بررسی مسیر فرآیند توزیعی کالاهای کشاورزی در استان ایلام[1]

بررسی مسیر فرآیند توزیعی کالاهای کشاورزی در استان ایلام[1]

( با تاکید بر نقش عاملین توزیع میوه و مرکبات)

علی حیات نیا-پژوهشگر و مدرس دانشگاه

بررسی نظام توزیع و مسیر فرآیند آن مستلزم شناخت روابط بین زنجیره ها و فعالان این بخش همچنین نحوه و کارکرد آن است. قرار گیری استان ایلام در آخرین حلقه های توزیع و فاصله زیاد از مراکز تولید عمده محصولات کشاورزی ، از طرفی تولید و عرضه ناکافی این محصولات در استان اهمیت مطالعه پیرامون بررسی مسیر فرآیند توزیع محصولات کشاورزی به خصوص میوه و مرکبات را افزایش داده است.

این تحقیق از نوع میدانی بوده که با توزیع پرسشنامه ها بین عاملین توزیع میوه و مرکبات و با استفاده از آمار ها و منابع کتابخانه ای به بررسی مسیر فرآیند توزیع این محصولات در استان ایلام پرداخته شده است.

نتایج تحقیق نشان می دهد : فقدان زیرساختهای مناسب (میادین میوه و تره بار ، ، سردخانه ، انبار مکانیزه و..) همچنین عدم تشکیل یک زنجیره کارآمد و مناسب در توزیع محصولات کشاورزی به خصوص میوه و مرکبات در استان ایلام موجب بالا بودن شاخص بهای میوه و مرکبات ، افزایش تعداد واسطه ها ، افزایش فسادپذیری، عدم تطابق تقاضای بازار با میزان عرضه و تولید ، عدم بهره وری مناسب ، اتلاف منابع و... شده است.

مقدمه

توزیع از مهم ترین بخش های یک سیستم اقتصادی بوده و به زبان ساده به معنای رساندن محصول تولید شده به مصرف کنندگان در زمان و مکان مناسب می باشد. اصلی ترین وظیه نظام توزیع انتقال کالا از تولید کنندگان و عرضه کنندگان به مصرف کنندگان و تقاضاکنندگان بوده و بخش اعظم از مکانیسم بازار و ساماندهی آن را برعهده دارد.

بررسی مسیر فرآیند توزیع کالاها بخصوص کالاهایی که دارای اهمیت بیشتری در سبد هزینه و مصرف خانوارها هستند از مهم ترین گام ها جهت شناخت شبکه های توزیع همچنین آسیب شناسی آنها می باشد.

طرح مسئله:

در فرآيند شكل‌گيري فعاليت‌هاي اقتصادي، دو ركن اساسي توليد‌كننده و مصرف‌كننده باانگيزه‌هاي مشخص و متفاوت وارد عرصه فعاليت مي‌شوند. توليد كنندگان به دنبال هدف كسب سود و مصرف‌كنندگان در پي كسب مطلوبيت و رضايتمندي هستند. پيوند و اتصال اين دو گروه در تهيه و ارايه كالا منجر به تشكيل بازار مي‌شود. در جوامع ابتدايي يا كوچك كه حجم مبادلات كم و مكان جغرافيايي مبادله محدود است، اطلاع از نيازهاي مصرف‌كنندگان و ارايه كالا يا خدمت به آنها با سرعت و كمترين هزينه مبادله صورت مي‌گيرد. لكن با پيچيده‌تر شدن روابط اجتماعي، گسترش شهرنشيني، توسعه قلمرو جغرافيايي سكونت و فعاليت اقتصادي، ركن سومي به دو ركن ذكر شده اضافه شد كه آن توزيع مي‌باشد. نظام توزيع كالا و خدمات به عنوان مجموعه فرآيندهاي موجود بين توليد تا مصرف در نظر گرفته مي‌شود. در بخش توليد، فرآيندهاي نگهداري ، حمل و نقل، بنكداري ، پخش، عمده‌فروشي و خرده فروشي و در رأس همه آنها نظام مديريت فرآيندهاي مذكور، مطرح مي‌شود. از بعد مصرف نيز افزايش آگاهي ، ‌بهبود سلامت و ايمني ، پيشبرد عقايد مصرف‌كنندگان و ايجاد بازار رقابتي منصفانه براي مصرف‌كنندگان مورد توجه قرار مي‌گيرد.

