ادامه(روشهای تحقیق)

فصل سوم: روش های تحقیق

هر پژوهش علمی ، براساس گزاره هاي تحقيق، نیاز به یک روش تحقیق متناسب با موضوع خود دارد. روش تحقيق در واقع وسيله اي است كه از طريق آن مي توان مشخص نمود كه چگونه يك گزاره تحقيق مورد تاييد يا رد قرار مي گيرد. به سخن ديگر، روش تحقيق همان چارچوب عمليات يا اقدامات جستجو گرانه جهت دست يابي به هدف پژوهش، براي آزمودن فرضيه يا پاسخ دادن به سئوالات تحقيق است. محقق مي تواند براي رسيدن به اين هدف از روش هاي مختلف تحقيق سود برده و به توصيف، تشريح، اكتشاف، و برقراري ارتباط همبستگي، علت و معلولي و امثالهم بپردازد. انتخاب روش تحقیق مناسب، و تداوم استقرار آن در تمام فرايند ومسیر تحقيق، از اصول راهبردی پژوهش علمی است (از جمله ن. ك. به: زهره سرمد و ديگران، 1376، ص 22). تحقیقاتی که بدون اتکاء به یک روش تحقیق علمی و معتبر در سطح دانشگاه انجام شده باشند اصولا از اعتبار ساقط هستند؛ و حتی اگر (بصورت تصادفی) به محصول نهایی قابل توجهی هم رسیده باشند، فاقد ارزش و اعتبار علمی و دانشگاهی هستند.

روش های تحقیق را به گروه های مختلفی از جمله: كمي و كيفي، توصيفي (غير آزمايشي و آزمايشي، تاريخي و ميداني، و... تقسیم کرده اند که در اینجا به ارائه برخی از این دسته بندی ها و نيز ویژگی های روشهای تحقیق خواهیم پرداخت.

1-3- روش های تحقیق کمی- کیفی

یکی از دسته بندی های متداول برای متمایز نمودن روش های تحقیق تقسیم آنها به روش های تحقیق کمی و کیفی است. اين دو روش را معمولا به دو رويكرد معرفت شناسانه كه هريك متكي به يك جهانبيني خاص هستند پيوند مي زنند. اين دو رويكرد عبارتند از:

1- رویکرد خردگرایانه

2- رویکرد طبیعت گرایانه

همانطور كه گفته شد جهان بینی و مثال فکری (پارادایم=مثالواره، الگو) در این تقسيم بندي بسیار تعیین کننده است (پارادایم مجموعه ای از مفروضات کلی نظری،قوانین وفنون کاربرد آنها ونیز مفاهیم یا گزاره هایی است که از نظر منطقی بطور انعطاف پذیری به هم مرتبط بوده و جهت فکری و پژوهشی را هدایت می کند) . پارادایم رویکرد خردگرایانه با دیدگاه (Rationalistic)سر و کار دارد که اين ديدگاه بر این باور است که واقعیت چیزی است که انسان بواسطه و از طريق خرد و عقل و به وسیله ی حواس خود مي تواند آنرا تجربه کند. این پارادایم بر این پایه استوار است که متغیرهای تشکیل دهنده ی یک فرایند پیچیده را می توان تجزيه نمود و بطور جداگانه از یکدیگر مورد مطالعه قرار داد (مثلا مطالعه ی تأثیر رفتار معلم بر یادگیری دانش آموزان – بدون مطالعه ی سایر متغیرها ي تاثير گذار بر اين موضوع مانند ميزان سواد والدين، موضوع هاي مرتبط با خصمصيات ژنتيكي يا روانشناختي،... ).

در مقابل پارادایم خردگرايانه پارادايم طبیعت گرایانه معتقد است واقعیت چیزی نیست که همه بطور یکسان آنرا مشاهده يا تجربه کنند و تجربه ی مشابهی از آن حاصل نمایند. بعلاوه تقسیم یک پدیده پیچیده به اجزاء و مطالعه ی هر یک از اجزاء الزاما ما را به شناخت کامل آن پدیده نمی رساند. از سوی دیگر واقعیت مورد مشاهده و خود مشاهده گر نیز بر یکدیگر اثر می گذارند وارزش های مورد باور پژوهشگر به نحوی فرایند پژوهش را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین واقعیت مورد مشاهده به تفسیر مشاهده گر و ذهنیت او هم بستگی دارد. هرچند کلیه پارادایم ها در حال تغییر و تحول دائمی هستند ولی در مورد دو پارادایم گفته شده می توان عنوان کرد که روش های تحقیق مرتبط با رویکرد خرد گرايانه را "کمی" و روش های تحقيق مرتبط با رویکرد طبیعت گرايانه را "کیفی" می نامند. روش هاي تحقيق كمي به داده هاي كمي و روش هاي تحقيق كيفي به داده- های کیفی مرتبط هستند ( ن. ک. به: ،زهره سرمد و ديگران، 1376، صص 81-136؛ محمدرضا حافظ نیا، روش تحقیق، 1384).

