پرورش قارچ خوراكي دكمه اي

از طرف ديگر سالانه هزاران تن مواد زائد كشاورزي ودامپروري مانند كاه وكلش گندم – برگ – بقاي محصولات جنگلي – دانه قهوه – پوست پنبه دانه – كود مرغي – گاو واسبي در اثر عدم استفاده از بين مي روند . بنابراين مواد اصلي توليد قارچ يعني ضايعات كشاورزي ودامپروري به فراواني در اختيار مي باشد كه مي تواند موجب توليد غذاي باارزش با استفاده بهينه از ضايعات كشاورزي و دامپروري و همچنين ايجاد اشتغال گردد. تاريخچه وپيدايش قارچ خوراكي : گرچه سابقه تحقيق علمي در مورد قارچ هاي خوراكي به ابتداي قرن بيستم مي رسد اما استفاده از قارچ هاي خوراكي براي مصارف غذايي – دارويي واهداف مذهبي قدمتي به اندازه تاريخ دارد . مصرف دارويي قارچها در چين به دوهزار قبل ازميلاد مسيح برمي گردد .واز آن براي جلوگيري از پيري استفاده مي كردند – روميها به قارچ احترام زيادي مي گذاشتند وازآن به عنوان دارو در درمان بيماريها استفاده مي كردند در عهد باستان روميها قارچ رابه عنوان غذاي خدايان يا‌‌‌ »گوشت خدا» مي شناختند . اولين قارچ خوراكي پرورشي قارچ گوش چوبي بوده است در چين پرورش داده مي شده است . قارچ خوراكي دكمه اي كه رايج ترين قارچي است كه در سراسر دنيا كشت مي شود در حدود سال 1650 ميلادي يعني 61 سال پيش در پاريس كشت مي شده است . به تدريج در قرن 18و 19 ميلادي در تمام اروپا وآمريكا رواج پيدا كرد . در ايران در سال 1335 براي اولين بار كشت قارچ در تهران و كرج آغاز شد ولي به علت نبودن بذر قارچ كشت آن توسعه پيدا نكرد تا اينكه در سال 1356 موسسه توليد بذر در تهران شروع به كار كرد ودر حال حاضر استان هاي مختلف كشور در اين زمينه فعاليت دارند . اهميت تغذيه اي قارچ هاي خوراكي : قارچ هاي خوراكي داراي مواد با ارزش زيادي مي باشند كه به صورت خلاصه در زير به آنها اشاره مي شود : 1- آب : بين 90-75 درصد قارچهاي خوراكي را آب تشكيل مي دهد كه اين ميزان آب زمينه را براي حلاليت بسياري از عناصر ضروري در بدن فراهم مي كند . 2- پروتئين : قارچهاي خوراكي با پروتئين 30-25 درصدي خود هم رديف حبوبات و بالاتر از سبزيها و ميوه ها قرار دارند . همچنين اين پروتئين بين 80-70 درصد قابل هضم مي باشد . 3- چربي : ميزان كلسترول و تري گلسيريدها در قارچ پايين بوده لذا براي كسانيكه نبايد از گوشت قرمز بدليل كلسترول بالاي آن استفاده كنند ( به ويژه بيماراني كه دچار گرفتگي شاهرگ قلب هستند ) غذاي مفيدي است . 4- كالري : ميزان مواد كالري زا مانند قند ونشاسته در قارچ پايين است . اين ويژگي باعث شده است كه قارچ خوراكي غذايي مفيد براي رژيم لاغري و همچنين براي افراد ديابتي محسوب شود . 5- نمك هاي معدني : قارچ هاي خوراكي از نظر نمك هاي معدني غني هستند . ميزان نمكهاي در قارچ ها از گوشت بيشتر و دو برابر سبزي هاست . 1 اين نمكها شامل كلسيم – فسفر – پتاسيم – مس مي باشد .نسبت پتاسيم به سديم در قارچ هاي خوراكي خيلي بالاست و اين خصوصيت براي بيماران مبتلا به فشار خون كه احتياج به غذاهاي كم نمك دارند مفيد است . 6- ويتامين ها : شامل B1-C-K-A -(ريبوفلاوين B2 )- نياسين – اسيد پانتوتنيك و ويتامين D مي باشد . وجود ويتامين D را در گياهان سبز نمي توان ثابت كرد ولي در قارچ وجود دارد . فوايد پرورش قارچهاي خوراكي : 1- بر خلاف قار چهايي كه از طبيعت جمع آوري مي شوند درباره قارچ هاي پرورشي اين اطمينان وجود دارد كه حتماَ خوردني است . توضيح اينكه از ميان 10000 گونه كه اندام گوشتي قابل رويت دارند 600 گونه خوراكي محسوب مي شوند بقيه سمي هستند . 2- قارچ هاي پرورشي نه تنها هيچ ضايعاتي ندارند بلكه خود يكي از بزرگترين توليدكنندگان پروتئين از بقاياي محصولات كشاورزي و دامپروري هستند . بستر اصلي كشت قارچ (كمپوست ) از بقاياي گياهي و دامپروري تهيه مي شود . 3- امكان پرورش قارچ ها در سالن هاي در بسته به خصوص در مواقعي كه هدف صرفه جويي در استفاده از زمين باشد زيرا قارچ ها به اراضي بارور و نور احتياجي ندارند . 4- پرورش قارچ بيشترين محصول در واحد سطح را نسبت به ساير سبزيجات وگياهان گلخانه اي دارد متوسط عملكرد اين قارچ در ايران حدود 14 كيلوگرم بر متر مربع و در جهان حدود 27 كيلوگرم بر مترمربع است . 5- قارچ هاي خوراكي باعث تجزيه بقاياي محصولات كشاورزي مانند كاه شده و مي توان از آنها براي تبديل كاه به يك جيره غذايي پر ارزش براي حيوانات اهلي يا حاصلخيز اراضي كشاورزي استفاده كرد . 