مهارت تفكر نقاد(critical thinking)

اهميت نقد از ديد انديشمندان:

" ماركس " انتقاد را ابزار مبارزه طبقه كارگر بر عليه بورژوازي مي داند.

"فوکویاما" اندیشمند پُست مدرنیست در بارهء نقد می نویسد:"نقد، روش بررسی، در فرایند گیرنده گی و دهنده گی ذهن است که در ارتباط دو سویه با نگرش نقادانه و ماهیت اثر شکل می گیرد." اما چیزی که در متن این بحث (نقد چیست)، پیش از همه به آن باید پرداخته شود، توجه به فرهنگ نقد و رویکردهای سازندهء آن است.

"رابرت گیدمن" نویسندهء اروپایی می نگارد:"پیش از این که در بحث ظرفیت شناسی، نقد، ظرفیت ارزشی دانسته شود، فرهنگ نقد پذیری ظرفیت ارزشی پنداشته می شود". در این تعبیر "گیدمن" اشارهء جالبی برای وقع گذاشتن به "فرهنگ نقذ پذیری" وجود دارد. بی تردید، داشتن روحیهء فرهنگ نقد پذیری، یکی از ظرفیت های ویژه، برای داده های مورد نقد انگاشته می شود.

تعريف لغوي نقد :

نقد در لغت به معني ((بهين جيزي بر گزيدن )) ( تاج المصادر زوزني: ص 5 ) و نظر كردن در دراهم تا در آن به قول اهل لغت سره را از ناسره باز شناسد . معني عيب جويي نيز كه از لوازم (( به گزيني )) است ظاهرا هم از قديم در اصل كلمه نقد مستتر بوده است و لذا از دير باز اين كلمه در مورد شناخت محاسن و معايب كلام به كار رفته است ، چنانكه آن لفظي هم كه امروز در فرهنگ اروپايي جهت اين معني به كار ميرود در اصل به معني راي زدن و داوري كردن است و شك نيست كه راي زدن و داوري كردن درباره ي نيك و بد امور و سره و ناسره ي آنها مستلزم معرفت درست و دقيق آن امور است . (زرين كوب ، 22:1374)

تعريف مهارت تفكر انتقادي در روانشناسي:

منظور از تفکر نقاد آن است که فرد اطلاعات، گفته‌ها و نظرات و پیشنهادها را بررسی کند و هیچ اندیشه، پیشنهاد یا نظری را بدون ارزیابی نه رد کند و نه بپذیرد. در این شیوه تفکر برای دفاع و حمایت از هر عقیده‌ای شواهد و مدارک واقعی ارایه می‌شود و برای پذیرش عقیده دیگران نیز مدارک و شواهد درخواست می‌شود.

در تعریف دیگری از تفکر نقاد گفته شده است که این نوع تفکر فرایندی است که درستی و اعتبار اطلاعات و عقاید را ارزیابی می‌کند. در جهانی که بمباران اطلاعات وجود دارد و دیدگاه‌ها، عقاید و سلیقه‌های متفاوت و متعددی به چشم می‌خوردکه بعضی از آنها ناسالم هستند‌، ضروری است انسان‌ها مجهز به توانایی‌هایی باشند که به آنها کمک کند راه درست را از نادرست تشخیص دهند و دریابند کدام رفتار ناسالم یا پرخطر و کدام مسیر سالم و بی‌خطر است.

چند تعریف اساسی از تفکر نقاد

• تفکر نقاد، تفکری منطقی است که بر نحوه تصمیم‌گیری تمرکز دارد و بر عملکرد فرد اثر می‌گذارد و تعیین می‌کند که فرد چه تصمیمی بگیرد یا چه عملی را انجام دهد.

• تفکر نقاد، تفکری است که برای قضاوت و نتیجه‌گیری به جستجوی شواهد، دلایل، و مدارک می‌پردازد و یا برای دستیابی به چنین قضاوت و نتیجه‌گیری‌ها خواستار دلایل، شواهد و مدارک است.

