ارزیابی می کرد چند روزی از اجرای دستور خودداری نمود و به حفاری ادامه داد. در روز پنجم خرداد ماه 1287 شمسی (26 مه 1908) مته حفاری به لایه نفت برخورد و نفت با فشار از چاه فوران نمود. عمق چاه 360 متر بود . دومین چاه که ده روز بعد به نفت رسید 307 متر عمق داشت. با به نفت رسیدن این دو چاه وجود نفت به مقدار زیاد در ایران به اثبات رسید. پس از کشف نفت در ایران در سال 1909(1288 شمسی) شرکت سابق نفت ایران و انگلیس تشکیل شد.

از سال 1908 تا سال 1928 تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج شد.در این سال میدان نفتی هفتکل، در سال 1930 میدان نفتی گچساران، در سال 1936میدان نفتی آغاجاری و در سال 1938 میدان نفتی لالی و نفت سفید کشف گردید. میدان نفت خانه را در عراق، در سال1927شرکت نفت انگلیس و عراق کشف کرد. نیمی ازاین میدان در خاک ایران قرار دارد که اکنون نفت شهر نامیده می شود. با کشف این هفت میدان نفتی ،حوزه مورد قرارداد شرکت نفت سابق ایران و انگلیس به صورت یکی از مناطق نفتی جهان در آمد.

در سال 1329 با ملی شدن صنعت نفت از شرکت نفت ایران و انگلیس خلع ید به عمل آمد. پس از کودتای 28 مرداد 1332 و عقد قرارداد با کنسرسیومی که از چندین شرکت بزرگ نفتی تشکیل شده بود عملیات اکتشافی گسترده ای در دو دهه 1960 و 1970 در حوضه رسوبی زاگرس انجام شد و تعداد میدانهای نفتی بزرگ و کوچک که در این حوضه و در خشکی کشف شده بود به پنجاه میدان رسید.

اکتشاف نفت در خلیج فارس در اواخر دهه 1950 آغاز گردید واولین میدان نفتی، بهرگانسر در سال 1960 کشف گردید.در دهه 1960 بیش از ده میدان نفتی در بخش ایرانی خلیج فارس کشف گردید. این دهه از نظر میدانهای نفتی کشف شده در خشکی و دریا در ایران دهه منحصر به فردی است.

در خارج از حوزه قرار داد شرکت نفت ایران و انگلیس، نخستین اقدام رسمی برای اکتشاف نفت در سال 1305 بعمل آمد.در این سال سه مهندس روس بر اساس اجاره نامه ای که یک گرجی تبعه روسیه تزاری به نام "خوشتاریا" از ورثه بازرگانی تهرانی به نام حاج علی اکبر به دست آورده بود در خوریان سمنان اقدام به حفر چاه نمودند.حاج علی اکبر خود طی فرمانی از طرف ناصرالدین شاه در سال 1297 قمری امتیار بهره برداری از معادن سمنان و دامغان را به دست آورده بود. چاه حفر شده در خوریان شهرت یافت که به نفت رسیده است ولی واقعیت این بود که در عمق صد متری چاه به آبی مخلوط با مقدار کمی نفت برخورده بود.

در سال 1305 شمسی ، پس از حفر چاه خوریان ، دولت وقت از شرکت نفت سابق ایران و انگلیس در خواست نمود زمین شناسان مجربی را برای ارزیابی ناحیه سمنان به آن محل گسیل دارد. این امر به صورت پنهانی و بسیار محرمانه صورت گرفت. زمین شناسان پس از برداشتهای صحرایی و بررسی های لازم گزارش دادند که گمان نمی رود در ناحیه سمنان نفت قابل ملاحظه ای وجود داشته باشد واگر نفتی هم تولید شده باشد به مرور از میان رفته است.

در سال 1308 چند زمین شناس خارجی توسط شرکت تحقیقات ایران و فرانسه به نواحی سمنان ومازندران اعزام و مطالعاتی انجام دادند و پس از حفر دو حلقه چاه کم عمق در مشرق بابلسر که نتیجه ای به بار نیاورد شرکت منحل و کارشناسان آن در سال 1310 ایران را ترک کردند.

