جزوه آرایه های ادبیات فارسی دوم دبیرستان

به نام مفتاح فتوحها

جزوه آرایه های ادبیات فارسی دوم دبیرستان

1.کنایه : در لغت به معنی پوشیده سخن گفتن است اما در اصطلاح ادبی به جمله یا عبارتی گفته می شود که معنی ظاهری آن

مورد نظر نباشد بلکه معنی غیر حقیقی هدف نویسنده یا شاعر باشد.

دست فلانی کج است : معنی واقعی کج بودن دست است اما معنی غیر واقعی دزد بودن است

نکته: هرگاه در جمله یا مصراعی واژه ای به کار رود که با در نظر گرفتن معنی غیر حقیقی آن سایر واژه های

جمله معنی واقعی خود را حفظ بکنند آرایه ی مورد نظر قطعا مجاز است نه کنایه .

به این مثال دقت کنید: او بسیار دل دارد ، در این جمله دل به معنی مجازی جرات و شهامت به کار رفته است یعنی

اگر به جای دل ، شهامت را قرار دهیم جمله معنی واقعی خودش را می رساند : او بسیار شهامت دارد.

کنایه در صورتی به وجود می آید که تمام واژ ه های یک جمله یا عبارت با هم معنی غیر واقعی را برساند.

مانند : فکر معقول بفرما گل بی خار کجاست : گل بی خار کنایه از آسایش بی رنج است.

2.تناقض ( متناقض نما یا پارادوکس) : آوردن دو کلمه یا دو معنی متناقض در کلام است . در تناقض وجود یکی

بدون تردید نبود دیگری را در پی خواهد داشت.

آرایه پارادوکس اغلب به سه شکل زیر ظاهر می شود:

1-دو کلمه متضاد به وسیله کسره به هم ربط داده می شود : آوازهای خاموشی، سلطنت فقر، نگاه مهربان مرگ، ارتفاع پست

2-دو کلمه متضاد به یک چیز نسبت داده می شود:

در کارگه کوزه گری رفتم دوش دیدم دو هزار کوزه گویا وخموش

در این بیت دو کلمه متضاد گویا و خموش به کوزه نسبت داده شده است.

3-از طریق معنی واژه ها و عبارات می توان به وجود پارادوکس پی برد.

گفتم که بوی زلفت گمراه عالمم کرد گفتا اگر بدانی هم اوت رهبر آید

با توجه به بیت آنچه باعث گمراهی می شود بوی زلف است اما در مصراع دوم همین بوی زلف گمراه کننده ، رهبر

می شود .

3.ایهام : ایهام در لغت به معنای درشک و گمان افکندن است اما در اصطلاح علم بدیع ، آوردن واژه ای است با

حداقل دو معنی مناسب کلام یکی نزدیک به ذهن و دیگری دور از ذهن باشد و معمولاً مقصود شاعر معنی دور آن

است و گاهی نیز هر دو معنی مورد نظر می باشد .

نکته ۱ : ایهام نوعی بازی با ذهن است به گونه ای که ذهن را بر سر دوراهی قرار می دهد .

نکته ۲ : انتخاب یکی از دو معنی ایهام در یک لحظه بر ذهن دشوار است و این امر باعث لذت بیشتر خواننده می شود .

نکته ۳ : شرط شناخت ایهام در آن است که خواننده معانی مختلف یک واژه را بداند .

مثال : حکایت لـب شیرین کلام فرهاد است شکنج طره ی لیلی مقام مجنون است

توضیح : واژه « شیرین » دو معنی دارد : ۱- خوشمزه و گوارا ۲- نام معشوقه ی فرهاد

.ایهام تناسب : به کار گیری واژه ای با حداقل دو معنی که یک معنی آن مورد نظر شاعر و پذیرفتنی است و

معنی دیگر با کلمه یا کلماتی از بیت یا عبارت تناسب دارد .

نکته : ایهام تناسب مجموعه ای از ایهام و مراعات نظیر است .

مثال ۱ : چـون شبنم افتـاده بـدم پیش آفتاب مهرم به جان رسید و به عیوق بر شدم

توضیح : واژه ی « مهر » ایهام تناسب دارد ، چون معنی مورد نظر شاعر عشق و محبت است اما غیر از این معنی

واژه ی « مهر » به معنی خورشید است که در این صورت با واژه های « عیوق و آفتاب » تناسب دارد .

