پیرانشهر

پیرانشهر یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان پیرانشهر در شمالغربی ایران است.
شهر پیرانشهر در جنوب غربی استان آذربایجان غربی و در کنار مرزهای جمهوری اسلامی با عراق واقع شده است.

وجه تسمیه

نام پیرانشهر در طول تاریخ سه بار تغییر کرده است. ابتدا و در بسیاری از منابع قدیمی نام لاجان داشت.لاجان شکل کردی لاهیجان میباشد.شهر لاهیجان در شمال ایران نیز توسط گیلکها و مازندرانیها لاجان یا لاجون نامیده می شود که شکل تحریف شده واژه فارسی لاهیجان می باشد.لاجان الان دشتی است در شمال شرقی پیرانشهر و بیشتر قبایل مامش ساکن آنند. این نام به مرور به خانه تغییر یافت . برخی این نام را برگرفته از خان یا ارباب و گروهی دیگر آنرا به معنای کاروانسرا به دلیل وجود چشمه ها و کاروانسرا و نزدیکی به مرز می دانند. دسته ای از عشایرکرد بنام پیران در سال 1280 شمسی به منطقه ی خانه آمده وسکنی گزیدند. سپس در سال 1349 نام این شهر با اخذ از نام عشیره پیران به پیرانشهر تغییر یافت . نام رسمی این شهر پیرانشهر که به زبان محلی کردی آن را پیرانشار تلفظ می کنند . هر چند نام خانه هم همچنان در بین اهالی این دیار استعمال می شود. ظاهرا مکانی که یاقوت حموی بنام خان خاصبک در کنار به صور ضبط کرده می تواند اشاره به خانه باشد.

مردم‌ شناسی

بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این شهر برابر با ۵۷٬۶۹۲ نفر بوده است[۱]. زبان رایج در این شهر کردی است. مردم این شهر به زبان کردی، لهجه سورانی، زیرلهجه مکریانی تکلم می‌نمایند. این شهر دارای چهار ایل به نامهای منگور، مامش و ایل پیران وایل موریک است که مجموعاً بلباس خوانده می‌شوند.
نرخ رشد جمعیت پیرانشهر سالانه ۸/۱ درصد است و بیشترین میانگین نرخ رشد جمعیت استان آذربایجان غربی مربوط به پیرانشهر است

کارخانه قند

این کارخانه درسال ۱۳۴۷ توسط شرکت بلژیکی اوکماس و از طریق وزارت صنایع در ۵ کیلومتری جاده پیرانشهر-نقده واقع در استان آذربایجان غربی احداث شد، و طی سالهای فعالیت خود، با استفاده از توانمندی‌های موجود از ظرفیت ۱۰۰۰ تن به ۲۵۰۰ تن چغندر در روز توسعه یافته‌است. محصول تولیدی این واحد ۳۰٬۰۰۰ تن شکر سفید و ۳ میلیون لیتر الکل طبی و ۱۵٬۰۰۰ تن تفاله خشک در سال می‌باشد. کارخانه قند پیرانشهر با جذب ۳۶۵ هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده است.

آثار باستانی

آثار باستانی شهرستان پیرانشهر عبارتند از : ـ قه لاتی شای : قه لات در کردی به معنی قلعه و شا همان شاه و ی نسبت است . تپه ای قدیمی متعلق به دوره ی ساسانیان در آبادی قدیمی پسوه در بخش لاجان و حدود 24 کیلومتری شرق پیرانشهر . ـ قه لات جلدیان : قلعه ای در روستای جلدیان بر سر راه جاده ی اشنویه . ـ قه لات شین آباد : تپه ای در روستای شین آباد در دو کیلومتری جنوب شهر واقع است. ـ تپه گرد آشوان : واقع در ر وستایی به همین نام در منطقه لاجان که الان جزیی از شهر می باشد.
مکان های دیدنی و تاریخی و یا جاذبه های طبیعی دارای آثار باستانی و مکان های دیدنی بسیاری می باشند که متاسفانه مطالعات در خوری در این مورد نشده است زیرا آثار مکشوفه تاریخی بسیار در منطقه گواه مدعای قدیمی بودن آن است

وقایع

از رویدادهای مهم این منطقه در دهه‌های اخیر، اشغال آن در جنگ جهانی اول، توسط نیروهای عثمانی است. عثمانیها با تحریک عشایر کرد منطقه بر ضد حکومت مرکزی، به تثبیت وضع خود پرداختند، اما با شکست نیروهای متحدین در جنگ، عثمانیها به ناچار مناطق اشغالی ایران را تخلیه کردند.همچنین در 1320ش در جریان هجوم ارتش سرخ شوروی به ایران، واحدهایی از لشکر چهارم رضائیه (ارومیه) در شهرهای مختلف استان و ازجمله در پیرانشهر مستقر گردید.

