ناهمواریهای ایران

ناهمواریهای ایران
1- کوهستانها :‌
بیش از نیمی از وسعت ایران پوشیده از کوههای بلند است. این کوهها یا مانند البرز در طول صدها کیلومتر چون دیواری کشیده شده و عبور از آن فقط از طریق گردنه‌های بلند و گذرگاهها عملی است، یا مانند ابر سن (زاگرس) شامل رشته‌های مرتفع و موازی با دره‌های گود و دامنه‌های پرشیب است که نواحی داخلی ایران را از کنارهی خلیج فارس جدا می‌کند و تنها از راه دره‌های پرپیچ و خم رودها که در طول سدها هزار سال حفر شده‌اند، می‌توان از آنها عبور کرد.
2- سرزمینهای هموار :
در مقابل کوهستانهای بلند با دره‌های گود، پهنه‌های کم و بیش وسیع و همواری در داخل یا در حاشیهی فلات ایران وجود دارد. این سرزمینها با وسعت و ارتفاع متفاوت در محل کوهپایه‌ها و یا در میان رشته‌ کوهها گسترده شده‌اند. جلگه‌های ساحلی شمال و جنوب دشت لوت و دشت کویر نمونه‌هایی از آنها به شمار می‌روند.
تقسیم‌بندی ناهمواریهای ایران
ناهمواریهای ایران را می‌توان از نظر طبیعی و از جهت برجستگی و شرایط خاص منطقه به چند دسته تقسیم کرد :
کوههای شمالی
کوههای غربی و جنوبی
کوههای شرقی
کوههای مرکزی
جلگه‌های ساحلی
چاله‌های داخلی
1ـ کوههای شمالی
این رشته عظیم کوهستانی مشتمل است بر کوههای آذربایجان در شمال غربی و ماسیف البرز در مرکز و کوههای خراسان در مشرق.
مهمترین کوههای آذربایجان، رشته کوههای قوسی شکل ارسباران واقع در ساحل رود ارس است. با قلهی «نشان کوه» به ارتفاع 3700 متر که از سوی غرب به آرارات و از سوی شرق به کوههای تالش متصل می‌شود. این رشته کوهها دنبالهی رشته کوههای قفقاز به شمار می‌آیند که با درهی عمیق رود ارس از یکدیگر جدا می‌شوند. در داخل فلات آذربایجان دو تودهی عظیم کوهستانی سهند و سبلان قرار گرفته که هر دو از کوههای آتشفشانی خاموش با چشمه‌های آب معدنی فراوان هستند.
بلندترین قله سهند 3710 متر و بلندترین قله مستوراز برف سبلان 4811 متر ارتفاع دارد.
ماسیف عظیم البرز که در دوران چین‌خوردگی آلپی تکوین یافته، با قللی مرتفع و دره‌هایی عمیق مانند سد عظیم قوسی شکل به طول تقریبی 600 کیلومتر بین دریای مازندران و فلات مرکزی ایران واقع شده است. این دیوار عظیم در غرب با دره عمیق سفیدرود از کوههای تالش جدا شده، از سوی شرق به کوههای خراسان می‌پیوندد. عریض‌ترین و مرتفع‌ترین ناحیهی این کوهستان قلهی دماوند به ارتفاع 5671 متر است و هرچه از دو سوی آن به طرف شرق و غرب پیش برویم، هم از ارتفاع و هم از عرض آن کاسته می‌شود.
کوههای خراسان در شمال شرقی ایران، دنبالهی کوههای البرز، قسمت سوم از کوههای شمالی ایران را تشکیل می‌دهد. این دسته از کوهها به صورت رشته قوسهای موازی از شاه کوه آغاز می‌‌شود و در جهت شمال غربی به جنوب شرقی تا هندوکش در افغانستان امتداد دارد. در میان این رشته کوههای موازی، دره‌ها و دشتهای وسیع وجود دارد که گاهی پهنای آنها در بعضی نقاط به حدود 200 کیلومتر می‌رسد.
2ـ کوههای غربی و جنوبی
در سراسر غرب ایران، سلسله جبال عظیم دیوار مانندی به صورت موازی از رشته‌های طاقدیسی کشیده شده که از کوههای آذربایجان، در شمال غرب ایران آغاز می‌شود و به طرف جنوب و جنوب شرقی تا سلسله جبال مکران در بلوچستان امتداد می‌یابد. این سلسله جبال که کوههای ابرسن (زاگرس) و شاخه‌های آن را تشکیل می‌دهد، مجموعهی پستی و بلندیهای منظم و ویژه‌ای است که در جنوب گسله‌های سراسری از کردستان جنوبی تا شمال تنگه هرمز گسترده شده است. ابرسن با جلگه‌های وسیع و دشتهای پهناوری چون جلگهی کرمانشاه در غرب و جلگهی شیراز در جنوب، از هم جدا شده و به قسمتهای شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شود.
ناحیهی ابرسن شمالی که در جنوب کوههای آذربایجان قرار دارد بلندی ارتفاع آن نسبت به نواحی دیگر کمتر است و در مقابل دره‌های تنگ متعدد و کوه و کمرهای سخت‌تری دارد که ارتباطها را مشکل می‌کند.
ابرسن مرکزی، مانند البرز میانی، مشتمل بر بسیاری از قلل بلند است که بیش از 3000 متر ارتفاع دارند و در بیشتر ایام سال در زیر پوششی از برف مستورند. غالب این کوهها پوشیده از جنگلهای بلوط و نارون بوده و دامنه‌های آنها چراگاههای وسیع و محل ییلاق ایلات و عشایر کرد، لر و بختیاری است. مرتفع‌ترین ارتفاعات ابرسن به نام کوههای بختیاری در فاصلهی لرستان تا جلگه‌های شیراز واقع شده که از یک سو به فلات داخلی مرتبط است و از سوی دیگر به جلگه‌های خوزستان و ساحل خلیج فارس منتهی می‌شود. بلندترین نقطهی آن زردکوه، 4547 متر ارتفاع دارد.
در نواحی جنوبی ایران، رشته کوههای ساحلی در امتداد خلیج فارس و دریای عمان کشیده شده و تا بلوچستان امتداد دارد. ارتفاع رشته‌های جنوبی کم است و هرقدر به ساحل نزدیک می‌شود، از ارتفاع آن کاسته می‌شود. مهم‌ترین کوههای این ناحیه تنگستان و لارستان است که به سوی شرق کشیده و به کوههای بشاگرد در ساحل دریای عمان متصل می‌شوند.
بشاگرد با ارتفاع 2161 متر در جنوب باتلاق جازموریان با جهت شرقی ـ غربی کشیده شده و تقسیم‌ کننده آب میان دریای عمان و جازموریان است. این کوهها عموما خشک‌اند و فاقد پوشش گیاهی و دارای گردنه‌ها و گذرگاههای صعب‌العبور هستند.
