مسمومیت و گزیدگی

مسمومیت

مقدمه: سالانه انسان های زیادی در معرض مسمومیتهای مختلف قرار میگیرند و بیش از90  در صد افرادی که به دچار مسمومیتهای جدی شده اند به بخشهای اورژانس مراجعه می کنند ولی این آمار نشان دهنده تمامی افراد دچار مسمومیت نیست. برای مثال افراد مسمومی که در اثر تروما، غرق شدگی، آتش سوزی مصرف کوکایین و الکل،عوارض ناشی از شیمی درمانی و بیهوشی و عوارض ناخواسته داروها و ... می میرند جزو آمارهای فوق نیستند. اکثر موارد مرگ ناشی از مصرف عمدی دوز زیاد دارو یا ماده سمی  جهت خودکشی است  به عبارت دیگر شایعترین شکل مسمومیت در بزرگسالان مسمومیت خود ساخته و عمدی است که کودکان نیز از این مقوله جدا نیستند.

سم: شامل هرگونه ترکیب شیمیایی طبیعی، صناعی یا دارویی است که میتواند باعث آسیب یا اختلال در عملکرد طبیعی و مرگ آن گردد. هر چیزی توان تبدیل به سم را دارد مانند اکسیژن که در صورت اوردوز سبب فیبروز ریه میشود.

مسمومیت: مسمومیت به معنای آسیب یا مرگ با سم(یک ماده شیمیایی که غالباً می‌کشد، می‌آزارد و یا در ارگان‌ها اختلال ایجاد می‌کند) می‌باشد. مسمومیت می‌تواند تصادفی يا از روي عمد یا در اثر حساسیت دارویی باشد. برای مثال سالمندانی که در خواندن نام دارو دچار اشتباه می‌شوند ‌و یا در افرادی که ناآگاهانه با مصرف افراطی داروها مسموم می‌شوند مانند کودکان 1تا5 سال، اغلب در معرض قرارگیری مسمومیت‌های شدید می‌باشند؛ واژه‌های مسمومیت و مصرف بیش از حد دارو، اغلب مترادف یکدیگر استفاده می‌شوند، به خصوص وقتی داروهای تجویزی عامل مسمومیت باشند.

توجه: شدت و قابلیت برگشت این اثرات، وابسته به عوامل زیر است: - مقدارسم - مدت زمان تماس - قدرت ماده شیمیایی - نوع و شرایط سطح تماس.

اثرات سیستمیک سم وابسته به عوامل زیراست:1- نوع سم  2 - خواص شیمیایی سم

 توجه: ماهیت، شدت، و قابلیت برگشت اثرات سیستمیک وابسته به عوامل زیر است: دوز سم - قدرت و وضعیت متابولیکی ماده شیمیایی - ذخیره عملی ماده در بدن - بروز عوارض ثانویه نظیر هیپوکسی و شوک.

عوامل تاثیرگذار روی مسمومیت: • وجود بیماری های زمینه ای • نوع پاسخ بیولوژیک فرد به سم • سابقه تماس قبلی با ماده شیمیایی . غلظت بافتی ماده شیمیایی فارماکودینامیک  •  نحوه جذب، توزیع، متابولیسم، ودفع سم (فارماکوکینتیک).

میزان مسمومیت وابسته به مقدار سم، و میزان حساسیت انسان است.

راههای ورود سم: خوردن(74%): زمانی روی میدهد که سم از طریق دهان وارد شده و بوسیله دستگاه گوارش جذب شود.

پوست(2/8%): زمانی روی میدهد که سم از طریق تماس با پوست سالم واردشده و بوسیله دستگاه گردش خون انتشار یابد استنشاق(7/6%): زمانی که سم از طریق دهان یا بینی وارد شده و بوسیله مخاط دستگاه تنفس جذب شود .

تزریق(3/0%) زمانی روی میدهد که سم از طریق پارگی در پوست وارد شده و بوسیله گردش خون در بدن انتشار یابد .
چشم(6%)، نیش و گزش(9/3%).

راههای دفع سم: مسیر کلیوی،کبدی،تنفسی،ترشح در بزاق، موها و ناخنها، دفع در شیر.

اقدامات پرستاری بررسی عمومی مسموم به 7 مرحله تقسیم می‌گردد: ۱-اقدامات اورژانس اولیه ۲-بررسی بالینی ۳-حذف سم از دستگاه گوارش، پوست، چشم یا خارج کردن مسموم از محل تماس و قطع استنشاق سم ۴-تجویز پادزهر 5-حذف ماده جذب شده 6-اقدامات حمایتی 7-بستری و تحت نظر.

اقدامات اورژانس: به لحاظ آن که مسموم غالباً در شرایط بسیار وخیم(گاه با ایست قلبی تنفسی) قرار دارد اقدامات احیاء شامل لوله گذاری، برقراری تهویه و خون‌رسانی مناسب و بررسی تمام علائم حیاتی(حتی دمای بدن) حتماً باید انجام گیرد. بررسی"ضربان نبض" و"مانيتور كردن قلب" الزامی است. احتمال لوله گذاري در تراشه همیشه باید در نظر گرفته شود. نكته:در اولين برخورد با بيمار به اغماء رفته معمولاً "نالوکسان" mg 2 داخل وریدی(IV)، "وتیامین"( Iv) mg 100  دکستروز IV) mgl50){در صورتی که تست قند خون افت قند را نشان دهد}. مورد استفاده قرار می گیرد، پس از گرفتن یک رگ و گرفتن نمونه خون جهت آزمایشات تجویز می‌شود. اين كار در بيمارستان ها و مراكز درماني و تحت نظر مستقيم پزشك صورت مي گيرد. جهت برقراری فشار خون و خون‌رسانی مناسب مایع درمانی، گاهاً در صورت صلاحديد پزشك تصحیح اسید- باز، پادزهر درمانی(مثلاً کلسیم کلرید داخل وریدی در مسمومیت با داروهای مسدد کانال کلسیمی و بی کربنات سدیم در مسمومیت با ضد افسردگی‌های 3 حلقه‌ای) و تجویز داروهای بالابرنده فشارخون نیاز می‌باشد.

