حرم عسکريين عليهما السلام در بستر تاريخ

اولين بار اين نقشه توسط متوكل، خبيث ترين خليفه عباسي به اجرا درآمد. او هفده بار قبر امام حسين عليه السلام را با خاك يكسان كرد.(1) ولي مردم و شيعيان هر بار بهتر از گذشته آن را آباد كردند. بعد از او وهابيان كج انديش و منحرف و ساخته دست استعمار پير انگليس به تخريب بارگاه و قبور ائمه بقيع عليهم السلام و برخي صحابه پرداختند. هر چند تاكنون موفق شده اند از ساخت مجدد آن جلوگيري كنند، اما به يقين بدانند كه همان قبرهاي با خاك يكسان شده، دلهاي بي شماري را به سوي خود جذب كرده و باعث سازندگي و آمادگي بيشتر آنها شده است.
در ايام حج و عمره تعداد بي شماري از زائران شيعه و اهل سنت به گرد قبور ائمه بقيع عليهم السلام شمع گونه گريه مي كنند و محو عظمت انوار امامان مي شوند. اين متحجران و بدتر از خوارج به كربلا نيز حمله كردند و اشياء و اموال موجود در حرمين را به تاراج بردند، ولي موفق به تخريب آن نگشتند، ولكن هرگز از اين ايده پليد دست نكشيدند.
تلاشهاي مذبوحانه منحرفان ادامه يافت تا زماني كه در حرم ثامن الحجج، حضرت علي بن موسي الرضاعليهما السلام بمب گذاري كردند و با تخريب بخشي از آن عده اي را به شهادت رساندند. همچنين در روز عاشوراي سال گذشته در كربلا بمب گذاري و عده اي را مظلومانه شهيد كردند تا اينكه در تاريخ 3/12/1384 ش برابر با 23 محرم 1427 ق همين متحجران با كمك اشغالگران عراق به تخريب گنبد و بارگاه حرم امام هادي و امام عسكري عليهما السلام دست زدند و دل شيعيان، بلكه مسلمانان جهان را داغدار ساختند. اينها همانهايي هستند كه اگر قدرت يابند، تمام مراكز عبادت را نابود خواهند كرد؛ چرا كه فقط با ائمه معصومين عليهم السلام و شيعيان دشمني ندارند، بلكه با خداوند سر جنگ دارند؛ غافل از آنكه خداوند هميشه كساني را دارد كه از مراكز عبادت نگه داري و در صورت نياز تعمير و آباد كنند.
قرآن كريم مي فرمايد: "وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثيراً وَ لَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزيزٌ"؛(2) "و اگر خداوند بعضي از مردم را به وسيله بعضي ديگر دفع نكند، صومعه ها و ديرها و معابد يهود و نصاري و مساجدي كه نام خدا در آن بسيار برده مي شود، ويران مي گردد و خداوند كساني را كه ياري او كنند [و از آيينش دفاع نمايند ]ياري مي كند. خداوند قوي و شكست ناپذير است."
و اين نكته را نيز اين نابخردان بدانند كه اراده الهي بر اين قرار گرفته است كه نام اهل بيت عليهم السلام را زنده كند و خانه هاي آنها و حرمهايشان را محبوب مسلمانان و شهره جهان سازد؛ چرا كه قرآن كريم مي فرمايد: "في بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فيها بِالْغُدُوِّ وَ الآْصالِ"؛(3) "[اين چراغ پرفروغ ] در خانه هايي قرار دارد كه خداوند اذن فرموده كه آنها رفعت يابند؛ خانه هايي كه نام خدا در آنها برده مي شود و صبح و شام در آنها تسبيح او مي گويند."
آري رفعت و بلند مرتبگي امامان عليهم السلام و محبوبيت آنها در ميان قلبها امري است الهي و آسماني.
