اكوسيستم کوهستان

شناخت اکوسیستم کوهستان

      تعریف اکوسیستم یا زیست بوم به كليه عوامل موجود در یک محیط را که در کنار هم قرار گرفته و بر یکدیگر تاثیر گذاشته و شرایط ویژه ای را بوجود می آورند، اکوسیستم می گویند.این عوامل ممکن است خاک، سنگ، آب، هوا، نور، گیاهان، حشرات، موجودات زنده وانسان باشد. اکوسیستم ها بردو نوع تقسیم می شوند. اکوسیستم های خشکی (مانند اکوسیستم کوهستان، جنگلها، مراتع، کویرها، دشتها و... ) واکوسیستم های آبی (مانند اقیانوسها، دریاها، دریاچه ها، رودخانه ها، مناطق ساحلی ومرطوب مثل باتلاقها، تالابها، چالابها و... )، که هر کدام از این اکوسیستم ها ویژگی خاص خود را دارند و برای مطالعه درباره هر یک از آنها دانش و اطلاعات خاصی را لازم است. مهمترین ویژگی اکوسیستم کوهستان وجود ارتباط پیچیده وگره خورده بین تمام عوامل تشکیل دهنده آن می باشد .

این تاثیر پذیری عوامل از هم دیگر بقدری زیاد است که کوچکترین تغییر در وضعیت یکی از عوامل آن، بر سایرین اثر گذاشته و کل سیستم را تحت تاثير قرار داده و اکوسیستم را به هم می زند. ولی آنچه که همگان باید بدانند این است که دخل و تصرف نا آگاهانه بشر در هر یک از آنها و بهم زدن هر کدام از این اکوسیستم ها باعث بهم ریختن سیر طبیعی کره زمین شده و به زندگی تعداد بی شماری از میکرو     ارگانیزم های موجود و میلیونها جاندار و همچنین به زندگی خود انسانها لطمات جبران ناپذیری خواهد زد. خیلی ساده تر بگويیم حتی با شکستن یک شاخه درخت، با دست کاری کردن یک آب باریکه کوچک، بادادن غذای خود به حیوانات منطقه، با انتقال لاشه یک سوسک، دخالتهای بی مورد در طبیعت و جابجا کردن یک سنگ نیز اکوسیستم را بهم می زنیم. برعکس قضیه هم درست است با مدیریت یک پارچه وهماهنگ، ارزيابی زیست محیطی قبل از هراقدامی در طبیعت و هرگونه دخل و تصرف، با آگاهی و داشتن تخصص و دانش مورد نیاز و استفاده اصولی از منابع می توانیم امکان بازیافت به طبیعت و زندگی دوباره به تعداد بی شماری از میکرو ارگانیزم بدهیم، کوهستانها را سبز گردانیم کویرهای تشنه را باغستان تبدیل کنیم و آینده و زندگی سالم و شاداب انسانها را تضمین نمائیم. به شرط اینکه هرحرکت ما همراه باشد با قوانین واصول طبیعت و توسعه پایدار. زیرا باید بدانیم قبل از اینکه انسان پا به عرصه وجود بگذارد میلیون ها سال تمام مظاهر طبیعت وجود داشت و قوانین موجود آن جاری بود.

اهمیت کوهها

   قبل از آنکه برنامه ای برای حفاظت از کوهستانها داشته باشیم و بخواهیم اجرای صحیح آنرا بر همگان توصیه نمايیم، نخست بهتر است به اهمیت کوهها پی ببریم و بدانیم چیزی را که می خواهیم حفاظت کنیم دارای چه اهمیتی است؟ و ارزش آن چقدراست؟ ونسبت به ارزش آن انرژی صرف کنیم و سرمایه گذاری نماییم.

آیا می دانید که:

10 درصد مردم جهان در مناطق کوهستانی زندگی می کنند.

50 درصد مردم جهان از نظر آبی به آبخیز های کوهستان چشم دوخته اند.

35 درصد مردم جهان از نظرجنبه های گوناگون ( مانند: غله، معدن، چوب و کاغذ و...) به کوهها وابسته اند.

60 در صد سطح زمین را کوهستانها تشکیل می دهند.

80 در صد آب شیرین از کوهها تامین می شود.

28 درصد جنگلهای جهان در مناطق کوهستانی قرار دارند.

کوهها برج های آب نامیده می شوند.

کوهها آخرین پناهگاه حیات وحش محسوب می شوند.

کوهها تغییرات در آب و هوا بوجود می آورند.

محل رویش گیاهان دارويی کم یاب و با ارزش هستند.

