فرسایش خاك در خراسان شمالی از میانگین كشوری بیشتر است

خراسان شمالی

علی نیا - فرسایش خاك یك فرآیند طبیعی است كه در اثر فعالیت های انسانی و عوامل طبیعی تشدید می شود و نتیجه آن كاهش حاصل خیزی و از بین رفتن مواد آلی خاك است. نوع و شدت فرسایش خاك در یك منطقه تابع عواملی مانند شرایط اقلیمی، پستی و بلندی، نوع خاك و كاربری اراضی است.

طبق آمار ارائه شده میزان فرسایش خاك در ایران سالانه 6/16 تن در هكتار است كه این میزان به گفته مدیركل منابع طبیعی در خراسان شمالی 5/17 تن در هكتار است.

آمارها از روند صعودی فرسایش خاك در كشور حكایت دارد و با این تفاسیر رعایت اصول علمی كشاورزی و آگاهی داشتن كشاورزان و بهره برداران از روش های صحیح كشت و بهره برداری ضروری است.

یك كارشناس آبخیزداری می گوید: فرسایش به معنی فرسودگی و از بین رفتن مداوم خاك یا انتقال و حركت آن از نقطه ای به نقطه دیگر زمین توسط آب یا باد است.«سلطانی» می افزاید: بر اثر باد و باران قشر سطحی زمین شسته یا از جا كنده و اجزای آن از نقطه ای به نقطه دیگر حمل می شود، در بستر نهرها، مخروطه افكنه ها و دلتای رودخانه ها رسوب می شود.

در این میان تنها با وجود درختان و گیاهان انبوه فرسایش خاك بسیار كند و تعادلی در تشكیل و فرسایش خاك ایجاد می شود.

وی ادامه می دهد: یكی از مشكلاتی كه بشر از آغاز زراعت با آن مواجه بوده فرسایش سریع خاك است و جلوگیری از آن در واقع به معنی كاهش میزان تلفات خاك است.

وی بیان می كند: تا زمانی به كشاورزان و دام داران آموزش های لازم برای جلوگیری از فرسایش خاك داده نشود، كنترل فرسایش خاك امكان پذیر نخواهد بود.

وی می گوید: بی اطلاعی از روش های صحیح بهره برداری وسعت بیابان ها را بیشتر می كند و متاسفانه برخی افراد با هدف كسب درآمد بیشتر اقدام به شخم اراضی شیب دار برای كشت دیم می كنند كه این امر زمینه فرسایش و تخریب بیشتر زمین و خاك را فراهم می كند. اگر روند بوته كنی، قطع درختان و چرای مفرط در مراتع هم چنان ادامه یابد، مراتع و جنگل ها به بیابان های خشك تبدیل می شود.

وی تصریح می كند: روند فرسایش خاك هر سال شدیدتر و با هر بارندگی، خاك با ارزش از دسترس خارج می شود.

در این میان، نوع مدیریت، پوشش گیاهی و عامل انسانی از عوامل تشدید كننده فرسایش خاك محسوب می شود و چنان چه استفاده از زمین بدون مدیریت كارآمد باشد خاكسازی هایی كه در زمان های طولانی ایجاد می شود از بین خواهد رفت و به تدریج تولید محصولات زراعی نیز كاهش می یابد.

یك كارشناس كشاورزی نیز می گوید: بیشتر كشاورزان خرده مالك هستند و طول زمین آن ها از عرض آن بیشتر است به همین دلیل امكان شیار در عرض زمین وجود ندارد.

مسئولان باید به جای جلوگیری از ادامه كار كشاورزان در این گونه اراضی چاره مناسبی برای بهبود نوع كاشت در اراضی شیب دار بیندیشند.

مدیرعامل انجمن خبرگان كشاورزی استان نیز می گوید: برخی از كشاورزان برای استفاده راحت از ادوات كشاورزی در جهت شیب اراضی را شیار می كنند و توجهی به از بین رفتن حاصل خیزی خاك ندارند.