6- ايجاد اشتغال تمام وقت يا نيمه وقت ودر نتيجه ايجاد درآمد اصلي يا درآمد جانبي براي خانواده ها 7- استفاده از اوقات بيكاري 8- استفاده از مكانهي بلااستفاده براي توليد قارچ در منازل روستايي 9- ايجاد اشتغال و درآمد براي بانوان خصوصاً سرپرست منازل قارچ خوراكي دكمه اي سفيد : اين قارچ رايج ترين قارچ زراعي – تجاري در سطح جهاني است حدود 39 درصد توليد قارچ را در سطح جهاني و 85 درصد توليد در ايران را به خود اختصاص داده است . بطور كلي قارچ ها فاقد كلروفيل يا سبزينه هستند و قادر به توليد مواد آلي مورد نباز خود نيستند . لذا براي رشد و تغذيه خود به مواد غذايي آماده احتياج دارند به عبارتي موجوداتي "هتروتروف" هستند در مقابل گياهان "اتو تروف" مواد آلي مورد نياز آنها بايد از بقاياي موجودات زنده ديگر تأمين شود به همين دليل به آنها ساپروفيت يا گندرو مي گويند . نام علمي قارچ خوراكي دكمه اي Agaricus bisporus (آگاريكوس بيسپورس ) مي باشد همچنين نام رايج اين قارچ در زبان انگليسي The white Button mashroom است كه معادل فارسي آن «قارچ خوراكي دكمه اي سفيد » مي باشد . اين نام از شكل ظاهري قارچ در هنگام جواني گرفته شده است كه شبيه يك دكمه است هر چند كه اين مرحله از رشد پايدار نبوده و قارچ در مرحله بلوغ به شكل چتري در مي آيد . 2 اندام شناسي قارچ خوراكي دكمه اي سفيد : الف : اندام رويشي : اصولا قارچ ها رشته اي ويا تك سلول هستند كه كه فراواني نوع رشته اي بيشتر است قارچ دكمه اي يك قارچ رشته اي است در نوع رشته اي ساختارلوله اي به نام «ريسه » يا «هيف » وجود دارد . در اثرشاخه شاخه شدن رسيه ها وبه هم پيوستن آنها شبكه اي ازريسه ها به وجود مي آيد كه ميسليوم ناميده مي شوند . مسيليوم در بقاي قارچ نقش مهمي به عهده دارند . ب) – اندام زايش : در قارچ خواركي تنها اندام زايشي قسمت هوايي آن است كه اصطلاحاَ ماشروم ناميده مي شود كه همان اندام گوشتي توليد كننده اسپور مي باشد. در قارچ دكمه اي اندام هوايي از2 قسمت تشكيل مي شود . كلاهك و پايه در زير كلاهك اندام هايي به نام تيغه قرار دارند كه جايگاه تشكيل اسپورهاي قارچ مي باشند .اسپور در قارچ ها معادل بذر در گياهان است كه قارچ ها براي تكثير از اسپور استفاده مي كنند . بذر قارچ يا اسپاون : در طبيعت قارچ ها براي تكثير از اسپوريا هاگ كه در زير كلاهك قارچ درون قارچ درون تيغه ها جا دارد استفاده مي كنند اين اسپورها بسار كوچك بوده واستفاده از آنها توسط پرورش دهندگان قارچ بسيار مشكل است . بهمين دليل در شرايط آزمايشگاهي اسپورها را برروي يك ماده زمينه اي مغذي رشد داده ومسيليوم قارچ خوراكي از آن ماده براي رشد رويشي خود استفاده مي كند . به مخلوط ماده غذايي وشبكه ميسليومي رشد كرده بر روي آن اسپاون مي گويند . مراحل تهيه اسپاون : ماده زمينه اي كه ميسليوم ها از آن تغذيه مي كنند .مي تواند شامل قطعات سيب زميني ،بذر برنج ويا گندم باشد كه به طور معمول در ايران در مركز تحقيقات از بذر گندم استفاده مي شود . توليد اسپاون نياز به آزمايشگاهي مجهز وعاري از آلودگي دارد . تجهيزاتي شامل اتوكلاو وهود استريل كه درجه حرارتC 121 رافراهم وآلودگي هاي بعدي در اسپاون را از بين خواهد برد . گندم را به مدت 20 دقيقه جواشانده وحدود 10 دقيقه در آب جوشيده نگه مي دارند . پس آب آنها را گرفته و آنها را بر روي روزنامه پهن مي كنند تا سرد شود . درصد رطوب دانه ها براي اسپاون بايد حدود 54 درصد باشد پس لازم است كه كربنات كليسم و سولفات كلسيم به دانه ها اضافه كرد تا از به هم چسبيدن دانه ها جلوگيري شده وهمچنين PH محيط به خنثي برسد . سپس بذرها رادرظروف پلاستيكي با در پوش پنبه اي ريخته ودر دستگاه اتوكلاو بين 1تا 2 ساعت سترون مي كنند . بعد از استريل وسرد شدن ظروف حاوي گندم ورسيدن به دماي 25 درجه به هر ظرف ميسليوم خالص رشد كرده اضافه مي كنند تا ميسليوم ماده زمينه اي (گندم ) را تلقيح واز آن براي رشد استفاده كند . معمولا به ازاي هر 100 گرم مخلوط حدود 10 گرم مسيليوم مادري تازه وفعال استفاده مي گردد . مدت 12- 18 روز براي رسيدن به يك اسپاون مناسب ضروري است . حداكثر 2ماه مي توان اسپاون را در دماي C4 يخچال بدون باز كردن درب آن نگهداري كرد . 