کوهها با داشتن، کتببه ها، نقش کنده ها، مکانهای مقدس، امام زادگان تاریخی، معابد، کلیساها، ودیگرآثار تاریخی اقوام و ملل مختلف، گنجینه گرانبها و با ارزشی بحساب می آیند؟ و بالاخره آیا می دانید که ازکوهها بعنوان دژ مستحکم در برابر نا امنی های اجتماعی و یورش بیگانگان استفاده می شد؟ و کوهها بعلت دشواری دسترسی و تسلط آنها بردشتها همواره آنها را در موقعیت دفاعی برتر قرار می داد؟ ودر جنگهای پاتیزانی کوه پناهگاه مبارزین وآزادی خواهان بود؟

با قدری تفکر و تدبردر مورد آمار ها و موضوعات طرح شده در بالا درک عمیق مطلب خود بخود برای همه مشخص وآشکار می گردد که مناطق کوهستانی از چه اهمیتی بر خوردار است.

    قبلاَ چنین می پنداشتند کوهها بخاطر دور از دسترس بودن از مناطق بی ارزش وغیر لازم می باشد و به همان جهت کوهنوردان موقع مراجعت از برنامه کوهنوردی، برای این که شهر را آلوده نکنند زباله های خود را در مناطق کوهستانی رها می کرده و سپس راهی منازل خود می شدند. و نخاله های ساختمانی را به دره ها سرازیر می کردند وچون جمعّیت جوامع انسانی محدود بود، انسان در کنار چشمه ها، رودها، دریاچه ها، جنگلها ومناطق خوش آب و هوا سکنی میگزید وکاری با مناطق دور از دسترس نداشت. ولی با پیشرفت بشر و توسعه جوامع انسانی که منجر به وازدیار جمعیت شد، رفته رفته انسان بدنبال یافتن مناطق جدید به دوردستها روانه گردید و همچنین با اهمّیت پیدا کردن آب بعنوان منبع اصلی حیات انسانها برای تصاحب سرچشمه آبها به کوهپایه ها روانه شد و با کشت و زرع در آن محلها، کوهستانها اهمیت پیدا کردند با توسعه زندگی ماشینی و آلوده شدن هوای شهرها پی به اهمیت تغییر آب و هوا در این مناطق برد. و با پیشرفت دانش محیط زیست اهمیت وجایگاه ویژه کوهستان و تاثیرآن برزندگی روزمره انسانها چه آنهايی که در کوهپایه ها و چه آنهايی که کیلومتر ها از کوه دورترند ویا بهتر بگويیم برآنهائی که اصلاً کوه را ندیده اند آشکار گردید. و امروزه بر همگان مشخص گردیده که دشتها از تمام جهات بویژه برای ادامه حیات کاملاً به کوهها وابسته اند، سرسبزه و خرمی دشتها و یا خشک شدن دشتها به لطف و مرحمت کوهها بستگی دارد و بطوری که با کم شدن بارندگی برف در کوهها، بی آبی دشتها را نابود می کند.

آب
    بطوری که می دانیم 4/3 سطح کره زمین را آب فرا گرفته ولی این آبها قابل شرب نیستند کلاً فقط 3 % آبهای موجود جهان مناسب برای آشامیدن هستند، و از این مقدار 2 % در قطب ها بصورت کوههای یخی حبس بوده و تنها 1 % در دسترس انسان می باشد که بصورت چشمه ها و نهرها ورودها جاری است. جالب این جاست که     80 % ازاین آب از کوهها تامین می شود. و این موضوع به تنهائی آنچنان اهمیت حیاتی پیدا می کند که جا دارد متخصصان تمام هم وغم خود را صرف این کار نمایند. و به همین علت است که، دانشمندان کوهها را برجهای آب نامیده اند زیرا بخاطر داشتن ارتفاع وهوای سرد، برف در آنها بصورت یخچال و برفچال برای استفاده بشر در زمانهای طولانی ذخیره شده وبا ذوب شدن تدریجی آنها آب مورد نیاز در فصول گرم تاًمین می گردد. و همچنین بعد از بارندگی، مقدار زیادی از آب باران در حفره های مناطق کوهستانی نفوذ کرده و در آنها محفوظ مانده و با آرامی بصورت چشمه سارها در طول سال جاری شده موجبات ادامه زندگی انسانها و سایر موجودات را فراهم آورده و سبب شادابی و طراوت گلها و گیاهان و درختان می شود.

پوشش گیاهی مرتع

    بنا براعلام فائو، ارزش زادآوری یک هکتار مرتع در طول یک سال 232 دلار است. ارزش علوفه ای مرتع در یک هکتار 75 دلار ومعادل 5/24 در صد است و 5/75 درصد باقیمانده آن به ارزش های زیست محیطی مرتع اختصا ص دارد. و ارزش یک هکتار جنگل 69 دلار است، که 81 در صد آن مربوط به حفظ آب وخاک و دیگر ارزشهای زیست محیطی است و فقط 19 درصد آن مربوط ارزشهای اقتصادی است.
و براساس آمار 45 درصد از سطح اراضی جهان را مراتع تشکیل می دهند. که در کشور ما بدلیل شرایط خاص60 در صد اراضی ما را مراتع تشکیل می دهند، که اغلب آنها فقیر و کم بازده هستند، ودر نهایت 10 در صد مراتع ما مراتع خوب و متراکم بحساب می آیند.