حمایت‌های پیشرفته تنفسی: علاوه بر اقدامات اولیه تنفسی، بسیاری از مسمومین به اقدامات پیشرفته نظیر لوله گذاري داخل تراشه نیازمندند. اقدام به لوله گذاري در حالات متعددی مورد نیاز است. لوله گذاري باکنترل تهویه تنفسی از بازگشت محتویات معده به ريه جلوگیری كرده و راهی برای ساکشن ترشحات فراهم می‌کند. همچنین اکسیژن رسانی و تهویه را هم امکان‌پذیر می‌سازد. اگرچه انجام لوله گذاري در مریض هوشیار مشکل بوده و می‌تواند صدماتی نظیر سرفه، تهوع، استفراغ، تپش قلب، افزايش فشار، كمبود اكسيژن رساني و افزایش فشار داخل مغزی، ایجاد نمای.بیمار تحت لوله گذاري اورژانس غالباً معده‌ای پر از محتویات دارد که خطر استفراغ و لذا بازگشت محتويات معده به ريه در وی بسیار بالاست. با استفاده از تکنیک RSI و نیز فشار بر غضروف کریکوئید يا همان سيب آدم(مانورسلیک) که موجب بسته شدن مری می‌شود، می‌توان این خطر را به حداقل رساند. اکسیژن دهی قبل از لوله گذاري و کوتاه کردن زمان انتوباسیون به کمتر از 20 تا 30 ثانیه از هیپوکسی جلوگیری می‌کند.

اکسیژن رسانی: تهویه کمکی فقط در صورتی مجاز است که مریض خود قادر به تنفس نباشد، چون موجب پرهوا شدن معده و افزایش خطر استفراغ(و متعاقباً آسپیراسیون) می‌گردد. در بیمارانی که قادر به تنفس می‌باشند باید قبل از لوله گذاري توسط ماسک صورت اکسیژن ۱۰۰% به بیمار داده شود. اقدامات حمایتی مربوط به گردش خون: مسموم غالباً در حالت افت فشار خون و یا شوک به اورژانس انتقال می‌یابد. حمایت قلبی- عروقی به صورت تجویز مایع، پادزهر، تصحیح آب و الکترولیت و اسید باز و تجویز داروهای تنگ کننده عروق(وازوپرسور) از اقدامات اولیه است. بسیاری از داروها و سموم ایجاد افت فشار خون می‌نمایند.

مایع درمانی: حجم مناسب داخل عروقی منجر به ایجاد خروجی مناسب قلبی می‌گردد. پس از مسمومیت، حجم داخل عروقی ممکن است به طور ناگهانی افت کند. این کاهش می‌تواند مطلق و ناشی از کاهش مستقیم حجم داخل عروقی(نظیر وجود مايع در ريه، تجمع مایع در دستگاه گوارش) یا نسبی ‌و ناشی ‌از اتساع عروق محیطی باشد. در هر 2 مورد، درمان باید از طریق تجویز مایع مناسب و کافی انجام شود. مایعات قابل استفاده متعدد می‌باشند؛ اگر چه "سرم نرمال سالین" و "سرم رینگر لاکتات" قابل دسترس‌ترین و متداول‌ترین سرم ها می‌باشند. در بزرگسالان 500تاcc1000 محلول با چك كردن فشار خون(و در اطفال 10 تا 20 سي سي به ازاي هر كيلو گرم وزن) به صورت سریع داده می‌شود. پس از تجویز هر میزان، سیستم قلبی عروقی باید بررسی گردد. از سایر مایعات درمانی می‌توان به آلبومین، پلاسما و خون کامل اشاره نمود. هر کدام از این مایعات با توجه به مکانیسم ايجاد افت فشار خون قابل استفاده هستند. خون کامل در شرایط از دست دادن خون با ارزش است. در لیز شدن هاي شدید خون(نظیر تماس با آرسنيك) تعویض خون با خون کامل ممکن است لازم باشد. غالباً کفایت مایع درمانی را با افزایش فشار خون مشخص می‌کنند. سایر علائم بالینی بهبودی خروجی قلب شامل، رفع كبودي و طبیعی شدن زمان پرشدن مویرگی است. مایع درمانی زیاده از حد از عوارض بالقوه مایع درمانی است که غالباً در بیمارانی روی می‌دهد که مقادیر زیادی مایع در مدت زمان کوتاهی دریافت داشته‌اند.

شرح حال: هدف اولیه شناسایی سم می‌باشد .

پس از گرفتن شرح حال باید پاسخ به این سوالات روشن شود: 1-بیمار با چه ماده‌ای آلوده شده؟ 2-چه موقع آلوده شده؟ 3-به چه طریقی آلوده شده؟ 4-با چه مقداری آلوده شده؟ 5-چه اقداماتی قبل از ویزیت اولیه توسط متخصص انجام شده؟ 6-از چه ناراحتی‌هایی شکایت دارد؟ 7- مهم‌ ترین علامت‌های مسمومیت فرد چیست؟ 8-چه تصمیمی باید برای بیمار گرفته شود؟

معاینه فیزیکی:معاینه فیزیکی در تشخیص مسمومیت، عامل آن و بیماری زمینه‌ای کمک کننده است. ارزیابی‌هایی همچون علائم حیاتی و بررسی دستگاه‌های عصبی، ریوی و قلبی در مورد مسمومین بسیار حیاتی و ارزشمند است. معاینه فیزیکی سرنخی در تشخیص سموم نیز می‌باشد. علائم حیاتی: اندازه گیری درجه حرارت بدن فرد یکی از اولین اقدامات اولیه به شمار می رود؛ چرا که افزايش دما ممکن است با مصرف برخی مواد و نیز در روند بیماری رخ دهد؛ البته سرما، کاهش قند خون و نیز مسمومیت با برخی داروها از جمله خواب‌آورها نیز در این مورد تاثیرگذار می باشند. كاهش ضربان قلب در مسمومیت با برخي دارو ها، همچنین در افت دماي بدن و ضربه به ستون فقرات دیده می‌شود. افزايش فشار خون مشخصه مسمومیت با کوکائین، آمفتامین ها و فن سیکلیدین است.
پوست:پوست باید از جهت محل تزریقات، سوختگی، کبودی و زخم بررسی شود، محل تزریقات بر روی باسن و یا سایر نقاط ممکن است از نظر دور بماند. بر افروختگی بیمار، منجر می‌شود تا پزشک نسبت به واکنش آلرژیک، مسمومیت با نیاسین، تب، مسمومیت با ماهی، سندرم شوک سمی و یا واکنش دی سولفیرام- الکل حساس شود. پتشی واکیموز(نقاط قرمز و كبودي پوست) در اختالات انعقادي، در مسمومیت با آسپرین روی می‌دهد. تاول ثانویه به كمبود اكسيژن پوستی یا فشار طولانی و نیز در اغلب مسمومیت‌های داروهای خواب ‌آور- مسکن و مسمومیت با منواکسیدکربن و سوختگی‌های حرارتی وجود دارد. تاول‌ها اغلب در مارگزیدگی نیز دیده می‌شود. ضایعات تاولی یا تورم نسج نرم ضرورت بررسی از نظر تخريب عضلات را که می‌تواند در کومای طولانی یا افزايش شديد دماي بدن كه در مواردي نظیر سوء استفاده کوکائین روی مي دهد را مطرح می‌سازد. تنفس: یکی از شایع ترین موارد مراجعه به اورژانس بیمارستان، مسمومیت با الکل است که در حین معاینه بیمار با وجود بوی خاص در زمان تنفس، این موضوع برای پزشک کاملاً روشن و واضح می گردد.بوی میوه در"كماي ناشي از بيماري قند" قابل استشمام است. ارگانوفسفره‌ها بوی خاص خود را دارا می‌باشند. همچنین در مسمومیت با "آرسنیک"، بوئی مشابه سیر به مشام مي رسد.گوش، حلق و بینی:در بررسی گوش، حلق و بینی می‌توان به محل تزریق(گوش‌ها) و در معاینه بینی می‌توان به مصرف کوکائین پی برد. زبان کوچک متورم و طویل در مصرف"ماری جوانا" نیز دیده می‌شود. ریه‌ها:در مسمومیت با داروهاي ضد افسردگي و مخدرها، ادم ریوی بروز می‌نماید. در تمام مسمومین امکان بروز پنومونی آسپیراسیون وجود دارد. استنشاق گازهای سمی صداي اضافه در ريه و عوارض ریوی ایجاد می‌کند. وجود هوا در پرده جنب ريه هم در بیماران ضربه به قفسه سينه دیده می‌شود. قلب: معاینه قلب و سمع صداي اضافي در فردی با سابقه اعتیاد تزریقی بیانگر"اندوکاردیت" است. ریتم آرام قلبی همراه با بلوک کامل قلبی در فردی جوان احتمال مسمومیت با داروهاي مسدود كننده کانال کلسیمی(به خصوص وراپامیل) و نیز ضربان نا منظم در فردی جوان مسمومیت با کوکائین را مطرح می‌سازد.