«كاظمی» می افزاید: برخورد قانونی تنها راه مبارزه با كشاورزان متخلف نیست بلكه با انجام سیاست های تشویقی برای كاشت در خلاف اراضی شیب دار می توان از ادامه كار كشاورزان جلوگیری كرد.

وی ادامه می دهد: بر اثر شخم های بی رویه منافذ چشمه های آبی بیشتر اراضی شیب دار بسته شده است.مدیر آب و خاك سازمان جهاد كشاورزی خراسان شمالی هم می گوید: باتوجه به شرایط اقلیمی استان با انجام فعالیت های آبخیزداری توانسته ایم اقدام مناسبی برای جلوگیری و كنترل فرسایش خاك انجام دهیم.

«حجی پور» می افزاید: فرسایش خاك در مناطق خشك و مرطوب متفاوت است و علت آن نیز پوشش گیاهی زیاد در نقاط مرطوب است كه نقش عمده ای در حفظ خاك ایفا می كند به عنوان مثال در مناطق جنگلی و نقاطی كه نباتات مرتعی سطح خاك را پوشانیده اند عوامل فرسایش كه شامل افزایش تعداد دام در مراتع، استفاده نادرست از منابع آبی است كم تر تاثیر می كند.

به گفته وی، در این مناطق آب های باران و برف توسط گیاهان در زمین ها نگهداری می شود و نباتات با حفظ آب و نفوذ دادن آن در خاك، مانع جاری شدن آب در زمین و در نتیجه مانع از فرسایش خاك می شوند. هم چنین پوشش گیاهی، خاك را در مقابل فرسایش بادی نیز حفظ می كند.

وی تصریح می كند: توجه نكردن به بهره برداری صحیح از جنگل ها و مراتع سبب شده كه دام داران برای دام های خود بیش از حد مجاز از مراتع استفاده كنند.یك كارشناس ارشد زمین شناسی نیز در این باره می گوید: فرسایش خاك محدود به زمان خاصی نیست اما روند فرسایش خاك به علت عوامل طبیعی و غیرطبیعی افزایش یافته است.

«درتومی» می افزاید: انرژی باد، بارش باران و چرای بی اندازه دام در مراتع می تواند فرسایش خاك را تشدید كند.

وی تصریح می كند: فرسایش خاك عوارض جانبی مانند كاهش حاصل خیزی خاك در محل فرسایش را در پی دارد كه برای جبران این كاهش نیاز به كود دادن به زمین است اما برخی اوقات فرسایش به اندازه ای است كه كود هم نمی تواند مثمر ثمر باشد.

وی بیان می كند: از عوارض دیگر فرسایش خاك، حمل ذرات خاك به شكل رسوب به نقاط دیگر است. ورود رسوبات به منابع آبی موجب می شود كیفیت آب دستخوش تغییر شود و سموم مورد استفاده در خاك نیز به منابع آبی منتقل شود.

وی اضافه می كند: تاكنون تحقیق جامعی در خصوص میزان فرسایش خاك انجام نشده است اما افزایش میزان سیلاب ها در سال های اخیر روند صعودی فرسایش خاك را بیشتر مشهود می كند.

وی اضافه می كند: آمارهای متفاوتی در مورد میزان فرسایش خاك وجود دارد اما طبق نقشه میزان فرسایش خاك در ایران از سال 1350 از یك میلیارد تن یعنی 15 تا 20 تن در هكتار شروع شده و در سال 1360 به 3/1 میلیارد تن و 1370 به 6/1 میلیارد تن، 1380 به 2 میلیارد تن رسیده است و پیش بینی شده در سال 1390 این میزان به 5/4 میلیارد تن برسد.

وی تصریح می كند: قسمتی از فرسایش خاك طبیعی است اما برای پیشگیری از ادامه تخریب خاك می توان پوشش گیاهی را تقویت كرد و هم چنین از شخم زدن در جهت شیب در اراضی كشاورزی جلوگیری كرد.

وی بیان می كند: علاوه بر این در جاهایی كه هر ساله زمین شخم می شود باید محصولات جایگزین و درختان متناسب با هر منطقه كه نیاز به شخم و دخل و تصرف هر ساله نیست كاشته شود.