الف – روش تحقيق كمي

الف- روشهای تحقیق پیمایشي (میدانی) یا زمینه یابی (Survey): روشهای تحقیق پیمایشي به منظور دست یابی و روشن نمودن واقعیتهای موجود بر پایه ی داده های کمی است. در این مجموعه روشها یک جامعه ی نمونه مورد نظر مورد بررسی قرار می گیرد تا کنش ها و واکنش های احتمالی آن تخمین زده شده و پیش بینی گردد. مثل تخمین احتمال برنده شدن یک نامزد انتخاباتی (با مراجعه به نمونه افکار عمومی) یا نظرسنجی مردم در مورد نگرش آنها نسبت به تغییر در یک ساختار اجتماعی یا سیاسی. بنابراین روش تحقیق زمینه یابی یا پیمایشی یا میدانی عبارتست از مشاهده پدیده ها به منظور معنا بخشیدن به ابعاد مختلف اطلاعات جمع آوری شده. برای تحلیل و تفسیر داده ها، بکارگیری روش های معین ضروری است. در واقع، آمار یک ابزار فنی برای جمع آوری، خلاصه سازی، تشریح و تفسیر داده های کمی است.

1- روش تحقیق توصیفی (Descriptive)

2- روش تحقیق تشریحی (تبیینی) (Explanative)

3- روش تحقیق اکتشافی (Explorative)

تحقیقات پیمایشي می توانند درسه حالت مقطعی (ایستا)، طولی (پویا) و دلفي انجام شوند:

در تحقیق مطالعه ی مقطعی (ایستا) اطلاعات در یک مقطع زمانی معین در مورد جامعه ی (نمونه) مورد نظر جمع آوری می گردد. از این اطلاعات، به عنوان مثال، در توصیف همبستگی بین متغیرها در یک مقطع زمانی استفاده می شود. مثلا در مورد انتخاب یک نامزد انتخاباتی از مردم سؤال شده بعد داده ها بررسی و تحلیل می شوند و احتمال انتخاب یک شخص خاص مشخص می شود.

در تحقیق طولی (پویا) محقق اطلاعات جمع آوری شده در زمانهای مختلف را در مورد یک پدیده ی خاص یا یک جامعه ی معین جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. بنابراین او قادر خواهد بود تغییرات بوجود آمده در طی زمان را مورد بحث قرار دهد. مانند مطالعه ی تاریخ تحول کاربری اراضی (كالبدي) در یک منطقه یا یک شهر.

در تحقيق به روش دلفي نظر پژوهشگر آنستكه نظر يك جمع صاحب نظر را در باره يك موضوع خاص كسب و بررسي كند. براي تحقق اين هدف اولين قدم آن خواهد بود كه پژوهشگر مجموعه اي از سئوال هاي از قبل تهيه شده در باره يك موضوع را براي اعضاي گروه صاحب نظر ارسال نموده و از آنان درخواست كند تا درجه اهميت آنها را مشخص نمايند. پس از جمع آوري پاسخ ها در دور اول، و بر پايه الويت بندي و رتبه بندي انجام شده در آن، در دور بعد، پرسشنامه اي تهيه خواهد شد. در اين دور از پاسخگويان خواسته خواهد شد كه در صورت عدم موافقت با نتايج حاصل از پاسخ هاي دور اول، دلايل توجيهي خود را عنوان كرده يا پاسخها را تعديل كنند. با اين روش مي توان يك توافق نسبي از نقطه نظر تشخيص مسائل دست يافت. معمولا يك مقياس سه، پنج يا هفت درجه اي براي رتبه بندي گفته شده به كار مي رود. ضمن آنكه از پاسخ دهندگان درخواست مي شود تا، در صورت لزوم، موارد مورد نظر خود را نيز به فهرست ارائه شده اضافه نمايند (براي نمونه ن. ك. به: زهره سرمد و ديگران، 1376، ص 84).