« ارکان اساسی شبکه توزع عبارتند از :

تولیدکنندگان و واردکنندگان که کالاها را وارد شبکه می کنند .

عمده فروشان که واسطه بین تولیدکنندگان و توزیع کنندگان نهایی (خرده فروشان) می باشند.

خرده فروشان که رساننده نهایی کالا و خدمات به دست مصرف کنندگان هستند.

مصرف کنندگان که کالاها را از شبکه خارج نموده و مصرف می نمایند. نمودار زیر کانالهای توزیع در حالت عمومی را نشان می دهد:

تولید کننده اصلی

نمایندگی

عمده فروش

خرده فروش

اداره پست

خرده فروش

عمده فروش

خرده فروش

مشتری

(فرزین ، 1385: 173)»

« زنجیره عرضه محصولات کشاورزی به واسطه ویژگیهای منحصر به فرد این محصولات و خصوصیات مبادلاتی در این زنجیره انجام می شود از دیگر زنجیره های عرضه متمایز است. فصلی بودن ، فساد پذیری و لزوم حمل و نقل و حجیم بودن سه ویژگی عمده محصولات کشاورزی است که آن ها را از دیگر تولیدات مجزا می سازد .(بوستانی ،1385:162 ) »

« عدم كاركرد مناسب و ساختار غيرمنطقي نظام توزيع موجب گران تر شدن قيمت كالاها و خدمات، ايجاد نارضايتي و شكل گيري انتظارات غيرعقلاني در توليدكنندگان و مصرف كنندگان و نوسانات شديد قيمت، اتلاف منابع، عدم شفافيت، كاهش قدرت خريد، آشفتگي در كاركرد بازار و شكل گيري شبكه هاي غير رسمي توزيع در جامعه مي شود . شناخت اجزاي كاركرد و مشخصات شبكه هاي توزيع كشور اولين گام در ارايه سياست هاي اصلاحي مي باشد .( رضایی و همکاران ، 1388:5 )»

یکی از مهم ترین مشکلات در زمینه توزیع کالاها در استان ایلام در بخش فرآیند توزیع محصولات کشاورزی به خصوص میوه و مرکبات وجود دارد. قرار گیری استان در آخرین حلقه های توزیع و فاصله زیاد از مراکز تولید عمده محصولات کشاورزی از طرفی تولید و عرضه ناکافی این محصولات در استان لزوم بررسی این موضوع را بیش از پیش پرنگ کرده است.

این گزارش از نوع میدانی بوده و از آمار ها و منابع کتابخانه ای نیز برای بررسی مسیر فرآیند توزیع محصولات کشاورزی با تاکید بر عاملین میوه و مرکبات استفاده شده است.

متدولوژي:

اين تحقيق از نوع مطالعات کاربردي است که از ترکیب روش هاي تحقیق توصیفی-تحلیلی و میدانی همراه با روشهاي آماري براي تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است . گردآوري اطلاعات با استفاده از روشهاي اسنادي و مطالعات میدانی با توزیع پرسشنامه در بین عاملین توزیع میوه و مرکبات (خرده فروشان و عمده فروشان) انجام پذیرفته است. عمده اطلاعات اخذ شده در سطح جامعه نمونه به صورت تکمیل پرسشنامه نهایی پس از تایید آن در مرحله کارشناسی و نیز در مرحله پیش آزمون (روایی) بوده است . اطلاعات جمع آوري شده با استفاده از نرم افزار exel 2007 تجزیه و تحلیل شده اند.

برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است:

<?mso-application progid="Word.Document"?>12n=t2pqd21+1N(t2pqd2-1)'>

(حافظ نیا ،1384،140)

که در آن n حجم نمونه، t درجه اطمینان در سطح 95 درصد (برابر با 96/1) ، p درجه احتمال وجود صفت برابر با 5/0 ، q درجه احتمال عدم وجود صفت برابر با 5/0 ، d احتمال خطا برابر با 05/0 و N حجم جامعه می باشد. حجم نمونه (n) برابر با 150 بدست آمده است که از بین پرسش نامه های استخراج شده بین عاملین توزیع تعداد100 پرسشنامه مربوط به خرده فروشان و 50 پرسشنامه نیز مربوط به عمده فروشان بوده است.