• فرایندی که به بررسی صحت، دقت و ارزش اطلاعات و دانسته‌ها می‌پردازد.

• این فرایند با جستجوی دلایل، راهکار‌ها و ارزیابی موقعیت‌ها و وضعیت‌ها آغاز می‌شود و فرد بر اساس شواهد و مدارک عینی و واقعی دیدگاه خود را تغییر می‌دهد و در نهایت تصمیم‌گیری می‌کند.

در واقع این مهارت از فرد می‌خواهد که در مورد ابعاد زندگی خود و دیگران به صورت نقادانه فکر کند، و حتی در مورد تفکر خود بر اساس آنچه در تفکر نقاد به آن رسیده، عمل کند. آنچه در مورد مهارت تفکر نقاد می‌توان گفت آن است که نقاد بودن به اندازه تفکر ارزشمند است.

لازمه تفکر نقادانه آن است که فرد به جستجو، تجزیه و تحلیل و ارزیابی اطلاعات بپردازد و در پی شواهد، دلایل و مدارک عینی و واقعی باشد و دیدگاه خود را بر اساس شواهد و مدارک عینی تغییر دهد. موقعیت و شرایط را به صورت مجموعه‌ای کلی در نظر بگیرد و بتواند واقعیت‌ها را از افکار، حدسیات، مفروضات و عقاید جدا کند. برخلاف آنچه که ممکن است به نظر آید، توجه و یادگیری مهارت تفکر نقادانه فقط یک بحث نظری نیست و کاملاً با زندگی روزمره ارتباط دارد. نکته مهمتر آنکه ضعف در این مهارت می‌تواند افراد را به بیماری‌های مختلف جسمانی، روانی و آسیب‌های روانی اجتماعی دچار کند.

امروزه نوجوانان و جوانان در معرض اخبار و اطلاعات نامحدودی قرار دارند که از طریق رادیو، تلویزیون، سینما، ماهواره و… به آنان ارایه می‌شود. بخشی از این اطلاعات سالم و قسمتی دیگر از آن ناسالم و اشتباه است. بعضی از خانواده‌ها سعی می‌کنند با کنترل کردن نوجوانان و جوانان دستیابی آنها را به منابع اطلاعاتی محدود کنند. اگرچه نظارت بر رفتار فرزندان یکی از اصول مهم تربیتی است، اما در کنار آن لازم است نوجوانان و جوانان را به گونه‌ای تقویت کرد که خودشان قدرت و توانایی تشخیص اطلاعات سالم را از ناسالم داشته باشند و بدون بررسی و تحلیل چیزی را قبول یا رد نکنند. این توانایی، مهارت تفکر نقاد نامیده می‌شود.

دلیل آنکه امروز به جای کنترل محض جوانان، پرورش قدرت تفکر نقاد توصیه می‌شود آن است که:

- هیچ کنترلی صد در صد نیست، بنابراین در مواردی که علی‌رغم ایجاد محدودیت زیاد، اخبار یا اطلاعات ناسالم در اختیار فرد گذاشته می‌شود، وی قدرت و توانایی ارزیابی آن را ندارد و زمانی که محدودیت‌ها بنا به دلایلی از میان برود، فرد در مقابل خطرات خلع سلاح می‌شود. برای مثال دانشجویی که خانواده‌ای سخت‌گیر دارد زمانی که در خوابگاه دور از خانواده، در معرض اطلاعات و سلیقه‌های مختلفی قرار می‌گیرد، به سبب نداشتن این مهارت توان تجزیه و تحلیل آن‌ها را نخواهد داشت.