2-الف- ويژگيهای روش های مختلف تحقيق كمی و پيمايشی

1-2- الف- روش تحقیق توصیفی

روش تحقیق توصیفی بدنبال شناخت بهتر یا هدفمند واقعیت های موجود و توصیف شرایط یا پدیده های مورد بررسی است. این به معنی " توصیف" یک جامعه ی آماری خاصی در مورد نحوه ی توزیع یک پدیده ی معین در آن است. بدین ترتیب محقق در مورد علت وجودی پدیده یا توزیع آن بحث نمی کند بلکه تنها به " چگونگی توزیع" یک پدیده، مثل وضعیت صفت هایی چون سن، جنسیت، وزن، سواد، تاهل، برخورداری از امکانات خاص و امثالهم در جامعه ی مورد پژوهش می پردازد و بدین ترتیب آنرا توصیف می کند. مانند توزیع سنی و جنسی جمعیت در یک گروه اجتماعی خاص، درصد آراء مردم در انتخابات، یا میزان بیکاری در بین کارگران در یک جامعه ی نمونه. حاصل تحقیقات توصیفی این قابلیت را دارند که به کل کشور یا کل جامعه تعمیم داده شوند. در تحقیق توصیفی محقق بدنبال آن است که مشخص کند " در جامعه چه می گذرد؟" بدون آنکه بتواند در آن تغییری مصنوعی ایجاد کند(آزمایش) یا بدنبال چرایی پدیده ها باشد.

اهداف عمده روش تحقیق توصیفی را می توان به شرح ذیل خلاصه کرد:

1- ماهیت شرایط موجود چگونه است؟

2- چه رابطه ای میان رویدادها وجود دارد؟

3- وضعیت موجود چگونه است؟

تحقیق توصیفی ممکن است بسیار عینی یا انتزاعی باشد. در سطح عینی می توان سطح درآمد اقشار مختلف مردم، روابط قومی آنها و امثالهم را توصیف کرد. در سطح انتزاعی می توان اموری مثل : " آیا خانواده ی زمان معاصر منزوی است؟" آیا جوامع امروز بشر از معنویت گریزان اند؟ و امثالهم مورد توصیف قرار گیرد. تحقیقات توصیفی در عین حال می توانند بنیادی یا کاربردی باشند. در نوع بنیادی این روش کشف حقایق و واقعیت های جهان خلقت مد نظر است. این پژوهش ها در علوم فیزیک، شیمی، زیست شناسی، زمین شناسی، جغرافیا، روان شناسی، جامعه شناسی، و اقتصاد به کشف حقایق علمی می پردازد.

اگر بخواهیم موردی را تبیین کنیم (تشریح کنیم) ابتدا می باید خوب آنرا توصیف کرده باشیم. مثلا می توان در توصیف شرایط خانواده ی بعد از انقلاب صنعتی به این نتیجه رسید که خانواده ها کوچکتر و هسته ای شده اند و سپس در پی تبیین و تشریح چرایی آن برآمد. ولی اگر اولی غلط استنباط شده باشد مسلما تشریح ما هم به بیراهه رفته است.

بايد توجه كرد كه تحقیقات توصیفی بسیاری معضلات پنهان بشر را آشکار کرده اند مثل گستردگی فقر در جهان، بیکاری های گسترده، شکنجه، طلاق و امثالهم (برای نمونه ن. ک. به: علی دلاور، 1376، صص 139- 138 ؛ محمدرضا حافظ نیا، 1384، صص 66-58 ).

2-2- الف - روش تحقیق تشریحی (تبیینی)

روش تحقیق تشریحی (تبیینی) به مسائلی که به فرایندهای علی مرتبط اند مربوط می شود.باید توجه نمود که در مسائل علی زمانی که می خواهیم نشان دهیم که a منجر به b می شود باید مطمئن شویم که یا این خاصیت را ندارند. پس در این روش بدیل های دیگر می باید حذف شوند تا با اطمینان نسبت به این ارتباط اظهار نظر نمود. با اینکه اغلب گرایش تحقیقات زمینه یابی (پیمایش) توصیف پدیده هاست اما در مواردی تبیین ضرورت پیدا می کند. مثل اینکه چرا مردم به یک کاندیدای خاص انتخاباتی رأی داده اند یا چرا عده ای از کارگران بیکارند. بنابراین تبیین عبارت است از برقراری رابطه ای درونی بین متغیرهای مختلف. این امر از طریق استدلال و آزمون نتایج نظریه ها میسر است. مسئله ی هم در تبیین علمی عبارت است از : مشخص کردن رابطه ی منطقی میان فرضیه های تبیینی و حقایقی که باید تبیین شوند از یک سو، و رابطه ی آنها با مشاهدات آزمایشی ازطرف دیگر. کفایت تبیین به ویژگیهای موضوع مورد تبیین بستگی دارد. تبیین خوب مسائل قاعدتا موجب پدید آمدن مسائل و اظهار نظرهای جدید می شود ( برای نمونه ن. ک.به: علی دلاور، 1376، صص 140-139).

