استعداد یابی در ورزش ایران - 2

استعداد یابی در ورزش ایران - 2

روش هاي استعداديابي

در ورزش ، دو روش اصلي انتخاب و شناسايي ورزشکاران مستعد وجود دارد :

الف) روش طبيعي يا غيرمنظم : روشي معمول است و راه طبيعي پيشرفت ورزشکار در يک رشته 

ورزشي است. فرض بر اين است که ورزشکار در نتيجه تاثيرات موضعي و مقطعي به يک رشته 

ورزشي روي مي آورد. با اين حال ، پيشرفت تدريجي در اجراهاي ورزشي ورزشکاران که به وسيله 

انتخاب طبيعي برگزيده شده اند، به مستعد بودن يا نبودن اين ورزشکاران در رشته ورزشي که 

برگزيده شده اند ، بستگي دارد . با توجه به اين مطالب ، اغلب اتفاق مي افتد که پيشرفت و تکامل 

اجراهاي ورزشي ورزشکار اکثرا به دليل انتخاب نادرست رشته ورزشي ، بسيار کند انجام مي شود .

ب) روش علمي يا منظم : در اين روش با انجام آزمون ها و آزمايش هاي علمي توسط متخصصان و 

کارشناسان علوم ورزشي ، افراد با استعداد به طور علمي شناسايي و به سمت رشته ورزشي مناسب 

راهنمايي مي شوند. کساني که به طور علمي انتخاب مي شوند در مقايسه با ورزشکاراني که از طريق 

روش طبيعي انتخاب مي گردند، براي رسيدن به اجراهاي ورزشي بهينه و ماهرانه به زمان کمتري 

نياز دارند . در رشته هايي که قد و وزن امتياز محسوب مي گردد (مانند : هندبال ، بسکتبال ، 

واليبال ، فوتبال ، قايقراني ، پرتاب ها و غيره) انتخاب به روش علمي بايد دقيقا مورد توجه قرار 

گيرد . به همين ترتيب ، اين امر در مورد رشته هايي که سرعت ، زمان عکس العمل ، سازگاري و 

قدرت تعيين کننده هستند نيز صدق مي کند (مانند : دوهاي سريع ، جودو و هاکي ، پرش ها و 

غيره) . به کمک متخصصان و کارشناسان علوم ورزشي ، چنين توانايي هايي کشف و آشکار مي 

شوند . در نتيجه آزمون ها و آزمايشات علمي، انتخاب مي شوند يا به سمت رشته ورزشي که مستعد 

آن هستند راهنمايي مي گردند . 

 
مراحل استعداديابي

شناسايي استعدادها در طول چندين سال و طي سه مرحله صورت مي گيرد .

 مرحله اول استعداديابي ، در بيشتر رشته هاي ورزشي در سنين 3 تا 8 سالگي انجام مي شود . 

اين مرحله اکثرا توسط آزمايش هاي پزشکي در مورد سلامتي و رشد عمومي جسماني صورت مي 

گيرد و به منظور شناسايي هرگونه اختلال بدني از لحاظ علمي يا امراض احتمالي است .

 مرحله دوم استعداديابي در بيشتر موارد در سنين 9 تا 15 سالگي براي دختران و 9 تا 17 سالگي 

براي پسران صورت مي گيرد و بهترين مرحله انتخاب است . اين مرحله براي نوجواناني کاربرد دارد 

که تجربه تمرينات منسجم را داشته باشند . فنون مورد استفاده شده در مرحله دوم ، بايد نحوه 

عمل پارامترهاي بيومتريکي و عملکردي را مورد ارزيابي و سنجش قرار بدهد . در اين مرحله 

استعداديابي ، روانشناسان ورزشي نقش مهمي ايفا» مي کنند.

 مرحله نهايي استعداديابي ، در مورد بازيکنان تيم ملي استفاده مي شود . از جمله عواملي که بايد 

مورد ارزيابي قرار گيرد ، سلامتي ورزشکار ، سازگاري فيزيولوژيکي او نسبت به تمرين و مسابقه ، 

توانايي او در مقابله با فشار و مهم تر از همه ، قابليت ورزشکار براي پيشرفت در آينده است .  
معيارهاي استعداديابي

بديهي است که استعداديابي به معيارهاي ويژه اي نياز دارد . اين معيارها از اين جهت ضرورت دارند 

که فرد توانا از ناتوان متمايز شده و آنهايي که مناسب يک رشته ورزشي بوده به اين ورزش روي مي 

آورند و افرادي که به معيارهاي لازم دست نيابند در جهت ديگر هدايت مي شوند . 