آریتمی قلبی: مانیتورینگ قلبی و الکتروکاردیوگرافی ۱۲ لیدی در مسمومین بسیار با ارزش و اساسی است. وجود آریتمی یا سایر سرنخهای تشخیصی مهم در ECG، نظیر کمپلکس QRS پهن در مسمومیت با فنوتیازین می‌تواند وجود داشته باشد، بیماری با آریتمی قلبی کشنده یا ایست قلبی باید تحت احیاء قرار گیرد.. تجویز کلریدکلسیم وریدی در مسمومیت با مسددهای کانال کلیسمی اولین اقدام درمانی است. مصرف اجزاء آنتی بادی  دیگوکسین(digibind) در مسمومیت با دیژیتال و مصرف گلوکاگون، ایزوپروترنل( ایزوپریل) در مسمومیت با βبلوکرها مفید می‌باشند. در بیماران ارجاع شده که قبلا در بیمارستان دیگری بستری بوده است، آریتمی بطنی می‌تواند بدنبال هیپرکالمی ناشی از نارسایی کلیوی روی دهد. در چنین بیمارانی، تجویز بیکربنات سدیم وریدی، گلوکز- انسولین و در صورت لزوم کلریدکلسیم توصیه می‌گردد. در تمام مسمومین، تصحیح هیپوکسی، اسیدوز متابولیک و تصحیح آب و الکترولیت موجب کاهش بروز آریتمی قلبی می‌گردد.

شکم: شکم تخته مانند در بیماری با سابقه گزش عنکبوت مشخصه سم بیوه سیاه است. معاینه عصبی:تمام مسمومین باید بدقت تحت معاینه اعصاب قرار گرفته و در شرایط کوما احتمال وجود صدمات ستون فقرات و مغز همراه با مسمومیت باید در نظر گرفته شود. معاینه سریال اعصاب کلیدی تشخیصی جهت ضایعات است. اندام:اندام ها از لحاظ التهاب و قرمزي، شکستگی یا در رفتگی و نیز اختلال عروقی باید دقیقاً معاینه گردند.مردمک: بررسی مردمک بیمار بسیار کمک کننده است. مردمک‌های ثابت با اندازه متوسط و یا یک طرفه گشاد، شک پزشک را به طرف ضایعات مغزي می‌برند. مردمک ته سنجاقی(میوز) در مسمومیت با مواد مخدر، کلونیدین و حشره‌کش‌های ارگانوفسفره، نیکوتین، مصرف قطره چشمی حاوی پیلوکارپین و نیز در صدمات پل مغزي دیده می‌شوند. مردمک گشاد چندان اختصاصی نیست.حرکات چشم اختلال در حرکات کره چشم(نظیر: از بین رفتن حرکت چشم عروسکی) در ضایعات عضوی مغز، و حركات لرزشي چشم(نيستاگموس) در مسمومیت با فنی توئین، سیکلیدین، کاربامازپین و گاه الكل دیده می‌شود.
گوارشی: علت ایجاد کننده اختلال گوارشی متعدد می‌باشند. مسمومیت با آهن منجر به حملات شدید و مکرر استفراغ و گاه خون‌ریزی گوارش می‌شود. یکی از تظاهرات برجسته مسمومیت با فسفر، استفراغ است. تظاهر اولیه ارگانو فسفره‌ها مشابه به شکم حاد جراحي بوده و با کرامپ‌های شکمی، استفراغ و اسهال و نیز علائم عصبی شروع می‌شود. قارچ‌ها، سم بوتولیسم و غذا به عنوان تشخیص افتراقی باید مدنظر باشند. عوامل شیمی درمانی از علل شناخته شده اسهال-استفراغ سمی هستند. درمان اختلال گوارش در مسمومین شامل تصحیح آب و الکترولیت و خون، ضد تهوع وریدی برای کنترل استفراغ مداوم، درمان اختصاصی مثل پادزهر درمانی(نظیر مسمومیت با آهن و ارگانو فسفره) یا درمان‌های مداخله‌گرانه مثل داروي شارکول خوراكي(در مسمومیت با تئوفیلین) و اقدامات حمایتی است. تشنج: تقریباً هر دارو یا سمی قادر به ایجاد تشنج می‌ باشد، تشنج تاخیری در دوره بهبودی "سندرم محرومیت الکل و مواد مخدر" هم دیده می ‌شود. در تشنج ابتدا باید به بررسی راه هوائی و اقدام به دادن اکسیژن نمود. بیماری با تشنج منفرد ساده فقط به تحت نظرگیری و اقدامات حمایتی نیاز داشته ولی در تشنج مکرر یا صرع دائم به لحاظ وخامت اوضاع، درمان سریع و تهاجمی باید صورت پذیرد. کنترل برخی تشنج‌ها مشکل می‌باشد.(نظیر مسمومیت با داروي تئوفیلین) درمان استاندارد تشنج در مسمومیت با ماده‌ای ناشناخته تجویز مقدار کامل بنزودیازپین(نظیر داروي دیازپام یا لورازپام) سپس فنی توئین می‌باشد. آزمایشات پاراکلینیک: در هر مسمومیت، مطالعات روتینی شامل آزمایشات خون، تعیین الکترولیت‌های سرمی‌، قند، اوره، کراتینین و کلسیم، آزمایش ادرار، چك اكسيژن خون و نوار قلبي باید انجام پذیرد. چك اكسيژن در خون در بررسی اختلال تنفسی و اختلال اسید- باز به خصوص در بیمار کوما ئی یا تشنجی ارزشمند است. اندازه‌ گیری آنزیم‌های کبدی اغلب برای بررسی مسمومیت استامینوفن ضروری است. در تمام زنان در سنین حاملگی باید آزمایش ادراری یا خون جهت بررسی تست حاملگی صورت پذیرد. مانیتور كردن PH ادراری در مسمومیت با آسپرين با ارزش است. ادرار بهترین نمونه  برای تست‌های غربالگری است.معتادان تزریقی به آزمایشات تخصصی خون نظیر  HIV هپاتیت، کشت خون جهت سپتی سمی(عفونت خون) و رابدومیولیز(تخريب عضله ها) نیازمندند. عکس سینه برای تشخیص ادم ریوی و ذات الريه راهنمایی مناسب است. سی تی اسکن در صورت وجود صدمات زمینه‌ای بسیار با ارزش بوده و نمونه مايع مغزي نخاعي جهت رد مننژیت در بیماران تب دار و کمائی ارزشمند است.