در روش تحقیق تشریحی محقق علاوه بر تصویر سازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت و ابعاد موضوع می پردازد. برای اینکار محقق نیاز به اتکاء به تکیه گاه استدلایی محکمی دارد که این امر از طریق جستجو در ادبیات مربوطه و مباحث نظری تحقیق و تدوین گزاره ها و قضایای کلی موجود درباره آن فراهم می شود. در این روش تحقیق هدف شناسایی رفتارها و انگیزه آنها در بین افراد جامعه یا گروه های تشکیل دهنده آن است؛ مثل انگیزه رای دادن گروه های اجتماعی خاص به یک نامزد انتخاباتی(محمدرضا حافظ نیا، 1384، صص63-60 ).

3-2-الف- روش تحقیق اکتشافی

در روش تحقیق اکتشافی پژوهشگر چهارچوب خاصی را برای تعریف مسئله یا معیارهای جمع آوری اطلاعات و همینطور واحد تجزیه و تحلیل تعریف و مشخص نمی کند. لذا در این روش پژوهشگر با داشتن یک چهارچوب کلی از مسئله یا موضوع تحقیق به کنکاش در مورد گستردگی یا عمق مسئله می پردازند. بدین ترتیب بسیاری از پدیده ها یا ارتباط های نا شناخته کشف شده یا معنای آنها واضح تر می شوند. در تحقیق اکتشافی پژوهشگر سعی می کند اطلاعات بیشتر و عمیق تری از یک پدیده ی خاص را مشخص نماید و آشنایی بیشتری با ماهیت پدیده پیدا کند. این امر باعث می شود پژوهشگر بتواند پرسش های پژوهشی (سؤالات تحقیق) دقیقتری را درمورد فرآیند ها و نتایج اساسی ناشی از پدیده ی مورد بررسی، صورت بندی کند. این روش تحقیق مستلزم قدرت آفرینندگی و خلاقیت پژوهشگر است. معمولا هر پژوهش اکتشافی شامل مراحل زیر است:

1- مطالعات اکتشافی از طریق مطالعه ی متون و منابع موجود

2- پرس و جو از افرادی که در زمینه ی پدیده ی مورد بررسی دارای تجربه هستند

3- انجام مجموعه مصاحبه های منتظم و نظام یافته

در این روش اغلب بجای پرداختن به اصل مسئله می توان به زمینه های روی دادن آن توجه نمود تا به شناخت بیشتری از آن دست یافت (برای نمونه ن. ک. به: علی دلاور، 1376، صص 142-141).

4-2-الف- روش تحقیق تجربی (آزمایشی)

این روش یکی از راه های مهم تحقیق در حوزه علوم طبیعی و مبتنی بر مشاهده از روی قصد و به صورت هدایت شده است. پژوهشگر می تواند تجربه را در آزمایشگاه یا در شرایط طبیعی انجام دهد. در هر حال منظور از روش تحقیق تجربی ارزیابی وبازبینی فرضیه هایی است که محقق در چارچوب های مفهومی تعریف و تدوین کرده است (سید محمد اعرابی،تحقیق تطبیقی،1382، ص 18 ).

5-2-الف- روش تحقیق تطبیقی

روش تحقیق تطبیقی اغلب در جایی بکار میرود که امکان ایجاد تغییر برشرایط و پدیده های طبیعی وجود ندارد. مانند ایجاد شرایط جنک یا قحطی یا رونق و رکود اقتصادی. و محقق مجبور است رویدادها را در بستر واقعی خود مطالعه کند. ولی می تواند با مقایسه تفاوت ها و شباهت ها، ونیز سنجش نسبت ها وبررسی روابط درونی وبیرونی به تحلیل ونتیجه گیری بپردازد. روش تحقیق تطبیقی از جمله مهمترین روش هایی است که در اینگونه مطالعات وبررسی ها بکار میروند. در این روش محقق با مقایسه و تطبیق دو یا چند پدیده نظری یا عینی، به بررسی وضعیت آنها پرداخته و ضمن تحلیل تفاوت ها و شباهت ها، اقدام به جمع بندی ونتیجه گیری می کند (سید محمد اعرابی،تحقیق تطبیقی،1382، ص 18 ) . تطبیق به نوعی از شیوه های تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز اطلاق می شود.

ادامه(روشهای تحقیق)

مطالب مشابه :

دوشنبه سی ام اردی بهشت 92 - مطالب مهم درس روش تحقیق

خلاصه روش تحقیق نظری - استاد دکتر امانی

روش تحقیق دلفی

بازهم این کلاس های روش تحقیق من .....

روش تحقیق

تعریف تحقیق

ادامه(روشهای تحقیق)

تفاوت روش های تحقیق کمی و کیفی

خلاصه ای از روش تحقیق

نمونه کار درس روش تحقیق(طرح تحقیق)