اين معيارها عبارتند از :

1 بهداشت (سلامت جسماني) : سلامت جسماني نياز مطلق هر فردي است که در رشته هاي مختلف 

به فعاليت مي پردازد . لذا ورزشکاران پيش از عضويت در يک تيم يا باشگاه بايد آزمايشات پزشکي را 

انجام داده باشند. مربي نيز بايد افرادي را انتخاب نمايد که از نقطه نظر سلامتي در وضعيت خوبي 

باشند . همچنين هنگام آزمايشات ، کارشناسان طب و آزمون بايد اختلال عملکرد جسماني و 

ارگانيک را مورد توجه قرار دهند و براساس آن دستورالعمل هايي را ارائه نمايند . در رشته هاي 

ورزشي پويا (مانند هاکي ، بسکتبال ، دووميداني ، شنا ، بوکس و غيره) فردي که داراي ناهنجاري 

ظاهري است نبايد انتخاب شود ، اما در رشته هايي که ماهيت پويا ندارند (مثل تيراندازي ، بولينگ 

و غيره) اين گونه ناهنجاري ها چندان مهم نيست . به همين ترتيب وضعيت عملکردي فرد مثل 

توانايي حرکت دادن دست ها و پاها در فرآيند استعداديابي مهم است ، زيرا اختلالات عملکردي 

عامل محدود کننده است . لازم به ذکر است که تفاوت هاي بين افراد براساس نيازها و ويژگي هاي 

عملي يک رشته مشخص شوند .

2 توانايي بيومتريکي : اين عامل ، يکي از عوامل کمکي در رشته هاي مختلف ورزشي و از جمله 

ملاک هاي اصلي در استعداديابي است . قد ، وزن ، طول اعضاي بدن ، اغلب در رشته هاي مختلف 

ورزشي ، نقش تعيين کننده اي ايفا» مي کنند . با اين حال ، در مرحله اوليه استعداديابي که در 

برخي رشته ها بين 4 تا 6 سالگي انجام مي گردد (مانند ژيمناستيک ، اسکي مارپيچ ، شنا) 

پيشگيري و چگونگي رشد و تکامل فرد کار بسيار دشواري است . اين امر زماني عملي است که 

مفاصل پا ، پهناي لگن و شانه و نسبت بين لگن و شانه ها مورد آزمايش قرار گيرد.
در سنين بعد (سنين نوجواني) ، تکنيک هاي عکسبرداري از ناحيه صفحات رشد در ناحيه مچ و 

راديوگرافي از دست براي تعيين وضعيت رشد مورد استفاده قرار مي گيرد . در صورتي که آزمايشگر 

نتيجه بگيرد که رشد کامل شده است ، مربي مي داند مثلا قد ورزشکار براي رشته هاي مورد نظر 

مطلوب است يا خير .

3 وراثت : وراثت پديده بيولوژيکي بسيار پيچيده اي است که اغلب در ورزش نقش مهمي ايفا» 

مي کند. اگرچه از طريق تعليم و تربيت ، تمرين و شرايط اجتماعي ، قابليت ارثي ممکن است اندکي 

تغيير کند ، اما کودکان اغلب ويژگي هاي بيولوژيکي و رواني والدين خود را به ارث مي برند . 

ديدگاه هاي مختلفي در مورد نقش وراثت در تمرين وجود دارد . "رادوت" وراثت را عامل مهمي در 

تمرين مي داند ولي نقش آن را مطلق توصيف نمي کند. در حالي که کيسوراس و همکارانش ، 

بهبود توانايي هاي عملکردي که در نهايت به ظرفيت ژنتيکي فرد ، محدود مي شود را مورد توجه 

قرار داد. پژوهشگران بعدي نشان دادند سيستم ها و عملکردهاي بدن نشان دادند سيستم ها و 

عملکردهاي بدن انسان مانند سيستم اسيدلاکتيک (81/4%)، ضربان قلب (85/9%) و حجم اکسيژن 

مصرفي بيشينه (93/4%) به طور ژنتيکي تعيين مي شوند . 

به نظر مي رسد نسبت تارهاي عضلاني قرمز و سفيد در انسان به طور ژنتيکي تعيين مي گردد . 