اربلي در كشف الغمة نقل كرده است كه مستنصر خليفه عباسي، سالي جهت زيارت قبور اجداد خود [و تفريح ] به سامرا رفت. ابتدا به زيارت عسكريين عليهما السلام مشرف گرديد و سپس به مقبره خلفاء عباسي رفت. ديد آنجا خراب گرديده است و پرندگان [ و حيوانات ]قبور خلفاء را آلوده كرده اند.
از اين مسئله متأثر شد. يكي از همراهان گفت: قدرت و ثروت در دست توست و خليفه مسلمين تو هستي، دستور ده كه قبور پدرانت را مرتب كنند! همچنان كه قبور اين علويين را مشاهده مي كني كه داراي صحن و بارگاه و فرش و چراغ و خدمه و زوار مي باشند. مُستنصر گفت: اين امري است الهي و به زور نمي توان مردم را واداشت كه به زيارت قبور پدران من بيايند و اگر هم اجبار كنم، پذيرفته نيست.(4)
آنچه پيش رو داريد، مروري اجمالي و سيري گذرا است بر ساخت و تعمير و تخريب بارگاه عسكريين عليهما السلام.
نقطه آغاز
"عَمَرُوا بِاَطْرَافِ الْبِلَادِ مَقَابِراً
اِذْ خَرِبُوا مِنْ يَثْرِبَ اَوطَاناً
قَوْمٌ لَهُمْ فِي كُلِّ اَرْضٍ مَشْهَدٌ
لَا بَلْ لَهُمْ في كُلِّ قَلْبٍ مَشْهَدٌ؛
[براي آل محمد] در گوشه و كنار شهرها قبوري بنا كردند، در حالي كه خانه هاي آنها در يثرب (مدينه) خراب گرديد. اينها كساني هستند كه در هر زميني مشهد و مضجعي دارند، بلكه براي آنان در هر دلي آرامگاه و مشهدي است."
زماني كه حضرت امام علي النقي عليه السلام در سامراء رحلت فرمود، او را در خانه مسكوني اش دفن كردند و از همان زمان اين خانه مهبط و محل نزول ملائكه و مورد توجه دوستان و شيعيان اهل بيت عليهم السلام قرار گرفت و بعد از شهادت امام حسن عسكري عليه السلام، او را نيز پشت سر پدر بزرگوارش دفن كردند و همچنين قبر حكيمه خاتون و نرجس خاتون عليها السلام مادر امام زمان عليه السلام نيز در آنجا قرار دارد.
در آن دوره، دوستان و شيعيان جهت زيارت قبور منور، گاهي داخل منزل مي رفتند و اگر موفق نمي شدند، از داخل كوچه مقابل پنجره اي كه به سمت قبور باز بود، زيارت مي كردند و گاه در مسجد مقابل كه اكنون رواق پشت سر مطهر امامين عليهما السلام شده است، نماز زيارت مي خواندند.
اين وضع در دوره آبادي و عظمت شهر سامراء و همچنين زماني كه شهر تخريب شده بود، ادامه داشت. با اينكه خيلي از معاندين و منافقين تلاش كردند كه آثار امامين عليهما السلام را از بين ببرند، ولي با تلاش و سعي دوستان و شيعيان نه تنها آن آثار از بين نرفت كه روز به روز بر عظمت و جلاي سامراء افزوده گشت و تغييرات مهمي در طول تاريخ در شهر و نسبت به مرقد دو امام عليهما السلام رخ داد كه خلاصه آن از اين قرار است:
1. عمارت اوليه مرقد عسكريّين عليهما السلام به صورت خانه مسكوني امام هادي عليه السلام بوده است كه براي راحتي زائران پنجره اي به سمت بازار باز شد و اين حالت تا پنجاه و هشت سال (از سال 260 تا 318 ق) كه همزمان با دوران غيبت صغراي حضرت مهدي عليه السلام بود، ادامه داشت.
2. دومين تحول و تغييرات توسط ناصر الدوله از آل حمدان(5) انجام گرفت. وي اولين كسي بود كه قبه بر قبر مطهر عسكريين عليهما السلام بنا نهاد و بر ضريح مطهر پرده كشيد.