مهمترین اقدامات اولیه که در زمان برخورد با فرد مسموم باید انجام شود: آلودگی پوستی:-شستشوی پوست با آب و صابون به مدت 15 تا 20 دقیقه-بررسی علائم و در صورت نیاز تجویز پادزهر-انجام اقدامات علامتی و حمایتی آلودگی چشمی:-شستشوی چشم با آب یا نرمال سالین به مدت 15 تا 20 دقیقه-بررسی علائم و د رصورت نیاز تجویز پادزهر مناسب-انجام اقدامات علامتی و حیاتی
آلودگی استنشاقی: -دوری از محوطه آلوده-تجویز اکسیژن-در صورت نیاز تجویز پادزهر مناسب-اقدامات حیاتی و علامتی آلودگی خوراکی-خارج کردن سم از معده-دفع سم از روده-خنثی کردن سم از معده و روده-دفع سم از خون-تجویز پادزهر مناسب-اقدامات حیاتی و علامتی خارج کردن سم از معده: معمولاً تا 4 ساعت پس از مصرف سم باید انجام گیرد که با تجویز"اپیکا" یا شستشوی معده و در صورت عدم دسترسی به آن‌ها با خوراندن آب و تحریک حلق انجام می‌شود.

اپیکا: شربتی است بی ضرر که جهت اطفال 1 تا 10 ساله 15 میلی‌لیتر و از سن 10 سال به بالاتر 15 تا 30 میلی‌لیتر تجویز می‌گردد که پس از 30 دقیقه سبب استفراغ می‌شود، در صورت عدم استفراغ می‌توانید بعد از 30 دقیقه دوز اولیه را تکرار کنید.
مواردی که نباید از شربت اپیکا استفاده شود: نداشتن رفلکس، خواب آلودگی فرد، اغماء فرد مسموم، وجود تشنج در فرد مسموم، مسومیت با مواد سوزاننده، مسومیت با مواد هیدرو کربنی(نفتی)، خوردن حجم سفت و سخت  توسط  مسموم، مسموم کمتر از یک‌ سال باشد، بیمار مسموم حامله  باشد و نرسيدن  خون به قلب به صورت حاد وجود داشته  باشد.

شستشوی معده: از لوله گشاد سوراخ دار دهانی یا لوله بینی استفاده می‌شود که پس از اطمینان از ورود لوله در معده هر بار حدود 200 تا 300 میلی‌لیتر آب وارد معده نموده و سپس خارج می‌شود. این عمل حداقل 10 بار قابل تکرار است. درصورت احتمال آسپیراسیون(بازگشت محتويات به ريه) حفاظت مجاری هوائی لازم می‌باشد.

خوراندن آب و تحریک حلق: در صورت عدم دسترسی به اپیکا و شستشوی معده از خوراندن آب و تحریک حلق جهت تخلیه محتویات معده استفاده می‌کنیم که هر بار 200 میلی‌لیتر آب به فرد بالغ خورانده و با تحریک حلق(با انگشت یا لوله پلاستیکی یا دسته قاشق) او را وادار به استفراغ می‌کنیم. این عمل را حدود 10 تا 15 بار تکرار کرده تا محتویات معده کاملاً خارج گردند.
خنثی کردن سم درمعده و روده: مهم‌ترین عامل جاذب سموم در معده و روده ذغال فعال می‌باشد که بلافاصله بعد از شستشوی یا پس از تجویز اپیکا استفاده می‌نمائیم. دوز اولیه 1 گرم براي هر كيلو از وزن بیمار می‌باشد. می‌توان هر 3 ساعت 5 گرم براي هر كيلو وزن بیمار تکرار شود. دفع سم از روده: جهت دفع سریع سم یا کمپلکس ذغال با سم(ذغالي كه جهت دفع سم به بيمار داده ميشود به به ماده سمي مي‌چسبد.) و جلوگیری از تشکیل توده ذغال از مسهل استفاده می‌کنیم. بهترین مسهلی که پیشنهاد می‌شود، "سوربیتول" به مقدار 1 ميلي گرم به ازاي هر كيلو وزن بيمار از محلول 70 % آن می‌باشد. دفع سم از خون: جهت دفع و برداشت سم از خون دیالیز صفاق، همودیالیز(شستشوی خون) و تعویض خون کمک می‌گیریم. اقدامات علامتی و حمایتی: عبارت است از برقراری و حفاظت راه هوایی، برقراری تنفس کافی، برقراری اکسیژن و گردش خون مناسب و درصورت لزوم اصلاح هیپوکسی، هیپوولمی، هیپوتانسیون و اختلال اسید و باز و اصلاح آب و الکترولیت و کنترل تشنج می‌باشد.