3ـ کوههای شرقی
در مشرق ایران، از خراسان در شمال تا بلوچستان در جنوب، ارتفاعات متعددی وجود دارد که می‌توان آنها را در سه واحد نسبتا بزرگ کوهستانی خلاصه کرد :
یکی واحد کوهستانی جام مرکب از ارتفاعات باخرز، کوه سرخ، کوه سیاه، کوه هشتادان در جنوب خراسان که این دسته از کوهها با اشکوبهای صخیم از ورقه‌های نمک و سنگ آهک تشکیل یافته و عموما جهت شرقی ـ غربی دارند.
دیگری کوههای قائن در جنوب جام که به سبب قلت بارندگی از مشخصات آن، خشکی و برهنگی است. ارتفاعات معروف آن کوه کلات، کوه سلیمان، کوه آهنگران و شاه کوه است. این دسته از کوهها در جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی امتداد داشته و در جنوب شرقی به دشت لوت منتهی می‌شوند.
دستهی سوم سلسله جبال مکران در بلوچستان است که از حوالی زابل در سیستان آغاز می‌شود و تا ناحیهی چهل پشت، آخرین نقطهی سرحدی ایران در بلوچستان امتداد می‌یابد. ارتفاعات مهم آن، کوه پلنگان، کوه ملک سیاه، کوه آتشفشان خاموش تفتان به ارتفاع 4050 متر است.
4ـ کوههای مرکزی
کوههای مرکزی ایران از تعدادی ارتفاعات غیرمنقطع رشته مانند در جهت شمال غربی به جنوب شرقی از حوالی کاشان تا فلات مرکزی بلوچستان ادامه دارد. عمده‌ترین کوههای رشتهی مرکزی، شامل قافلان کوه (در راه تهران ـ تبریز)، کوههای کرکس در جنوب کاشان، کوهیهای نایین در یزد، شیرکوه در جنوب غربی یزد، کوههای بارز و شهسواران در کرمان و کوه بزمان در مرکز بلوچستان است.
نواحی مرکزی از نظر وجود کانهای مختلف اهمیت بسیار دارد و از مشخصات طبیعی آن، باران کم، تغییرات ناگهانی هوا، وزش بادهای سخت، کمی رودخانه‌های دائمی و سیلابی بودن رودهاست. زراعت نیز محدود به بستر رودخانه‌ها یا دامنهی کوهستانهاست.
5ـ جلگه‌های ساحلی
جلگه‌های ساحلی دریای مازندران (کاسپین): حاشیهی باریک جنوبی دریای مازندران که بلافاصله بعد از دریا آغاز می‌شود و امتداد آن تا دامنه‌های شمالی البرز می‌رسد، جلگه‌های ساحلی دریای مازندران را تشکیل می‌دهد. طول جلگه‌های ساحلی دریای مازندران حدود 500 کیلومتر و عرض این جلگه‌ها در طول خود از آستارا تا رود گرگان همواره متغیر و غالبا کمتر از 20 کیلومتر بوده است.
جلگه‌های ساحلی خلیج فارس و دریای عمان : جلگه‌های ساحلی جنوب ایران به طور تقریبی 1480 کیلومتر در مجاورت دو دریای عمان و خلیج فارس قرار دارد و رودخانهی میناب، این منطقهی ساحلی را به دو قسمت جلگهی ساحلی خلیج فارس (از مصب اروند رود تا میناب) و جلگهی ساحلی مکران (از میناب تا مرز پاکستان) تقسیم می‌کند. تنگهی هرمز در 8 کیلومتری بندرعباس حد فاصل میان این دو دریا قرار دارد.
6ـ چاله‌های داخلی
فلات بزرگ ایران که بخش اعظم آن (حدود نیم مساحت ایران) از رشته‌های متوالی و پشت سر هم کوهها و مرتفعات پوشانیده شده، مانند حلقه‌ای تمام اطراف آن را محصور ساخته است. در داخل آن، میان کوههای البرز و خراسان و کوههای مرکزی و کوههای شرقی، بیابانهای داخلی ایران به مساحت تقریبی 320 هزار کیلومتر مربع (در حدود یک پنجم مساحت کشور) قرار دارند که ارتفاعات آنها را به حوضه‌های چندی تقسیم می‌کند: مهمترین حوضه‌های آن یکی حوضهی شمالی به نام کویر نمک و دیگری حوضهی جنوبی به نام کویر لوت است.
کویر لوت : لوت در جنوب شرقی کشور واقع شده و در حدود 80 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. لوت را از لحاظ شکل ناهمواری و پراکندگی عوارض جغرافیایی می‌توان به سه بخش تقسیم کرد:
لوت شمالی، لوت جنوبی، و لوت مرکزی، که وسیع‌ترین و نیز پست‌ترین بخش بیابان لوت است و در آن نمونه‌های کامل انواع عوارض مختلف بیابانی دیده می‌شود.
لوت، از لحاظ پوشش گیاهی بسیار فقیر و قسمت اعظم آن فاقد گیاه است. در هیچ قسمتی از ایران سرزمینی به این خشکی و کم‌گیاهی دیده نمی‌شود. منطقه فاقد حیات حدود 200 کیلومتر طول و 150 کیلومتر عرض دارد و قسمتهای مرکزی لوت مرکزی به کلی فاقد گیاه است.
کویر نمک : کویر نمک فضای وسیع و بستر پرشدهی یک چالهی زمین‌شناسی است که در جنوب رشته کوه البرز میان خراسان و سیستان و قم و کاشان و یزد قرار گرفته است. طول آن از شرق به غرب 600 کیلومتر و عرض آن از شمال به جنوب از 100 تا 300 کیلومتر است. سطح آن صاف و هموار با مختصر شیبی از کوهها به پست‌ترین نقطه منتهی می‌شود.
بخش بزرگی از کویر نمک را شن و سنگ‌ریزه پوشانده است که اغلب دستخوش باد قرار می‌گیرند. طوفانهای سخت، شن آمیخته به نمک را مانند امواج دریا به حرکت درمی‌آورد و گاهی به شکل تپه‌های طولانی به جا می‌گذارد. این تلهای شنی که در اثر وزش باد تغییر جا می‌دهند، به تپه‌های ریگ روان معروفند.
کویر نمک از خشک‌ترین نواحی ایران است : میزان بارندگی حدود 100 میلی‌متر و اختلاف درجه حرارت شبانه‌روز در سال بسیار زیاد و بین صفر و هفتاد درجه است.
حدود نود درصد از خاک ایران در محدوده فلات ایران واقع شده است و حدود 54 درصد خاک ایران را کوهها شکل داده اند. بدین صورت می توان گفت ایران کشوری کوهستانی محسوب می‌شود و بیش از نیمی از مساحت کشور را کوه‌ها و ارتفاعات، و کمتر از 4/1 آن را نیز اراضی قابل کشت تشکیل داده است.