3 پرورش قارچ دكمه اي سفيد : دانش قارچهاي خواركي ( mushroom science ) يك رشته تخصصي است كه با شناخت اصول توليد وپرورش قارچهاي خواراكي مرتبط است . اين علم از 3 قسمت تخصصي ميكروبيولوژي – فناوري تخمير و مهندسي محيط تشكيل شده است . 1- ميكروبيولوژي مطالع زيست شناسي قارچ هاي خوراكي – ميكروارگانيزم هاي درگير در فرآيند كمپوست سازي بيمارگرهاي قارچ خوراكي وروش هاي سترون سازي در مراحل مختلف توليد است . 2- در بحث تخمير به مطالع فرايند هاي تخمير در طي كمپوست سازي پرداخته مي شود . 3- مهندسي محيط عبارت است از كنترل وتنظيم شرايط از قبيل درجه حرارت – نور – هوادهي رطوبت دردو مرحله رويشي زايشي پرورش وتوليد قارچ خوراكي دكمه اي 5 مرحله متوالي ومجزا دارد كه عبارت اند از : 1- كمپوست سازي 2- مايه زني وگسترش شبكه ميسليومي دربستر كشت 3- پوشش بستر كشت با خاك 4- تشكيل اندام با ردهي اوليه 5- عمل آوري اندام باردهي بالغ وبرداشت 1 -كمپوست سازي : قارچهاي خوراكي بدليل نداشتن كلروفيل نمي توانند انرژي مورد نياز خود را مستقيماَاز نور خورشيد بدست آورند . قارچ دكمه اي گندرو است و از پروتئين ها – كربو هيدرات ها و املاح معدني موجود در بقاياي موجودات مرده كه به شكل قابل جذب براي قارچ در آمده اند مواد غذايي مورد نياز خود را تأمين مي كند. با اين وجود قارچ دكمه اي يك تجزيه كننده ثانويه است (برعكس قارچ صدفي ) يعني قبل از اينكه ميسيليوم اين قارچ بتواند در كاه و كلش گندم رشد كند بايد باكتري ها و قارچهاي ديگر اين مواد خام را به مواد قابل جذب تبديل كنند . به مواد و تركيبات تجزيه شده كه به عنوان بستر كشت در اختيار ميسيليوم قارچ قرار مي گيرد كمپوست و به فرآيند تهيه آن كمپوست سازي مي گويند . از آنجايي كه كمپوست مواد غذايي را براي رشد قارچ فراهم مي كند تركيب مواد تشكيل دهنده آن از اهميت زيادي برخوردار است مهمترين ماده زمينه اي براي بستر كشت فرآورده هاي فرعي كشاورزي مانند كاه وكلش غلات – ساقه ذرت – تفاله نيشكر و... مي باشد . فرآورده هاي مذكور مقدار نيتروژن براي فرآيند تخمير را ندارد لذا لازم است از مواد مكملي استفاده شود . اين مواد عبارتند از : كود مرغي منبع غني از نيتروژن – ملاس چغندر قند منبع غني از كربو هيدرات – كودهاي نيتروژنه يا اوره كه درصد نيتروژن آنها بالاست – سبوس برنج – آرد دانه هاي پنبه – سويا – كرچك كه منبع نيتروژن و كربو هيدرات هستند. از كربنات كلسيم و سولفات كلسيم به ترتيب براي تنظيم اسيديته و برطرف كردن حالت لزجي و چربي كمپوست نيز استفاده مي شود كه معمولاَ از گچ بدين منظور استفاده مي گردد . 4 5 مواد اوليه مورد نياز و ميزان آنها براي تهيه 3 تن كمپوست : · فرمولهاي مختلفي براي تهيه كمپوست وجود دارد كه تركيب زير در كشت و صنعت هاي پرورش قارچ از كارايي مناسبي برخوردار است . كاه و كلش گندم 1000 كيلو گرم - كود اوره 20 كيلو گرم كود مرغي 500 كيلو گرم - ملاس چغندر قند 15 كيلو گرم سولفات كلسيم ( سنگ گچ ) 70 كيلو گرم - آب 3500 ليتر مرحله يك كمپوست سازي : روز اول : ابتدا كاه و كلش گندم را آنچنان خيس كرده كه ديگر آب جذب نكند . سپس اجزاي مخلوط (كود مرغي – ملاس چغندر قند و ...) را با كاه و كلش مخلوط كرده و مجدداَ آب پاشي مي كنند . روز سوم : توده را به هم زده و قالب زني مي كنند . قالب زني بايد طوري انجام شود كه گرماي مناسب براي شروع فعاليت هاي ميكروبي ايجاد شود . قالب زني نوعي انباشتن كمپوست محسوب مي شود كه هر بار بايد قسمت هاي كناري به ميانه و قسمت هاي مياني به كناره هاي قالب برده شوند. روز هشتم : دومين مرحله قالب زني و زير و رو كردن انجام مي گيرد . در اين روز درجه حرارت درون توده به 60 درجه سانتي گراد رسيده و بوي آمونياك استشمام مي شود – ارتفاع قالب به دليل تجزيه كاه و كلش و تبخير آب كاهش مي يابد و رنگ توده قهوه اي تيره مي شود در اين مرحله در صورت مشاهده بهم چسبيدگي و لزجي از مقداري گچ حرارت نديده استفاده مي شود . روز سيزدهم : سومين مرحله زير و رو كردن و قالب زني همانند روز هشتم انجام مي شود . درجه حرارت به 70درجه مي رسد . روز نوزدهم : تكرار عمليات روزهاي هشتم و سيزدهم روز بيست ودوم : ارتفاع قالب به كم ترين حد مي رسد . درجه حرارت قسمت هاي مركزي توده به 50درجه كاهش مي يابد – رنگ توده كاملاََقهوه اي تيره مي شود . مرحله دوم كمپوست سازي : مرحله اول تماماَ در محيط باز ( در حوضچه و روي باند ) انجام مي گيرد ولي مرحله دوم توده را به تونل گرمادهي يا اتاق پاستوريزاسيون و آمونياك زدائي منتقل مي كنند. · تونل گرمادهي محفظه اي است كه مي توان درجه حرارت را در آن كنترل كرد . كف تونل بايد از ورق گالوانيزه يا آلومينيوم سوراخدار – يا آجرهاي سفالي سوراخدار درست شده باشد . هواي گرم بايد از زير كمپوست از طريق اين سوراخ ها به كمپوست تزريق شود . 