انواع شعر آشقي در زبان تركي

انواع شعر آشقي در زبان تركي<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

با اقتباس و دخل و تصرف از مقاله حسين حسيني نثار

1ـ ويژگي‌هاي كلي شعر آشيقي

شعر آشيقي علي رغم فرم و شكل ساده اش مفاهيم عميق فلسفي، ديني، انساني، احساسي، اجتماعي و گاه بنا بر نياز زمان و محيط، مفاهيم سياسي را در خود پرورانده است. براي نمونه مي‌توان به نوعي شعر از شعر آشيقي اشاره كرد كه بر اساس حروف نهاده شده است. اين نوع شعر برگرفته از فلسفه نهضت " حروفي گري " است كه توسط شاعر مبارز و عارف بزرگ " نعيمي " و به دنبال او " عمادالدين نسيمي " بنياد شده است.

دكتر جواد هيئت پژوهشگر فرهنگ و فولكلور آذربايجان، ويژگي هاي آشيق ها و شعر آشيقي را به شكل زير بيان مي كند:

1ـ آشيق ها، نوازنده ساز و شاعراني هستند كه اشعارشان را با ساز مي خوانند.

2ـ شاعر ساز (آشيق)، عموما اشعار خود را با اوزان هجائي سروده‌اند.

3ـ زبان شعري آنها سليس و نسبتا تركي خالص است.

4ـ آشيق ها شعر و موسيقي را يك اثر واحد مي دانند و هنگام سرودن شعر، آهنگ آن را نيز مي سازند .

5 ـ آشيق ها اشعار خود و ديگر آشيق‌ها را در بين مردم انتشار مي دهند.

6ـ در شعر آشيقي، آرزوها، اميدها، زندگي و معيشت، جهان بيني، مبارزه و گاه مسائل ديني به شكل بديعي منعكس مي شود.

درخشان ترين دوره تاريخي شعر آشيقي، دوره سلطنت شاه اسماعيل صفوي است. توجه شاه اسماعيل صفوي متخلص به ختائي به گسترش شعر و ادب تركي باعث شد، شعر آشيقي كه از نظر موسيقي و زبان اصالت بيشتري داشت، متداول شود. اين اصالت پيامد زباني ساده، روشن و در عين حال زيبا و وزني هجائي است.

انواع شعر آشيقي:

1ـ قوشما

قوشما رايج ترين شعر آشيقي است. هر قوشما 3 الي 6 بند و هر بند داراي چهار مصرع است. در بند آخر نام شاعر مي آيد. هر مصراع يازده هجا است و قافيه ها اينگونه مي آيند: آ ـ ب ـ و ـ ب ـ ق ـ ق ـ ق ـ ب ـ د ـ د ـ د ـ ب، و ...

قوشما به مثابه غزل در شعر و ادبيات مكتوب است. به مصراع هائي كه " قافيه اصلي " در آن آمده است، باغلاما "گفته مي شود. قوشما بر اساس مضامين خود به سه دسته تقسيم مي‌شود:

الف ـ گؤزه‏ل لمه: كه موضوع آن عشق، محبت، احساسات عاطفي و غيره است.ب ـ قوچاقلاما: كه موضوع آن جنگ، شجاعت و قهرماني است.

ج ـ آغي: كه مضمون آن عزا، ماتم و مرگ است.

قوشماها از لحاظ فرم و شكل نيز به انواع مختلفي تقسيم مي شوند، مثل " »قوشا ياپراق«، " »گوللو«، "»آياقلي« " و غيره.

يك بند از يك نمونه قوشماي "» قوشا ياپراق‏"«:اي وطن، قوينوندا ازلده‌ن مني

بسله دين ايستكلي آنالار كيمي

قان آغلارام سندن دوشسم ايراغا

آنادان آيريلان بالالار كيمي

ترجمه: اي وطن از ازل مرا در آغوش خويش پروردي/ چون مادران مهربان/ خون مي‌گريم اگر از تو جدا شوم/ چون كودكاني كه از مادر خود دور مي افتند. "

آشيق عزيز شهنازي

2 ـ گرايلي

اينگونه شعر آشيقي بين 3 تا 7 بند است و هر بند از چهار مصرع هشت هجائي تشكيل مي شود. قافيه ها و رديف‌ها همانند قوشما است. گرايلي از نظر موسيقي روانترين و رقصان‌ترين وزن و آهنگ را دارد.