کوههای ایران بخشی از سلسله کوههای آلپ – هیمالیا می باشد. این سلسله کوههای از کوهستانهای جنوب فرانسه آغاز و پس از عبور از رشته کوه آلپ، از طریق شبه جزیره بالکان وارد ترکیه می شود. سپس این کمربند کوهستانی به دو شاخه شمالی - جنوبی تقسیم بندی می شود. شاخه شمالی از طریق رشته کوههای قفقاز کوچک (آذربایجان) وارد ایران شده و بصورت رشته کوه البرز به سمت جنوب و سپس به سمت شرق ادامه می یابد. شاخه جنوبی آلپ – هیمالیا از طریق جنوب ترکیه وارد ایران شده و کوههای زاگرس را تشکیل می دهد و به سمت جنوب شرق امتداد می یابد. رشته شمالی (البرز) پس از عبور از افغانستان به فلات تبت می رسد و رشته جنوبی (زاگرس) پس از اتصال به پهنه مکران از طریق پاکستان به فلات تبت می پیوندد. روند سلسله کوههای آلپ - هیمالیا در شرق فلات تبت )شرق چین) به سمت جنوب تغییر کرده، از مجمع الجزایر فیلیپین و اندونزی و از شمال استرالیا می گذرد و در اقیانوس آرام تا نیوزلند ادامه می یابد. این کمربند عظیم محل برخورد دو ابر قاره اوراسیا و گندوانا که خود از چندین کمربند کوه زایی کوچکتر نظیر البرز، زاگرس و ........ تشکیل شده است.
همانطور که بین دو ابرقاره اوراسیا در شمال و گندوانا در جنوب سلسله کوههای آلپ – هیمالیا تشکیل شده اند، بین دو خرد قاره لوت در ایران و هیرمند در افغانستان نیز کوههایی تشکیل شده اند که به مجموعه کوههای شرق ایران معروفند. کوههای ایران به دو شکل تقسیم بندی شده اند، در این مبحث سعی شده هر دو تقسیم بندی مورد بررسی قرار گیرد.
می توان گفت: فلات مثلثی شکل ایران از کوههای البرز در شمال، زاگرس در غرب و جنوب غرب و ارتفاعات مکران در جنوب تشکیل شده و دیواره شرقی فلات را کوهستانهای شرق ایران می سازد. لذا می توان اینگونه بیان نمود که، ایران سرزمینی کوهستانی است که نواحی مرکزی آنرا شوره زارها، شن زارها، دریاچه های شور و دشتها پوشانده است.
بعلاوه در سرزمینهای داخلی فلات مرکزی ایران علاوه بر نواحی پست، رشته کوهها و ارتفاعات منفردی نیز وجود دارد.
بدین شکل می توان مجموعه کوهستانهای ایران را به پنج گروه عمده زیر تقسیم بندی کرد.
رشته کوههای شمالی فلات ایران (کمربند کوه زایی البرز(
این رشته کوهها از جنوب غربی خزر آغاز و با گذر از جنوب دریا تا شمال خراسان امتداد می یابد. بدلیل برخورد خرد قاره ایران به صفحه توران این بخش به کمربند کوه زایی البرز معروف است. این رشته کوهها به سه بخش تقسیم می گردد که عبارتند از: کوههای جنوب غرب دریای خزر، رشته کوههای البرز و رشته کوههای شمال خراسان.
کوههای جنوب غرب دریای خزر
این رشته کوهها روند شمالی جنوبی دارند و قلل مرتفع آنها حاصل فورانهای آتشفشانی است. کوههای این رشته در استانهای اردبیل و آذربایجان شرقی گسترده شده که مهمترین آنها سبلان، سهند، بزغوش، ارسباران، گشتاسر، جلفا و ..... است.
رشته کوه البرز
رشته کوه البرز مرز میان دو اقلیم متفاوت است. دامنه های شمالی آن به اقلیم ساحلی دریای خزر و دامنه جنوبی آن به اقلیم مرکزی ایران مشرف می باشد.
این رشته به سه بخش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم بندی شده.
البرز غربی
از جنوب غرب دریای خزر با کوههای طوالش شروع شد می شود. کوههای طالقان و منطقه تخت سلیمان از مهمترین بخشهای البرز غربی به شمار می رود.
البرز مرکزی
این رشته در جنوب دریای خزر بوده و مهمترین قلل آن، دماوند، خلنو، توچال و .... است.

البرز شرقی
این رشته از شمال شهرهای سمنان، دامغان و شاهرود می گذرد و تا شرق آزاد شهر امتداد می یابد. از ارتفاعات این بخش می توان به شاه کوه اشاره نمود.

رشته کوههای شمال خراسان
این رشته به صورت دو شاخه در شمال و جنوب دشت مشهد کشیده شده. شاخه شمالی به پهنه کپه داغ معروف است که هزار مسجد و رادکان از معروفترین رشته کوههای آن می باشد. این رشته از شمال شهرهای بجنورد، قوچان و مشهد می گذرد.
شاخه جنوبی دشت مشهد به رشته کوههای بینالود معروف است و از طریق رشته کوههای شاه جهان و آلاداغ به البرز می پیوندد.
رشته کوههای غرب و جنوب فلات ایران (کمربند کوه زایی زاگرس(
کوههای زاگرس، سراسر غرب، جنوب غرب و قسمتی از جنوب کشور، از آذربایجان تا شمال تنگه هرمز را می پوشاند. زاگرس حاصل برخورد صفحه عربستان با خرد قاره ایران است و به علت ادامه سپر عربستان به سمت شمال شرق (عمود بر روند زاگرس) به سه ناحیه تقسیم می شود.
-        کمربند چین خورده زاگرس
-         زاگرس مرتفع
-         کمربند سنندج – سیرجان
اساس این تقسیم بندی بر مبنای خصوصیات زمین شناسی و مورفولوژی است.

البته گروهی از زمین شناسان کمربند سنندج – سیرجان را جزو ایران مرکزی می دانند. اما چون روند این ارتفاعات موازی روند زاگرس مرتفع ( شمال غرب – جنوب شرق( است، می توان آنرا جزوی از رشته کوههای غرب و جنوب غرب فلات ایران دانست. از طرفی پیدایش و تکوین همه این ارتفاعات در یک سیستم تکتونیکی واحد توجیه پذیر است.
کمربند چین خورده زاگرس
این ناحیه به صورت نواری باریک و طویل در شمال خلیج فارس و شمال شرق دشت خوزستان کشیده شده. کوههای گنو، شب و گاو بست از ارتفاعات مهم این رشته به شمار می روند.
زاگرس مرتفع
این رشته از مرز آذربایجان غربی با ترکیه و همینطور از محل تلاقی مرزهای ایران، ترکیه و عراق شروع می شود و به شکل دایره ای سراسر جنوب غرب ایران را در بر می گیرد. این رشته در شمال خلیج فارس به سمت شرق تا پهنه مکران ادامه می یابد. رشته کوههای دنا، اشتران کوه و زرد کوه از مهمترین بخشهای رشته کوه زاگرس مرتفع به حساب می آیند.
کمربند سنندج – سیرجان
این ناحیه نوار باریک و طویل کوهستانی در شمال شرق زاگرس مرتفع است که از سنندج در شمال غرب تا سیرجان در جنوب شرق کشیده می شود. دره بید در شمال شرق و فریدون شهر و رشته کوه الوند در شمال همدان از مهمترین ارتفاعات این رشته محسوب می شوند.