کشاورزی

اهالی عمدتاً به زراعت باغداری دامداری و تولید صنایع دستی اشتغال دارند. آب کشاورزی و آشامیدنی از چشمه و چاه تأمین می‌شود و محصولاتی از قبیل گندم جو نخود چغندرقند آفتابگردان و محصولات باغی مانند گردو بادام سیب توت انجیر انگور قیسی و به دارد از گیا دارای بلوط سیاه و سقز است. بافت قالی جاجیم و شال از تولیدات صنایع دستی آن به شمار می‌رود. ایلات پیران, منگور و مامش در محدودة آن به سر می‌برند.

مساجد شیعیان

پیرانشهر دارای دو مسجد مخصوص شیعیان به نام‌های مسجد امام حسین و مسجد صاحب الزمان است که در مراسم‌های مذهبی مورد استفادهٔ شعیان ساکندر پیرانشهر مانند نیروهای نظلامی و انتظامی و کارمندان غیر بومی شیعه مذهب آفرادی که محل کارشان در پیرانشهر است قرار می‌گیرد. مسجد صاحب الزمان فقط در ایام محرم باز می‌شود.

دانشگاه‌ها

• دانشگاه آزاد اسلامی

• دانشگاه پیام نور

موقعیت جغرافیایی

شهر پیرانشهر با مساحتی در حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است، ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1840 متر می باشد و از شمال به اشنویه و نقده، از جنوب به سردشت، از شرق به مهاباد و از غرب به کشور عراق محدود است.فاصله این شهر تا مرکز استان، ارومیه 120 کیلومتر و تا پایتخت 566 کیلومتر هوایی 774 کیلومتر زمینی می باشد.
شهرستان پیرانشهر به سبب هم‌جواری با مرز عراق و نزدیکی به خاک ترکیه از ویژگیهای مهم نظامی برخوردار است و به همین سبب، در نقاط مختلف آن پادگانهای نظامی چندی ازجمله در پیرانشهر، جلدیان و پسوه احداث شده است.
شهر دارای دو بافت معماری قدیم و جدید است. بافت قدیمی شهر که در دامنه کوه جای دارد دارای ساختمانهایی از گل و خشت است و بافت جدید شهر که در دشت واقع است ساختمانهایی امروزی دارد. دو محله کهنه خانه و زرگتن که امروزه از محله‌های قدیمی شهر محسوب می‌شوند در گذشته دو آبادی بوده‌اند.

اهالی پیرانشهر

شیخ شمس الدین برهانی از مشاهیر علم و عرفان کردستان
حاج ماموستا ملامحمّد بداقی، از مشاهیر علم و عرفان کردستان
بهرام یوسفی هنرمند در زمینه گرافیک و نقاشی
کمال الدین مدرسی مترجم و زبانشناس
ادیب زندی از شاگردان وفایی شاعر کرد. به زبان فارسی و عربی و کردی اشعاری دارد و دیوان وی در عراق به چاپ رسیده است.
خالد سلیمان آذر مترجم و زبانشناس
آسو، خواننده کشور فنلاند و برنده برنامه تلوزیوینی Big Brother برادر بزرگ در سال ۲۰۰۹.
وهاب خالوله قهرمان کاراته کیوکوشین در انگلستان