5 · در طي پاستوريزاسيون حشرات – نماتدها – مگس ها و ديگر آفات و انگل ها از بين مي روند . دماي مناسب براي پاستوريزاسيون 60 درجه به مدت 8 ساعت مي باشد . گرماي لازم براي پاستوريزاسيون توسط بخار آب تأمين مي شود زيرا بخار آب براي شكستن خواب برخي از نماتد ها ضروري است . درجه حرارت پاستوريزاسيون نبايد از 60 درجه بيشتر شود زيرا ميكرواورگانيسم هاي مفيد از بين رفته و عملكرد كاهش مي يابد. در طي آمونياك زدائي ، گاز آمونياك توليد شده در مرحله 1 كمپوست سازي بدليل اينكه براي رشد ميسيليوم مضر است از بين خواهد رفت. حذف آمونياك را شيرين سازي نيز مي گويند . براي اين كار درجه حرارت به تدريج كم شده و هواي تازه به داخل اتاق وارد مي شود مثلاَ از 60 درجه در هر ساعت 2 درجه كم ميكنند و همزمان با استفاده از تهويه هواي تازه به داخل اتاق پاستوريزاسيون وارد مي كنند و درجه حرارت را در 50-47 درجه سانتي گراد به مدت چند روز نگه مي دارند . رطوبت كمپوست بايد حدود 67% باشد . 2- مايه زني و گسترش شبكه ميسيليومي در بستر كشت : مايه زني عبارت است از انتقال دانه هاي اسپاون به بستر كشت. در واقع با مايه زني محيط رشد ميسليوم از دانه غلات به كمپوست منتقل مي شود . پس از اينكه كمپوست به دماي 25 درجه سانتي گراد سرد و رطوبت 67% رسيد مايه زني انجام مي گيرد . معمولاَ700-500 گرم اسپاون تازه را براي مايه زني 100 كيلوگرم كمپوست كافي است. روش هاي مايه زني : الف- مايه زني نقطه اي : قرار دادن چند دانه اسپاون در عمق 5 سانتي متري كمپوست در فواصل 15 – 10 سانتي متري ب- مايه زني سطحي : مخلوط كردن اسپاون در عمق 10-5 سانتي مترلايه سطحي كمپوست ج- مايه زني مخلوط :مخلوط كردن اسپاون به صورت كامل و يكنواخت با كمپوست سپس كيسه گيري د- مايه زني لايه اي : به صورت لايه لايه اسپاون درون كمپوست قرار مي گيرد لازم به توضيح است كه 2 مرحله بالا در شركت هاي سازنده كمپوست انجام گرفته و مراحل بعدي بايستي در سالن پرورش ادامه يابد . · انواع سالن هاي پرورش قارچ خوراكي دكمه اي : الف- سالن هاي استاندارد براي كارخانه 20×5 متر ب- سالن هاي پرورش روستايي كه تأكيد بيشتر ما روي اينگونه سالن ها و اشتغال روستايي است . · روش هاي پرورش قارچ خوراكي دكمه اي : الف – جعبه چوبي يا پلاستيكي : بايد يك لايه پلاستيك كف جعبه ها پهن كرد تا آلودگي از جعبه به كمپوست نرسد ب- روي كف قفسه : مانند روش بالاست . درهر دو روش چنانچه قسمتي از بستر آلوده شود سريعاَ به همه جاي كمپوست سرايت مي كند . ولي آسان بودن – كم هزينه بودن و برداشت راحت تر قارچ از مزيت هاي آن است . 6 ج- كيسه هاي پلاستيكي ( بلوك هاي پلاستيكي ): رايج ترين نوع بوده و در ابعاد متفاوت وجود دارد . در صورت استفاده از كيسه هاي به قطر 40 سانتيمتر ارتفاع كمپوست 50-40 سانتيمتر مطلوب مي باشد ووزن آن تقريبا 10 كيلوگرم مي باشد ابعاد بلوكهاي پلاستيكي 40 ×60 ووزن هر بلوك بين 18-17 كيلوگرم مي باشد . توصيه مي شود پرورش دهندگان به منظور جلوگيري از شيوع آلودگي از كيسه هاي پلاستيكي استفاده نمايند در صورت آلودگي يك كيسه يا بلوك مي توان آن را از سالن خارج كرد . رشد مسيليوم در بستر كشت : براي رشد مطلوب ميسيليوم بايد عوامل محيطي به نحو مطلوبي تنظيم ومديريت شود : الف : درجه حرارت : درجه حرارت مطلوب براي رشد ميسيليوم 26-23 مي باشد . درجه حرارت بالاتر از 30 درجه باعث مرگ ميسيليوم وكمتر از 10 درجه باعث متوقف شدن رشد ميسيليومها خواهد شد . ب- رطوبت :‌رطوبت نسبي محيط تا 90 درصد مناسب مي باشد . براي حفظ رطوبت مي توان ديوارها وكف سالن را روزي دو بار آب پاشي كرد . · ج- تراكم دي اكسيد كربن :‌تحقيقات نشان داده است كه ميسيليوم از دي اكسيد كربن به عنوان منبع كربن استفاده مي كند . بهترين تراكم مناسب دي اكسيد كربن براي رشد ميسيليومها در بستر كشت بين 20000-5000پي پي ام است . با توجه به اينكه غلظت معمولي دي اكسيد كربن در هوا 300 پي پي ام است لذا بستن در كيسه ها براي تجمع گاز دي اكسيد كربن يك مزيت به شمار مي رود . به عبارت ديگر نياز ميسيليوم ها به دي اكسيد كربن 40 برابر يك محيط معمولي است . در شرايط محيطي مطلوب از نظر درجه حرارت –رطوبت ودي اكسيد كربن معمولا 14 روز طول مي كشد تا ميسيليوم قارچ بطور كامل در كمپوست گسترش يابد . در اين حالت رنگ كمپوست از قهوه اي به طلايي تغيير كرده و سطح كمپوست كاملا سفيد مي شود . 