کوههای شمال دریای عمان (پهنه مکران)
منطقه کوهستانی که از شمال توسط هامون جازموریان و از جنوب توسط دریای عمان محدود شده و به پهنه مکران معروف است. این پهنه از غرب و در شمال تنگه هرمز به زاگرس متصل شده و از شرق به کوههای پاکستان می پیوندد. پهنه کوههای بشاگرد مهمترین رشته این منطقه است. آتشفشانهای جوان بزمان و تفتان نیز در شمال این پهنه قرار دارند. پهنه مکران از طریق این آتشفشانها به کوهستانهای شرق ایران و کوههای ایران مرکزی متصل می شود.
کوهستانهای شرق فلات ایران (ناحیه ایرانشهر و بیرجند)
این کوهها از شمال بیرجند تا ایرانشهر در جنوب بلوچستان کشیده شده اند و امتداد آنها شمالی جنوبی است و میان مناطق پست کویر لوت در ایران و هیرمند در افغانستان واقع شده. کوهستانهای شرق ایران از جنوب توسط تفتان و کوههای بیرگ به پهنه مکران متصل می شود. این کوهها از شمال از طریق ارتفاعات آهنگران و توسط بعضی از رشته ارتفاعات ایران مرکزی به کوههای شمال خراسان می پیوندد.
نواحی مرکزی فلات ایران (ایران مرکزی)
کوههای نواحی مرکزی فلات ایران به دو دسته عمده تقسیم می شوند که عبارتند از:
- ارتفاعات منفرد و پراکنده در سطح فلات ایران
کوههای جغتای در شمال سبزوار، چهل تن در شمال کاشمر و تربت حیدریه، رشته ارتفاعات بین طبس و کرمان شامل کوههای نیزار، کوه مرغوب و کوه پلوار، رشید کوه در جنوب دشت کویر، کوه دربید در شمال شرق یزد و کوه یخ آب در جنوب دریاچه نمک از مهمترین رشته کوهها و ارتفاعات پراکنده ایران مرکزی محسوب می شوند.

- رشته کوههایی که در امتدادقطر بزرگ کشور از شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و به کمربند ارومیه - دختر معروف است.
روند این رشته از روند زاگرس تبعیت می کند. این رشته در شمال به زاگرس و از جنوب به آتشفشان تفتان می پیوندد. بزمان – جبال بارز، کوههای هزار ولاله زار در شمال بافت، شیرکوه یزد، کوه کرکس، کوه اینچه قاره، کوه اوزون بلاغ و کوه بلقیس از مهمترین ارتفاعات این رشته محسوب می شوند.
البته امروزه با به کار گیری تقسیم بندی دقیقتری می توان کوهستان ایران را به 8 منطقه جغرافیایی تقسیم بندی نمود. این تقسیم بندی تا حدود زیادی به تقسیم بندی استانی کشور نزدیک بوده و شرایط راحتتری را برای آشنایی کوهنوردان با نواحی کوهستانی ایران فراحم آورده. این تقسیم بندی شامل موارد زیر می باشد:

رشته کوه البرز
این رشته از حوالی جنوب آستارا آغاز و با قوسی بلند در جنوب دریای خزر تا نزدیک علی آباد کتول پیش می رود. عرض این رشته بین 100 تا 150 کیلومتر بوده و فشردگی کوهها در منطقه مرکزی بیشتر به چشم می خورد. دماوند بلندترین قله ایران با ارتفاع 5671 متر در این رشته کوه واقع شده.
ساختار البرز از 5 قسمت تشکیل شده. که عبارت است از:
البرز شرقی
در شمال شهرهای شاهرود، دامغان و سمنان و همینطور در جنوب جنگلهای حدفاصل علی آباد کتول تا بابل قرار دارد. قسمت مرتفع آن در شمال شاهرود شامل قلل شاهوار، شاهکوه، چالویی، کاه کشان و یزدگی می باشد. در بخش غربی این رشته قلل نروا، قدمگاه، سائو و همایی جای دارد. حدفاصل این دو بخش را رشته کوههای کم ارتفاع جهان مورا بخصوص در شمال دامغان پوشانده است.
رشته کوه فیروز کوه
رشته کوهی فشرده که از شمال در حدفاصل بابل تا آمل و از جنوب درحد فاصل فیروز کوه و دماوند قرار دارد. دره هراز این رشته را از البرز مرکزی جدا می کند. در شرق نیز توسط تالار و حبه رود از البرز شرقی جدا شده. دوبرار، زرین کوه، پاشوره، هلزم، سوادکوه و .......از مهمترین کوههای این رشته به حساب می آیند.

البرز مرکزی
کوههای حدفاصل دره هراز در شرق و دره رودخانه کرج - چالوس در غرب که از شمال در حدفاصل آمل و چالوس و دریای مازندران و در جنوب به شهرهای کرج، تهران و دماوند ختم می شود بخش البرز مرکزی را تشکیل می دهند. دماوند، آزاد کوه، خلنو، خرسنگ، مهرچال و توچال ... از مهمترین کوههای این بخش به شمار می روند. 1-4- البرز غربی
این رشته از شرق توسط رودخانه کرج – چالوس از البرز مرکزی جدا و از غرب به سفید رود ختم می شود. چالوس در منتهی الیه شمال شرق و رشت در حد نهایی غرب آن قرار دارد، از جنوب نیز درحد فاصل شهرهای کرج، قزوین، لوشان و منجیل قرار دارد. علم کوه، تخت سلیمان، شاه البرز و ........ از مهمترین کوههای این رشته محسوب می شوند.
-5- 1کوههای گیلان
این رشته در حدفاصل سفید رود تا آستارا و اردبیل قرار دارد. رشت در شمال این ناحیه و دره رود قزل اوزن، سفید رود و شهرستان آب بر و خلخال در جنوب و جنوب غرب آن قرار دارند. شاه معلم، سفید کوه و ..... از مهمترین کوههای این ناحیه می باشند.
- 2رشته کوه زاگرس
در حد فاصل دشتهای خوزستان و عراق تا نواحی مرکزی ایران یکی دیگر از مهمترین رشته کوههای ایران شکل گرفته که از شمال غرب تا جنوب شرق گسترده شده. این رشته را از نظر پراکندگی کوهها می توان به سه بخش شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم بندی نمود.
بخش شمالی شامل: رشته اشترانکوه با قللی همچون: سن بران، قالی کوه، هشتاد، قبله، پریز و .........
بخش مرکزی شامل: رشته زرد کوه بختیاری و قللی همچون: شاه شهیدان، کلونچی، هفت تنان، شاهان کوه، فردان و .........
بخش جنوبی شامل: رشته دنا با قللی نظیر: قاش مستان، مورگل، کل قدوس، رنج و ..........
- 3قلل ممتد مرکزی
نواحی مرتفع طویل و منقطع و تا حدی منفرد که توسط بیابانها از سایر نقاط کوهستانی ایران جدا شده. این قلل از تفرش با قله نقره کمر آغاز و قلل غلیق، ولیجیا، کرگز، کرکس، شیرکوه، تزرجان و ....... تا شهر بابک کرمان امتداد می یابد.