- در همه محیط‌ها احتمال آن وجود دارد که جوانان در معرض پیشنهادهای ناسالم قرار بگیرند: از طرف همکلاسی‌ها، افراد فامیل و اخبار و اطلاعاتی که از طریق رسانه‌هایی همانند اینترنت داده می‌شود. پس بهتر است که جوانان قدرت تشخیص مطالب سالم از ناسالم را به دست آورند نه آنکه توسط دیگران کنترل شوند.

- تفکر نقاد فرد را از درون توانمند می‌سازد، به همین دلیل همیشه در مقابل وسوسه‌ها، پیشنهادهای ناسالم و خطرات ایمن می‌شود.

- تفکر نقاد یکی از اساسی‌ترین عواملی است که به پرورش هویت سالم کمک فراوانی می‌کند. روحیه مطالعه، بررسی، سنجش و ارزیابی به افراد به ویژه نوجوانان کمک می‌کند که مسیر زندگی خود را بر اساس آنچه که خود می‌خواهند تعیین کنند و در این راستا روش‌های متفاوت و مختلفی را بررسی و ارزیابی کرده و مسیر خود را تعیین کنند

اصول تفکر نقادانه:

1-به آن چه گفته می شود یا آن چه که از شما درخواست می شود خوب توجه کنید

2-در مورد آن چه که برای شما مشخص نیست ، بپرسید

3-افکار – عقاید – احتمالات – اهداف – مفروضات – حقایق – تفاسیر وفر ضیه های دیگران را نیز در نظر بگیرید-

4-در جستجوی دلایل – مدارک و شواهدی باشید که تأیید کنند یا تکذیب کنند ی افکار – عقاید – احتمالات و..... باشد-

5-ارزیابی کنید

6- سعی کنید انعطاف پذیر باشید

7- از تفکر اگر ....... آن گاه ....... استفاده کنید

8- براساس نتیجه ی تفکر ، جستجو ، بررسی وشواهد ومدارکی که در واقعیت یافته اید تصمیم بگیرید واقدام مناسب را انجام دهید

تفکر نقاد چه چیزی نیست؟

1-تفکر نقادانه ،بی احترامی وبی توجهی به بزرگسالان نیست. در این مورد بهترین کاری که می توان انجام داد

*از عصبانیت وپر خاش بپرهیزید

*با لحن مناسب ومحترمانه با طرف مقابل تان صحبت کنید

*نجنگید شما در میدان مبارزه نیستید

*نظر خود را بیان کنید می توانید نتیجه ی تفکر نقادانه ی خود را با آن ها در میان بگذارید

*به طرف مقابلتان هم اجازه صحبت بدهید ودیدگاه اورا هم در نظر بگیرید

*در صورتی که دیدگاه تان هم چنان متفاوت بود سعی کنید راه حل سومی را جستجو کنید . در این زمینه مهارت تفکر خلاق به شما کمک زیادی میکند .

*در صورتی که مشکل هم چنان باقی بود از مهارت حل مسأله استفاده کنید

2-تفکرنقادانه،بد بینی وبی اعتمادی به دیگران نیست.

ویژگی های افرادی که دارای تفکر نقادانه هستند
1 – روحیه ی پرسشگری دارند.
2 – خود نقد پذیرند.
3 – داوری و قضاوت آن ها به دور از تعصب و لجبازی است.
4 – هر چیزی را به سادگی و بدون تفکر ، نه می پذیرند و نه رد می کنند.
5 – از منابع مختلف اطلاعات مناسب و دقیقی درباره موضوع مورد نقدف به دست می آورند.
6 – نسبت به مسایل دید وسیع و دقیقی دارند.
7 – به جنبه های مثبت و منفی مسئله توجه داشته و یکسونگر نیستند.
8 – قدرت تجزیه و تحلیل و استنتاج موضوعات مختلف را دارند.
9 – با ذهن باز و متفکرانه نسبت به مسایل اظهار نظر می کنند.
10 – معمولاً قدرت تشخیص درست از نادرست را دارند.
11 – گوینده ای متفکر و منطقی و شنونده ای فعال هستند.
12 – در حین این که کل موضوع را در نظر می گیرند، به جزئیات نیز توجه می کنند.
13 – به این مسئله واقعند که ممکن است حرف یا راه حل دیگران یا خودشان همیشه درست نباشد.
14 – چون به عاقبت کار می اندیشند، معمولاً فریب وعده های دیگران را نمی خورند.
15 – معمولاً به راحتی جذب گروه ها و افراد نمی شوند.

