تقویت املا

مقدمه : توصیف وضعیت موجود

مقطع ابتدایی زیر بنای مقاطع دیگر تحصیلی می باشد و در مقطع ابتدایی نیز پایه اول اساس پایه های دیگر می باشد و هر چقدر دانش آموزان در این پایه بهتر آموزش ببینند در پایه های دیگر راحت تر هستند و بالعكس ؛ در پایه اول دو درس ریاضی و فارسی ( قرائت فارسی و املای فارسی ) كلیدی هستند و بیشترین ساعات به این دو درس اختصاص می یابد و از بین دو درس ذكر شده درس فارسی از اهمیت دو چندانی برخوردار می باشد. طوری كه بدون یادگیری درس فارسی , یادگیری دروس دیگر تقریباً غیر ممكن می باشد.

چندین بار بود كه آموزگار پایه دوم از وضعیت تحصیلی دو دانش آموز ابراز نگرانی می كرد و آنان را در حد دانش آموزان پایه اول هم نمی دانست . از عدم پیشرفت تحصیلی آنان صحبت می كرد؛ مدیر مدرسه با اولیای دانش آموزان ذكر شده , مشاوراتی را بعمل آورد . قرار شد آنان به فرندان خود كمك كنند و همگام با معلم درس ها را تكرار و تمرین كنند.

بعد از گذشت یك ماه , متاسفانه پیشرفتی حاصل نشد در جلسه شورای معلمان وضعیت دانش آموزان ذكر شده مورد بحث قرار گرفت . پیشنهادهایی ارائه گردید بنده را مامور رسیدگی به این دانش آموزان نمودند , من هم با بررسی نمرات سال گذشته آنان و مشاوره با والدین و معلم پایه دوم آنان مطالبی را جمع آوری نمودم.

تجزیه و تحلیل اطلاعات

پس از مطالعه نمرات و بحث های با معلم پایه اول , دوم و والدین صورت گرفت و راه های متعددی جهت تقویت املای آنان مورد بررسی قرار گرفت و خلاصه یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل به شرح زیر تدوین گردید.

خلاصه یافته های اولیه

برخی از علل ضعف دانش آموزان در درس املا ه شرح زیر بود :

- بیش از دو سوم حروفات الفبای فارسـی را نمی شناختند و آن ها را بـا اشتبـاه می گرفتند.

- نظر به به سن بالای معلم پایه اول( بیش از 20 سال سابقه تدریس ) و عدم علاقه به تدریس در پایه اول و كمتر تكرار و تمرین می كرده اند.

- معلم پایه اول علل اصلی ضعف آنان را , غیبت بیش از اندازه به سبب بیماری ذكر نمودند.

- تحصیلات كم والدین ( زیر پنجم ابتدایی ) و عدم آشنایی آنان با اصول روان شناسی جهـت رسیـدگـی بـه فـرزنـدشـان متناسب با استعداد آنان , یكی دیگر از علل ضعف دانش آموزان می باشد.

اصول و مبانی املا

مراحل آموزش نوشتن به پنج مرحله زیر تقسیم می شود:

1- آموزش نوشتن غیر فعال ( رونوسی )

2- آموزش نوشتن نیمه فعال ( املا )

3- آموزش نوشتن فعال پایه یك ( كلمه سازی )

4- آموزش نوشتن فعال پایه دو ( حمله سازی )

5- آموزش نوشتن فعال ( خلاق ) انشا و انواع آن

با توجه به مشكل دانش آموزان در مرحله آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) است به آموزش املا می پردازیم. مهارت املا نویسی به معنی توانایی جانشین كردن صحیح صورت نوشتاری حروف , كلمات و جمله ها به جای صورت آوایی آنهاست . دانش آموزان بـایـد به این مهارت دست یابند تا بتوانند بخوبی بین صورت تلفظی كلمه ها و حروف سازنـده آن ها پیـونـد مناسبی بـرقـرار كنند بدین ترتیب زمینه لازم برای پیشرفت آنان در درس های جمله نویسی , انشا و به طور كلی مهارت نوشتن بهتر فراهم می شود , دانش آموزان هنگام نوشتن املا باید نكاتی را در باره صداهایی كه بوسیله معلم در قالب كلمات و جمله ها بر زبان جاری می شود رعایت نمایند :

الف) آنها را خوب بشنوند + تشخیص دقیق كلمه + ادراك كلمه

ب) آنها را خوب تشخیص دهند + یادآوری و مجسم ساختن تصویر + بازشناسی كلمه صحیح در ذهن.

ج) آنها را درست بنویسند + نوشتن صحیح حروف سازنده كلمه + بازنویسی كلمه و توالی مناسب آنها.