    پوشش گیاهی در مناطق کوهستانی علاوه بر اینکه چشم انداز زیبايي در کوه بوجود می آورد و حیوانات از طریق استفاده از آ ن به زندگی خود ادامه می دهند، تا زندگی انسان را از نابودی برهانند. و همچنین پوشش گیاهی با گرفتن سرعت اولیه قطرات باران از ضربه مستقیم قطرات و در نتیجه متلاشی شدن ذرات خاک جلوگیری می کند. و ریشه گیاهان از حرکت و جابجايی ذرات خاک توسط آب و باد جلوگیری بعمل می آورد. پس پوشش گیاهی نقش بسیار بزرگی در جلو گیری از فرسا یش خاک ایفا می کند. و فرسایش خاک یکی از عوامل مهم تخریب محیط زیست محسوب می شود. و با فرسایش خاک توسط سیلابها، خاک با ارزش بالادستها شسته شده و پشت سدها را پر کرده و سدها که سرمایه های ملی به حساب می آیند نابود می گردند. و نیز با از بین رفتن پوشش گیاهی روند فرسایش خاک شتاب بیشتری گرفته و در کیفیت آب   رودخانه ها تاثیرگذاشته و به ماهیان و سایر آبزیان آسیب فراوانی وارد می شود .

کشور ایران جزو معدود کشور های جهان است که مقدا ر فرسایش خاک در آن در حد بسیار بالايی می باشد .

    یعنی 48 تن درهکتاردر هر سال از بهترین خاک با ارزش کشورمان در اثر عدم رعایت اصول زیست محیطی از بین می رود، که پوشش گیاهی بهترین وآسانترین راه جلوگیری از فرسایش خاک بحساب می آید. این رقم در اروپا 12 تن درهکتار می باشد. شدت این فرسایش در کوهها بعلت دا شتن شیب، بسیار بیشتر است. به همین علت پوشش گیاهی در مناطق کوهستانی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. علاوه برآن پوشش گیاهی باعث حفظ و نگهداری رطوبت خاک می شود که این مسئله موجبات امکان زندگی هزاران نوع حشره و میلیونها میکرو ارگانیزم را فراهم می آورد. که خود این حشرات علاوه بر اینکه امکان حیات پیدا می کنند، با ساختن لانه در زیربوته ها، خاک زیر بوته ها را بصورت اسفنج در آورده وقا بل نگهداری آب می کنند و این کار سبب می شود موقع بارندگی مقداری از آب باران در آن حفره ها ذخیره شده و از راه افتادن سیلاب که باعث فرسایش و نابودی مزارع ومحّل زندگی انسانها می گردد، بشود. و همچنین آب داخل حفره ها تا مدتی آب مورد نیاز هم بوته و هم موجودات ریز را فراهم می آورد و همچنین در زمان گرمی هوا تعداد بسیار زیادی    نرم تنان و حشرات با پناه گرفتن در زیر بوته ها از آسیب دیدن در امان می ما نند و نیاز کمتری به آب پیدا می کنند.

    و آیا اگردر یک کوه پوشش گیاهی از بین برود، چه پیش خواهد آمد؟ خاک با ارزش که برای بوجود آمدن آن هزاران سال زمان صرف شده از بین رفته، ضمن بوجود آمدن سیلاب در پا يین دستها، چهره تخته سنگها نمایان می گردد و کوه عاری از حیات گشته و به برهوت تبد یل می گردد. بعضی از طبیعت گردان که دوره ها ی شناخت اکوسیستم کوهستان را ندیده وهیچگونه آشنايی با این موضوع ندارند، با ایجاد    پاکوب های اضافی غیر لازم و یا با چیدن گیاهان و سوزاندن بوته ها و شاخه    درختچه ها لطمات جبران نا پذیری به پوشش گیاهی در معرض آسیب کوهستان وارد می کنند.