3- پوشاندن بستر كشت با خاك ( خاكدهي ): استفاده از خاك پوششي در حقيقت براي گذر از مرحله رويشي به مرحله زايشي بسيار ضروري است . پس از تغيير رنگ كمپوست ضمن رعايت بهداشت اقدام به باز كردن درب كيسه هاي كمپوست كرده و پس از صاف كردن سطح بالايي كمپوست حدود 5-3 سانتي متر خاك پوششي به هر كيسه اضافه مي گردد از آنجايي كه افزايش دي اكسيد كربن باعث تحريك رشد ميسيليوم مي شود لذا توصيه مي شود كه درب كيسه ها پس از خاك دهي مانند قابل از آن بسته بماند تا ميسيليوم ها به سطح خاك رسيده و همه خاك را پر كنند . آنگاه درب كيسه ها را باز تا تهويه صورت گرفته ، غلظت دي اكسيد كربن كاهش يافته ، رشد ميسيليوم ها متوقف و اندام قارچ تشكيل گردد . مزاياي استفاده از خاك پوششي : الف- خاك پوششي هيچگونه غذايي براي ميسيليوم قارچ فراهم نمي كند . لذا زماني كه ميسيليوم قارچ با محيط فاقد مواد غذايي مواجه مي شود توليد اندام بار دهي تحريك مي شود ب- خاك پوششي رطوبت لازم براي ميسيلوم را فراهم و از هدر رفتن رطوبت نيز جلوگيري مي كند ج- خاك پوششي باعث استقرار اندام بار دهي مي شود . در صورت عدم استفاده از خاك پوششي قارچ تشكيل نمي شود و اگر هم تشكيل شود قدرت استقرار نداشته ، خشك شده و مي افتد . 7 پاستوريزاسيون و ضدعفوني خاك پوششي : خاك پوششي قبل از استفاده در شركت هاي توليدي به مدت 8-3 ساعت در درجه حرارت 60- 55 درجه پاستوريزه مي شود . با اين حال قبل از ريختن روي كيسه ها نيز بايد توسط سموم شيميايي آفات – نماتدها و تخم حشرات موجود در آن از بين برود . سموم مورد نياز در پرورش قارچ دكمه اي سم دوز مصرف توضيحات فرمالين (ضد عفوني كننده ) ا ليتر در 100 ليتر آب ضد عفوني خاك پوششي ديميلين (حشره كش ) 3 قاشق غذا خوري در 20 ليتر آب براي ضد عفوني خاك پوششي به مدت 3 روز كار بندازيم (قارچ كش ) 6 قاشق غذا خوري در 10 ليتر آب براي ضد عفوني خاك پوششي به مدت 3 روز 4- تشكيل اندام باردهي اوليه : پس از خاكدهي و تأمين رطوبت 90% و تجمع دي اكسيد كربن در سالن و دماي 26 درجه 12-10 روز طول مي كشد تا ميسيليوم تمام خاك پوششي را اشغال كند ( مرحله رويشي ) بنابراين براي آنكه مرحله رويشي به زايشي تبديل شود بايد شرايط محيطي را تغيير داد . درجه حرارت : بايستي در حد 18-15 درجه سانتي گراد حفظ گردد . دومين كار تهويه شديد هواست بايد هواي تازه سرد جايگزين هواي گرم مرطوب كهنه شود تا دي اكسيد كربن سالن كاهش يابد . پس از 3 روز اندام هاي اوليه باردهي كه اصطلاحاَ به آنها «ته سنجاقي » مي گويند تشكيل مي شوند. 5- عمل آوري اندام باردهي بالغ و برداشت : اندام هاي اوليه يا ته سنجاقي ها در واقع اولين مرحله رشد زايش قارچ است كه به مرور به اندام باردهي بالغ (قارچ كامل ) تبديل مي شوند شرايط محيطي لازم هنگام عمل آوري : الف – دي اكسيد كربن : دي اكسيد كربن مورد نياز در اين مرحله نسبت به مرحله رويش كمتر و در حد 1500-800 پي پي ام مي باشد . با توجه به غلظت دي اكسيد كربن موجود در هوا كه 300 پي پي ام است لذا دي اكسيد مورد نياز در اين مرحله 3 برابر غلظت معمولي دي اكسيد كربن در هواست . 8 براي رسيدن به اين شيب تراكم بايد از يك تهويه مناسب و شديد در مدت زمان كوتاه استفاده كرد . دي اكسيد كربن بيشتر از اين مقدار براي تشكيل اندام قارچ نامطلوب و سبب بلند شدن ساقه قارچ و كوچك ماندن كلاهك خواهد شد ب – درجه حرارت : قارچ دكمه اي در درجه حرارت پايين تر از آنچه براي رشد رويشي لازم است توليد اندام باردهي مي كند . بعد از ظهور اندام هاي اوليه باردهي درجه حرارت بايد در حد 18-15 درجه سانتي گراد حفظ گردد . ج- رطوبت : در مرحله عمل آوري قارچ رطوبت مطلوب درجه 85-70 درصد مي باشد رطوبت بالا باعث كاهش تبخير و تعرق از سطح قارچ مي شود . رطوبت بايد حدي باشد كه هم تبخير و هم تعرق صورت بگيرد و هم سطح كلاهك