وی اضافه می كند: با انجام عملیات آبخیزداری و مدیریت صحیح میزان فرسایش را می توان به صفر رساند اما كنترل فرسایش خاك تنها مربوط به دستگاه های اجرایی نیست بلكه تمام افرادی كه در طبیعت دخل و تصرف دارند می توانند در كاهش روند فرسایش خاك نقش داشته باشند.

به گزارش خبرگزاری محیط زیست ایران، میزان فرسایش خاك در آسیا سالانه حدود 3/8 تن در هكتار گزارش شده كه این رقم نصف میزان سالانه فرسایش خاك در ایران است و براساس برآوردهای انجام شده بر اثر فرسایش خاك سالانه چندین میلیون هكتار از اراضی كشاورزی جهان از بین می رود و پیش بینی می شود تا 10 سال آینده یك سوم تا یك پنجم اراضی كشاورزی بر اثر فرسایش خاك غیر استفاده شود.در این گزارش آمده است: سیلاب ها یكی از اساسی ترین دلایل بروز فرسایش خاك محسوب می شود باتوجه به این كه جنگل ها موجب پایداری خاك و ذخیره سازی آب و رونق فعالیت های گوناگون كشاورزی بوده اند ولی به مرور با از بین رفتن تدریجی جنگل ها و پوشش گیاهی جاری شدن سیلاب متداول شده است. هنگامی كه پوشش جنگلی بر اثر قطع بی رویه حالت مناسب و تراكمی خود را از دست بدهد، خاك آن منطقه به علت كمبود شاخ و برگ و فاصله ایجاد شده بین آن ها در برابر باران های شدید و رگبارهای تند بی دفاع می ماند و مقاومت خود را از دست می دهد و با كم ترین بارش تند سیلاب های جدی را به وجود می آورد.

یك عضو كمیسیون كشاورزی در مجلس شورای اسلامی می گوید: بیشترین فرسایش خاك در مناطق كوهستانی و اراضی شیب دار انجام می شود به همین دلیل برای جلوگیری از شخم در اراضی شیب دار باید اقدام لازم انجام شود زیرا تشكیل یك سانتی متر خاك بیش از 700 سال طول می كشد.

«فرهمند» می افزاید: با وجود این كه تاكنون اقدامات زیادی در راستای كاهش فرسایش خاك در كشور انجام شده اما برای اجرای مناسب برنامه های آبخیزداری نیازمند مدیریت جامع در حوضه آبخیزداری و همكاری و هماهنگی بخش های مختلف در این زمینه هستیم. در صورت اجرای مدیریت جامع، دستگاه ها و عوامل بهره بردار موظف به استفاده اصولی از خاك و منابع می شوند.وی تصریح می كند: كشت گیاهان بوته ای و درختكاری در مناطق مستعد فرسایش خاك، افزایش پوشش گیاهی با كمك كشاورزان و فرهنگ سازی مناسب در راستای استفاده از منابع طبیعی به خصوص خاك تاثیرات فراوانی در كاهش یا كند كردن روند فرسایش خاك دارد.

با ارتقای فرهنگ مردم در این زمینه بهره برداری و استفاده مردم به ویژه عوامل تاثیرگذار از منابع طبیعی، اصولی تر انجام می شود.

وی ادامه می دهد: برای جلوگیری از فرسایش خاك در مناطق مستعد می توان مالچ پاشی و كشت گیاهان مرتعی را نیز انجام داد.

وی اظهار می دارد: به علت اهمیت اقتصادی خاك دولت باید نظارت بیشتری بر روند جلوگیری از فرسایش خاك داشته باشد و برای احیای خاك باید برنامه ریزی درازمدتی انجام شود تا بتوانیم با گسترش بی رویه فرسایش خاك مقابله كنیم.