    ممکن است گاهی انسان فکر کند اگر رشته کوه البرز نبود هوای خزری سرتاسر کویر ما را همانند شمال مرطوب و بارانی می کرد. و ما دیگر اعلام نمی کردیم که در کویر میزان بارندگی تقریباً صفر است، بلکه در کویر مثلاً درختان مرکبات می کاشتیم، ولی زهی خیال باطل زیرا برعکس، خود شمال هم برهوتی مثل کویر می شد، وجود آب و هوای مرطوب به برکت کوههای سر بفلک کشیده البرز امکان پذیر شده، زیرا رشته کوه البرز مانند سدی در برابر جریانات هوا قرار گرفته و از نفوذ هوای خشک فلات ایران به منطقه شمال جلوگیری می کند، و برخورد جریانات هوای خزری با کوهها موجب بارندگی در ارتفاعات گردیده و چشمه سارها، رودها و رودخانه ها بوجود آمده، و موجب سرسبزی و طراوت در منطقه شمال گردد. و نیز بعلت سردی هوا در ارتفاعات، بارش در کوه بصورت برف بوده که خود مزیتی بر کوه محسوب می شود زیرا برف زمان زیادی را در ارتفاع مانده و با ذوب تدریجی مدت زیادی پايین دست ها را سیراب می کند. در ارتفاعات بسیار بالا آب و هوا بقدری متحول و ناپایدار است که به هیچ وجه قابل پیش بینی نمی باشد، وعلت آن خود کوه می باشد، وجود دره ها، یال ها، تنگه ها، و سایر عوارض موجود در کوه علت بروز این تحول شگرف و برق آسا می شود. تنوع آب وهوايی در کوه بقدری زیاد است که گاهاً پیش می آید با یک قدم برداشتن وارد اکوسیستم دیگری می شوید. موجودات و گیاهان با پیروی از قانون تطابق به زندگی خود در شرایط ویژه ادامه می دهند. و موجودات وگیاهانی می توانند حیات داشته باشند که خودشان را با وضعیت موجود وفق دهند، یعنی با زمستان طولانی، بهار دیررس، تابستان کوتاه و فصل رشد و رسیدن به حد بلوغ و تولید مثل کوتاه. به همان علت است که مشاهده می شود گیاهانی که توانسته اند با محیط سازگاری پیدا کنند، قدی کوتاه واندامی کوچک و گلهای ریزدارند و همیشه گیاهان درکوهستان، تلاش می کنند در پناه تخته سنگی زندگی کنند. پر واضح است هرچه از دامنه به طرف قله پیش می رویم از گرمای هوا کاسته شده، فصل رویش دیر شروع شده و کوتاه می شود، به همان علت است که در دامنه و ارتفاعات پا یین جنگلهای مرغوب و سپس درختچه ها و بعد ازآنها بوته ها امکان رشد پیدا می کنند، درنهایت به سطحی می رسیم که بالاتر از آ ن دیگر امکان رویش هیچ گونه گیاهی وجود ندارد. پس کوه در تغییر آب وهوا نقش بسیار تعیین کننده دارد و بارش برف وباران تولید بادها و بوجود آمدن سرما از برکت کوه است و در کوهستان بعلت وجود شرایط آب و هوایی گوناگون و متنوع، گیاهان و موجودات مختلفی در موقعیت خاص خودشان امکان حیات می یابند.

آخرین پناهگاه حیات وحش
    درحقیقت باید گفت که یکی از مزایا و امتیاز های کوهستان این است که پناهگاه حیات وحش بحساب می آید. ولی چون با ازدیاد جمعیت، دشت ها و جنگلها مورد هجوم انسان قرار گرفت، عرصه زندگی برای حیوانات تنگ تر شد، و تنها جای باقی مانده برای زندگی حیات وحش کوهستانها بود، که به آنجا پناه آوردند. به همان جهت است که ما می گوییم کوهستان آخرین پناهگاه حیات وحش است. تازه تمام منطقه کوهستانی هم در اختیار آنها نیست، با پیشروی جمعيت انسانی بطرف کوه، حیات وحش نیز از دامنه های کوهستانی بطرف ارتفاعات عقب نشینی می کند.

باید بدانیم در طبیعت حیوانات برای خود حریمی را مشخص می کنند. وهرگز مایل نمی شوند که این حریم توسط حیوانات دیگر مورد تجاوز قرار گیرد و مجدانه از حریم خود دفاع می کنند. در این میان وقتی انسان با ابزار و ادوات گوناگون از جمله تفنگ وارد معرکه کار زار می شود، حیوانات از مقابله با او عاجز می مانند و از بین می روند و اگر هم تلف نشدند و توانستند جان سالم بدر برند و زنده ماندند، چون نمی توانند از حریم خود در برابر وحشیگری انسان (متمدن) دفاع نمایند ناچار به ترک محل خود می شوند و به طرف بالا عقب نشینی می کنند.