اشكالات املایی دانش آموزان كه از دیدگاه زبان شناختی بر اثر اشكالات رسم الخطی , تاثیر لهجه و گویش محلی دانش آموزان و فرایندهای آوایی حذف , تبدیل , افزایش و قلب به وجود می آیند از دیدگاه روان شناختی از موارد زیر سرچشمه می گیرند :

الف) ضعف در حساسیت شنوایی , مثال : ژاله - جاله

ب) ضعف در حافظه شنوایی , مثال جا انداختن كلمات

ج) ضعف در حافظه دیداری , مثال حیله – هیله

د) ضعف در حافظه توالی دیداری , مثال مادر – مارد

هـ) قرینه نویسی , مثال دید –

و) وارونه نویسی , مثال دید -

ز) عدم دقت , مثال : گندم – كندم

ح)نارسا نویسی , مثال رستم – رسم

روش تدریس املا

املا واژه ای است عربی و معنای آن نوشتن مطلبی است كه دیگری بگوید یـا بخـوانـد . درس املا در بـرنـامـه آمـوزشـی دوره ابتدایی اهداف زیر را در بر می گیرد.

1- آموزش صورت صحیح نوشتاری كلمه ها و جمله های زبان فارسی

2- تشخیص اشكالات املایی دانش آموزان و رفع آنها

3- تمرین آموخته های نوشتاری دانش آموزان در رونویسی. بدیهی است با نوشتاری كه با غلط های املایی همراه باشد ارتباط زبانی بین افراد جامعه بخوبی برقرار نمی شود . بنابراین , لزوم توجه به این درس كاملاً روشـن اسـت عـلاوه بـر اهـداف فـوق , امـلا نـویسی , دانـش آمـوزان را یـاری می كند تا مهارت های خود را در زمینه های زیر تقویت نمایند.

1- گوش دادن با دقت

2- تمركز و توجه داشتن به گفتار گوینده ( معلم )

3- آمادگی لازم برای گذر از رونویسی ( نوشتن غیرفعال ) جمله نویسی و انشا (نوشتن فعال)

نكات برجسته روش آموزش املای فارسی :

1- توجه بیشتر به وجه آموزشی درس املا نسبت به وجه آزمونی آن

2- انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات در هر جلسه املا

3- توجه به كلمات به عنوان عناصر سازنده جمله های زبانی

4- ارتباط زنجیر وار املاهای اخذ شده در جلسات گوناگون

معیارهای ارزشیابی

عناصر دیگر روش آموزش املا را به صورت زیر هم میتوان مرحله بندی كرد :

گام اول, انتخاب متن املا و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن آن

گام دوم , قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان

گام سوم , تصحیح گروهی املاها و تهیه فهرست خطاهای املایی

گام چهارم , تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی اشكالات املایی استخراج شده.

گام اول , انتخاب متن :

در انتخاب متن املا به موارد زیر توجه شود :

- متن مورد نظر حاوی جمله باشد و از انتخاب كلمه به تنهایی خودداری شود.

- كلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـی تشكیل شده باشند كه قبلاً تدریس شده اند.

- كلمات خارج از متن كتاب های درسی , از 20 درصد كل كلمات بیشتر نباشد.

- علاوه بر جملات موجود در كتاب های درسی , با استفاده از كلمات خوانده شده , جملات دیگری هم در نظر گرفته شوند .

- در هر جلسه از كلماتی كه در جلسات قبلی برای دانش آموزان مشكل بوده اند نیز استفاده شود تا بتوان درجه پیشرفت شاگردان را اندازه گیری كرد.

گام دوم

معلم متن املا را از روی تابلو پاك كرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با صدایی بلند و لحنی شمرده و حداكثر تا دو بار قرائت می كند . البته هنگام قرائت متن املا از خواندن كلمه به كلمه خودداری كرده , متن را به صورت گروههای اسمی و فعلی یا جمله كامل قرائت می كند تا دانش آموزان با بافت جمله و معنای آن آشنا شوند . متن املا را با سرعت مناسب تكرار می كند تا كند نویسان هم , اشكالات خود را بر طرف نماند .

گام سوم

این گام با مشاركت كامل دانش آموزان انجام می شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تك تك املا ها را بررسی و مشكلات را استخراج می كند . به این ترتیب كه معلم املای اولین دانش آموز را در دست می گیرد و به كمك دانش آموز كلمات یاد شده را رونویسی می كند. سپس املای دومین , سومین و .... در دست می گیرد و به كمك همان دانش آموز یا دانش آموز دیگری , صورت صحیح غلط های املایی را روی تابلو ثبت می كند . البته هر جا كه غلط ها تكراری بودند جلوی اولین مورد آن یك علامت ( مثلاً * ) می زند . در پایان با شمردن غلط ها , اشكالات املایی دانش آموزان را اولویت بندی می كند .