انواع مسمومیت:1)مسمومیت با مونوکسیدکربن. هجوم هوای سرد به مناطق مختلف کشورمان و افزایش استفاده از وسایل گرمایشی که عمدتاً گاز سوز هستند خطرات ناشی از مسمومیت با گاز را افزایش می‌دهد. هر ساله آمارهای متعددی از بیمارستان‌های سطح کشور انتشار می‌یابد. که دال بر شیوع بالای این مسمومیت است. این مسمومیت ناشی از سوختن ناقص سوخت‌های فسیلی مانند ذغال، نفت، گازوئیل، بنزین و گاز شهری است.

در آمریکا عموماً استفاده از منابع برق جهت گرمایش است. اغلب موارد مسمومیت به زمانی بر می‌گردد که به واسطه طوفان برق قطع شده و مردم به استفاده از مواد فسیلی روی می‌آورند. اما در کشور ما فصول سرد سال با افزایش استفاده از گاز شهری آمار مسمومیت هم افزایش می‌یابد. بسیاری از موارد خفیف بوده و در اورژانس بهبود می‌یابند. عده ای نیاز به انتقال بیمار به بیمارستان‌های تخصصی جهت برخورداری از روش‌های جدید و پیشرفته دارند که متأسفانه گاهی در دسترس بسیاری از بیماران نیست.

بخشی از مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن به تنفس هوای آلوده ناشی از موتور ماشین و یا موتور روشن در فضای بسته برمی‌گردد. گاهی مصدوم بدون توجه به میزان گاز تولیدی از موتور، خود را در پارکینگ مسقف و بسته محصور می‌کند و در حینی که برای گرم شدن خودرو منتظر است دچار گازگرفتگی می‌شود.

مونوکسیدکربن گازی است بی‌رنگ، بی بو که به راحتی منتشر می‌شود. مونوکسیدکربن از طریق تنفس وارد ریه‌ها شده و به جریان خون می‌رسد. در خون به گلبول‌های قرمز متصل می‌شود. گلبول‌های قرمز وظیفه اتصال و انتقال اکسیژن را دارند اما زمانی که مونوکسیدکربنبه آن‌ها متصل می‌شود دیگر توانایی حمل اکسیژن را از دست می‌دهند. خودبه‌خود اکسیژنی از ریه جذب بدن نشده و بیمار خفه می‌شود. برای پخش گاز در سراسر بدن به حدود 4 تا 6 ساعت زمان نیاز است؛ مدت زمانی که ما در خواب هستیم و گاز سمی در حال پخش در هوای اتاق خواب است. این گاز سمی نه تنها در خون بلکه درون تک تک سلول‌های بدن می‌تواند خفگی ایجاد کند و منجر به مرگ اعضای بدن شود مسمومیت در کودکان سریع‌تر بروز کرده اما در افراد مسن عوارض عصبی ناخوش بیشتری را بجا می‌گذارد.

علایم بالینی: علایم شایع شامل سردرد، احساس گیجی، تهوع، استفراغ، درد شکم، اسهال می‌شود. عموماً بیماران با تشخیص ابتلا به عفونت‌های ویروسی یا مسمومیت غذایی مرخص می‌شوند. باید دقت داشت که این بیماران تب نداشته  و دست جمعی مبتلا شده‌اند.  حالت خواب آلودگی شدید، کسلی، خستگی و کاهش قدرت عضلانی از جمله علایم اولیه مسمومیت در افراد به شمار می‌روند. چنانچه افراد در این مرحله متوجه چنین علایمی شدند، با خارج شدن از فضای آلوده می‌توانند از پیشرفت مسمومیت پیشگیری کنند.

علائم مراحل پایانی و نزدیک به مرگ:کبودی دست، دور لب‌ها و نوک انگشتان از علایم پایانی مسمومیت با گاز CO به شمار می‌روند که در نهایت فرد دچار تنگی نفس شده و فوت می‌کند.

چگونگی برخورد با افراد مسموم شده با گاز منواکسید کربن: ۱- فرد مسموم را  از محیط آلوده به هوای آزاد منتقل کنید .
۲-   یقه پیراهن و کمربند و لباس های تنگ افراد مسموم را باز کنید. ۳- درصورت امکان اکسیژن دهی به فرد مسموم شده.
۴ –  باز نگه داشتن راه‌های هوایی و انتقال به بیمارستان در مراحل بعدی درمانی باید مورد توجه قرار گیرد. به یاد داشته باشید که خارج کردن افراد مصدوم از محیط آلوده، قرار گرفتن در محیط باز و  به این افراد از مهمترین اقدامات پیشگیرانه محسوب می‌شود.

2)مسمومیت با الکل صنعتی: متانول، الکلی بی‌رنگ با بوی خاص است که الکل چوب نیز نامیده می‌شود. این الکل در ترکیبات حلال رنگ،(حلال لاک و روغن جلا)،مایع ضدیخ و پاک‌کننده حفاظ‌های شیشه‌ای و ده‌ها ترکیب دیگر استفاده می‌شود.

متانول به سرعت از مخاط دهان و دستگاه گوارش جذب شده و پس از ۳۰ تا ۶۰ دقیقه غلظت سرمی آن به حداکثر می‌رسد.

اما اثرات توکسیک آن معمولاً ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد ظاهر می‌شود(از ۴۰ دقیقه تا ۷۲ ساعت) نیمه عمر آن حدود  ۸ ساعت بوده و در صورت مصرف همزمان اتانول به ۳۰ تا ۳۵ ساعت و در همودیالیز به ۵/۲ ساعت می‌رسد.

عامل اصلی اثرات توکسیک آن متابولیت‌هایش(فرمیک و فرمالدئید) است. اما به دلیل این که فرمالدئید به سرعت متابولیزه می‌شود، لذا اثرات توکسیک فرمات(اسیدفرمیک) بارزتر بوده و موجب اسیدوز متابولیک، نکروز هسته پوتامن و دمیلینیزاسیون عصب اوپتیک می‌شود.

مقادیر توکسیک: مصرف بیش از ۴ میلی‌لیتر از محلول ۱۰۰% متانول شدیداً توکسیک بوده و مقادیر کشنده آن در افراد مختلف متفاوت است. به طوری که با ۶ میلی‌لیتر از محلول ۱۰۰%(یا ۱۵ میلی‌لیتر از محلول ۴۰%) نیز منجر به مرگ شده است.

اکثر متانول مصرفی در کبد دچار دگرگونی شده و از طریق کلیه از بدن دفع می‎شود. بخش اندکی از متانول به طور مستقل از کلیه و ریه دفع می‌شود. در اثر سوخت و ساز متانول در کبد موادی تولید می‌شود که تجمع آن در چشم منجر به کوری می‌شود.