وی یادآور می شود: شرایط اقلیمی و وضع كنونی زمین شناسی كشور ما به گونه ای است كه در فرسایش خاك نسبت به سایر كشورها مستعدتر هستیم اما میزان فرسایش خاك بیش از مقدار مورد نظر است.وی مهم ترین علت فرسایش خاك را عوامل انسانی بیان می كند و می افزاید: برخی از افراد بدون توجه به منابع طبیعی اقدام به تخریب آن می كنند و با استفاده بی رویه از مراتع و نابودی جنگل ها باعث افزایش میزان فرسایش خاك می شوند. با از بین رفتن پوشش گیاهی، باران هایی كه بر سطح خاك می بارد علاوه بر شستن خاك و تبدیل شدن به روان آب توانایی نفوذ به داخل زمین را از دست می دهد.

مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز می گوید: فرسایش خاك یك فرآیند طبیعی است كه در اثر فعالیت های انسانی تشدید می شود و نتیجه آن كاهش حاصل خیزی خاك، از بین رفتن مواد آلی، پوشش جنگلی، تولیدات زراعی و افزایش سیلاب است. بیشترین نوع فرسایش خاك در استان فرسایش آبی است و فرسایش بادی در حد كم تا متوسط در مناطق جنوبی مانند اسفراین، گرمه و جاجرم وجود دارد.

«موسی صابری» می افزاید: به طور متوسط میانگین فرسایش خاك در استان سالانه 5/17 تن در هكتار است كه این میزان در برخی از عرصه ها كم تر و بیشتر است.وی فرسایش خاك سالانه 8 تن در هكتار را فرسایش طبیعی بیان می كند و می گوید: میانگین فرسایش خاك در استان كمی از میانگین كشوری بالاتر است. البته میزان فرسایش خاك در خراسان شمالی جزو فرسایش های متوسط است.

وی ادامه می دهد: بین میزان بارندگی و فرسایش خاك رابطه خاصی وجود دارد به گونه ای كه تا 200 میلی متر بارندگی تاثیر زیادی در فرسایش آبی ندارد از 200 تا 350 میلی متر بارندگی فرسایش خاك نیز بیشتر می شود و از 350 میلی متر به بالا افزایش پوشش گیاهی فرسایش خاك نیز كمتر می شود.

وی میزان بارندگی در خراسان شمالی را 295 میلی متر عنوان می كند و اظهار می دارد: به علت نبود پوشش گیاهی مناسب در اراضی كوهستانی و ارتفاعات با بارندگی میزان فرسایش خاك در استان بیشتر می شود و جنس خاك، شیب اراضی، عوامل اقلیمی و انسانی در فرسایش خاك موثر است.

وی تصریح می كند: فرسایش خاك یك عامل خود تشدیدكننده است به عنوان مثال آب گل آلود قدرت تخریب بیشتری از آب معمولی دارد. هم چنین مطالعات در حوضه آبخیزداری اترك، حوضه آبخیز سدهای شیرین دره، بارزو و هم چنین شناسایی حوضه های حساس به فرسایش و انجام عملیات آبخیزداری از اقدام های انجام شده برای پیشگیری از فرسایش خاك است.

به گفته وی، هم اكنون نیز فاز اجرایی عملیات آبخیزداری حوضه سد بارزو در حال اتمام است و در حوضه سد شیرین دره در 2 زیرحوضه های آن اقدامات اولیه انجام شده اما هنوز بخش اعظم كار باقی مانده است. هم چنین در حوضه سد بیدواز و خارج از حوضه اترك نیز فاز اجرایی عملیات آبخیزداری در حال اتمام است.

«صابری» می گوید: 99 هزار هكتار از حوضه آبخیز سد گلستان معادل 5/18 درصد در خراسان شمالی واقع شده و مطالعات اجرایی آن اتمام یافته و 50 درصد از اقدامات حوضه آبخیز سد گلستان باقی مانده است. در واقع بر اساس اعتباراتی كه اختصاص می یابد عملیات آبخیزداری انجام می شود.وی خاطرنشان می كند: عملیات آبخیزداری بین 20 تا 40 درصد در كاهش فرسایش خاك می تواند موثر باشد.