تاریخچه

از سابقه ی زیست بشری در محیط شهرستان پیرانشهر اطلاع دقیق و مدرک معتبر و مستندی در دست نیست . قدیمی ترین منطقه‌ای که در منابع تاریخی به ان اشاره شده پسوه بعنوان بخشی از شهرستان در دوران ماننایی هاست . نوشته‌های متنوع مرزهای سرزمین مانناییان را به شرح زیر ذکر کرده‌اند : از سمت شمال شرقی حوالی شهر تبریز و در یاچه ارومیه و از جنوب به حدود کرمانشاهان امروزی و از شمال غرب با اورارتو همسایه بوده و از شرق تا حد جنوب غربی دریای خزر کشیده شده‌است . در نتیجه منطقه مکریان که پیرانشهر جزیی از آن است در محدوده ی سرزمینی ماننا قرار داشته‌است در زمان زمامداری اوللوسونو واقعه مهم در مورد منطقه و ماننا، لشکر کشی هشتم سارگون دوم پادشاه آشور به ماننا و اورارتو بود . اوللو سونو در نزدیکی پسوه در راه مهاباد به حضور سارگون رسید و اظهار اطاعت و وابستگی نمود. شاید بهترین مرجع برای این رویداد هزاره ی اول پیش از میلاد کتاب ادوین رایت، تاریخ آذربایجان است . بعد از تاسیس اتحادیه مادها و امپراطوری هخامنشی، اشکانی و ساسانی جز سرزمین ایشان بوده‌است . با آغاز حملات اعراب مسلمان مردم منطقه پیرانشهر در بر ابر آنان ایستادگی کرده، که وجود چند گورستان اصحاب صدر اسلام در منطقه همچون چهل شهیدان و دایه شیخ شاهد این مدعاست . سپس تا یکی دو قرن اخیر سیر تاریخی و ماهیت جمعیتی آن درپاره‌ای از ابهام است . در جریان جنگ‌های ایران و عثمانی این مناطق محل منازعه بوده‌است ودست به دست گشته‌اند . بنا به نوشته ی سید حسن تقی زاده بعلت اهمیت نظامی منطقه در جریان جنگ‌های روس و عثمانی، روسها توسط بلژیکها مستخدم ایران در گمرکخانه‌ها که در حقیقت در تحت نفوذ روسیه بودند، گمرکخانه‌ای در کهنه لاهیجان در جنوب غربی سلدوز برپا کردند . قشون عثمانی‌ها نیز از مرزها گذشت و وارد لاهیجان شده و گمرکخانه را با خاک یکسان نمود و این فقره گویا در حدود سال ۱۳۰ ه . ق بود . عثمانی‌ها در سال ۱۳۲۵ به مناطق مکری، مامش، منگور و سابلاغ نیز وارد شدند . از مطالعات انجام شده در محل، چنین استنتاج می‌شود که بعلت بروز جنگهای منطقه‌ای و ایجاد نا امنی و هرج و مرج در مناطق کردنشین در حدود سال ۱۲۸۰ ه . ش ایل پیران به محل روستای کهنه خانه کنونی آمده و مکان ذکر شده بعلت دارا بودن چشمه آب دائمی، اراضی حاصلخیز کشاورزی و مراتع مناسب برای دامداری جهت سکونت برگزیدند . در سال ۱۳۳۳ ه . ش بر طبق اقدامات دولت موقت، به صورت مرکز بخش درآمده و دارای بخشداری گردید . متعاقب آن در سال ۱۳۳۹ با تاسیس شهرداری در روستای زرگتن رسما بعنوان شهر تلقی شده و به موازات آن بافت فیزیکی شهر به سمت شمال و شرق رو به توسعه نهاد و نام شهر مرزی خانه بروی آن گذاشته شد . در سال ۱۳۴۹ ه . ش نام شهر خانه به پیرانشهر تغییر یافت
برخی نام آبادی پسوه را اخذ شده از واژه اکدی پارسوا به معنای «خطه» و «مرز و کنار» می‌دانند. پارسوا نام سرزمینی است که در ۸۳۴ قبل از میلاد اراضی واقع در جنوب و جنوب غربی دریاچه ارومیه را شامل می‌شده‌است. به نظر می‌رسد شهر بسوی ــ که یاقوت حموی در قرن هفتم آن را شهری از آذربایجان کنار خان خاصبک آورده و حمدالله مستوفی در قرن هشتم آن را یکی از چهار شهر تومان مراغه ذکر کرده‌است ــ همان پسوه امروزی باشد.
آثار برجای مانده از دژهای صخره‌ای در دهستان‌منگور غربی از توابع‌شهرستان‌پیرانشهر، دیرینگی‌این‌منطقه را به هزارۀ ۲ق‌م می‌رساند. بررسی بقایای دژ مسکونی قلات‌شـاه‌که‌بـرفرازکـوه‌لندی‌شیخان یکی‌ازبلندیهـای‌شهرستان پیـرانشهر ــ واقع شـده‌است، آشکار می‌سازد که نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت‌آور در اوایل هزارۀ نخست ق‌م به‌وسیلۀ اقوام محلی پایه‌گذاری شده‌است.

محله‌ها و معابر اصلی شهر پیرانشهر

پارک بزرگ شهر، خیابان خمینی، کهنه‌خانا، بازار سیگارفروشان، کمربندی، شهرک فرهنگیان ۱ و ۲ و ۳ و ۴، قدس، پاداش، کوی کارکنان دولتA ، B ،c، شهرک منگوری، کوی شهید عبدالهی، ایثارگران، باغ رمضان، زرگتن، محله مسجدجامع قدیم، کوی نور، کوی جیژنی، منطقه شریعتی، محله مسجد حاج شفیع، پشت آشیانه شهرداری، بالاشهر، قبرستان زرگتن و قیزقپان

پیرانشهر

مطالب مشابه :

نمرات آزمون پایان ترم مبانی اینترنت

نمرات پایان ترم آزمون ریاضیات پیش دانشگاهی

نماینده مردم سردشت و پیرانشهر در مجلس: نحوه برخورد با تخلفات معقولانه باشد

اتصال سریع وارزان به اینترنت هوشمند شگفتي سازان

شهرستان پیرانشهر

نماینده مردم سردشت و پیرانشهر به ایلنا خبرداد: تدوین پروتکل حقوقی برای احقاق حق دانش آموزان حادثه

تصاویری از معماری های دنیا

نتایج مسابقه جام ریاضی کلاس های سوم راهنمایی مدارس شهرستان پیرانشهر(مرحله منطقه ای

سه مدرسه روستایی در پیرانشهر افتتاح شد

سخنرانی دکتر رسول خضری نماینده مردم شریف پیرانشهر و سردشت در مجلس سورای اسلامی در جلسه سوال از وزیر