در سال 1314 هنگام حفر قنات در جنوب قم آثاری از مواد نفتی در روی آب قنات دیده شد. دولت وقت پس از اطلاع واحدی به نام مهندسی اکتشافی در وزارت دارایی تاسیس نمود که وظیفه آن اکتشاف نفت در نواحی مرکزی و شمالی کشور بود. این واحد با استخدام چند کارشناس آلمانی و خرید دو دستگاه حفاری ضربه ای و دورانی عملیاتی را در نواحی قم و مازندران آغاز کرد. دو حلقه چاه در خشت سر و دو حلقه چاه نزدیک به کوه نمک حفر نمود. حفاری ها نتیجه ای به بار نیاورد و در سال 1318 متوقف شد.

در سال 1315 دولت ایران با شرکت نفتی آمریکایی "سی برد" شرکتی به نام شرکت نفت "امیرانین" برای اکتشاف و استخراج نفت در شمال و شرق ایران تشکیل داد. این شرکت پس از دو سال کار و مطالعات زمین شناسی به دولت ایران اطلاع داد که از ادامه عملیات منصرف شده است.

در سال 1327 دولت ایران برای انجام اکتشاف در خارج از حوزه قرداد شرکت نفت سابق ایران و انگلیس ، شرکت سهامی نفت ایران را تشکیل داد. این شرکت از سال 1328عملیات اکتشافی را با استخدام زمین شناسان سوئیسی و مهندسین معدن ایرانی آغاز و درسال 1335 در تاقدیس البرز در ناحیه قم نفت قابل ملاحظه ای کشف نمود. در سال 1337 میدان گازی سراجه در شرق قم کشف شد. کشف نفت در تاقدیس البرز و گاز در میدان سراجه، نخستین کشف مواد نفتی به مقدار قابل توجه در خارج از حوزه قرارداد سابق شرکت نفت سابق ایران و انگلیس و حوضه رسوبی زاگرس بود. پس از ملی شدن صنعت نفت و تشکیل شرکت ملی نفت ایران ، شرکت نفت ایران در سال 1339 به آن پیوست و به فعالیت اکتشافی در خارج از حوزه قرارداد با کنسرسیوم سابق با نام «امور اکتشاف واستخراج» ادامه داد. این امور علاوه بر کشف میدانهای نفت و گاز تنگ بیجار، سروستان و سعادت آباد در حوضه زاگرس، در سال 1345 در دشت های مغان آذربایجان و در سال 1346 در گرگان به ترتیب نفت و گاز کشف کرد. بهره برداری از نفت دشت مغان به علت تراوایی بسیار کم مخزن اقتصادی نیست. گاز کشف شده در گرگان نیز به علت بهره دهی کم چاه که در حدود پنج میلیون پای مکعب در روز است اقتصادی تشخیص داده نشده است.

امور اکتشاف و استخراج شرکت ملی نفت ایران در سال 1347 میدان عظیم گازی خانگیران و در سال 1360 میدان گازی گنبدلی را به ترتیب در غرب و جنوب شهر سرخس کشف کرد.

مختصری از آغاز اکتشاف نفت در ایران

مطالب مشابه :

سروستان ؟ عسلويه‌اي ديگر در اقليم نفت خيز فارس

تولید زودهنگام 15 هزار بشکه نفت در سروستان شیراز

مقاله(اقتصادی)

آدرس جایگاههای سوخت در سطح کشور--گاز

به مناسبت 26 دی ماه سالروز فرار شاه خائن از ایران اسلامی

اهميت حركات نمكي در تشكيل منابع عظيم نفتي و گازي حوزه خليج فارس

واحد نمک زدايي چشمه خوش به بهره برداري رسيد

اکتشافات مخازن جدید نفتی و گازی در ایران

میادین و مخارن نفتی و گازی موجو در ایران

جغرافياي ديرينه منطقه خليج فارس در دوره هاي مختلف زمين شناسي