برگه راهنماي تفكر نقاد

به منظور تقويت مهارت تفكر نقاد در كودكان و نوجوانان توصيه مي شود :

پيش ازتصميم گيري يا انجام هر اقدامي به خود فرصت تفكر دهيد.به هنگام صميم گيري و يا انجام عملي تأمل كنيد. بدين منظوربهتر است با عجله تصميم نگيريد ، و فورا اقدام نكنيد.بلكه به خود فرصت دهيد تا بتوانيد فكر كنيد . بهترين كار تأمل و تفكر است ، يعني براي مدتي تصميم گيري را به عقب بيندازيد تا در اين مدت بهتر بتوانيد فكر كنيد.

جوانب مختلف موضوع را روشن كنيد.

در مورد ابعاد مختلف موضوع تأمل كنيد.

نكات مبهم يا متناقض را بيرون بكشيد.

در مورد هر يك از ابعاد موضوع پرسش كنيد. در باره موضوع سؤالاتي مطرح كنيد.

افكار ، عقايد ، فرضيه ها و احتمالات ديگر را نيز مورد توجه قرار دهيد.در اين مرحله فرد احتمالات و فرضيه هاي ديگري را مطرحمي كند. اين فرضيه ها با «شايد» ، «ممكن است» و ...... مطرح مي شوند و فرد آنها را مورد آزمايش و بررسي قرار مي دهد تا درستي يا نادرستي آنها روشن شود .

اطلاعات جمع آوري كنيد. در اين زمينه مي توانيد با ديگران نيز مشورت كنيد و از آنان راهنمايي بخواهيد ، يا از آنان بخواهيد كه شما را به افرادي معرفي كنند كه درباره موضوع مورد نظر شمااطلاعات بيشتري دارند يا بهتر مي توانند شما را راهنمايي كنند.

ارزيابي كنيد. آن چه را كه به دست آورده ايد بررسي كنيد و ابعاد مختلف موضوع را بسنجيد. پيامدهاي مختلف هر يك ا زابعاد موضوع را ارزيابي كنيد . براي اين كار روش تفكر «اگر....آن گاه.......» بسيار كمك كننده است. ارزيابي كنيد كه :

اگر اين كار را انجام دهم ، آن گاه آيا :

خودم آسيب نمي بينم؟

ديگري آسيب نمي بيند؟

جامعه آسيب نمي بيند؟

اگر ، حتي ، جواب يكي از سه سؤال اول آري و جواب سؤال آخر نه است ، آن رفتار يا تصميم ، ناسالم و نادرست است.بنابراين ، بهتر است آن اقدام را انجام ندهيد.

براساس نتيجه تفكر و بررسي خود تصميم بگيريد و اقدام مناسب را انجام دهيد.

منابع:

http://talagor.parsiblog.com/

http://lifeskills.blogfa

http://www.aftabir.com

مهارت تفكر نقاد(critical thinking)

مطالب مشابه :

تعريف مهارتهاي زندگي

مهارتهای لازم برای تعریف شایستگی انجام شغل

مهم ترین مهارت های زندگی برای داشتن زندگی بهتر و انسانی تر

تعريف مهارتهاي زندگي

تعریف مهارتهای زندگی

مهارتهای زندگی{مهارت ارتباطی}

تعریف مهارتهای زندگی

تعريف مهارتهاي زندگي

تعریف مهارتهای ارتباطی!!(متن شماره ی 3)

مهارت تفكر نقاد(critical thinking)