علائم: اثرات متانول را می‌توان در چند نقطه از بدن پیگیری کرد. در دستگاه عصبی باعث بروز گیجی، سردرد، سرگیجه، تشنج و گاهی افت هوشیاری؛ در چشم ایجاد دوبینی، ترس از نور، احساس دیدن توفان برفی، تاری دید، کاهش میدان بینایی و کوری؛ در دستگاه گوارش باعث تهوع، استفراغ، درد شکمی و در دستگاه قلبی ممکن است منجر به افت در فشارخون و ضربان قلب شود.

یافته‌های پاراکلینیکی: ۱-   اندازه‌گیری سطح سرمی متانول(بیش از mg/dl20 نشانه مسمومیت است) ۲-   اندازه گیری الکترولیت‌ها، Cr- BUN3-   افزایش اسمولالیته سرم۴-   اسیدوز شدید۵-   اندازه‌گیری آمیلاز خون و یا ادرار(در صورت شک به وجود پانکراتیت) ۶-   انجام ABG ـکاهش شدید PCO2 حتی تا کمتر از mEq/LIT20 7-   انجام CBCdiff وU.A (احتمالاً کریستالوری).

تدابیر درمانی: ۱-   IV line برقرار کرده مایعات و اکسیژن کافی برحسب یافته‌های اولیه تجویز شود. ۲-   تجویز اپیکا و لاواژ معده با ۲ الی ۴ لیتر آب ولرم، به طوری که هر لیتر آن حاوی یک قاشق چای‌خوری بی‌کربنات سدیم باشد و سپس تجویز مسهل۳-   درصورت وجود اسیدوز، اصلاح آن با استفاده از بی‌کربنات سدیم(mEq/kg/dose) جهت حفظ PH بیش از 25/7 ۴-   آنتی دوت متانول، اتانول است(از تبدیل متانول به متابولیت‌ها آن که مخرب است، جلوگیری می‌کند).

اتانول: اتانول بی‌رنگ، با بو و طعم مخصوص به خود است. غلظت آن در آبجو ۳% و در شراب به طورمتوسط ۱۰% سرعت جذب گوارشی(حتی از مخاط دهان) آن سریع بوده و در کمتر از ۶۰-۳۰ دقیقه غلظت سرمی آن به حداکثر می‌رسد. حدود ۱۵-۴ درصد آن بدون تغییر از کلیه، دستگاه تنفسی و پوست دفع می‌شود. اثرات توکسیک آن عمدتاً روی CNS است.

مقادیر توکسیک: سطح سرمی بیش از mg/dl50 باعث اثرات توکسیک(مستی) می‌شود و خوردن ۱ میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن از اتانول ۱۰۰% باعث ایجاد سطح سرمی mg/dl100 می‌شود. مقادیر متوسط کشنده آن(LDSo) برابر gr/kg 5-8 در بالغین و gr/kg3 در اطفال است.(خوردن ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌لیتر در کم‌تر از یک ساعت) اکثر موارد مرگ در سطح سرمی بیش از mg/dl400 به وقوع می‌پیوندد.

علایم و نشانه‌ها:

۱-   در صورت لزوم CPR

2-   IV line برقرار کرده و برحسب مورد اکسیژن و در صورتی که منعی نداشته باشد، مقدار ۲-۱ لیتر محلول  در طی ۲ ساعت تجویز شود.

۳-   تجویز اپیکا، یا لاواژ معده در ۹۰ دقیقه اول مسمومیت

۴-   درصورت وجود استوپور یا کوماطبق روش کلاسیک عمل نمایید.

۵-   درصورت وجود هیپوگلیسمی، با دکستروز ۲۰-۱۰ درصد اصلاح شود.

۶-   تیامین PO یا mg/IV/IM100

7-   مولتی ویتامین day/wkقطره ۲۰-۱۰

3)مسمومیت غذایی: مسمومیت غذایی یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها پس از مصرف مواد غذایی مسموم است. مسمومیت‌های غذایی به‌ شدت سلامت انسان را تحت تاثیر قرار می‌ دهند. گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه مثل سالمندان، زنان باردار، كودكان و افرادی كه در سیستم ‌ایمنی خود دچار نقص هستند، به طور مثال افرادی كه به علت ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند: ‌ایدز سیستم‌ایمنی ضعیف شده‌ای دارند، بیشتر در معرض خطرند و بیش از بقیه از مسمومیت‌های غذایی آسیب خواهند دید. مسمومیت غذایی معمولا چند ساعت بعد از مصرف غذا با علایمی همچون تهوع، استفراغ، درد شکم، تب و اسهال شروع می‌شود.با این حال مسمومیت‌های غذایی قابل پیشگیری هستند و با رعایت نکات بهداشتی و تشخیص سالم بودن غذا می‌توان از ابتلا به آن جلوگیری کرد.آب و مواد غذایی آلوده، مصرف بی ‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، گوشت خام یا آلوده ‌دام، پرندگان و ماهی، قارچ‌ها و فلزات سنگین مهم‌ ترین عوامل ایجاد مسمومیت در انسان هستند اما ویروس‌ها، شایع‌ترین علت بروز مسمومیت‌های غذایی بخصوص در فصل پاییز و زمستان و حتی عامل 80 درصد مسمومیت‌های غذایی محسوب می‌شوند. این نوع مسمومیت با جبران آب و الکترولیت‌های از دست رفته و رعایت رژیم غذایی در 3 تا 4 روز برطرف می‌شود اما بسیاری از افراد با مصرف خودسرانه دارو آن را تشدید می‌کنند.تهوع، استفراغ، اسپاسم و دل‌درد، اسهال، تب خفیف و بی حالی از علایم معمول این نوع مسمومیت است.

آبخوری‌های سطح شهر، ظروف آلوده آبخوری، آب راکد و یخ موجود در آنها در انتقال این مسمومیت‌ها تاثیر زیادی دارند.مسمومیت با انگل «ژیاردیا» در مدرسه‌ها، مسجد‌ها، خانه‌های سالمندان، خوابگاه‌ها و سربازخانه‌ها بسیار شایع است.

مسمومیت با غذاهای سرد آلوده از جمله سالاد الویه، شیر کاکائو و ساندویچ‌های سرد نوع دیگری از مسمومیت با مواد غذایی است که این نوع مسمومیت با اسهال شدید، تب و دل درد مشابه آپاندیسیت، همراه است.مصرف گوشت خام پرندگان در بروز مسمومیت‌هایی از نوع «سالمونلوز» و بروز تب، اسهال، اسپاسم شکمی موثر است، هوای گرم فرصت مناسب ‌تری برای تکثیر باکتری‌ها و آلودگی مواد غذایی و در نتیجه اسهال و مسمومیت فراهم می‌کند..

بعضی از قارچ‌ها هم برای انسان مسمومیت ایجاد می‌کنند که همراه با ترشح بزاق، عرق، تنگی مردمک چشم و کاهش تپش قلب همراه است.