4 - نوار مرکزی آذربایجان غربی
این رشته در حدفاصل ایران و ترکیه و بخشی از عراق قرار دارد، از ماکو در شمال غرب ایران آغاز و تا نواحی کردستان به سمت جنوب پیش می رود. ارومیه و دریاچه آن در شرق این کوهها قرار دارند. چل مر شهیدان، بز سینا، سیاه کوه و ....... از مهمترین کوههای این منطقه می باشند.
- 5کوههای خراسان
این قلل غالبا به شکل پراکنده در سه استان خراسان قرار دارند. خط الراس بینالود، شیرباد و زرگان، قلل پراکنده ملکوه، چهل تن، سالوک آلاداغ، هزار مسجد و ....... از قلل مهم این رشته محسوب می شوند
- 6کوههای کرمان
مجموعه ای از قلل مرتفع و بعضا دشوار می باشند که در اطراف شهرهای کرمان، ماهان، جوپار، بم و جیرفت پراکنده اند.هزار، لاله زار، جوپار، سه شاخ، پلوار، بارز و ...... بخشی از کوههای این منطقه را تشکیل می دهند.
- 7کوههای کردستان
این رشته به صورت متصل یا نیمه متصل در شمال زاگرس جای دارد که دامنه آن تا نواحی کوهستانی لرستان پیش می رود. شاهو، چهل چشمه، برانان، دالاخانی، بیستون، پرو، گرین و ...... جزو قلل مهم این منطقه محسوب می شوند.

- 8قلل منفرد
مجموعه ای از این قلل به شکل پراکنده در همه جای ایران به چشم می خوردکه بعضا خط الراسهای کوچک و بزرگی را شکل می دهند. در میان این قلل می توان کوههای شاخصی را نیز مشاهده کرد. سبلان، سهند، تفتان، بزمان، نای بند، الوند و ..... از جمله قلل منفرد ایران به شمار می روند
به همه پستی و بلندی هایی که درسطح زمین دیده می‌شوند ناهمواری می‌گویند، به دشت ها، دره ها ، جلگه ها، تپه ها و پدیده‌های دیگری مثل آن ها که در روی زمین قرار گرفته اند ، ناهمواری می‌گویند
ناهمواریهای همواره به شکل ثابتی نیستند عوامل تغییر دهندهٔ چهرهٔ زمین ، آرام آرام یا به سرعت شکل ناهمواریها را تغییر می‌دهند مطالعه ناهموایها به ما کمک می‌کند تا محیط طبیعی زندگی خود را بهتر بشناسیم و از آن بهتر و عاقلانه تر بهره ببریم تغییر شکل ناهمواری ها در
کوهستان ها
سواحل
بیابان ها
الف- در نواحی کوهستانها، عواملی چون یخچال ها ، باد، باران، آب های جاری و تغییرات دما چهرهٔ کوهستان را تغییر می‌دهند .مواد حاصل از تخریب کوهستانها، به شکل تخته سنگ ها ، قطعه سنگ ها ، پاره سنگ ها ، دانه‌های شن و ماسه به حرکت در می‌آیند این مواد به وسیله آب ، باد یا فروریختن از بالا به پایین دامنه‌ها منتقل می‌شوند و در نقاط دیگری برجای می مانند ب- در نواحی ساحلی ناهمواریها با سرعت بیشتری تغییر شکل می‌دهند در بسیاری از این نواحی ، میزان بارندگی بیشتر از نواحی دور از دریاست .باران و آب های ناشی از آن شکل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می‌دهد هم چنین امواج دریا به ساحل برخورد کرده و ناهموایهای ساحلی را تخریب می‌کنند و مواد آن را با خود به دریا می‌برند باد نیز در ساحل ماسه ها را جابه جا می‌کند وشکل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می‌دهد در نواحی ساحلی، طوفان های دریایی بسیار شدید رخ می‌دهد که ممکن است طی چند ساعت ، ناهمواریها را فرسوده کند و چهره جدیدی به ساحل بدهد پ- در بیابان ها تفاوت دما سبب وزش باد های نسبتا شدید می‌شود این بادها ،شن و ماسه‌های بیابان را جابه جا می‌کنند و آن ها را به صخره ها و سنگ ها می کوبند وهم چون سمباده ، سنگ ها و صخره‌ها را صیقل می‌دهند . باد ماسه‌های بیابان را به شکل انواع تپه‌های ماسه‌ای در جایی انباشته می‌کند و پیوسته با وزش خود ، شکل تازه‌ای به آنها می‌دهد هم چنین تفاوت دمای شب و روز در نواحی بیابانی زیاد است در بیابان ها، درطول شب به علت کمبود ابر در آسمان گرمای زمین به سرعت به آسمان منتقل شده و هوا سرد می‌شود اما در طول روز خورشید به بیابان می‌تابد و آن را بسیار گرم می‌کند این گرمی و سردی هوا در نواحی بیابانی پیوسته ادامه دارد و سبب تخریب سنگ ها بر اثر انبساط و انقباض می‌شود
خاک
خاک قشر نازکی است که درسطح زمین گسترده شده است و معمولا کمتر از یک متر ضخامت دارد برا ی تشکیل یک سانتی متر خاک، بیش از هزار سال زمان لازم است
در عمل تخریب ناهموریهای سطج زمین (حمل مواد حاصل از آن ) و در بر جای گذاشتن آنها در مناطق دیگرفرسایش نام دارد البته فرسایش تنها توسط آب انجام نمی‌شود و عواملی چون باد، امواج دریا و یخچال ها فرسایش ایجاد می‌کند و چهره زمین را تغییر می‌دهد
رسوب گذاری
رودها مواد تشکیل دهنده سطح زمین را تخریب می‌کنند و آن ها را باخود حمل کرده و در نهایت به دریاها و اقیانوس ها می‌برند این مواد که به آنها رسوب می‌گویند در دریا ته نشین می‌شوند به این عمل رسوب گذاری گفته می‌شود
چین خوردگی
بر اثر برجای ماندن مواد رسوبی در دریاها ،لایه‌های رسوب طی میلیون ها سال بر روی یکدیگر انباشته می‌شوند ممکن است حرکات زمین بعدها ، آرام آرام لایه‌های رسوبی را خمیده کند و به طرف بالا حرکت دهد بعد از گذشت مدت زمان بسیار زیاد ، لایه‌های رسوبی خمیر شده از دریاها سردرمی آورند و به شکل چین خوردگیها در سطح زمین ظاهر می‌شوند چین خوردگی های هیمالیا ، زاگرس و البرز به همین ترتیب بوجود آمده اند فشاری که به لایه‌های رسوبی وارد می‌شود ممکن است از جهات مختلفی باشد به خمیدگی یا چین خوردگی به سمت بالا تاقدیس و به خمیدگی یا چین خوردگی به سمت پایین ناودیس می‌گویند چین خوردگی ها همواره به شکل اولیه خود نمی مانند باران و برف ، باد ، یخ و تغییر دما سبب تخریب آنها می‌شود مواد حاصل از تخریب چین خوردگیها (کوه ها) به دریاها و اقیانوس ها حمل و در آن جا ته نشین می‌شوند و این چرخه ، ادامه پیدا می‌کند اما نه در مدتی کوتاه، بلکه طی میلیون ها سال ، شناسایی شکل اولیهٔ چین خوردگی دشوار است
