خانه كلبادي

خانه كلبادي

بناي خانه كلبادي از جمله ابنيه مسكوني بجا مانده از دوران قاجار و نمونه بارزي از معماري مسكوني فئودالي اين دوران در اقليم منطقه معتدل و. مرطوب مازندران مي باشد.

سازنده اصلي اين بنا شخصي به نام سردار جليل از امراي ارتش قاجار بوده كه بعدها به نوه او يعني منوچهر خان كلبادي، از نمايندگان مجلس سنا در دوران پهلوي اول رسيد.

از سال 1370 اين بنا در اختيار سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري مازندران قرار گرفته و با هدف استفاده اداري مورد مرمت و بازسازي قرار گرفت.

در سال 1375 رسما اين ازمان در بناي كلبادي متقر و تا سال 1384 كه به منظور آماده سازي ساختمان جهت افتتاح موزه منطقه اي در نظر گفته شد از آن استفاده مي شد.

آنچه در مورد معماري حاكم بر بناي كلبادي مي توان گفت اين خانه نمونه بارزي از معماري برونگراي بومي اقليم منطقه معتدل و مرطول حاشيه درياي خزر در ناحيه دشت و مربوط به دوران قاجار مي باشد كه تحت تاثير نوع زندگي فئوداليستي صاحبان آن دستخوش تغييراتي در تركيب بندي فضاهاي خود شده است. فضاهاي باز اصلي بنا شامل حياط پيشين، (جنوبي) حياط مياني و حياط پسين (شمالي) و نيز حياط خلوت مخصوص ميهمان خانه و فضاهاي بسته اصلي، قسمت شاه نشين مخصوص خانواده صاحب خانه، قسمت مخصوص ملازمين، آشپزخانه، ميهمان سرا مي باشند كه فضاهاي جانبي نظير طويله و بارانداز در جوار فضاهاي در جوار آنها ديده مي شود.

فضاهاي باز

1- حياط پيشين:

اين حياط مانند مفصلي مابين ورودي، حمام، ورودي طويله و فضاي مخصوص افراد نامحرم (حياط بيروني) قرار دارد. در قسمت مياني اين حياط حوضي زيبا به چشم مي خورد كه روزگاري عضوي از سيستم گردش آب موجود در بنا بوده است بطوريكه آب از طريق لوله هاي سفالي «گنگ يا تنبوشه» از ابراه موجود در كوچه به داخل حياط راه پيدا كرده و در درون حوضي دايره اي كه در جلوي پلكان ورودي قرار داشته مي ريخته است. اين اب پس از مدتي توقف و ته نشيني مواد زائد مجددا از طريق لوله هاي سفالي به حوض مياني متصل و سپس 2 شاخه مي شد. كه يكي به سمت حمام و ديگري به طرف حوضي ديگر در حياط مياني مي رفته است لازم به يادآوريست كه آب شرب منزل از چاهي در شمال ساختمان تامين مي شده است.

2- حياط پسين:

اين حياط در قسمت شمالي بنا و ارتباط دهنده درب ورودي پشتي و ساختمان مخصوص ملا زمين و نيز محل انجام يك سري فعاليت هاي جانبي كه لازم به محلي دور از ديد داشته بوده است.

3- حياط مياني:

عامل مفصلي در ارتباط دهنده حياط هاي پسين و پيشين و نيز آشپزخانه بوده است.

فضاهاي بسته

1- فضاي اصلي مسكوني

كه در 2 طبقه و به صورت شمالي جنوبي ساخته شده و در سمت جنوب با پنجره هاي ارسي ورود نور خورشيد را كنترل مي نمايد.

دو اتاقك راه پله در طرفين و 3 اتاق اصلي در 2 طبقه از جمله فضاهاي موجود در اين قسمت است كه 3 اتاق طبقه فوقاني جهت سكونت خانواده كلبادي و 3 اتاق پائيني جهت فعاليت هاي جانبي و انبار وسايل غير ضروري استفاده مي شده است

در نماي ساختمان صرف نظر از راهروي ضلع غرب كه براي حفاظت هر چه بيشتر بنا در مقابل بادهاي باران آور مديترانه اي ساخته شده است، تقريبا اصل قرينه سازي رعايت شده است.

2- محل مخصوص ميهمانان نامحرم:

از آنجائيكه برخي از مراجعين اين خانه پيشكاران، كدخدايان و رعايايي از املاك مربوط بوده اند بخشي از خانه با حياطي مستقل براي اين افراد كه عمدتا از محارم خاندان محسوب نمي شده اند در نظر گرفته شده است. ورودي اين حياط مستقيما از هشتي راهرو شكل بنا مي باشد.

3- سردابه:

ورودي سردابه در ضلع شمالي بنا و همراستا با باد شمالي كه براي تهويه مناسب مي باشد ساخته شده. اين فضا علاوه بر ايجاد محيطي خنك و مناسب جهت نگهداري مواد غذايي، در تهويه فضاي زيرين بنا و كاهش رطوبت صعودئي اهميت دارد.