يك بند از يك نمونه اين نوع شعر آشيقي: "

»قشم« " گليب زيارته

اجازه وئر ، غريب آغا

قوي يئتيشسين سعادته

اجازه وئر غريب آغا

ترجمه: "»قشم«" به زيارتت آمده است/ اجازه بده امام غريب/ بگذار او نيز به سعادت برسد/ اجازه بده امام غريب

" آشيق قشم جعفري

3 ـ تجنيس

در اين نوع شعر قافيه ها از جناس برخوردارند. تجنيس اوج قابليت و مهارت و استادي آشيق به شمار مي‌آيد. در اين نوع شعر مفاهيمي عميق در عين حال معما گونه بكار گرفته مي‌شود. در تجنيس آنچه بيشتر مد نظر است آرايه‌هاي ادبي و صنايع لفظي در شعر است. آشيق ها در مقابله و روياروئي با همديگر براي به زانو درآوردن حريف بيشتر به اين نوع شعر مي پردازند.

اساتيد ادبيات آشيقي چون " »خسته قاسيم«، "»آشيق علعسگر«، »عاباس توفارقانلي« ، "»آشيق قشم« " و ديگران در اين نوع شعرهايشان عمق دانسته هاي علمي، تاريخي، ادبي و اجتماعي خود را نشان داده اند. براي آزمودن يك آشيق كافي است از او شعر تجنيس خواسته شود.

يك بند از يك نمونه شعر تجنيس:

بير گؤزلين جمالينا ماييلم

نه مدت دير گؤزل مندن يايينير

من قوربانام آغ اوزونده او خالا

زنخدانين شعله گاهي يايي نور

ترجمه: مفتون جمال دلبري هستم/ كه مدت هاست از من گريزان است/ فداي آن خالي شوم كه بر چهره سفيد اوست/ و شعله‌گاه زنخدانش كه نور مي‌افشاند.

خسته قاسيم

4 ـ اوستاد نامه

استادنامه ها شامل پند و نصيحت، تشويق به خوبي، عقل، كمال و فضايل انساني است. در اين نوع شعر به بي اعتباري و ناپايداري دنيا، ماندگاري نام نيك پرداخته مي شود و با مثال آوردن پادشاهان و فرمانروايان گذشته چون قارون، سليمان، اسكندر و غيره مردم به پرهيز از حرص و طمع نسبت به مال دنيا دعوت مي شوند. اغلب موضوعات ديني و عرفاني در اين نوع شعر آشيقي انعكاس پيدا مي كند. استادنامه ها پيش از آغاز داستان توسط آشيق ها با ساز و آواز خوانده مي شوند و اين خود اهميت اين نوع شعر را در نزد آشيق ها معلوم مي‌دارد.

يك بند از يك نمونه شعر استادنامه:

يوز ايل ده اولاسان بير باغا باغبان

آخير سرانجامي باغ سنه قالماز

نه جان قالار جسدينين ايچينده

نه ده كي جسدين ساغ سنه قالماز

ترجمه: اگر صد سال هم باغبان باغي باشي/ سرانجام باغ براي تو نمي ماند/ نه جان در جسدش ماندگار مي شود/ نه جسمت سالم مي ماند.