انواع چین خوردگی ها :
الف- چین خوردگی مایل ب-چین خوردگی خوابیده
الف- اگر فشار نیروهای درونی زمین قوی باشد یا اگر طبقات رسوبی نرمی کمتری داشته باشند چین ها در جهتی که به آنها فشار وارد می‌شود خمیدگی پیدا می‌کنند اینها را چین های مایل می‌گویند ب-هنگامی که فشار درونی زمین قوی باشد یا وقتی که چین ها به مانع برخورد کنند بر روی هم قرار می‌گیرند حتی می شکنند ، اینها را چین های خوابیده می نامند
گسل ها
گسل یا گسله شکستگی هایی در پوسته زمین هستند که در طول آنها تغیر شکل های قابل توجهی ایجاد شده است بزرگترین گسل ایران گسل زاگرس می‌باشد
در واقع حضور گسل در یک منطقه نشان می‌دهد که در یک زمان گذشته ، در طول آن جابه جایی رخ داده است ای جابه جایی می‌توانسته یا بصورت جا به جایی آرام باشد که هیچ گونه لرزشی در زمیی ایجاد نمی‌کند یا اینکه بصورت ناگهانی اتفاق بیفتد که عامل ایجاد اغلب زلزله‌ها می‌باشند در امتداد گسل های فعال ، حین جابه جایی فرسایشی دو قطعه پوسته‌ای در کنار هم ، شکسته و فشرده می‌شوند در سطح صفحات گسلی ، سنگها بشدت صیقلی و شیاردار میوشند این سطوح صیقلی و شیاردار به زمین شناسان در شناخت جهت آخرین جابه جایی ایجاد شده در طول گسل کمک می‌کند
انواع گسل ها
تقسیم بندی گسل ها فقط بر اساس هندسه و جهت جابه جایی نسبی ایجاد شده در آنها صورت می پذیرد گسلهای امتداد لغزو گسلهای شیب لغز دو تقسیم بندی کلی گسلها می‌باشند گسلهای امتداد لغز: گسل هایی که امتداد اصلی لغزش در امتداد راستای گسل باشد ، گسل امتداد لغز نامیده می‌شوند
گسلهای شیب لغز:
گسل هایی که امتداد اصلی لغزش موازی جهت شیب گسل باشد گسلهای شیب لغز نامیده می‌شوند
آبرفت
آب رودها در مسیر خود بخشی از پوسته زمین را می شویند و در صورت سرعت بالای آب این مواد شسته شده همچنان با آب حمل می‌شوند تا به محلی برسند که شیب زمین کم باشد و در نتیجه مواد در شیب کم در همان محل باقی می مانند و ته نشین می‌شوند این مواد ته نشین شده در همان محل خاک حاصلخیزی را بوجود می‌آورد که به آن آبرفت می‌گویند
باتلاقswamp
باتلاق زمینی است که آب آن را فراگرفته است و گیاهانی از نوع نی در آن روئیده باشد باتلاقها محل مناسب برا تخم گذاری حشرات هستند جلگه دشتی است که از یک طرف به کوه و از طرف دیگر به دریا ختم می‌شود
بیابانdesert
بخش هایی از کره زمین به علت شرایط خاص آب و هوای دارای بارندگی کم است به این مناطق کم آب که گیاهان در آن بسیار کم می رویند و جانواران با شرایط سخت ، خود را سازگار کرده اند بیابان می‌گویند البته گیاهان و محصولاتی که به آب فراوان نیاز دارند ومی توانند در خاک گرم و خشک هم رشد کنند در این مناطق (بیابان) بدست می‌آیند مثل درخت خرما در مناطق جنوب کشور
کویر
کویر مرکزی یا چاله کویر در محدوده جغرافیایی 30/54 تا 57 درجه شرقی و 30/33 تا 30/35 درجه شمالی در مرکز فلات ایران قرار گرفته است . کویر مرکزی پهناورترین کویر ایران است که عرض آن در حدود 400 کیلومتر و طول آن 300 کیلومتر است . این کویر از شمال به دامنه های البرز مرکزی و شرقی و از غرب به جاده ارتباطی دامغان به جندق و کویر ریگ جن , از شرق به کوه های پیر حاجات و ازبک کوه و از جنوب به محور ارتباطی خور-طبس محدود می شود .
دقیقا مشخص نیست که کلمه کویر از چه زمانی وارد زبان پارسی شده است . بعضی معتقدند که کلمه کویر ریشه ای از کلمه کبیر عربی به معنای بزرگ دارد و دشت کویر به معنای دشتی بزرگ و پهناور است .از دیگر کلماتی که می تواند ریشه اصلی کلمه کویر باشد می توان به گور یا کور اشاره کرد . از آنجایی که این منطقه در زمانهای گذشته دارای گله های گورخر بوده است و کور در زبان ساسانی به معنای ساده است می توان به این نتیجه رسید که کویر از ریشه ساسانی کلمه کور گرفته شده است . همچنین کپه یا کفه در پارسی پهلوی به معنی فنجان یا کاسه بوده است و از آنجا که کویر مانند کاسه ای محصور به کوه های اطراف بوده می تواند وجه تسمیه کویر باشد . از دیگر کلمات می توان به کفره اشاره کرد که ریشه عربی دارد و کماکان در صحاری آفریقا به کویرهای آن اتلاق می شود .
زمین شناسان معتقدند که این کویر در زمانهای گذشته دریای کم عمقی به نام تیس بوده است که در مرور زمان و به علت گرمی هوا خشک شده است . در حاشیه شرقی این کویر در نزدیکی شهر بجستان روستایی به نام یونسی وجود دارد که ساکنین آن معتقدند یونس پیامبر(ع) در این دریا توسط نهنگ بلیده شده است . وجود رسوبات لایه ای در این کویر فرضیه فوق را براحتی اثبات می کند.
قسمت عمده این کویر (بیشتر در نواحی جنوبی و مرکزی پوشیده از باتلاق و در حواشی شرقی پوشیده از تلماسه ها و یا تپه های شنی می باشد . در قسمتهای غربی, این کویر پوشیده از خاکهای رسی پف کرده عاری از پوشش گیاهی می باشد . ارتفاع متوسط این کویر از سطح آبهای آزاد درحدود 700 متر می باشد که پست ترین نقطه در حدود 650 متر در نواحی مرکزی متمایل به شمال و بلندترین ارتفاع در شمال دریاچه نمک خور و بیابانک در حدود 838 متر می باشد
در روزگاران گذشته جاده کاروان گذری از طرود به عروسان وجود داشته که به مرور زمان اهمیت خود را از دست داده است . عدم وجود پوشش گیاهی در عمده پهنه این کویر و وجود زمینهای پست باعث شده که کوچکترین بارش سبب ایجاد باتلاقهای مهیبی در این کویر گردد . از این رو عبور از این کویر بدون مطالعات لازم و بررسی دقیق ماه های بارش به هیچ عنوان توصیه نمی شود
داریوش سوم پس از شکست از اسکندر به این منطقه گریخت و سپس توسط محافظین خود در دشت کویر کشته شد .