3. در سالهاي 335 - 337 ق تعميراتي در حرم توسط معزّ الدوله ديلمي(6) صورت گرفت، به اين شرح: پر كردن حوض آبي كه در سرداب مطهر قرار داشت، تهيه ضريح چوبي جهت قبور منور و ساختن بارگاه براي قبور مطهر. اين پادشاه خدمات فراواني نسبت به اهل بيت عليهم السلام نموده است، از جمله اينكه در عاشوراي 352 ق دستور داد كه شيعيان، شهر بغداد را تعطيل عمومي كنند و علَمها نصب نمايند و علناً دستور داد عيد غدير را در همان سال با شكوه هر چه تمام تر جشن بگيرند.(7)
4. عضد الدوله ديلمي(8) در سال 368 ق به قصد زيارت وارد سامّراء شد و بعد از زيارت دستور داد روضه مطهر را تعمير كنند و درهاي آن را از چوب ساج بسازند و صحن شريف را توسعه دهند. آثار خير فراواني از اين شخص باقي مانده است، از جمله: ساختن گنبد منوّر امير مؤمنان علي عليه السلام به نام "قبّة البيضاء"، بناي ساختمان بر مرقد منور حضرت سيدالشهداءعليه السلام، تجديد ديوار شهر مدينه در سال 368 ق و ساختن بيمارستان عضدي در شيراز.
5. در سال 445 ق تعميراتي شايسته توسط امير ارسلان بساسيري(9) انجام گرفت، از جمله: ساختن عمارت عالي از گچ و آجر بر مرقد منور عسكريين عليهما السلام و ساخت دو ضريح از چوب ساج و نصب آن بر قبور امامين عليهما السلام.
6. مجدالدولة قمي وزير سلطان بر كيارق بن ملكشاه سلجوقي كه از وزراء غيرتمند شيعه بود، در سال 495 ق تعميراتي براي بقعه عسكريين عليهما السلام انجام داد، از جمله: مفروش كردن حرم، تعمير رواقها، ساختن حجراتي در صحن مطهر و تهيه درهاي نفيس از چوب قيمتي جهت حرم مطهر.(10)
و از كارهاي وي: ساخت قبه اي رفيع بر مرقد مطهر امام حسن مجتبي عليه السلام در بقيع، بناي مختصري بر قبر عثمان بن مظعون، ساختمان بقعه حضرت عبدالعظيم حسني عليه السلام و ساختمان بقعه حضرت امام موسي كاظم و امام محمد تقي عليهما السلام در كاظمين.
7. در سال 604 ق حريقي در حرم عسكريين عليهما السلام رخ داد كه به ضريح امام هادي و امام حسن عسكري عليهما السلام سرايت كرد. در سال 606 ق به دستور ابوالعباس احمد الناصر لدين الله تعميراتي در حرم امامين عليهما السلام انجام گرفت كه از جمله آن تعمير سرداب بود.(11)
8. در سال 640 ق بر اثر عدم مراقبت و عدم توجه خدام، براي بار دوم حرم مطهر طعمه حريق شد كه بر اثر آن ضريح امامين عليهما السلام در آتش سوخت. المستنصر بالله عباسي(12) دستور تعمير و ترميم حرم را صادر كرد كه دو ضريح بهتر از قبل براي امامين عليهما السلام ساختند.(13)
9. در سال 750 ق از طرف سلطان شيخ حسن كبير جلايري از سلاطين شيعه ايلكانيان تعميراتي انجام گرفت كه از جمله آن زينت كردن ضريح مطهر و ساختن قبه و مأذنه بود.
10. در اواخر دوران صفويه براي بار سوم آتش شمعها به چوبهاي ضريح و صندوق قبور اثر كرد و آنها را طعمه حريق ساخت. در سال 1106 ق شاه سلطان حسين صفوي دستور داد ضريح منور از فولاد ساخته شود و حرم و رواق را سنگ فرش كنند.
بعد از ساخته و آماده شدن ضريح فولادي، با حضور عده اي از علماء و اعيان در مراسم جشن، ضريح را نصب كردند.
11. در حدود سال 1200 ق تعميراتي توسط احمد خان دُنْبُلِي از حكام آذربايجان انجام گرفت به اين شرح: تعميرات كامل حرم، مجزا كردن سرداب. مباشر مستقيم اين تعميرات از طرف احمد خان، ميرزا محمد رفيع بن محمد شفيع خراساني بود.