نتیجه گیری:

با استفاده از نتایج پرسشنامه و سایر بخش های متن گزارش نتایج زیر را می توان استخراج کرد:

1-بیشتر عاملین توزیع در سوالات شناختی تحصیلات خود را دیپلم ، میزان روزانه توزیع میوه و مرکبات را دو تا پنج تن ، میزان سابقه کار و فعالیت خود را ده تا بیست سال و مهم ترین انواع محصولات کشاورزی تهیه و توزیع شده را میوه اعلام کرده اند.

2-عاملین توزیع به ترتیب سه استان خوزستان ، کرمانشاه و لرستان را به عنوان انتخاب اول ، سه استان خوزستان ، کرمانشاه واستانهای شمالی را به عنوان انتخاب دوم وسه استان کرمانشاه ، استانهای شمالی و خوزستان را به عنوان انتخاب سوم با بالاترین فراوانی ها به عنوان استانهایی که بیشترین میوه و مرکبات استان ایلام (یا شهرستان محل اقامت خود) از آنها خریداری و وارد می شود اعلام کرده اند.

3-عاملین توزیع عمده فروش اعلام کرده اند که میوه و مرکبات از مراکز تولید (باغات ) با "دو واسطه" و عاملین توزیع خرده فروش نیز اعلام کرده اند که میوه و مرکبات از مراکز تولید (باغات) با" سه واسطه" به دستشان رسیده است که نشان می دهد در هر مرحله از فرآیند توزیع که از مراکز تولید (باغات) شروع می شود تعداد واسطه ها اضافه شده است.

4-در بین عوامل موثر بر افزایش قیمت میوه و مرکبات در استان ایلام عاملین به ترتیب ضعف شبکه حمل و نقل و طولانی بودن مسیر ، نبود میادین میوه و تره بار ، نبود انبار مکانیزه و سردخانه را با تاثیر" بسیار زیاد" و عامل های خرید عمده و با حجم بالا و ذخیره سازی میوه و مرکبات و عرضه آن در زمانهای مختلف همچنین نقش هزینه بارگیری و تخلیه را با تاثیر " زیاد" را مهم ترین عوامل موثر بر افزایش میوه و مرکبات در استان اعلام کرده اند.

5- بیشتر عاملین توزیع اعلام کرده اند که خرید عمده و با حجم بالا از باغات در کاهش قیمت تمام شده میوه و مرکبات در استان ایلام نقش " زیاد" ی دارد.

6-بیشتر عاملین توزیع اعلام کرده اند که میوه و مرکبات تولیدی در استان ایلام نیاز مصرفی استان را "خیلی کم " برآورده می سازد. آمار و ارقام توزیع میزان تولید و سطح محصولات باغی (دایمی) کشور در سال 1387 نیز نشان می دهد که كمترين مقدار توليد باغي با 7113 تن و سهم 5/0 درصد از تولید کشور متعلق به استان ايلام ميباشد همچنین از نظر سطح باغات نیز استان كمترين سطح باغات کشور را با 4555 هکتار و سهم 18/0 درصد از باغات داراست .

7-بیشتر عاملین توزیع میزان شناختشان از عیبهای شبکه توزیع محصولات کشاورزی و باغی در استان ایلام را "کم" اعلام کرده اند.

8-بیشتر عاملین توزیع عمده فروش اعلام کرده اند که حدودا "یازده تا بیست درصد " و عاملین توزیع خرده فروش نیز اعلام کرده اند حدودا بیست و یک تا سی درصد درصد از میوه و مرکبات تهیه و توزیع شده دچار خرابی و فساد پذیری می شوند.

9- از نگاه خرده فروشان در استان ایلام میزان همکاری عمده فروشان میوه و تره بار در استان ایلام " خیلی کم" و از نگاه عمده فروشان در استان ایلام میزان همکاری عمده فروشان میوه و تره بار در استان ایلام " متوسط" می باشد.

10-بیشتر عاملین توزیع با شصت و هشت درصد اعلام کرده اند که از خودرو شخصی برای حمل و نقل میوه و محصولات کشاورزی استفاده نمی کنند.

11-بیشتر عاملین توزیع با نود درصد اعلام کرده اند که دارای انبار ذخیره میوه و محصولات کشاورزی نمی باشند.

12-بیشتر عاملین توزیع با هفتاد و سه درصد اعلام کرده اند اتفاق افتاده است که میوه و مرکبات شان توسط خرده فروشان و مصرف کنندگان خریداری نشود.