4- محل سكونت خدمه:

اتاقهاي مربوط به خدمه در شمال قسمت اصلي خانه و در حياط پسين قرار دارد. اين فضا نيز پس از مرمت به عنوان مركز اسناد و كتابخانه مورد استفاده قرار گرفته است.

5- آشپزخانه:

ساختمان طبخ خانه در ضلع شرقي حياط مياني قرار دارد كه داراي حوضي در وسط و مناسب براي شستشوي ظروف مي باشد.

6- ورودي:

سر در ورودي با ارتفاع بيشتري كه از ديوار خارجي بنا دارد همواره بيانگر اهميت و شخصيت صاحبان خانه بوده و در قسمت پشتي آن هشتي قرار مي گيرد. هشتي كه در اين بنا بصورت راهرويي شرقي، غربي ساخته شده شخص را به 2 مسير حياط بيروني و حياط پيشين راهنمايي مي نمايد.

تزينات بنا

تزئينات بكار رفته در اين بنا به 2 دسته كلي چوبي و آجري تقسيم مي گردد.

1- تزئينات چوبي

1-1- شير سرهاي چوبي: اين عناصر كه علاوه بر ايجاد نماي زيبا، داراي نقش سازه اي نيز مي باشند و علاوه بر افزايش سطح مقاوم در برابر باران و حفاظت از ديوارها در سبك تر بودن وزن تمام شده بام نيز موثرند.

2-1- پنجره هاي ارسي: اين پنجره ها كه در ضلع جنوبي ساختمان قرار دارند، با كنترل نور وارده به بنا و همچنين كنترل سيركولاسين و تهويه هواي داخل بنا موثر بوده و از ديدگاه هنري نيز حائز اهميت مي باشند.

3-1- درها و نورگيرها: در ضلع شمالي بوده و از نظر زيبايي از ارسي هاي بنا كمتر نمي باشند. با توجه به وزش نسيم شمالي كه براي تهويه هوا مناسب است نقش موثري در كاهش رطوبت اشباع محيط دارند.

4-1- همچنين پوشش تخته كوب و پلورهاي بكار رفته در سقف طبقات نيز در خور توجه بوده و به زيبايي ساختمان مي افزايد.

2- تزئينات آجري:

در پيرامون حياط پيشين بروي ديوارهاي حياط سلسله اي از طاقي هاي تزئيني ديده مي شود كه در قسمت تحتاني هر يك قابي آجري نقشي متفاوت را در بر گرفته است. اين نقشها شامل آجر چيني خفته راسته، بند رومي و چليپا مي باشد كه در كل ايجاد يك ر يتم تغيير كننده مي كند اين ريتم در نهايت چشم را به حمام، ورودي حاط بيروني، طويله و سرانجام خروجي حياط راهنمايي مي كند.

همچنين در طبقه بالاي بنا در منتهي اليه غربي ديوار جنوبي ديواري مشبك از آجرهاي كه به شكل فخر مدين ساخته شده، ديده مي شود كه تاثير زيادي در تهويه هواي داخلي دارد.

لازم به يادآوريست كه در اكثر جرزها از سمت داخل بنا طاقچه هايي در امتداد رفي ممتد كه در كليه اتاقها ديده مي شود وجود دارد. اين تاقچه ها علاوه بر ايجاد فضاهايي مفيد جهت تزئين بنا در استحكام و سبك سازي جرزها و نيز زدودن رطوبت موجود در داخل ديوارها موثر مي باشند.

مصالح بكار رفته در بنا

1- پي يا شالوده: پي بندي اين بنا همانند بيشتر ابنيه هم عصر خود بوسيله آجر، قلوه سنگ و شفته آهك ساخته شده كه دليل استفاده از اين نوع مصالح مقاومت بالاي آن در برابر رطوبت صعودي موجود در زمين مي باشد.

2- ديوارها: ساخت آجري جرزها به همراه كلاف هاي چوبي بكار رفته در آن مقاومت بنا را در هنگام بروز زلزله و ساير تنش هاي افقي افزايش داده و با كار برد مصالح سبك تر نظير خشت خام و گل چينه در قمت مياني جرزهاي قطور، وزن نهايي ساختمان نيز به حداقل ممكن مي رسد.

ماده چسباننده آجرها به هم ملات گل آهك بوده و در قسمت تاق ها از گچ استفاده شده است.

3- پوشش ها: كليه پوشش هاي بنا عموما چوبي و از انواع مقاوم (نظير آزاد) ساخته شده است كه در طبقه بالا بوسيله شير سرها از طرف بيرون بنا امتداد يافته و نهايتا پوششي سفالي از مجموعه عناصر زير در برابر باران محافظت مي نمايد.

الناز بادل

خانه كلبادي

مطالب مشابه :

ضوابط واستانداردهای ساختمان های مسکونی

ضوابط نورگیری و پاسیو یا حیاط خلوت

ضوابط و استاندارد های ساختمان های مسکونی

خانه كلبادي

معرفی چندبنای تاریخی

خانه طباطبايي ها كاشان

برخی لغات مفید مهم و ضروری زبان تخصصی معماری