گام چهارم

در ایـن گام معلـم با توجه به مهمترین و پر تعداد ترین اشكالات املایی دانش آموزان با بكار گیری انواع تمرینات حرف نویسی و كلمه نویسی و همچنین تمرینات كلمه سازی و جمله سازی به تقویت توان نوشتاری دانش آموزان می پردازد .

راههای پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف

با مطالعه اطلاعات جمع آوری شده در جلسه شورای معلمان جهت تقویت املا با پیشنهادات متعدد همكاران مواجه شدیم كه در ذیل فهرست وار آورده ایم .

- دقت به مشق ( رونویسی ) و تصحیح غلط ها و رعایت خط زمینه

- توجه به دست ورزی در دوره آمادگی

- مطمئن شدن از شناخت حروف الفبای فارسی

- بررسی دقیق تكلیف شب در خانه

- توجه بیشتر به دانش آموزان كند نویس

- اطمینان از تلفظ صحیح حروفات توسط دانش آموزان

- تصحیح املا توسط خود دانش آموزان و . . . .

كه قرار شد تعدادی از پیشنهادهای همكاران در مورد دانش آموزانی كه در املا ضعیف هستند اجرا شود . از جمله آموزش حروفاتی كه دانش آموزان در آن اشكال دارند ( قبل از گفتن املا ) - یادداشت غلط هایی كه بیشتر دانش آموزان از آن دارند – دقت در مشق دانش آموزان .

چگونگی اجرای راه جدید

با دعوت از اولیای دانش آموزان مورد نظر قرار شد كه بصورت خصوصی در یك محل روزانه یك ساعت در ساعت مقرر در املا به آنان ( دانش آموزان ) تدریس شود . در مرحله اول حروف الفبای فارسی تدریس شد و در هر روز تعدادی از حروفاتی كه دانش آموزان در آن اشكال داشتند تدریس می شد و آنان به كلمه سازی با آن حروف می پرداختند . استفاده از جدول الفبا كتاب فارسی اول و كارت های تنـد خوانی , تركیب صامت با مصوت كمك موثری در یاد گیری دانش آموزان می كرد .

پس از یك هفته از كتاب فارسی دوم استفاده كردیم . در ابتدا قسمتی از درس ( یك پاراگراف ) قرائت می شد و دانش آموزان با دقت به كتاب خود نگاه می كردند , بعد آنها قسمت گفته شده را می خواندند و غلط های را كه می خواندند در یك دفتری یادداشت می گردید و دفعات بعدی ابتدا غلط ها تكرار و تمرین می شد ( خواندن و نوشتن ) . وقتی كه دانش آموزان در خواندن درس جدید مهارت كافی بدست می آوردند . مرحله نوشتن آغاز می گردید . سعی می شد هنگام نوشتن متنی , متن ها خوانده شده بعد نوشته شود . ین كار ادامه داشت و روز به روز پیشرفتی در وضعیت دانش آموزان مشاهده می گردید . طوری كه تا قبل از شروع كار با آنان , آنان در كلاس خویش زنگ املا بیش از سه چهار كلمه نمی توانستند بنویسند و به جرات می توان گفت نمی دانستند چگونه بنویسند و چی بنویسند و بخش و صدا كشی برای آنان نا مفهوم بود . اما بعد از تدریس خصوصی به مرور توانستند متن املای دوم را همانند سایر دانش آموزان بنویسند و نمرات بالاتری بگیرند .

در ادامه با مشكل غلط نویسی كلماتی كه حروف عربی دارند ( ثـ ث - حـ ح ط – ت – ذ- ضـ ض - ظ و .... ) مواجه شدیم كه جهت غلبه بر این مشكل سعی شد زیر كلمات فوق خ كشیده شود و در دفتر نوشته شود و این كلمات بیشتر قرائت و نوشته شود تا ملكه ذهن گردد .

خوشبختانه بعد از بیست جلسه دانش آموزان مشكل دار , طوری پیشرفت كردند كه معلم پایه دوم باورشان نمی شد كه این دانش آموزان , همان دانش آموزان بیست روز پیش هستند . شركت در بحث های كلاس , پیشرفت در سایر نتیجه تقویت آنها در درس املا بود . جهت تشویق دانش آموزانی كه پیشرفت حاصل نموده اند مدیر مدرسه جوایزی را به آنان داد . اولیای دانش آموزان هم خیلی خوشحال بودند و حتی یكی از اولیا كه بیسواد بود تصمیم گرفت كه كلاس فشرده ای هم برای او جهت سواد آموزی بصورت خصوصی در نظر گرفته شود .