13-بیشتر عاملین توزیع اعلام کرده اند کیفیت میوه و مرکبات عرضه شده در استان "پایین تر از سایر استانهای کشور " است.

14-بیشتر عاملین توزیع با سی و هشت درصد اعلام کرده اند که برای میوه و مرکبات خود " اصلا" بازاریابی نکرده اند.

15-بیشتر عاملین توزیع مسیر فرآیند توزیع محصولات کشاورزی به خصوص میوه و مرکبات در استان ایلام به میزان "کمی " کارآمد است.

16-آمار مربوط به متوسط شاخص کل بهاي كالاها و خدمات مصرفي و شاخص بهاي میوه و خشکبار در مناطق شهري ايران در سالهای 1385 تا 1388 نشان می دهد که استان ایلام از نظر این شاخص نسبت به استانهای همجوار (کرمانشاه ، خوزستان ، لرستان ) ، تهران و میانگین کشور بالاتر بوده است.

17- عاملین توزیع در پرسش باز مهم ترین ضعفها در سیستم توزیع میوه و مرکبات در شهرستان خود( یا در سطح استان ) علاوه بر بعد مسافت، نبود انبار و سردخانه ، ضعف تولید میوه و مرکبات در استان و تعداد واسطه های زیاد به مواردی چون بالابودن اجاره محل ، قرضی معامله کردن ، عدم ثبت و کنترل بارنامه های میوه و تره بار ، صدور فاکتور خلاف واقع از مبادی فروش ، نبود وسایل حمل و نقل، دست چین کردن میوه و فرهنگ غلط خرید ، نبود امکانات بسته بندی و سورتینگ ، فرهنگ مصرفی ، عمر کوتاه میوه ، نگهداری بیش از حد مجاز میوه در محیط های روباز که باعث خرابی و بی کیفیت شدن میوه می شوند ، انحصاری بودن اتحادیه میوه و عدم حضور نمایندگان خرده فروشان در آن ، مشکل ترافیک در سطح شهر ایلام ، خرید میوه با کیفیت پایین توسط عمده فروشان، نوع بسته بندی و وجود فضاهای خالی زیاد بین آنها که موجب خرابی و فساد پذیری بیشتر می شود را به عنوان ترین بخشی از ضعفها در سیستم توزیع میوه و مرکبات در شهرستان خود( یا در سطح استان ) اشاره کردند.

پیشنهادها و راهکارها

با توجه به نتایج این تحقیق پیشنهادها و راهکارهای اجرایی زیر را می توان پیگیری نمود:

1- در توزیع فیزیکی کالا ، هزینه حمل و نقل عامل اساسی است ، توسعه و بهسازی شبکه حمل و نقل جاده ای در داخل استان ایلام و و در ارتباط با استانهای همجوار و احداث راه ریلی از مهم ترین گام ها جهت کاهش هزینه تمام شده میوه و مرکبات و ساماندهی شبکه توزیع محصولات است.

2-ميادين ميوه و تره بار نقش مهمي را در تنظيم بازار محصولات كشاورزي دارند لذا احداث میادین میوه و تره بار زیر نظر شهرداری در مرکز استان و شهرستانهای تابعه ضروری است. این میادین می توانند با ایجاد بسترهای لازم در امر تهیه و توزیع میوه و تره بار و فرآورده های کشاورزی ، مسیر حرکت محصولات را از تولید به توزیع با اصول صحیح هدایت کنند.

3- با توجه به افزایش تعداد واسطه ها در مراحل مختلف مسیر فرآیند توزیع محصولات کشاورزی به خصوص میوه و مرکبات بایستی تا حد ممکن این مسیر مستقیم وبا کاهش تعداد واسطه به مصرف کننده نهایی برسد . ميادین ميوه و تره بار می تواند به کاهش حضور دلالان و واسطه ها در بازار ميوه و كم كردن فاصله توليد كننده تا مصرف كننده کمک کنند.

4-ایجاد و احداث انبار مکانیزه و سردخانه متناسب با جمعیت و نیاز هر شهرستان جهت ذخیره سازی به موقع و توزیع مناسب و متناسب با تقاضای بازار با ارائه تسهیلات بانکی و مشوقهای لازم به بخش خصوصی در این زمینه می تواند به کاهش هزینه نگهداری موجودی جنس و هزینه خدمات انجام شده در مراحل بعدی بینجامد.

