فصل ها در زمین

بهار، تابستان،پاییز وزمستان ۴ فصلی هستند که ما زمینیان به خوبی آنها را می شناسیم،البته این فصول برای ساکنان عرض های بالاتر از مدار راس السرطان و پایین تر از مدار راس الجدی محسوس تر است. زندگی ما خواه یا نا خواه با این فصول گره خورده،مثلا با فرارسیدن بهار و تابستان بیشتر به سراغ طبیعت می رویم وبه گشت وگذار در طبیعت می پردازیم و در پاییز و زمستان خانه نشین می شویم. اما آیا تمام ما که اینقدر تحت تاثیر این فصول هستیم از طریقه ی به وجود آمدنشان اطلاع داریم؟ و می دانیم که چگونه جای خود را با یکدیگر عوض می کنند؟

اگر منظومه شمسی را یک صفحه بزرگ در نظر بگیریم که خورشید در وسط آن قرار گرفته است. و اگر خط استوای زمین را به صورت یک صفحه دیگر در فضا امتداد دهیم صفحه منظومه شمسی رابا زاویه 23.5 درجه قطع می کند یا به عبارت دیگر اگر محور چرخش زمین را رسم کنیم 23.5درجه با خط عمود بر صفحه منظومه شمسی زاویه می سازد. که این 23.5 درجه همان علت ایجاد فصول در زمین است که آن را با نام تمایل محور زمین می شناسیم.مدار زمین به دور خورشید مداری بیضی شکل است و طبق قانون کپلر زمین در زمانی که به خورشید نزدیک تر است با سرعت بیشتر(۶ ماه دوم سال که ماهها ۳۰ روزه است) و در زمانی که از خورشید دور تر است( ۶ ماه اول سال با ماه های ۳۱ روزه) با سرعت کند تری در مدار خود حرکت می کند. در روز اول بهار خورشید بر عرض جغرافیایی صفر درجه زمین یا همان خط استوا دقیقا عمود می تابد. در این روز خورشید دقیقا از شرق طلوع و از غرب غروب می کند، همچنین مدت زمان روز و شب مساوی و برابر ۱۲ ساعت می شود. از روز ۱ فروردین بتدریج مکانی که خورشید عمود می تابد به سمت عرض های شمالی حرکت می کند و زوایه تابش خورشید در عرضهای شمالی عمود تر می شود. و طول روز ها در نیمکره شمالی افزایش می یابد. به علاوه محل طلوع خورشید از سمت شرق به شمال شرقی و محل غروب خورشید از سمت غرب به شمال غربی متمایل می شود. طولانی تر بودن روزهای شش ماهه اول سال را شاید بتوان این طور بیان کرد:که طبیعتا مدت زمانی که خورشید باید از سمت شمال شرقی به سمت شمال غربی طی مسیر کند بیشتر از مدت زمانی است که باید از شرق به غرب برود. البته این تنها دلیل طولانی بودن روزها نیست اما در حال حاضر کفایت می کند.

پس از گذشت ۳ ماه خورشید به حد کافی بالا آمده و روز ۱ تیر ماه خورشید بر مدار راس السرطان عمود می تابد. اگر دقت کنید متوجه خواهید شد که عرض جغرافیایی مدار راس السرطان برابر با زاویه انحراف زمین یعنی 23.5 درجه است. در اینجا لازم است که به ایرانی بودن خود افتخار کنیم!!

چرا؟ بدلیل اینکه از اول فروردین تا اول تیرکه برابر ۳ ماه شمسی است؛ و۳ماه ۳۱ روزه برابر با ۹۳ روز می باشد، این در حالی است که علم امروز مشخص کرده است که فاصله بین تابش عمود خورشید بر مدار استوا تا تابش عمود خورشید بر راس السرطان برابر 92.9روز است!!! و این یعنی دقت تقویم هجری شمسی!!