مثال ۲ : گـر هـزار اسـت بلبـل این بـاغ همـه را نغمـه و تـرانه یکـی اسـت

توضیح : واژه ی « هزار » به دو معنی است : ۱- بلبل ۲- عدد هزار که در این جا منظور شاعر معنی دوم است اما

غیر از معنی فوق کلمه ی « بلبل » با کلماتی چون « باغ ، نغمه و ترانه » تناسب دارد .

4.تلمیح :

آن است که گوینده در ضمن کلام خویش به آیه ، حدیث ، داستان ، واقعه ی تاریخی ، اسطوره و افسانه ای اشاره داشته باشد

مثال : آسمـان بار امانت نتوانست کشید قـرعه ی فـال به نـام من دیوانه زدند

توضیح : اشاره به آیه ی « انا عرضنا الامانه علی السموات و الارض … . »

نکته : گاهی در آرایه ی تلمیح ، آرایه ی مراعات نظیر هم به کار می رود .

مثال : بیستون بر سر راه است ، مباد از شیرین خبـری گفتـه و غمگیـن دل فرهاد کنید

5.اسلوب معادله :

آن است که شاعر دو مصراع یک بیت را به گونه ای هنرمندانه بیان کند که در ظاهر هیچ گونه ارتباطی با یکدیگر

ندارد اما وقتی به دو مصراع خوب دقت کنیم در می یابیم که مصراع دوم در حکم مصداقی برای مصراع اوّل است تا

جایی که می توان جای دو مصراع را عوض کرد و میان آن ها علامت مساوی گذاشت و این ارتباط معنایی نیز بر پایه

ی تشبیه استوار است .

مثال ۱ : عیب پاکان زود بر مردم هویدا می شود موی اندر شیر خالص زود پیدا می شود

مثال 2: نیست حرف عشق را تاثیر در افسردگان بی نمک ماهی ز بحر شور می آید برون

توجه: اگر به بیتی که اسلوب معادله دارد از نظر دستوری نگاه بکنیم به این نتیجه می رسیم که هر مصراع به طور

جدا یک جمله مستقلی است که دارای معنی و مفهوم کاملی است بنابراین در آغاز مصراع دوم نباید حرف وابستگی( که، اگر، اگرچه، تاو....) مانند:

مجوی شربت وصل از بتان که این مردم همیشه خون جگر داده اند مهمان ما

در این بیت اسلوب معادله وجود ندارد زیرا مصراع اول معنی کامل ندارد وبرای کامل شدن آن نیاز به مصراع دوم است.

6.واج آرایی ( نغمه ی حروف ) : تکرار یک واج ( صامت یا مصوت ) است ، در کلمه های یک مصراع یا یک بیت یا عبارت نثر به گونه ای که کلام را آهنگین می کند و آفریننده ی موسیقی درونی باشد و بر تاثیر سخن بیافزاید این تکرار آگاهانه ی واج ها را « واج آرایی » گویند .

مثال : خیزید و خز آرید که هنگام خزان است باد خنـک از جـانب خـارزم وزان اسـت

توضیح : در این بیت تکرار واج « خ » و « ز » باعث ایجاد موسیقی درونی شده است .

توجه : در زبان فارسی بیست و نه واج داریم / ( بیست و سه صامت و شش مصوت )

برکام باشید . موسوی دبیر زبان و ادبیات فارسی

جزوه آرایه های ادبیات فارسی دوم دبیرستان

مطالب مشابه :

جزوه ی معنی و شرح درس های ادبیات فارسی سال اول

معنی شعرهای ادبیات سال دوم

معنی اشعار درس ادبیات فارسی دوم دبیرستان

جزوه آرایه های ادبیات فارسی دوم دبیرستان

معنی اشعار ادبیات سوم تجربی ریاضی - نوبت دوم

معنی آورده اندها و شعر حفظی کتاب ادبیات فارسی سال اول دبیرستان

معنی شعر ونثر ادبیات فارسی سال چهارم دبیرستان

معنی شعر ونثر ادبیات سوم تجربی - ریاضی

معنی اشعار فارسی دوم راهنمایی تا پایان درس ششم