اکثر مسمومیت های غذایی یا بعلت عدم رعایت بهداشت در هنگام درست کردن غذا ایجاد می شود یا بعلت عدم پخت کافی آن صورت می گیرد. آشپزهایی که پس از رفتن به توالت, دست خود را نمی شویند سبب انتقال میکروبهای روده ای و حتی هپاتیت نوع آ به سایر افراد می شوند . اکثر مسمومیت های غذایی بعد از دو یا سه روز بهبود می یابند. مسمومیت غذایی با استافیلوکوک
بعد از 2 تا 6 ساعت که از خوردن غذای حاوی میکروب استافیلوکوک گذشت, نشانه های مسمومیت آشکار می شود که عبارتند از:  تهوع, استفراغ و اسهال- شکم درد- سردرد- ودر مواردی شوک.

مسمومیت غذایی با سالمونلا: نشانه های مسمومیت غذایی با سالمونلا بعد از یک تا دو روز خود را نشان می دهد و عبارتند از: - تهوع, استفراغ و اسهال- شکم درد- سردرد- تب- و در مواردی شوک.

بوتولیسم: بوتولیسم مسمومیت کشنده‌ای است که در اثر خوردن کنسروهای فاسد و ماهی‌های دودی ایجاد می‌شود. بوتولیسم در اثر عامل بیماری‌ زایی به نام بوتولینیوم به وجود می‌آید که عموما در کنسروهای فاسد موجود است.اگر قبل از مصرف، کنسروها به مدت 20 تا 30 دقیقه در آب جوشانده شوند عامل خطرزای آنها از بین می‌رود البته این سم در ماهی‌های دودی نمک سود، لوبیا، سوسیس و کالباس آلوده نیز می‌تواند رشد کند و موجب مسمومیت شود. . متاسفانه این سم هیچ طعم و مزه ای ندارد .

نشانه های بیماری معمولا تا ۲۴ ساعت پس از مصرف سم ظاهر نمی شود و پس از آن نشانه ها و علائم بتدریج آغاز می گردند: خشکی دهان، گرفتگی صدا،‌ دشواری در بلع غذا، دوبینی و در بعضی موارد افتادگی پلک و ضعف شدید از علائم آن است.

اقدامات و کمک های اولیه: ۱-وادار کردن به استفراغ ۲-دادن اکسیژن با فشار زیاد در صورت شک به فلج عضلات تنفسی
۳-دادن سفیده تخم مرغ ۴-رسانیدن بیمار به مرکز درمانی ۵-تجویز ضد سم توسط پزشک.

نحوه برخورد با فرد دچار مسمومیت غذایی به صورت زیر است: در این نوع مسمومیت ها بعد از ارزیابی وضعیت فعالیت دستگاههای حیاتی( تنفس وقلب)، اقدامات کلی سه مرحله است: ۱-تشخیص نوع سم ۲-رقیق کردن سم۳-خارج کردن سم از معده تشخیص نوع سم: در صورت هوشیار بودن مسموم سوالاتی پرسیده میشود و با بررسی محیط اطراف و علائم مشاهده شده نوع سم را تشخیص میدهد. رقیق کردن سم: با رقیق کردن سم میتوان از اثرات ناخواسته و سود بسیاری از سموم جلوگیری کرد . چند لیوان آب نمک ولرم باعث به تعویق انداختن جذب سم از معده میشود و در صورت موجود بودن شربت ایپکاک ipecac علاوه بر آب چند قاشق از این شربت میدهیم .اگر آب نمک در دسترس نبود مقادیر زیادی آب به فرد مسموم بدهید تا بخورد. خارج کردن سم از دستگاه گوارش: استفاده از محلول آب نمک، یا آب به همراه چند قاشق شربت ایپکاک در مدت کوتاهی باعث ایجاد تهوع و استفراغ می گردد. برای تسریع در دفع مواد از معده در حالیکه مصدوم در حالت نشسته است و سرش به سمت جلو و پایین است با تحریک انتهای گلو با انگشت، وی را وادار به استفراغ می کنیم و سپس با آرام کردن مصدوم او را به نزدیکترین مرکزدرمانی ارجاع می دهیم .

نکات مهـم: ۱-از دادن آب نمک برای کودکان بپرهیزید، زیرا این عمل بسیار خطرناک بوده و باعث مرگ در کودکان در اثر خفگی ناشی از استفراغ میشود. ۲-در صورتی که مسمومیت در اثر مصرف مواد اسیدی، قلیایی، فراورده های نفتی یا مواد سوزاننده یا مواد پاک کننده و شوینده ها باشد به هیچ عنوان عمل رقیق کردن و وادارکردن به استفراغ را انجام ندهید. چون در صورت استفراغ این مواد ممکن است مری مجددا آسیب ببیند و یا با آسپیره شدن به داخل راه هوایی باعث آسیب مخاط، تورم و انسداد راههایی هوایی گردد. ۳-در افراد بیهوش، افرادی که تشنج کرده، بیمارانی که سابقه ناراحتی قلبی دارند و زنان باردار عمل وادار کردن به استفراغ را نباید انجام دهید. 4-هیچگاه به فرد مسموم شیر, چای, قهوه و نوشابه های ترش مثل آب میوه ندهید. 5- اگردرد شکمی و مدفوع خونی وجود داشت یا نشانه های مسمومیت به مدت بیش از سه روز طول کشید, بیمار را به پزشک برسانید.

4)مسمومیت تماسی: این نوع مسمومیت زمانی روی می دهد که ماده سمی از طریق پوست وارد بدن شود و از طریق دستگاه گردش خون در سراسر بدن توزیع گردد . حشره کشها و سموم صنعتی دو نوع شایع از سمومی هستند که از طریق پوست قابل جذب می باشند. همچنین گیاهان بسیاری وجود دارند( نظیر گزنه، پیچک, سماق و غیره) که در صورت تماس با پوست واکنشهای شدید حساسیتی ایجاد می کنند که این واکنشها می توانند در کل بدن نیزمنتشر شوند.

علائم و نشانه های عمومی مسمومیت های تماسی: ۱- التهاب یا قرمزی پوست ۶- گیجی و منگی۲- سوختگی شیمیایی ۷- شوک ۳- بثورات جلدی ۸- تجمع آب در پوست و ظهور تاول ۴- خارش  ۹- سایر علائم و نشانه های عمومی مسمومیتها    ۵- تهوع و استفراغ که این علائم و  نشانه ها در مسمومیت تماس گیاهی سه دسته هستند: ۱-علائم خفیف: خارش خفیف ۲-علائم خفیف تا متوسط: خارش و قرمزی ۳-علائم متوسط: خارش، قرمزی، تورم ۴-علائم شدید: خارش، قرمزی، تاول و تورم.