    با تغییر مکان، اکوسیستم تغییر می کند و شرایط متفاوت می گردد. از جمله پوشش گیاهی، دسترسی به آب، درجه حرارت محیط و تدارک پناهگاه مشكلاتی را برای او فراهم می آورد و چه بسا نتواند جای مناسبی برای لانه ساختن و تولید مثل پیدا کند و نسل او منقرض گردد .وتنها حیواناتی می توانند ادامه حیات داشته باشند که بتوانند با محیط انطباق پیدا کنند. این پروسه پیشروی انسان به محیط های حیات وحش پیوسته ادامه دارد و در چند دهه اخیر، دست اندازی انسان به این محیط ها، بقدری شتاب گرفته که نابودی حیات وحش به اندازه چندین قرن بوده است.

    احداث جاده از وسط جنگل وهمچنین درمناطق کوهستانی و با رفت و آمد انسانها و وسایط نقلیه درآن جاده ها و صداهای نا آشنا برای حیوانات که آن وسایل تولید می کنند، موجب پریشانی حیوانات شده و آنها را از محل زندگی خود دور می کند و نیز با ایجاد جاده محیط زندگی آنها تکه تکه می شود و تفکیک منطقه به دو طرف جاده زندگی حیوانات را مختل می کند. و آنها را وادار می سازد منطقه را ترک کنند.

محل پیدایش تمدنها

    کوهها از نظر اسکان بشردرغارهای آن، قرارگرفتن درمسیرهای تاریخی عبورو مرور، وجود قلعه ها وکاروانسراها در آنها، دارا بودن کتیبه ها و نقش برجسته ها، تنگه ها و تپه های تاریخی، دخمه ها، امام زاده های تاریخی، گورستانها، عبادتگاههای ادیان مختلف واز همه مهمترحفظ و نگهداری آداب و سنن با ارزش توسط انسانهای ساکن در آنها، دارای اهمیت فراوانی می باشند.

    شکی نیست که غارها قبلاً مانند امروز صرفاً برای بازدید و گرفتن عکس و فیلم نبودند بلکه تاریخ انسان در روزگاران قدیم با غارها گره خورده بود، زیرا در ايام گذشته بشر از آنها بعنوان محل زندگی، مکان مقدس (عبادتگاه)، محل نگهداری آذوقه و مهمات و پناهگاهی امن برای و مهم در موقع هجوم دشمنان و بیگانگان استفاده می کردند، که آثار کشف شده از آنها در زمانها ومکانهای مختلف روشنگر این مسئله    می باشد.

    غارهای تاریخی ایران به دو نوع تقسیم می شوند:

1-    غارهای طبیعی 2- غارهای دست ساز

واضح است که در مکانهایی که غارطبیعی وجود نداشت و یا غارهای موجود، خواسته انسان را تأمین نمی کرد آنها اقدام به کندن غار می نمودند.

پس از بررسی های فراوان مشخص گردید که این اسکلت ها را بعد از مردن افراد جمع آوری کرده و برای دفن به این غار آورده بودند، و غار مکان مقدسی بوده است برای تدفین مردگان و جالب تر اینکه از تجزیه خاک آن محل معلوم گردید.

گفته می شود هر اثر تاریخی با رابطه اش ارزش پیدا می کند و گرنه قطع ارتباط آن با مکانش و تاریخش ارزش آنرا از بین برده وآنرا همانند انسان بدون شناسنامه بی ریشه و بی اساس می نماید.

محل برگزاری ورزشهای مختلف

    کوهستان علاوه بر مزایای مختلف محل ورزشهای گوناگون مانند: کوهپیمائی، اسکی، کوهنوردی، پاراگلایدر، سنگنوردی، غارپیمایی و دره پیمایی می باشد و کوه از نظر ورزشکاران بقدری اهمیت دارد که، بعضی از افراد بخاطر بعد مسافت مجبور می شوند ساعت و شاید روزها رنج نشستن در اتومبیل را برای خود هموار نمایند تا خود را بپای کوه مورد نظر خود برسانند. و این مسئله، علاقه شدید ورزشکاران را بکوه می رساند. و اهمیت کوه را از نظر تعداد بسیار زیادی از مردم بعنوان محل انجام ورزش نشان می دهد.

ارزش اقتصادی

    کوه ها بعلت دور از دسترس بودن و سانحه خیزی از نظرحرکت اقتصادی چندان مقرون بصرفه نیستند.

به همین سبب نه دولت ها و نه مردم عادی آماده سرمایه گذاری در این مناطق نمی شوند. ولی در عین حال چون در کشور ما 3/2 مساحت ایران را کوهها تشکیل    می دهند و رودها از کوهها سرچشمه می گیرند. بناچار 50 درصد روستاها در کوهستانها، دره ها و کوهپایه ها بنا گردیده اند. و چون غلات در روستاها توسط روستائیان کاشته می شوند، می شود گفت قسمت قابل توجهی از غلات در روستاهای کوهستانی تولید می شود که اغلب این کشتزارها بصورت دیمی بوده ونیازی به آبیاری مداوم ندارند. لذا از این نظرهم کوهها اهمیت اقتصادی پیدا می کنند. و گذشته از آن وجود مرتع در کوهستانها و کوهپایه ها و دامداری روستائیان ساکن در این مناطق نیز بر اهمیت اقتصادی کوهها بخاطر تأمین علوفه دامها می افزاید بجز موارد فوق در کوهستانها تربیت زنبورعسل که تعداد زیادی از مردم زحمت کش با آماده کردن شربت شکر زیاد به شغل تولید عسل از شکر می پردازند قابل ذکراست، پرورش و جمع آوری گیاهان داروئی، و باغبانی که غالباً در دره ها و ارتفاعات پائین تر انجام می گیرد نیز حایض اهمیت اقتصادی است.