12. در سال 1225 ق توسط حسين قلي خان دنبلي تعميراتي آغاز شد كه توسط فرزندش ادامه يافت. تعميرات انجام شده عبارت بود از: مزين كردن گنبد با كاشي، ساختن مسجد و حمام و كاروانسرا. مباشر اين تعميرات، علامه جليل ميرزا محمد سلماسي و فرزندش زين العابدين بود.(14) زين العابدين سلماسي از ملازمان سيد بحرالعلوم بود.
13. در سال 1282 ق به دستور ناصر الدين شاه قاجار و با نظارت علامه بزرگوار، مرحوم شيخ عبدالحسين تهراني، معروف به شيخ العراقين، تعميرات ذيل انجام گرفت:
1. طلا كاري قبه؛ 2. تعمير صحن و ايوان مبارك؛ 3. به كار بردن سنگهاي مرمري سبز رنگ در اطراف مرقد مطهر؛ 4. ترميم قسمتي از ديوارهاي صحن مبارك و كاشي كردن آنها.
قابل ذكر است كه بودجه اين تعميرات از محل ثلث اموال ميرزا تقي خان امير كبير تأمين شد كه به شيخ العراقين وصيت كرده بود ثلث مالش را در راه خير مصرف كند.(15)
14. در سال 1288 ق آية الله العظمي ميرزاي بزرگ شيرازي رحمه الله، به سامراء هجرت كرد و به امر مبارك او اين تعميرات در صحن و حرم عسكريين عليهما السلام انجام پذيرفت:
1. سنگ فرش كردن صحن مطهر؛ 2. آيينه كاري بعضي از رواقها و حرم مطهر و ساختن نماهاي زيبا براي حرم؛ 3. نصب ساعت بزرگ كه در آن زمان هفتصد تومان خريداري شده بود، بر سر در بزرگ حرم؛ 4. تهيه پرده هاي قيمتي جهت ابواب حرم مطهر و رواق ؛ 5. ساختن مدرسه علميه اي بزرگ جهت سكونت طلاب علوم ديني (كه توسط صدام تخريب شده است)؛ 6. ساختن پلي بر روي دجله جهت عبور زائران؛ 7. ساختن بازار و دو باب حمام در سامراء براي زائران.(16)
15. پس از رحلت علامه كبير ميرزا سيد محمد حسن شيرازي در سال 1312 ق مرجعيت و رياست شيعه به مرحوم علامه مجاهد ميرزا محمد تقي شيرازي رسيد. با اينكه دوره رياست ايشان همزمان شد با جنگ جهاني اول و تسلط انگلستان بر عراق و مجاهدتهاي او عليه انگليسيها و رهايي عراق، با اين حال تعميرات حرم را دنبال كرد كه آيينه كاري حرم و رواق تكميل شد و بر تزيينات آن افزوده گشت و صحن نيز تعمير گرديد.
16. بعد از فوت ميرزا محمد تقي شيرازي، تعميراتي توسط علامه جليل مرحوم ميرزا محمد عسكري تهراني (متولد 1281، متوفاي 1371) انجام گرفت كه عبارت بود از: نقره كردن درهاي حرم و رواق، تهيه 24 زوج دراز چوب ساج (ساك هندي) جهت اطراف قبه منور و نصب دوازده باب از داخل و دوازده باب از خارج به جاي پنجره هاي قديمي جهت تهويه و روشنايي حرم.
17. آخرين تعميرات اساسي در شهر سامراء كه توسط شيعيان انجام گرفته است، تعميراتي است كه به فرمان حضرت آية الله العظمي حاج آقا حسين بروجردي (ره) صورت پذيرفت كه عبارت اند از: ساخت دو باب حمام و ساختن حسينيه جهت اسكان زائران (كه متأسفانه در دوران صدام تخريب شده است).(17)
اميدواريم با همت مراجع بزرگوار و شيعيان و دوستداران اهل بيت عليهم السلام به زودي شاهد هجدهمين تعميرات اساسي حرمين شريفين سامراء باشيم.