قارچ پوسته پوسته و اصطلاحاَ پوست سوسماري نشود زيرا تبخير و تعرق عامل اصلي انتقال مواد غذايي از كمپوست توسط ميسيليوم ها به كلاهك است . د- نور : قارچ دكمه اي براي توليد اندام باردهي نيازي به نور ندارد . در مقابل بعضي قارچ ها مانند قارچ شي تا كه و صدفي در حدي كه بتوان با آن مطالعه كرد نياز به نور دارند . برداشت محصول : معمولاَ هنگاميكه پرده زير كلاهك در شرف باز شدن است موقع برداشت قارچ است . به عبارت ديگر كلاهك قارچ باز نشده باشد زيرا بازار پسندي نداشته – وزن آن سبك و امكان نگهداري آن كم مي شود براي برداشت هر قارچ ابتدا آن را با انگشت شست و سبابه گرفته ، ضمن فشار به پايين حدود 40-30 درجه به يك سمت چرخانده تا ارتباط قارچ با ميسيليوم ها قطع شود .سپس قسمت انتهايي هر قارچ را با چاقو قطع كرده و بسته بندي مي كنند . بعد از برداشت در محل خالي قارچ ها مقداري خاك پوششي اضافه كرده و يك روز در ميان آب پاشي مي كنند . رعايت بهداشت در سالن پرورش قارچ دكمه اي : قارچ خوراكي محصولي است كه مداوماَ در يك سالن ثابت توليد مي شود از اين نظر خطر ابتلا به آفات و بيماريها در اين محصول زياد است . در يك سالن پرورش مهم ترين عامل براي يك توليد موفقيت آميز و پيشگيري از آفات و بيماريها رعايت بهداشت است. پيشگيري نسبت به كنترل هزينه كمتري دارد . همچنين استفاده از سموم شيميايي و رعايت دوره كارانس آنها پس از ظاهر شدن قارچ شدني نيست زيرا قارچ ها در فاصله كمتر از 5 روز آماده برداشت مي شوند ولي دوره كارنس اغلب سموم اغلب سموم 15 روز مي باشد . لذا عدم رعايت بهداشت در سالن و شيوع آفات و بيماريها مستلزم سم پاشي بوده و غلظت سم هر چه قدر هم كم باشد بي خطر نيست و در بدن انسان به صورت تجمعي انباشته شده و به مرور اثرات سوءخود را آشكار مي كند . 9 برخي از موارد رعايت بهداشت به شرح ذيل مي باشد : 1- عدم انتقال وسايل آلوده مانند چاقو – سطل – كفش – دماسنج – رطوبت سنج به داخل سالن 2- عدم تردد افراد متفرقه به سالن 3- ضد عفوني سالن و قفسه ها با فرمالين 2% ( يك ليتر فرمالين در 50 ليتر آب ) 4- نصب توري جلوي فن و پشت پنجره هايي كه قصد باز كردن آنها براي تهويه هست 5- نصب پاشويه حاوي مواد ضد عفوني به عمق 5 سانتي متر در جلوي درب ورودي يا استفاده از كفش پاك كن اشباع از مواد ضد عفوني 6- ضد عفوني خاك پوششي به عنوان يك ماده خارجي امري حياتي است 7- ضايعات قارچ شامل ( برش انتهايي ساقه قارچ – باقيمانده قارچ در بستر – قارچ هاي آلوده ) بايد جمع آوري و از سالن خارج شوند . حذف روزانه اين ضايعات حياتي است 8- استفاده از كفش ، دستكش و لباس كار مجزا در سالن 9- قبل از تخليه سالن درجه حرارت سالن را به مدت 12 ساعت در حد 70 درجه نگهداريد تا آفات و بيماريهايي كه در سالن تجمع يافته اند از بين بروند يا از سموم حشره كش استفاده گردد . 10- رنگ آميزي قفسه ها به جهت سهولت شستسشو و حفاظت در مقابل پوسيدگي عوامل كاهش دهنده توليد و كيفيت در قارچ خوراكي : اين عوامل را از ديد كلي مي توان به 2 دسته عوامل زيستي تقسيم كرد . عوامل غير زيستي بيشتر جنبه محيطي دارند ولي عوامل زيستي شامل آفات و بيماريها مي باشد هر كدام از اين عوامل در مرحله بخصوص بيشترين اثر منفي خود را نشان مي دهد. الف –عوامل زيستي : اين عوامل خود به دو دسته تقسيم مي شوند آفات قارچ دكمه اي : 1- نماتدها : موجوداتي ريز به طول 1 ميلي متر كه با چشم غير مسلح قابل رويت نيستند . سرعت تكثير آنها در دماي 18 درجه بسيار زياد و از طريق حشرات – كود حيواني و يا خاك پوششي منتشر مي شوند. نماتدها به شبكه ميسيليومي قارچ آسيب مي رسانند و خسارت زماني است كه امكان مبارزه با آن وجود نداشته و زمان برداشت محصول است كه با كاهش شديد محصول مواجه مي شويم . بوي نامطبوع كمپوست احتمال آلوده بودن به نماتد است . پيشگيري و كنترل : رعايت مسائل بهداشتي – پاستوريزاسيون كمپوست و خاك پوششي – نماتدهاي موجود در كمپوست در دماي بالاتر از 50 درجه و در خاك پوششي توسط مواد ضدعفوني كننده از بين مي روند 2- مگس ها : مگس ها در اثر انتشار بوي قارچ از راه روزنه ها – شكاف ها و پنجره بدون توري وارد سالن مي شوند و روي خاك پوششي تخم گذاري مي كنند . لارو اين مگس ها به طور مستقيم از ميسيليوم قارچ تغذيه كرده و با ايجاد تونل در ساقه قارچ به كلاهك آن رسيده كه اين بافت آسيب ديده توسط باكتري ها كه باعث پوسيدگي نرم مي شوند مورد هجوم قرار مي گيرند . 