    در کشورهای پیشرفته برای ایجاد انگیزه در روستائیان ساکن منطق کوهستانی، جهت ماندگار شدن در محل خود و مهاجرت نکردن به شهرها و محافظت از منابع طبیعی منطقه، با عناوین مختلف برای جوامع محلی درآمد زائی ایجاد می کنند. از جمله: آموزش صنایع دستی به روستائیان و تولید و فروش آن به گردشگران و دادن سرویس های مختلف به آنها مانند: فروش محصولات خود و اجاره دادن محل سکونت به گردشگران و پخت غذاهای محلی و فروش آنها. که نمونه آن در روستای ماسوله در مبدأ صعود قله شاه معلم در فومن و در روستای کندوان در مبدأ صعود قله سهند در اسکو در ایران نیز قابل مشاهده است. و یا در بعضی از مناطق از آبگرم طبیعی موجود در منطقه برای اشتغال زائی در روستا و جلو گیری از مهاجرت روستائیان به شهرها و حفظ طبیعت موجود توسط خود جوامع محلی استفاده می شود. مانند: آبگرم سرعین در کوهپایه سبلان و یا آبگرم لاریجان در دامنه دماوند.

و اسکی نیز یکی از این کارهاست که جوامع محلی ساکن در مناطق کوهپایه ای پر برف با جذب گردشگر و سرویس دهی روستائیان به اسکی بازان و یا به کسانی که برای تماشای این ورزش می آیند می تواند یک کوشش اقتصادی در کوهستان بحساب آید.

چه عواملی اکوسیستم کوهستان را تهدید می کنند؟

    بخاطرحساس بودن این اکوسیستم، عوامل زیادی این اکوسیستم را تحت تاثیر قرار    می دهند و براحتی به این اکوسیستم آسیب جدی وارد می کنند. از جمله این عوامل:

آلوده کردن محیط کوهستان، از بین بردن پوشش گیاهی، ایجاد راههای غیر ضروری و غیر لازم، ایجاد آتش سوزی، واردکردن دام بیش از ظرفیت بمراتع کوهستانی، تفکیک اراضی و ساخت وسازهای غیر قانونی (تغییر کاربری)، پاک تراشی کوهها، جنگل زدائی و...

آلوده کردن محیط کوهستان با رها کردن زباله و مواد زائد درکوهها ضمن آلوده شدن سرچشمه آبها که پس از طی مسافت زیادی برای شرب انسان و حیوانات و آبیاری مزارع و باغات بکار می رود در روند طبیعی اکوسیستم کوهستان خلل وارد می کند و این کار آسیب های جدی و خسارات جبران ناپذیری برکوهها وارد می سازد. بعضی از این زباله ها خطرناک و سمی هستند مانند باطری های فرسوده. که حتماً باید آنها را از محیط کوهستان خارج نمود. و بعضی برای سلامتی حیوانات ساکن کوهستان مضر هستند مانند بقایای مواد غذایی که توسط گردشگران درآنجا دور ریخته می شوند. باید بدانیم که در کوهستان هیچ نوع غذایی را نباید به حیوانات داد زیرا آنها هرگز به خوردن مواد غذائی ما که برای دستگاه گوارش آنها نا آشنا وناسازگار هستند، عادت ندارند. و بعضی از زباله ها بعلت دیر تجزیه شدن سال ها در کوه مانده و چهره کوهستان را کریه و ناخوشایند می کنند مانند شیشه که یک میلیون سال زمان لازم است تا تجزیه شده و به طبیعت باز گردد و یا آلومینیم هفت صد سال طول می کشد تا تجزیه گردد. و بعضی هم ممکن است آسیبی به کوه نرساند ولی سیمای کوه را نازیبا می سازد ونباید کسانی که بعداز ما به آن منطقه وارد می شوند با آن منظره زشت روبرو گردند. و این حق مسلم آنها است که محیط را پاکیزه به بینند. مانند پوست میوه ها که شایسته است کوهنوردان آنها را چال کرده و یا در زیر سنگها پنهان نمایند. بنا بر این لازم است آشغالها و زباله های خود را تا رسیدن به اولین ظرف آشغال همراه خود بیاوریم.