دیگر محور ارتباطی که در زمان های گذشته کاروانیان از آن استفاده می کرده اند محور حلوان به عروسان بوده است که حتی در آن زمان نیز به ندرت و در مواقع ضرورت مورد استفاده قرار می گرفته .
سون هدین کویر نورد سوئدی 2 بار عرض این کویر را طی کرد . ابتدا مسیر کاروان گذر جندق به بیدستان و در برگشت مسیر طرود به عروسان . این دو محور نسبت به زمینهای اطراف 1 تا 2 متر مرتفعتر هستند . همین ارتفاع اندک باعث می شود که این راه ها نسبت به سایر مناطق زودتر خشک شوند .
در این کویر خاکهای زرد و همچنین نمک سیاه به وفور یافت می شود . قسمتی از زمینهای این کویر پوشیده از سوراخ هایی به شکل دهانه آتشفشان است که در اثر تبخیر سریع آب و پوکی جنس خاک ایجاد شده است . همچنین چندضلعی های نمک در قسمتهای جنوبی و مرکزی به وفور یافت می شوند .
میزان دمای هوا در گرمترین زمان در روز (ماه تیر) به حدود 60 درجه و در شب در حدود 25 تا 30 درجه می باشد . این اختلاف فاحش دما باعث خرد شدن کامل سنگها (گریه سنگ) می شود. در فصول سرما میزان دما در روز در حدود 13 تا 17 درجه ور در شب در حدود 0 تا 7- می باشد . میانگین بارندگی در این کویر در حدود 2 تا 5 میلیمتر در سال می باشد .
کویرها و بیابانهای ایران در سایت کویره و بیابانهای ایران به 5 قسمت تقسیم شده اند. هر بخش شامل اطلاعات دقیقی از نقاط مختلف کویری و بیابانی ایران می باشد که مورد تفکیک قرار گرفته اند. در ذیل به اختصار به این مناطق اشاره می شود :
کویر مرکزی از شمال به سلسله جبال البرز شرقی و کوه های بینالود از شرق به شهر عشق آباد و ازبک کوه , از غرب به کویر کوچک و از جنوب به کویر لوت و کویرهای اطراف یزد و خور محدود می شود .
کویر کوچک (کویر مسیله ) از شمال به کوههای البرز شرقی و مرکزی , از جنوب به کویر ریگ جن , از غرب به کوههای مرکزی ایران و سلسله جبال کرکس و از غرب به کویر بزرگ محدود می شود . این کویر در بر گیرنده کویرهای مرنجاب , بند ریگ , دره نخجیر , کویر سمنان و دریاچه نمک آران , حوض سلطان و کوههایی همچون سیاه کوه , سفیدآب , کوه طلحه , کوه دم و کوه یخاب می باشد .
کویر ریگ جن حد فاصل کویر کوچک و کویرهای طبس و یزد می باشد . این کویر به علت دارا بودن مناطق وسیع باتلاقی , تپه های شنی بلند و ریگزارهای وسیع جزو صعب العبور ترین مناطق جهان می باشد که تا کنون عده محدودی از آن عبور کرده اند . کوه ملا هادی در این کویر قرار دارد .
مناطق کویری طبس و یزد جزو دیگر مناطق کویری ایران می باشند که حد فاصلی بین کویر لوت و کویر بزرگ محسوب می شوند .باتلاق گاوخونی در این منطقه واقع شده است .
کویر لوت یکی از صعب العبورترین نقاط جهان است . در قسمتهایی از این کویر هیچ موجود زنده ای حتی باکتری هم وجود ندارد . بنا بر گفتهبعضی از کارشناسان (دکتر پرویز کردوانی) گرمترین نقطه کره زمین در این منطقه قرار دارد . شهر کلوت ها در حاشیه غربی این کویر قرار گرفته است . این شهر خیالی حاصل فرسایش شدید زمین در اثر وزش باد می باشد که از دور شباهت زیادی به یک شهر بزرگ دارد .
ویر مرکزی (کویر نمک) - محسن ادیب

کوير مرکزی نمک يک چاله زمين‌شناسى مثلث شکل ناموزون است که ضلع قاعده آن کوه‌هاى طبس تا کوه‌هاى سبزوار در مشرق و دو ضلع آن يکى از ارتفاعات جنوبى البرز و کوه‌هاى سمنان تا سبزوار در شمال ضلع ديگر ارتفاعات تفرش و کاشان و کوه‌هاى انارک و جندق در جنوب مى‌باشد در داخل اين چاله دو حوضه يکى مسيله در مغرب حوضه ديگر موسوم به دشت کوير در مشرق قرار دارد.
کوير مرکزی نمک در بزرگ‌ترين منطقه بيابانى ايران واقع شده طول شرقى غربى آن حدود ۶۰۰ کيلومتر و عرض آن از شمال به جنوب بين ۱۰۰ تا ۳۰۰ کيلومتر است و وسعت آن بين ۵۰ تا ۶۰ هزار کيلومتر مربع مى‌باشد.
حوضهٔ کوير مرکزی نمک با حدود ۴۰۰ متر ارتفاع از پست‌ترين نقاط فلات داخلى ايران محسوب مى‌شود در مناطق پست کوير نمک کوه‌هاى منفردى وجود دارد که جنس آن از کنگلومرا و گرانيت مى‌باشد که احتمالاً بر اثر حرکات تکتونيکى ارتفاع پيدا کرده و چون جنس سختى دارند در مقابل فرسايش مقاومت بيشترى نشان مى‌دهند.
از نظر ساختمانى کوير نمک با کوير لوت تفاوت بسيار دارد چه چاله لوت حفره‌اى است که در اثر شکستگى طبقات زمين احداث شده در حالى‌که کوير نمک يک چاله بزرگ زمين‌شناسى مى‌باشد.
قسمت اعظم کوير نمک را شن و سنگريزه پوشانده است که اغلب دستخوش باد قرار مى‌گيرد و طوفان‌هاى شديد و شن‌هاى آميخته به نمک را مانند امواج دريا با صداى درهم و برهم به حرکت درآورده گاهى به‌شکل تپه‌هاى طولانى تا ارتفاع ۴۰ متر به‌جاى مى‌گذارد اين تل‌هاى شنى که در اثر وزش باد تغيير مکان مى‌دهند به تپه‌هاى ريگ روان معروف است و خطرى براى کاروان‌ها و آبادى‌هاى اطراف کوير مى‌باشد.
کوير نمک از خشک‌ترين نواحى ايران است مقدار بارندگى حدود ۱۰۰ ميلى‌متر و اختلاف درجه حرارت شبانه‌روز در سال خيلى زياد بين صفر و هفتاد درجه مى‌باشد به‌ندرت در حاشيه کوير و بعضى نواحى داخلى نقاطى يافت مى‌شود مانند جندق و بيابانک که از حيث آب و هوا و جمعيت و به‌دست آوردن محصول اهميت داشته باشد.