روزاول تیر ماه طولانی تری روز سال است که در آن زمان محل قرار گیر یخورشید را اصطلاحا انقلاب تابستانی می نامیم. از روز اول تیر به بعد، بتدریج روزها کوتاه تر و شب ها بلندتر می شود و هم چنین محل طلوع خورشید که بیشترین فاصله را از شرق گرفته بود و بهشمال شرقی متمایل شده بود باز به شرق برمی گردد و هنگام غروب نیز محل غروب خورشید از شمال غربی به غرب باز می گردد. در طول ۹۳ روز فصل تابستان خورشید هر روز نسبت به روز قبل کمان کوچکتری را در آسمان می پیماید و باز هم علم امروز مشخص کرده که بازگشت خورشید از راس السرطان تا استوا 93.6 روز به طول می انجامد!! کاهش طول روز تا اول مهر ادامه می یابد. سپس خورشید دوباره به مدار صفر درجه زمین می رسد و به استوا عمود می تابد. اول مهر خورشید دقیقا از شرق طلوع می کند ودر غرب غروب می کند و طول روز و شب بار دیگر مساوی می شود.(جشن بزرگ هخامنشیان جشن مهرگان بوده است که به مدت ۶ روز از ۱۰ مهر برگزار می شده و در بنای نقش رستم فارس برای مشخص کردن این تاریخ نشانه های نجومی زیادی وجود دارد). از این روز به بعد طلوع خورشیدبه سمت جنوب شرقی تمایل پیدا می کند و محل غروب آن نیز به سمت جنوب غربی متمایل می شود و این بدان معنا است که طول کمان خورشید در آسمان نیمکره شمالی کاهش می یابد و طبیعتا روزها کوتاهتر و شب ها بلند تر می شود. این کاهش طول روز تا ۹۰ روز پس از رسیدن خورشید به نقطه اعتدال پاییزی ادامه می یابد. تا اینکه خورشید به مدار ۵.۲۳ جنوبی یعنی مدار راس الجدی می رسد و به آن عمود می تابد. باز هم باید یاد آوری کرد که فاصله رسیدن خورشید از استوا به راس الجدی89.8روز است. در این روز یعنی ۳۰ آذر زمستان نیمکره شمالی آغاز می شود و به اصطلاح نجومی خورشید به نقطه انقلاب زمستانی می رسد. در این روز کوتاهترین روز سال و بلندترین شب سال رخ می دهد که ما سالهاست آن را با نام شب یلدا می شناسیم. از روز اول دی سپس بار دیگر خورشید اوج می گیرد و محل طلوع آن از جنوب شرقی به شرق و محل غروب آن از جنوب غربی به غرب باز می گردد.تا اینکه پس از گذشت ۸۹ روز از فصل زمستان خورشید بار دیگر به عرض صفر درجه زمین –استوا- عمود می تابد و .....سال نو مبارک!!

در مورد فصل ها چند نکته دیگر هم وجود دارد که جداگانه می آوریم:

◀ ترتیب وقوع فصل ها در دو نیمکره خلاف یکدیگر است. یعنی اگر در نیمکره شمالی تابستان آغاز شود، در نیمکره جنوبی زمستانآغاز می شود و یا اگر در یکی بهار باشد در دیگری پاییز است.

◀ بر خلاف تصور عموم در فصل تابستان نیمکره شمالی، زمین در دورترین فاصله از خورشید قرار می گیرد و در زمستان نیمکره شمالی در نزدیکترین فاصله خود از خورشید است.( فاصله زمین تا خورشید در اول تیر ۱۵۲ میلیون کیلومتر و در اول دی ۱۴۲ میلیون کیلومتر است) همانطور که از مطالب دریافت می شود، عامل گرم وسرد شدن زمین در فصول مختلف زاویه تابش پرتوهای خورشید با سطح زمین و همچنین مدت زمان حضور خورشید در آسمان است که هرچه بیشتر باشد، طبیعتا میزان انرژی دریافتی زمین نیز بیشتر خواهد بود.

◀ با شروع فصل بهار در نیمکره شمالی روز ۶ ماهه ی قطب شمال و شب ۶ ماهه ی قطب جنوب آغاز می شود و بر عکس.

◀ برای همه ساکنان زمین اختلاف بین حداقل و حداکثر ارتفاع خورشید هنگام عبور از نصف النهار ناظر(اذان ظهر یا ظهر شرعی) ۴۷ درجه است. مثلا برای شیراز با عرض جغرافیایی ۲۹ درجه شمالی در انقلاب تابستانی ارتفاع خورشید 84.5درجه و در انقلاب زمستانی 37.5 درجه است.

◀ و نکته آخر اینکه ارتفاع خورشید در هر روز 0.25درجه تغییر می کند( بسته به فصل کمتر یا بیشتر می شود)

علی خاکسار

فصل ها در زمین

مطالب مشابه :

فصل ها در زمین

تنظیم شرایط محیطی

نمونه سوالات علوم زمین1

تاثیر عوامل اقلیمی در معماری

کلیات جغرافیا

هندسه

نزدیکترین نقطه زمین به خورشید

تنظیم شرایط محیطی بر اساس اقلیم شهر قم