از بین بردن پوشش گیاهی کوهستان که ممکن است یا از طریق چرای بی رویه با وارد کردن دام بیش از ظرفیت به محیط، و یا با ترتیب دادن صعودهای گله ای ، و یا با آوردن طبیعت گرد غیرآموزش دیده به منطقه جهت کسب در آمد زایی ، یا بوته کنی و سوزاندن بوته ها، با آتش زدن گونها. اگر بدانیم که یک بوته گون دهها سال می تواند عمرکند وخاک کوهستان را از فرسایش محفوظ نگه می دارد و رطوبت خاک را حفظ می کند و در زیر یک بوته میلیونها موجودات ریز زندگی می کنند. و این کار بمعنی آتش زدن آینده محیط زیست ودر نتیجه آ تش زدن زندگی خودمان نیست.

و یکی از عوامل تخریب در کوهستان را می توان ایجاد معدن کاری نیز یکی از عوامل تخریب کوهها بحساب می آید، انسانهای سود جو برای یافتن معدن، زیست بوم حساس کوهستان را بهم ریخته برای جستجوی معدن زیانهای جبران نا پذیری به منطق باارزش کوهستان وارد میکنند و این بخاطر عدم برنامه ریزی اصولی و عدم مدیریت صحیح مناطق کوهستانی بوجود می آید.

تفکیک اراضی کوهستانی و ساخت وساز در آنها، علاوه بر نابودی اکوسیستم کوهستان اولاً موجب بوجود آمدن رانش در آنها می شود، ثانیاً چون انسانها توسعه طلب و فرصت طلب هستند ممکن است تا نوک قله هم برای تصاحب زمینها پیش بروند و اراضی ملی راهم تصاحب کنند زیرا اگر مانعی در پیشرو نداشته باشند فرصت طلبی می کنند و اشتهای انسانها متاسفانه سیری ناپذیر می باشد.

تفکیک اراضی کوهستانی و ساخت و ساز در مسیر های صعود کوهها نیز یکی از تهدید ها و عوامل نا بودی اکوسیستم کوهستان می باشد. ساختن دکه ها و رستورانها بطور فزاینده ای افزایش یافته و هر هفته شاهد برپائی یک دکه غیرقانونی در هر مسیری هستیم که برپا کنندگان آنها، ضمن تصاحب کوهها با تولید زباله و رها کردن آنها بطرف دره ها، موجب آلودگی آب رودخانه ها شده و چشم انداز زشتی را بوجود می آورند.

وقتی بتهوون می گوید: هر درخت به اندازه یک انسان برایش ارزش دارد، ما هم می گوییم کاش بتهوون یک ایرانی بود.

سازمان ملل متحد در سال 2003 روز 11 دسامبر (20 آذر) را به عنوان روز بین المللی کوهها اعلام کرد. مساله تغییرات آب و هوایی و گرم شدن زمین موضوع اصلی تمام برنامه های سازمان ملل است و شعار سال 2003 روز بین المللی کوه ها این است.

تغییرات آب و هوایی در مناطق کوهستانی

    اکوسیستم های کوهستانی از مؤثرترین و زیبا ترین چهره های فلات های پیرامون خود پیامد اکولوژیک بسیاری دارد.

کارکرد اکوسیستم های کوهستانی در تعدیل دما بسیار چشمگیر است. کوه ها به دلیل همین ویژگی ارتفاعی شرایط زیست اقلیمی (بیوکلیماتیک) متفاوتی به وجود می آورند. سیمای گیاهی با افزایش ارتفاع به شدت تغییر می کند تراکم گیاهی به نسبت افزایش ارتفاع کاهش می یابد. شرایط محدوده کننده اکوسیستم های کوهستانی مانعی در شکل گیری فعالیت های معیشتی نیست و امروزه 10 درصد از جمعیت جهان در نواحی کوهستان زندگی می کنند. یک چهارم خشکی را کوه ها فرا گرفته اند. از طرفی اکوسیستم کوهستانی نقش عمده یی در وضعیت اقتصادی پیرامون خود ایفا می کند. فشار بیش از حد انسان بر اکوسیستم های کوهستانی هر ساله باعث از بین رفتن   میلیون ها تن خاک می شود. کاهش پوشش گیاهی کوه ها در اثر جنگل زدایی، چرای بی رویه و کاربری نادرست اراضی باعث می شود که کوهها نقش ذخیره سازی آب را به خوبی ایفا نکنند، پیامد این روند تسریع فرآیند ذوب برف، عدم تغذیه آب های زیر زمینی سیلاب و خاکشویی و خارج شدن آب از دسترس انسان خسارت اقتصادی و اجتماعی سنگین و کمبود آب در فصل خشکی است.