اقدامات و کمکهای اولیه در مسمومیت تماسی: -شستشوی پوست با مقادیر زیاد آب حداقل به مدت ۲۰ دقیقه-در حین شستشوی پوست، لباس و یا جواهر آلات را در آورید- شستشوی محل با آب و صابون- انتقال مصدوم با مرکز درمانی

5)مسمومیت با مواد مخدر اعتیاد آور: اپیویید به داروها و مواد صناعی  یا طبیعی که خاصیت آگونیستی یا تحریکی بر گیرنده های اپیوئیدی(میو،کاپا،دلتا)دارند.که 2نوع آندروژن(اندورفینها و آنکفالینها) و اگزوژن(تریاک،کدئین) است.

علائم:

1)تضعیف اعمال مغزی

تنگی مردمک:مردمک نوک سنجاقی است که که در اثر تحریک گیرنده پاراسمپاتیک است که در مسمومیت با دیفنوکسیات و مپریدین و هیپوکسی دیده می شود.

دپرسیون تنفسی:تعداد و عمق تنفس با اثر دارو بر مرکز تنفس در ساقه مغز کاهش می یابد.که شدیدترین وضعیت آن منجر به ایست تنفسی می شود و شایعترین علت مرگ در این نوع مسمومیت هیپوکسی ناشی از دپرسیون تنفسی است.

کاهش سطح هوشیاری: بسته به مقدار ماده مصرفی از خواب آلودگی تا فقدان کامل رفلکسها متفاوت است.2)دستگاه قلبی – عروقی این دستگاه مگر در هیپوکسی و آپنه درگیر نمی شود.

3)اختلالات ریوی:شایعترین عارضه خیز ریوی غیر کاردیوژنیک است که بیشتر در مسمومیت با هروئین است.ادم ریوی برق آسا شروع و بسرعت برگشت پذیر است. این عارضه با رال در سمع ریه و تاکی پنه و هیپوکسی و اسیدوز تنفسی در تستهای ازمایشگاهی و انفیلتراسیون لکه ای دو طرفه مشخص است البته فشار مویرگی طبیعی است.ای ریوی طبیعی است.عارضه دوم پنومونی است که در 30%موارد دیده می شود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

فوریت در گزیدگی ها

عقرب

کژدم‌های ایران بالاترین میزان گزیدن را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند. طبق نتایج بررسی‌ها، افرادی که ۶ ساعت پس از گزش به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند ۲ برابر کسانی که بین ۶ تا ۱۲ ساعت و ۵ برابر کسانی که بیش از ۱۲ ساعت به مرکز درمان می‌روند، شانس مرگ کمتری دارند

از آنجایی که کژدم‌ها بیشتر در مناطق گرم و شب‌ها فعال هستند رعایت نکات ایمنی در مورد جلوگیری از عقرب گزیدگی بخصوص در مناطق گرمسیری و به هنگام تاریکی هوا اهمیت دارد. مثل پوشیدن جوراب، شلوار و کفش مناسب، تکان کفش و لباس قبل از پوشیدن و غیره.

پس از چند دقیقه از گزش عقرب که اغلب در ناحیه دست و پا اتفاق می‌افتد علایمی چون درد، تاول، قرمزی، تورم مشاهده می‌شود؛ سپس با گذشت چند ساعت از گزش، ممکن است علایم زیر در فرد مشاهده شود: تند شدن نبض، بالا رفتن فشار خون، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، تنگی نفس، تشنج، و افزایش ترشح بزاق. عقرب گزیدگی اغلب خطرناک نیست و تنها باعث بروز علایم و نشانه‌ها موضعی در محل گزش می‌گردد. با این وجود باید کمک‌های اولیه ضروری را برای مصدومین انجام داد و خطرناک بودن یا نبودن عقرب و شدت مسمومیت را به کادر درمانی و پزشک واگذار کرد.

شستشوی محل زخم با آب و صابون، بیرون آوردن وسایل تزئینی و جواهرات، استفاده از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم باید در وهله اول مورد توجه قرار گیرد بدین منظور می‌توان از یک تکه یخ استفاده کرد ولی هرگز نباید اندام گرفتار را در آب یخ غوطه‌ور ساخت.

برای کمک‌های اولیه مؤثر باید به این نکات پرداخت: ارزیابی صحنه حادثه، دور کردن یا پرهیز از خطر، در خواست کمک در صورت لزوم؛ سپس ارزیابی اولیه مصدوم و انجام مراحل ABCو دیگر کمک‌های اولیه ضروری در صورت لزوم؛ بی حرکت نگه داشتن مصدوم و ثابت نگه داشتن عضو گزیده شده؛ کمپرس سرد البته از گذاشتن یخ به صورت مستقیم بر روی اندام باید خودداری شود؛ استفاده از دستگاه مکنده مخصوص جهت خارج کردن سم، در صورت عدم وجود دستگاه مکنده مخصوص، استفاده از ساکشن و یا مکیدن محل گزش توسط دهان انجام می‌شود در مورد بریدن و مکیدن محل زخم با دهان توافق نظر وجود ندارد. بعضی صاحب نظران با این کار مخالف هستند و عده‌ای استفاده از این روش را مجاز می‌دانند. و سپس انتقال سریع به مرکز درمانی باید توجه داشت که بهتر است بدون فوت وقت و انجام اقدامات اضافی مصدوم را هر چه سریعتر به مراکز درمانی منتقل کرد. علایم گزیدگی با عقرب «گاردیم» در ابتدا بسیار خفیف و ناچیز است و همین مسئله اغلب باعث عدم مراجعه به موقع فرد به مراکز درمانی می‌گردد. اما مراجعه به مراکز درمانی لازم و ضروری است و تاخیر می‌تواند منجر به بروز علایم مختلف مسمومیت، از بین رفتن بافت‌های بدن در محل گزش یا حتی در موارد شدید منجر به مرگ فرد گردد. گزیدگی عقرب در افراد پیر، کودکان، نوزادان و افراد مصدوم خطرناک تر است. همچنین اگر گزش متعدد یا نزدیک سر و صورت یا گردن مصدوم باشد، خطزناک‌تر از گزش اندام(دست و پا) خواهد بود.

در برخی موارد و در صورت شدید بودن مسمومیت در مراکز درمانی از پادزهرسم عقرب برای خنثی‌سازی سم و درمان فرد استفاده می‌شود. البته این کار باید با دستور پزشک و تحت نظارت مستقیم او انجام شود.

در برخی منابع بستن بالای محل گ