" آشيق صمد

5 ـ دئييشمه

دئييشمه به نوعي از شعر آشيقي گفته مي شود كه به شكل سئوال و جواب يا گفت و گو و مناظره باشد. در اين شعر مهارت، علم و استعداد آشيق ها محك زده مي شود. در مجالس بزرگ و در مقابل تعداد زيادي از مردم آشيق ها به مناظره مي پردازند. در ابتداي كار آشيق‌ها شرط مي بندندكه طرف بازنده، سازش را تحويل داده حتي ديگر به آشيقي نپردازد. سپس با ساز و آواز سئوالاتي از همديگر (به نوبت) مي‌كنند. در اين نوع شعر كسي برنده از ميدان خارج مي شود كه اولا نسبت به مسائل ديني، تاريخي، ادبي، اجتماعي و مسائل متفرقه آگاهي بيشتري داشته باشد و ثانيا بتواند بداهتا معلومات خود را به شكل شعر، آن هم با رديف و قافيه و وزن شعر طرف مقابل بيان كند.

يك نمونه از مناظره بين آشيق ها " »خسته قاسيم« " و »لزگي احمد«:

خسته قاسيم:

او كيمدير كي، اوتوزوندا جوان دير

اون بئشينده قوجالاني اؤلودور

او نه دير كي ديلي آيري، سؤزو بير

او هانسي دريادير ايچي دولودور؟

ترجمه: آن چيست كه سي روزه اش جوان است/ ولي پانزده روزه اش پير و بزرگ/ آن چيست كه زبانش شكافته، اما حرفش يكي است/ آن كدام درياست كه پر و انباشته است؟

لزگي احمد:

او آي دير كي اوتوزوندا جوان دير

اون بئشينده قوجالاني اؤلودور

او قلم دير، ديلي آيري، سؤزو بير

علم درياسي هر دريادان دولودور.

ترجمه: آن ماه است كه در سي روزگي جوان است/ و در پانزده روزگي اش پير و بزرگتر/ آن قلم است كه زبانش شكافته ولي حرفش يكي است/ و درياي علم از هر دريائي پرتر است.

7 ـ ديواني

شعر ديواني نسبت به انواع ديگر شعر آشيقي از قدمت بيشتري برخوردار است. اين نوع شعر در تعداد بندها آزاد است و هر بند از چهار مصرع 15 هجائي تشكيل مي شود. گاه اين مصرع ها به علت طولاني بودنشان به دو قسمت تقسيم مي‌شوند. مصرع هاي اول، دوم و چهارم در بند اول هم قافيه و مصرع سوم آزاد است. بند هاي بعدي مانند " »قوشما«" و " »گرايلي«" است. »ديواني« " نام چند آهنگ موسيقي آشيقي نيز هست. يك بند از يك نمونه شعر ديواني:

دلي كؤنول شروع ائيله ابتدا بسم الله/ هر ايش گؤرسن اول سؤيله بو دنياده بسم الله/ اوزو بير دير، آدي مين بير لا شريك و لا مكان/ هاردا قالسان گردابده يئتر داده بسم الله

ترجمه: دل ديوانه از ابتدا با نام خدا شروع كن/ هر كاري كه مي كني اول بگو بسم الله /خودش يكي است و نامش هزار و يك ، لاشريك و لا مكان است./ هر كجا در گرداب ماندي او به دادت مي رسد. آشيق عزيز شهنازي

8 ـ تصنيف

شعري است ساده، روشن، زيبا و شيرين. هر بند از چهر مصرع پنج هجائي (گاه از پنج مصرع چهار هجائي) تشكيل مي‏شود. مضمون عمده آن تغزلي و ليريك است . يك بند از يك نمونه شعر تصنيف :آغلاييب گوللم/ گؤز ياشين سيللم/ قوربان كسيللم/ سن بيزه گلسن

ترجمه: مي گريم و مي خندم/ اشكهايم را پاك مي كنم/ قرباني تو مي شوم/ اگر به خانه ما بيائي." ملا جمعه

9ـ قيامت احوالاتي(احوالات روز قيامت)

در اين نوع شعر همچنانكه از نامش پيدا است از حوادث و مسائل روز قيامت و محشر خبر داده مي شود. بدكاران به كيفر و نيكوكاران به پاداش بشارت داده مي شوند. آشيق ها در اين شعر با كنايه و استعاره مردم را از آتش دوزخ مي‌ترسانند و با زبان شيواي شعر آنان را به نيكوكاري، انجام فرائض ديني و پرهيز از اعمال زشت دعوت مي‏كنند.يك نمونه از اين شعر:

گناهكار بنده ني يانديراجاق نار/ مومنه داياقدير حي كردگار/ لافتي شأنينده گلدي ذوالفقار/ علي ني هاميدان وجيه گؤروبدور

ترجمه: بنده گناهكار در آتش خواهد سوخت/ خداوند پشتيبان مومن است/ لافتي در شأن علي ( ع ) گفته شده/ و علي زيباتر از همه آمده است. " آشيق قشم "

10ـ معراج نامه

در اين نوع شعر، آشيق از معراج پيامبر ( ص ) صحبت مي‏كند و شرح معراج حضرت محمد (ص) را به زبان شعر بازگو مي‏كند. يك نمونه از اين نمونه شعرامر اولدو جبرئيل وئردي نداني/ بسم الله ذكري ايله اولوندو خطاب/ قرائت اولوندو رسول آللاها/ معبود گؤروشونه ائيله‌دي شتاب

ترجمه: از جانب خداوند به جبرئيل امر شد/ تا بنام خدا به پيامبر ندا دهد/ كه به ديدار معبود بشتابد." آشيق مناف

11ـ وجود نامه

اين نوع شعر به شرح مراحل خلقت و زندگي انسان، دوران كودكي، جواني و پيري مي پردازد. يك بند از يك نمونه از اين نوع شعر :

اصلي بني آدمين وصفين سؤيله ديم/ آتا وجودوندان گلديم آنايا/ آنا بدنينده قان اولدوم دوردوم/ آنا جمل اولدو قالدي وداع يا

ترجمه: وصف بوجود آمدن يك انسان را بگويم/ از وجود پدر به وجود مادر آمدم/ در بدن مادر به خون تبديل شدم/ مادرم مرا حمل كرد. " آشيق واله "

علاوه بر انواع گفته شده شعر، شعر آشيقي گونه‏هاي مختلفي نيز چون " »ترسه حروفات«"، " »عددي ديواني«"، "»كؤلگه‏سيز«"، »"قاريندان چيخما«" و غيره دارد منابع و مأخذ :

1ـ الهي قمشه‌اي، مهدي(1368). قرآن كريم، تهران، سازمان تبليغات اسلامي

2 ـ انديف، پاشا (1992) ، آذربايجان شفاهي خالق ادبياتي، باكو، انتشارات معارف

3ـ ابوالقاسم پاينده (1356)، نهج الفصاحه، تهران، جاويد

4ـ سفيدگر شهانقي، حميد، (1376)، " بررسي تاثير معارف ديني در ادبيات آشيقي" ، تبريز، اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان آذربايجان شرقي، كميسيون پژوهشي

5ـ شهنازي عزيزي(1369) ، بو توپراقلي يام ، تبريز ، ساحل

6 - شهيدي ، جعفر (1370)، نهج البلاغه، تهران شركت انتشارات علمي و فرهنگي

7ـ صديقي، امين، " صداي ساز تو ابري شد و گريه نشست، فصل نلمه شعر، شماره 21

8ـ محمدي، جلال، " شعر بومي آذربايجان در يك نما، فصلنامه شعر، شماره 21

9ـ هيئت، جواد (1367)، آذربايجان شفاهي خالق ادبياتي، تهران، ضميمه مجله وارليق

منبع : كتاب ماه ادبيات و فلسفه، آذر 1379.

انواع شعر آشقي در زبان تركي

مطالب مشابه :

فرهنگي. گريم . سينما

گریم در سینما

افتتاح بزرگترين سالن اجتماعات دانشگاهي شمال كشور با حضور دكتر جاسبي در واحد ساري

انواع شعر آشقي در زبان تركي

آموزش جهان بينی زرتشت چيست؟

مهندسي هوافضا (Aerospace Engineering) چيست؟

امربه معروف ونهی از منکربه تأسی ازسیدالشهداء(14)عملکردوزارت ارشاداسلامی درعرصه چاپ ونشر...(4)

كاظم خان قوشچي