تاثیر کوهها در شرایط اقلیمی به ویژه در مناطق خشک، بسیار چشمگیر و تعیین کننده است. کشور ما به علت حضور ارتفاعات بلند زاگرس و البرز پیرامون فلات ایران، اگر چه ممکن است حضور ارتفاعات مزبور از ورود توده های مرطوب هوا به داخل فلات جلوگیری کند (که به هر حال به علت شرایط پرفشارش بدون حضور کوه ها نیز چنین می بود ) ولی همین عوارض با تخلیه رطوبت ابرها به شکل برف در ارتفاعات، آب های جاری، پوشش گیاهی جنگلها و مراتع را برای منطقه بسیار خشکی چون فلات داخلی ایران به ارمغان می آورند. به این ترتیب کوهستان ها شرایط مساعد، منابع آب، پوشش گیاهی و... را برای دشت های وسیع و کویری سرزمین ایران مهیا کرده اند. لذا شرایط اکولوژیک، اقتصادی و فرهنگی سرزمین، دشت های خشک و بیابانی و دشت های باریک و مرطوب سواحل جنوب و شمال ایران را کوهستان ها تغیین      می کنند. اخیراً وضعیت غیر عادی اقلیمی متاثر از جریانات ال نینو و لانینا ناشی از اثر آلودگی هوا، جنگل زدایی، کویر زدایی نیز به افزایش بارش های برفی زمستانی و تشدید گرمای تابستانی منجر شده است.

به نظر می رسد که با گرمایش هوا احتمال بروز سیل های شدید و متواتر همراه با توفان و خشکسالی افزایش یابد. بارش های بسیار شدیدتر به علت افزایش ابرهای باران زای اروپائی در ارتفاعات زاگرس و البرز قابل پیش بینی است که میزان بسیار زیاد فرسایش را موجب خواهد شد. اثرات دگرکون کننده وضعیت اقلیمی در مناطق خشک و گرم و پیامدهای آن در بهبود شرایط زیستی کشور ما را می توان در بسیاری از کوه ها نشان داد. شرایط زیست اقلیمی خط شمال کشور حاصل دخالت دیواره کوهستانی البرز است و این رشته کوه مانند دامگاهی، ابرهای دریای خزر را به زیر فرو می کشد. رشته کوه های زاگرس به نحوی مشابه مانع ورود هوا و رطوبت دریای مدیترانه می شود و اگرچه به سود کشور ما عمل نمی کند ولی در گستره یکپارچه طبیعت خللی در کارکرد آن نیست. بدیهی است پیامدهای اسارت ابرهای، در یک سو سرسبزی و در دیگر سو خشکی است. اگر رشته کوه های مغرب نبودند صحرای آفریقا به سرعت تا کرانه های دریای مدیترانه گسترش می یافت. همین رشته کوه ها همچون دیواره یی غیر قابل نفوذ سد راه پیشروی این صحرا هستند.

    اکوسیستم های کوهستانی ایران از جمله غنی ترین و متنوع ترین رویشگاه های گیاهی کشور و غرب آسیا به شمار می روند. مهمترین توده های جنگلی و مراتع کشور در کوهستانها گسترده اند. البرز شمالی پوشیده از جنگل های هیرکانی است و اجتماع آن از نظر وسعت رویشگاه در دنیا منحصر به فرد است. رویش های البز جنوبی و مرکزی اغلب خشکی دوست هستند که از نظر حفاظت آب و خاک نقش حیاتی دارند. رشته کوههای زاگرس بسیار متنوع است و اگر چه از نظر تراکم، فقیر و تیپ های جنگلی و غیر جنگلی آن تنک است، ولی از نظر گونه های بومی بسیار حائز اهمیت است. کوه های خراسان (بینالود، کپه داغ، آلاداغ) نیز از نظر گیاهان دارای اهمیت بسیار است. کوه های ارسباران برخوردگاه فلور هیرکانی، اکسینی و قفقازی است و تحت تاثیر فلات مرکزی نیز قرار دارد. رشته کوههای جنوب پوشیده از بوته ها و درختچه هایی است که منشاء متفاوتی دارند و میعادگاه عناصر دیرین پالئوتروپیک و پالئوآرکنیک است و در آنها نفوذ عناصر گیاهی ایرانی - تورانی به مرزهای گرم جنوب ایران ( که از آن قسمت های نواری هندی - سیرجانی هستند ) به چشم می خورد.

اكوسيستم کوهستان

مطالب مشابه :

غم انگیزترین حادثه ها در دریا

آشنایی با نرم افزار سورفر

جوکهای جدید دِ نـَـه دِ

50 طراحی پوستر حرفه ای و محرک ذهن - بخش اول

کفش مناسب پیاده روی چگونه باشد؟

اكوسيستم کوهستان