گرد آوری اطلاعات ( شواهد 2 )

از رفتار های دانش آموزان مورد نظر معلوم بود كه آنان پیشرفت قابل ملاحظه ای نموده اند . برای اینكه معلمان دیگر از روند كار و پیشرفت حاصله اطلاع پیدا كنند و در موقعیت های مناسب از این روشها استفاده كنند , مدیر مدرسه در جلسه شورای معلمان گزارش از روند كار از اول تا حال را ارائه داد و نظر بنده را راجع به روش بكار برده شده برای حل ضعف املای دانش آموزان مورد مطالعه جویا شد و بنده هم چندین مورد را ذكر كرده ام . از جمله :

1- توجه ویژه به دانش آموزان ضعیف و كند نویس

2- استفاده از معلمان فعال و پر انرژی برای پایه اول جهت تكرار و تمرین بیشتر و ارائه ابتكارات ویژه

3- رعایت مراحل گفتن املا از طرف همكاران كه مراحل قبلاً آورده شده است .

4- ارتباط با اولیای دانش آموزان بخصوص دانش آموزان ضعیف .

تجدید نظر در روش های انجام گرفته و اعتبار بخشی آن

پس از این كه روش های استفاده شده برای حل مسئله توسط بنده و مدیر مدرسه تشریح شد , عده ای از همكاران انتقادات و پیشنهادات خویش را ارائه دادند از آن جمله :

- بهتر است مدیر ترتیبی اتخاذ نمایند كه با هماهنگی اولیای دانش آموزانی كه در درس املا نمرات متوسط و متوسط به پایین دارند در تعطیلات تابستانی كلاس تقویتی گذاشته شـود مخصوصـاً بـرای پـایـه اول كـه در پـایـه دوم بـا مشكل دانش آموزان مورد مطالعه ما مواجه نشوند.

- تدریس خصوصی , برای همه دانش آموزان مقدور نیست.

- بعضی از معلمان با روش تدریس املا ( مراحل گفتن املا ) آشنایی چندانی ندارند و مراحل آن را رعایت نمی كند.

- جهت رسیدگی بهتر به دانش آموزان مشكل دار درسی مخصوصاً پایه اول تعداد آن ها در هر كلاس از بیست نفر تجاوز نكند.

پس از جمع بندی و رفع ایرادات و انتقادات وارده به اجرای روش پیشنهادی روش های مذكور در جلسه گروههای درسی پایه اول مطرح شد و در این جلسه ابتدا روش های تدریس املا بر اساس روش تدریس پیشنهادی كتاب روش تدریس فارسی مراكز تربیت معلم بیان گردید؛ سپس روش پیشنهادی ارائه گردید.

اكثریت قریب به اتفاق معلمان از روش پیشنهادی استقبال كردند.

نتیجه گیری

اگر معلمان درس املا را همان طور كه جدی می گیرند روش تدریس آن را نیز مطابق با روش تدریس ها ارائه شده در كتاب های مراكز تربیت معلم تدریس كنند, به نظر می رشد دانش آموزان مشكلی در این درس نخواهند داشت. گروههای درسی نقش عمده ای در آشنایی و یادآوری روش تدریس املا را برعهده دارند. تا زمانی كه دانش آموزان در مهارت خواندن پیشرفت نكرده اند صحبت از املا و املا گفتن بی مفهوم خواهد بود . انتخاب معلمان پایه اول از بین معلمان فعال و پر انرژی كمك موثری به تقویت املا دانش آموزان از طریق تكرار و تمرین بیشتر میسر می شود می نماید. هر چه تعداد شاگردان یك كلاس مخصوصاً پایه اول كمتر باشد معلم مربوطه وقـت بیشتری بـرای رسیدگی به دانش آموزان ضعیف در املا خواهد داشت. كمك گرفتن از اولیا فقط برای تكرار و تمرین بیشتر می تواند در تقویت املا موثر باشد.

منابع و ماخذ

- روش تدریس فارسی , ویژه دانشجویان مراكز تربیت معلم

- مجله رشد آموزش ابتدایی ماههای دی و بهمن

http://salah3473.blogfa.com/

تقویت املا

مطالب مشابه :

دانلودنرم افزار نوشتن صورت وضعیت

فهرست بها

عمده‌ترین مشکل املایی دانش‌آموزان

مشکلات املایی دانش آموزان ابتدایی

مشکلات املایی دانش آموزان و روش های شناسایی آن ها

مشکلات املایی دانش‌آموزان و روش‌های شناسایی آن‌ها

مشکلات املاء نویسی دانش‌آموزان و روش‌های شناسایی آن‌ها

ضعف درنوشتن املا وراهکار برای این ضعف

سوئد

تقویت املا