5-میزان بسیار کم تولید میوه و مرکبات در سطح استان جابگوی تقاضای آن نیست، توسعه باغات در نقاط مختلف استان با توجه به تنوع آب و هوایی و زمینهای مساعد ضروری است.

6-افزایش سطح آگاهی های عمومی به تولیدکنندگان و توزیع کنندگان در مناطق مختلف استان و بهبود وضعیت بسته بندی میوه و تره بار با استفاده از روشهای نوین بسته بندی و فرهنگ سازی از طریق رسانه های عمومی برای اصلاح در شیوه و الگوی کنونی مصرف محصولات کشاورزی (دستچین نکردن ، خرید متناسب با نیاز و...)نیز حائز اهمیت است.همچنین برای کاهش هزینه تخلیه و بارگیری می توان از روشهای بارگیری مناسب مانند دستگاه لیفتراک و... در مراکز توزیع عمده استفاده کرد.

7- با توجه به سطح اطلاعات پایین عاملین توزیع برگزاری کارگاه های آموزشی برای آنان جهت آشنایی با روشهای نوین بازاریابی ، پیش خرید ، سفارش گیری ، آموزش بسته بندی صحیح و نصب برچسب مشخصات ضروری است.

8- ارائه تسهیلات لازم به عاملین توزیع جهت خرید خودروهای حمل میوه و مرکبات نیز می تواند به انتفاع بیشتر کمک کند.

9- با توجه به اشاره پاسخگویان خرده فروش به رویکرد اتحادیه های صنفی فعلی میوه و تره بار به خصوص در شهرستان ایلام ،تفکیک اتحادیه صنف خرده فروشان و عمده فروشان و تشکیل اتحادیه های جداگانه مهم می نماید.

منابع و مراجع

الموتی, م .(1376) . روشهای نوین توزیع کالا با تاکید بر مطالعه موردی فروشگاههای زنجیره ای در شهر تهران. تهران : نشرموسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی

بوستانی, ر.(1385).مجموعه مقالات پانل بازرگانی دومین کنفرانس لجستیک و زنجیره تامین.تهران : نشر موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی ایران و انجمن لجستیک ایران

حافظ نیا , م.(1388) .مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ،تهران : نشر سمت

رضابی , ج وهمکاران.(1388). بررسی نظام توزیع کشور در راستای اصلاح الگوی مصرف . تهران: دفتر مطالعات اقتصادی وزارت بازرگانی

رکن الدین افتخاری , ع و همکاران.(1381). بررسی و ارزیابی استفاده از خط نماد در بهبود کارایی شبکه های توزیع کالا . تهران : موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی

دادگر, ی و همکار.(1384). مبانی و اصول علم اقتصاد، قم: بوستان کتاب ، چاپ چهارم

دفتر آمار و فناوری اطلاعات وزرات جهاد کشاورزی .(1389 ). نتایج آمارگیری نمونه ای محصولات باغی سال 1387 تهران : نشر وزارت جهاد کشاورزی

فرزین, م.(1385).مجموعه مقالات پانل بازرگانی دومین کنفرانس لجستیک و زنجیره تامین.تهران : نشر موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی ایران و انجمن لجستیک ایران

سایت اینترنتی بانک مرکزی www.cbi.ir

[1] - اين مقاله خلاصه ای از تحقیقی به همین نام بوده که به سفارش موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی انجام شده است.

بررسی مسیر فرآیند توزیعی کالاهای کشاورزی در استان ایلام[1]

مطالب مشابه :

بررسی مسیر فرآیند توزیعی کالاهای کشاورزی در استان ایلام[1]

آيين نامه و ضوابط استفاده از ضرايب عمده فروشي و خرده فروشي كالا

بازاریابی کـــروی (تعریف و روش )

مدیریت فروش مویرگی

آیین نامه و ضوابط استفاده از ضرایب عمده فروشی و خرده فروشی کالا

قوانین و مقررات مربوط به پول شویی وراههای مقا بله با آن

مشاور فروشگاه ههای زنجیره ای، راه اندازی و استقرار فروشگاه، مشاور هایپرمارکت،مجری هایپر مارکت، مجری

جزوه آموزشی "مبارزه با پولشویی"