10 پيشگري و كنترل : رعيت مسائل بهداشتي – مسدود بودن كامل سالن – نصب توري جلوي فن – پنجره – در صورت مشاهده مگس استفاده از حشره كش ( نداشتن درز و شكاف ) 3- پشه ها : پشه ها نيز از طريق روزنه ها و پنجره مي توانند وارد سالن شوند . ولي اغلب لارو آنها از طريق كود حيواني و كمپوست آلوده منتشر شود طول لارو 7-6 ميلي متر و داراي سر سياه رنگ هستند از آنجايي كه لارو پشه ها بزرگتر از مگس است خسارت وارده نيز چشم گير است . لاروها از شبكه ميسيليومي قارچ تغذيه كرده و به داخل بافت قارچ نفوذ مي كنند . در هنگام بروز خسارت برروي كلاهك و پايه قارچ نقاط خورده شده زيادي را كه توسط لاروها ايجاد شده مي توان مشاهده نمود . پيشگيري و كنترل : رعايت مسائل بهداشتي – مسدود كردن روزنه ها – درب و پنجره استفاده از خاك پوششي ضد عفوني شده در مرحله پاستوريزاسيون كمپوست تخم لارو كليه پشه ها و مگس ها از بين مي رود ولي در صورت مشاهده در سالن مي توان از حشره كش استفاده نمود . 4- كك ها : حشراتي به طول 4-1 ميلي متر كه به وسيله يك اندام چنگال مانند در انتهاي دم قرار دارد حركت ميكنند . كك ها به رنگ سفيد سياه و يا قهوه اي مي باشند. از طريق كمپوست و خاك پوششي آلوده منتشر مي شوند. از طريق جويدن و ايجاد تونل در قارچ خسارت وارد مي كنند. پيشگيري و كنترل : رعايت مسائل بهداشتي – پاستوريزاسيون كامل كمپوست و ضد عفوني خاك پوششي – كف سالن قفسه ها و ديوارها – استفاده از حشره كش ها 5- كنه ها : مهمترين كنه در پرورش قارچ كنه كاه نام دارد كه بر روي كاه و كلش و بقاياي مواد آلي يافت مي شود . كنه ها از شبكه ميسيليومي قارچ تغذيه مي كنند و باعث كاهش رشد ميسيليوم ها شده و نقاط قهوه اي رنگي بر روي كلاهك قارچ ايجاد و باعث خارش بر روي پوست افراد مي شوند پيشگيري و كنترل : رعايت مسائل بهداشتي –پاستوريزاسيون كامل كمپوست – ضد عفوني خاك پوششي در نهايت استفاده از كنه كش بيماري هاي قارچ دكمه اي : عوامل بيماري كه به قارچ خوراكي خسارت وارد مي كنند شامل قارچ ها – باكتري ها و ويروس ها مي باشند . 1- كپك تار عنكبوتي : نوعي قارچ بيماري زاست كه توسط ميسيليوم سفيد و خاكستري خود كه حتي صورتي يا زرد رنگ نيز مي شود قارچ خوراكي را احاطه كرده و باعث پوسيدگي نرم قارچ خوراكي مي شود . ميسيليوم اين قارچ به صورت پنبه اي روي سطح خاك پوششي و روي اندام قارچ خوراكي رشد مي كند . رطوبت و دماي بالاي سالن بقاياي باقيمانده از برداشت قارچ ها به انتشار اين قارچ كمك كرده و كلاهك قارچ خوراكي نهايتاَ نرم و قهوه اي شده و از بين مي رود. پيشگيري : پايين آوردن سطح رطوبت – دما – تهويه مناسب – رعايت نكات بهداشتي – ضد عفوني خاك پوششي و وسايل كار 11 2- كپك سبز : عدم پاستوريزاسيون كافي در مراحل كمپوست سازي -كمپوست خيس با مقدار آمونياك پايين – بذر كهنه يا مرطوب و اقدامات بهداشتي ضعيف باعث انتشار اين كپك خواهد شد . اين قارچ بيماري زا با تشكيل توده هاي اسپور به رنگ سبز تيره روي بستر كشت و خاك پوششي باعث پوسيدگي نرم اندام هوايي قارچ مي شود . پيشگيري : رعايت نكات بهداشتي در طي مراحل كمپوست سازي و پاستوريزاسيون – ضد عفوني كردن قفسه ها – ديوارها – كف سالن – استفاده از بذر قارچ تازه و تهويه كافي 3- حباب خشك : اصطلاح حباب خشك توسط پرورش دهندگان قارچ نامگذاري شده است و به حالتي گفته مي شود كه اندام هوايي قارچ خوراكي بد شكل شده و به صورت يك اندام بزرگ – بدون شكل و كروي در مي آيد . البته علائم خسارت اين بيماري متعدد است . لكه هاي قهوه اي دار چيني روي كلاهك و يا شكاف دار شدن كلاهك يا اينكه به جاي تشكيل قارچ يك توده كوچك پفكي مانند روي خاك پوششي ظاهر شود . دليل عمده انتشار اين قارچ نخاله هاي موجود در سالن توليد مي باشند . آب اضافي كه از زير بسترهاي كشت جاري مي شود مي تواند اسپورهاي اين قارچ بيماري زا به بسته هاي پايين تر يا كف اتاق منتقل كند درجه حرارت مناسب براي گسترش اين بيماري در حدود 20 درجه است.اين بيماري شايع ترين و مهم ترين عامل خسارت زا به قارچ دكمه اي در جهان است . پيشگيري : رعايت شرايط بهداشتي به خصوص كاهش رطوبت سالن در حد 80 درصد – تهويه مناسب ضد عفوني خاك پوششي . استفاده از خاك پوششي خشك در صورت مشاهده روي محل آلودگي نمك معمولي پاشيده و در يك ظرف پلاستيكي روي آن قرار دهيد . پس از يك روز محل آلوده همراه با ظرف را بريده و در خارج از سالن بسوزانيد . نمك از انتشار و جهش اسپورها به اطراف جلوگيري مي كند . 