به بعضی قسمت های بیابان که برعکس دارای آب زیرزمین زیادی هستند اما به علت وجود نمک و املاح مختلف هیچ گیاهی در آن نمی روید، کویر می‌گویند خاک کویرها شور است و برای کشاورزی مفید نیست اما خاک بیابان غنی است و در صورت که آب کافی داشته باشد از آن محصول زیادی بدست می‌آید در این نواحی بدلیل بارندگی کم ونبودن رطوبت، گیاهان بسیار کم رشد می‌کنند و پوشش گیاهی این مناطق بیشتر بصورت بوته‌های خار دیده می‌شود در کویر با شرایط بسیار دشوار ،کشاروزان می‌تواند به سختی و با حفر چاه در زمین های سخت و خشک کویر ، آب را به سطح زمین برسانند و کشاروزی مختصری را به وجود آورند
دره:valley
به فرورفتگی های میان دو کوه گفته می‌شود
فلات
فلات ها صخره‌های افقی هستند که معمولا قسمت بالایی آن تا اندازه‌ای با قسمت پایین آن برابری می‌کند و پست تراز کوه‌ها هستند در واقع سرزمین های مسطح بلند هستند جزیره :isle , island جزیره یا آبخست یا آبخوست یا آبخو، به خشکی که گرداگردش را آب فراگرفته باشد، گویند
کوهmountain
زمین نسبتا بلند است که در یک منطقه گسترده است و عموما بلند تر و شیب دارتر از تپه است و 24 درصد خشکی های زمین را شامل می‌شوند بیش از نیمی ازا آبی که انسان ها نیاز دارند از کوه ه بدست می اید به مناطق کوهستانی اصطلاحا کوهستان و کوهسار می‌گویند
رشته کوه
به زنجیره‌ای از کوه‌های به هم پیوسته رشته کوه می‌گویند
آبها از نظر مقدار و حجم ، 2/97 درصد از آبهای موجود در سیاره زمین در اقیانوسها و دریاها انباشته شده اند و فقط 8/2درصد از آبها به شکل رودها ، یخچالها ، دریاچه‌ها و آب موجود دراتمسفر و خاکها وآبهای زیرزمینی می‌باشد آبها شامل دو دسته آبهای شور وشیرین هستند آب شیرین یعنی آبی که میزان نمک های آن بسیار کم باشد آبهای اقیانوسها و دریاها شور هستند اب شرین شامل : رودها ، دریاچه‌ها ، آبهای زیرزمینی و....
جویبار
بخشی از باران و برفهایی که بر روی سطح زمین می بارد و کوهستانها را نیز شامل می‌شود بر روی سطح زمین جاری می‌شود و از جاری شدن آب بر روی زمین جویبارها بوجود آمده و حرکت می‌کنند
رودriver
باران و برفی که بر روی کوهستانها می بارد بر روی سطح زمین جاری می‌شود و به شکل جویبارهایی حرکت می‌کند از به هم پیوستن این جویبارها، رود بو جود می اید معمولا در مناطقی که باران زیاد می بارد و یا در کوهستانهایی که همیشه پوشیده از برف است رودها همیشه جریان دارند
رودخانه یا خانه رود
رودها با سرعتی که دارند زمینهای زیر خود را می‌کنند و رودخانه یا خانه رود را بوجود می‌آورند رودها از بهم پیوستن جویبارها بوجود می‌آید ولی رودخانه با کمک رودها بوجود می‌آید
آبشارwaterfall
در قسمت از مسیر رودخانه ممکن است بدلایلی سطح زمین اختلاف ارتفاع داشته باشد در این صورت آب رودها از بلندی به پایین می‌رسد که در این حالت به آن آبشار می‌گویند
دریاچه lake
بر روی سطح زمین مکانهای فرو رفته‌ای وجود دارد که بوسلیه آب پر شده است ، این چاله‌های پر آب که هم وسیع است و هم عمیق ، در یاچه نامیده می‌شود مانند در یاچه ارومیه . دریاچه‌ها راه به جایی ندارند و پش از گذشت زمان طولانی یا ممکن است خشک شوند یا به باتلاق تحویل شوند
دریاsea
دریاچه‌ها چاله‌های پر آب و بسته‌ای هستند که راه به جایی ندارند اما در یاها خود از چند دریاچه با وسعت و عمق زیاد به وجود می‌آید بدین معنا که آبهای سطح زمین وقتی وسعت زیادی داشت باشد و بابقیه آبهای سطحی ارتباط پیدا کنند به این آبها دریا می‌گویند
اقیانوسocean
دریا ها خود بخشی از آب وسیع تری هستند که به آن اقیانوس می‌گویند. 70 درصد سطح کره زمین را اقیانوس ها می پوشانند
خلیجbaygulf
خلیج در اثرپیشروی بخشی از آب دریاها و اقیانوسها بر روی خشکی بوجود می‌آید خلیج ها معمولاعمق کمی دارند اما دارای ذخیره‌ای زیرزمین با ارزشی مانند نفت هستند
جزرو مد:tide
در اثر کشش جاذبه‌ای ماه و خورشید و چرخش زمین به وجود می‌آید .نزدیک سواحل دریا سطوح آب می‌توانند تا 24 متر بالا کشیده شوند همچنین آبها از نظر شکل به سه دسته مایع ، گاز و جامد تقسیم می‌شوند مثل ابرومه ،باران ،برف و شبنم
ابر:
توده‌ای متراکم از بخار است که در طبقات پایینی و میانی اتمسفر تشکیل می‌شوند عناصر تشکیل دهنده این توده بخار همان عناصر تشکیل دهند مایعات سطح سیاره می‌باشند در مورد سیاره زمین ، ابرها از بخار آب تشکیل شده اند
مه(ابر)fog
مجموعه‌ای از قطرات خیلی ریز آب با تکیه‌های کوچک یخ است. از نظر کلی ابر و مه تفاوت چندانی ندارند فقط مه درقسمت پایین و ابر در نواحی بالای جو تشکیل می‌شود
باران:
ابرها از میلیون ها ریزقطره‌های آب تشکیل می‌گردند وقتی که هوای مرطوب بالا می‌رود یا زمانی که هوای گرم و سرد به هم برخورد می‌کنند ابرها به وجود می‌آیند به این ترتیب گازی به اسم بخار آب در هوا سرد می‌شود و دوباره مایع می‌گردد و به زمین فرو می ریزد
شبنم(ژاله) و شبنم یخ زده(بشمه):
شبنم در شبهای صاف و آرام زمانی که بخارآب موجود در هوا سرد شده و به ریز قطره‌ها بدل می‌گردد تشکیل می‌شود انرا صبح هنگام به شکل قطرات آب روی گیاهان تارهای عنکبوت می‌توان دید وقتی که دما ، زیر صفر درجه سانتیگراد می‌رسد شبن

ناهمواری­های ایران

مطالب مشابه :

شناخت ناحیه کوهستانی ایران

جازموریان و کویر نمک سیرجان