به همين ترتيب ، عملکرد متابوليکي اين تارها نيز متفاوت است . تارهاي قرمز يا کند انقباض ، 

داراي ميوگلوبين زيادي هستند و از نظر بيوشيميايي براي کارهاي هوازي تجهيز شده اند.

از طرفي ، تارهاي سفيد يا تند انقباض داراي مقادير زيادي گليکوژن (کربوهيدرات) هستند و براي 

انواع تمرينات کوتاه مدت بي هوازي و شديد مناسب هستند . تمرين ورزشي درصد تارهاي عضلاني 

را تغيير نمي دهد. تمرينات ويژه ممکن است قابليت هاي تارهاي عضلاني را افزايش داده و ساختار 

بيوشيميايي آنها را عوض نمايد. لذا ورزشکاراني که تارهاي قرمز بيشتري را به ارث مي برند به 

احتمال زياد در رشته هايي که استقامت عامل تعيين کننده است ، موفق هستند . به همين ترتيب ، 

زماني که تارهاي سفيد زياد هستند ، ورزشکار به طور طبيعي براي رشته هاي قدرتي و سرعتي 

مناسب است .

اخيرا محققين دپارتمان ژنتيک باليني و مولکولي به دنبال کشف ژن هايي هستند که مي تواند در 

پيش بيني توانايي طبيعي ورزش مفيد باشد . خون گيري از ورزشکاران نخبه با غيرورزشکاران 

مقايسه مي شود تا تفاوت هاي ژني قابل توجه (مهم) مشخص شود. همين محققين قبلا کشف کرده 

بودند قايقرانان نخبه داراي کدهاي ژنتيکي اي هستند که در سلامت سيستم قلبي  عروقي نقش

 ارند . در آينده ، خون گيري (آزمون خون گيري) هرگز جايگزين روش هاي سنتي استعداديابي 

نخواهد شد بلکه مي تواند به عنوان يک جز» مکمل (کمکي) در پيش بيني آنها موثر باشد.

4 تسهيلات و امکانات ورزشي و شرايط آب و هوايي : نوع رشته هايي که ورزشکاران در آن انتخاب 

شده اند، نقش حدود کننده اي ايفا» مي کند. بنابراين ، بدون در نظر گرفتن قابليت هاي ذاتي 

ورزشکار براي يک رشته ورزشي خاص (مانند قايقراني) ، اگر امکانات و شرايط طبيعي يا تجهيزات 

مربوطه وجود نداشته باشد ورزشکار ممکن است در رشته هايي به فعاليت بپردازد که استعداد کافي 

نداشته باشد .

5 وجود متخصص يا ميزان آگاهي و دانش مربي در استعداديابي و آزمون گيري ، انتخاب 

ورزشکاران را محدود مي سازد . در صورتي که براي استعداديابي از روش هاي علمي و پيشرفته 

استفاده شود ، به احتمال زياد چهره هاي مستعد براي رشته هاي مختلف ورزشي کشف خواهند 

شد. مراکز دانشگاهي که به ابراز آزمون گيري به خوبي تجهيز شده اند و متخصصان علمي اين 

مراکز بايد به طور گسترده اي در انتخاب و هدايت برنامه هاي تمريني ورزشکاران به کار گرفته 

شوند . مربي نمي تواند با خيل بي شمار خواسته ها مقابله نمايد . همکاري بين پرسنل مجرب ، 

متخصصان علم ورزش و مربيان امري حياتي است . 

از نقطه نظر تمرينات و فعاليت هاي ورزشي ، رشد ورزشکاران و پيشرفت آنان را مي توان در يک 

هرم از پايين به بالا به اين صورت طبقه بندي کرد :

الف) رشد همه جانبه و کامل : رشد و تکامل چند جانبه يا همه جانبه از مهم ترين اصول و قواعد 

تمرينات کودکان و نوجوانان است . اگر ورزشکاران مي خواهند به درجات بالاي آمادگي جسماني و 

برتري و مهارت تکنيکي برسند، لازم است رشد و تکامل جامع و چندجانبه را پايه ريزي کنند.

ب) تخصصي شدن ورزش : تخصصي شدن هنگامي رخ مي دهد که ورزشکاران ، پايه و اساس

 ورزشي چندجانبه و مستحکمي را گسترش دهند . تخصصي شدن براي رسيدن به عملکرد بسيار

 موفق و برتر در هر رشته ورزشي ضروري و مهم است .

ج) اوج اجرا ، يعني زماني که ورزشکار به حداکثر ممکن قابليت خود در رشته ورزشي مورد نظر 

دست مي يابد.