4- كپك قهوه اي دار چيني : عامل اين بيماري قارچي است كه به صورت حلقوي رشد مي كند . كمپوست نامناسب و خاك پوششي به شدت پاستوريزه شده مي توانند از عوامل گسترش اين قارچ باشند . اين كپك در مناطقي از بستر كشت مايه زني شده كه بيش از حد گرم باشد رشد مي كند و رنگ آن از زرد طلايي تا قهوه اي دارچيني متفاوت است . در صورت بروز اين بيماري اندام قارچ خوراكي چندين هفته ديرتر از موقع اصلي خود ظاهر مي شوند و عملكرد كاهش مي يابد . پيشگيري: رعايت اصول بهداشتي – كاهش رطوبت و دما – كاهش رطوبت كمپوست 5- كپك سبز زيتوني : اين كپك در كمپوستي كه طي مراحل كمپوست سازي به طور مناسب آماده نشده باشد به ويژه تهويه ناكافي رشد مي كند . قطعات كاه در بعضي از قسمت ها به وسيله اين كپك كه در ابتدا سفيد رنگ است پوشيده مي شوند . پس از گذشت چند روز در آن اندام هاي گرد و كوچك به رنگ سبز زيتوني ساخته مي شود. چنانچه بيماري شدت يابد رنگ كمپوست در نقاط آلوده سياه مي شود و بوي نامطبوع و كپك زذگي خواهد داشت كه ديگر براي رشد اسپاون قارچ خوراكي مناسب نيست .استفاده از ازت زياد – كود مرغي بخصوص در اواخر دوره كمپوست سازي و پاستوريزاسيون كوتاه مدت باعث بروز بيماري مي شوند . 12 پيشگيري :از فشرده شدن بيش از حد كمپوست يا آبياري بيش از حد جلوگيري شود – رعايت بهداشت و تهويه مناسب در مرحله 2 كمپوست سازي 6- بيماري مومي شدن : عامل اين بيماري نوعي باكتري است كه معمولاَ در بهار و تابستان مشكل ساز مي شود و باعث حالت مومي شدن – خشك شدن و در نهايت مرگ قارچ مي شود . پيشگيري: اقدامات بهداشتي و كاهش آب اضافي 7- قارچ كلاهك جوهري: در شرايطي كه آمونياك كمپوست بيش از حد باشد و رشد گسترش مي يابد . وجود اين قارچ در بستر نشانه اي از نيتروژن تكميلي و يا مديريت ضعيف مرحله دوم كمپوست سازي مي باشد اين كپك بعد از مايه زني به صورت ميسيليوم هاي نازك سفيد رشد كرده سپس كلاهك هاي خاكستري رنگ اين كپك تشكيل مي شود كلاهك هاي اين قارچ به طور خود به خود هضم مي شوند فعاليت اين قارچ عملكرد را به طور محسوسي كاهش مي دهد . پيشگيري : فرآوري بهينه كمپوست – جلوگيري از لزج شدن كمپوست - پاستوريزاسيون مناسب و آمونياك زدايي مي تواند از ظهور اين قارچ جلوگيري كند . در صورت مشاهده اين قارچ تهويه شديد سالن براي حذف بوي آمونياك – كاهش درجه حرارت و باز كردن سر كيسه ها تا در معرض هوا قرار گيرند مي تواند مو ثر باشد . ب- عوامل غير زيستي : عواملي مانند رطوبت و دي اكسيد كربن نامناسب – گرم و شرجي شدن هوا – روش هاي نادرست پرورش يا به عبارتي عدم تأمين شرايط محيطي لازم جزء عوامل كاهش دهنده غير زيستي عملكرد محسوب شده و باعث ايجاد ناهنجاري هايي در اندام باردهي مي شوند . 1- تيغه ناخوشايند يا غشاي باز زير كلاهك : تمام يا قسمتي از غشاي زير كلاهك و تيغه هاي قارچ ناپديد مي گردد.جدا از نقش عوامل بيماري نامناسب بودن شرايط پرورش و يا آلودگي به مواد نفتي در ايجاد اين ناهنجاري تأثير دارد . 2- پولكي شدن سطح كلاهك : بدليل خشكي هواي سالن ايجاد مي گردد . اگر سرعت هوايي كه در سالن جريان دارد زياد باشد پولك هاي عميقي در روي سطح كلاهك ايجاد مي شود . 3- نمدي شدن : در اثر رشد تجمعي ميسيليوم به وجود آمده و موجب عدم توليد اندام قارچ در محل نمدي شده مي گردد . اين عارضه در اثر استفاده نادرست اسپاون هنكام مايه زني آلودگي به مواد نفتي و يا خشكي هوا ايجاد مي گردد. 4- لكه قهوه اي : جدا از عوامل بيماري در اثر آبياري با فشار زياد – استفاده از كلر به ميزان بيش از حد و استفاده نادرست از فرمالين مانند اسپري كردن روي سطح قارچ ها به وجود مي آيد . 5- پايه هاي طويل قارچ : در اثر تجمع بيش از حد دي اكسيد كربن به وجود مي آيد . 13

پرورش قارچ خوراكي دكمه اي

مطالب مشابه :

پرورش قارچ خوراكي دكمه اي

فروش بذر قارچ صدفى و دكمه اى

نکاتی در مورد پرورش قارچ دکمه ای:

دانلود مجموعه آموزشی پرورش قارچ در منزل

مشخصات و ابعاد سالن و هزینه تجهیزات و سرمایه مورد نیاز برای شروع به کار

آموزش پرورش و توليد قارچ خوراكي دكمه اي .

روش‌هاي توليد قارچ

تصاویر