و بر عالمان دين و شيعيان ديگر بلاد لازم است كه در اين امر از مراجع عظام نجف و شيعيان عراق مخصوصاً سامراء حمايت جدي و همه جانبه به عمل آورند تا به كوري چشم دشمنان، تخريب ظاهري حرم عسكريين عليهما السلام باعث آبادي معنوي كل شيعيان، مخصوصاً شيعيان سامراء گردد و براي هميشه حرم امامين عليهما السلام از غربت بيرون آيد.
يقيناً دست عنايت مهدي صاحب الزمان عليه السلام و قلب سوخته او بيش از پيش ياور دوستان و شيعياني خواهد بود كه در راه تحقق اهداف مورد اشاره تلاش مي كنند.
----------------------------------------------------
------------------- پاورقی : ----------------------
----------------------------------------------------
1) تاريخچه شهر سامراء، سيد مصلح الدين مهدوي، فردوس اصفهاني، ص 53؛ منتهي الآمال، شيخ عباس قمي، ص 241.
2) حج / 40.
3) نور / 36.
4) تاريخچه عسكريّين عليهما السلام، سيد مصلح الدين مهدوي، فردوس اصفهاني، 1381 ق، ص 36.
5) ناصر الدوله ابو محمد حسن بن ابي الهيجا عبد الله بن حمدان تغلبي دوم پادشاهي از بني حمدان بوده است كه در جزيره و حلب و شام سلطنت مي كردند و متظاهر به تشيع بودند. ناصر الدوله در نزد شيخ مفيد تلمذ كرده است و شيخ براي او رساله اي در امامت نوشت. وي سرانجام در سال 358 ق وفات يافت و در تل تربه شرقي موصل مدفون شد. (ر. ك: ملوك آثار الشيعة، ص 138، به نقل از: تاريخچه شهر سامراء، سيد مصلح الدين مهدوي، ص 28.)
6) ابوالحسن احمد بن بويه (بر وزن مويه) سومين پادشاه ديلمي است. او پادشاهي متعصب، مقتدر و قوي الارادة و از شيعيان به شمار مي رفت. او در سال 303 ق متولد و در 17 ربيع 356 از دنيا رفت. (همان)
7) ر. ك: منتظم ناصري، ج 1، ص 133، وقايع سال 352 ه. ق مطابق با 963 م؛ تاريخچه سامراء، ص 29.
8) عضد الدوله ابو شجاع فنّا خسرو بن ركن الدولة در ذي قعده 324 در اصفهان متولد و در هشتم شوال 372 وفات يافت. پس از فوت، او را به نجف اشرف منتقل كرده، در پايين پاي حضرت اميرعليه السلام دفن كردند و بر حسب وصيت او بر قبرش نوشتند: "وَ كَلْبُهُمْ بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصيدِ". عضدالدوله در علوم و ادب هم صاحب نظر بوده است. (تاريخچه سامراء، ص 30.)
9) امير ارسلان ابوالحارث بن عبدالله بساسيري غلام ترك بهاء الدوله بود كه بر اثر لياقت و كارداني به رياست رسيد و در ذي حجه 451 ق در جنگ با طغرل سلجوقي كشته شد.
10) ر. ك: جواهر الكلام در آثار الشيعة، ج 4، ص 49؛ تاريخچه سامراء، ص 32.
11) تاريخچه سامراء، ص 33.
12) ابوجعفر منصوربن ابونصر محمد الظاهر بامر الله در سال 623 ق به خلافت رسيد و از كارهاي اوست: بناي مسجد، مدارس و پله ها در آن زمان.
13) زندگاني عسكريين عليهما السلام، ج 2، ص 148.
14) تاريخچه سامراء، ص 39.
15) همان، ص 40.
16) همان، ص 41.
17) همان، صص 42 - 43.
---------------------------------
منبع : سایت مبلغان

حرم عسکريين عليهما السلام در بستر تاريخ

مطالب مشابه :

اسکناس برای عید غدیر

رواق شناسي

تخصصی رضوی - حرم مطهر - رواق هاي آستانه؛ دنياي كاشي و آينه

حرم مطهر امام رضا(ع)- نگاهي برحرم مطهر امام هشتم

عید نوروز و بهار از نگاه احادیث و اشعار

حرم عسکريين عليهما السلام در بستر تاريخ

استان سمنان مهد ادیبان واندیشمندان