وی اظهار می دارد: اقدامات آبخیزداری و منابع طبیعی نمی تواند در كوتاه مدت از فرسایش خاك جلوگیری كند بلكه در یك دوره 10 ساله تاثیرگذار خواهد بود. به عنوان نمونه بذركاری و نهال كاری مرحله به مرحله فرسایش خاك را كاهش می دهد رسیدن به حد متعادل فرسایش خاك و خاكسازی بسیار زمان بر است.

وی روش مكانیكی، بیولوژیكی و بیومكانیكی را از روش های مقابله با فرسایش خاك بیان می كند و می افزاید: زمانی كه كشاورزان در اراضی شیب دار زمین را شخم می زنند با ایجاد بندهای خاكی با فرسایش خاك مقابله خواهد شد. در روش بیولوژیكی در مناطق مستعد فرسایش پوشش گیاهی منطقه را بیشتر می كند و در روش بیومكانیكی هم درخت كاری و ایجاد بند انجام می شود كه این روش در پیشگیری از فرسایش خاك تاثیر بیشتری دارد.

وی اضافه می كند: برخی از كشاورزان اراضی شیب دار را شخم می زنند و اختلافی كه بین كشاورزان و اداره كل منابع طبیعی وجود دارد این است كه می گویند چرا اداره كل منابع طبیعی اراضی شیب دار را ملی اعلام كرده است.

وی بیان می كند: برای جلوگیری از شخم در اراضی شیب دار ابتدا متخلفان را شناسایی و برخورد قانونی با آنان انجام خواهد شد و زمانی كه اراضی شیب دار متعلق به مردم باشد برای ایجاد باغ به آنان كمك می كنیم. سال گذشته 60 هكتار از اراضی شیب دار با كمك مردم درخت كاری شد و مواد سوپر جاذب نیز در اختیار آنان گذاشته می شود تا در اراضی دیم آب را جذب كند.

وی ادامه می دهد: امسال نیز 100 هكتار از اراضی شیب دار با مشاركت مردم درخت كاری خواهد شد.

«صابری» یكی از راه های اصلاح اراضی شیب دار را ایجاد باغ ذكر می كند و می افزاید: باتوجه به اعتباری كه اختصاص می دهند سالانه اراضی شیب دار درخت كاری خواهد شد.

مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی می گوید: فرسایش خاك آن گونه كه بیان می كنند نگران كننده نیست و برخی از دستگاه ها مانند صنایع و معادن و راه و ترابری نیز تا حدودی در فرسایش خاك دخیل هستند. هم چنین طرح های آبخیزداری برای حفاظت آب و خاك در حوضه های آبخیز، بالا بردن رطوبت خاك و افزایش پوشش گیاهی، كنترل خسارات سیل، تغذیه منابع آب و افزایش سطح آب و سفره های زیرزمینی، كاهش اثرات خشكسالی و افزایش تولید انجام شده است.وی می افزاید: در سال گذشته طرح های آبخیزداری در 27 هزار هكتار از اراضی خراسان شمالی اجرا شد و هم چنین در سال جاری نیز طرح های آبخیزداری در 18 هزار هكتار از اراضی حوضه های آبخیز استان اجرا می شود.

وی اضافه می كند: چنان چه صددرصد اعتبارات اختصاص داده شود عملیات آبخیزداری اجرا می شود.

وی در پاسخ به این سوال كه سالانه چند هكتار از اراضی كشاورزی بر اثر فرسایش خاك از بین می روند می گوید: آماری در این خصوص نداریم.

فرسایش خاك در خراسان شمالی از میانگین كشوری بیشتر است

مطالب مشابه :

نبود فرآوری محصولات گیاهی مانعی برای توسعه صنعت گیاهان دارویی در خراسان شمالی

جهانگردان هلندی از جاذبه های گردشگری خراسان شمالی گفتند

طاعون

فرسایش خاك در خراسان شمالی از میانگین كشوری بیشتر است

مطالعات جغرافیایی،طبیعی و اقلیمی بجنورد

اسفراین_خراسان شمالی

صفات اصلی فضاهای شهری مطلوب

سرزندگی در شهرسازی

دستورالعمل ارزیابی خسارت تکرگ درمزارع گندم وجو