مهندسی عمران و محيط زيست و ارتباط بين آنها

۱- مقدمه در كشورهاي جهان سوم ما بارها كلمه توسعه را از زبان دولتمردان آن كشورها مي‌شنويم كه بيشتر مفهوم آن توسعه عمراني، اقتصادي، صنعتي و غيره است ولي آنچه كه ما در مورد آن بحث خواهيم كرد توسعه عمراني و اثرات آن بر محيط زيست است كه باعث بوجود آمدن علمي تحت عنوان Civil and environmental engineering شده است. كه در اين علم بر لزوم برنامه‌ريزي زيست محيطي براي احداث پروژه‌هاي عمراني تأكيد ميشود. مفهوم كلي برنامه‌ريزي زيست محيطي عبارت است از تلاشهايي كه در جهت تعادل و هماهنگي فعاليتهاي انسان در محيط زيست صورت مي‌گيرد. اين فعاليتها عمدتاً بصورت برنامه‌هاي آباداني و ساختماني است كه انسان به نفع خود ايجاد نموده و به اين شكل برنامه‌ريزي محيط زيست در نهايت مي‌بايست اثرات منفي اين تأسيسات و فعاليتها را بر محيط طبيعي خنثي نمايد و اين در حاليست كه بسياري از ناظران اظهار نگراني مي‌نمايند كه علاقه انسان به توسعه صنعتي و اقتصادي منجر به خساراتي به محيط زيست مي‌گردد كه در نتيجه اين تغييرات و نيز در اثر كاهش سريع منابع طبيعي، اجتماعات انساني از هم فرو خواهد پاشيد. و همچنين ايجاد هرگونه تغيير در نوع استفاه از زمين و طبيعت اطراف منجر به ايجاد تغييرات نامطلوبي در محيط زيست مي‌گردد. وظيفه برنامه‌ريزان محيط زيست اتخاذ تدابيري است كه تأثير منفي اين تغييرات را به حداقل كاهش دهد. كه براي رسيدن به چنين هدفي برنامه‌ريزان دو مفهوم عمدتاً زيربنايي را بايد مورد استفاده قرار دهند اول اينكه هرگونه تأسيسات عمراني كه در يك منطقه بنا مي‌گردد، داراي نيازمنديهايي است كه بنا بر مختصات طبيعي مناطق تعيين مي‌گردد. مثلاً مناطقي كه از نظر زمين شناسي مهندسي داراي استحكام چنداني نمي‌باشند براي تأسيسات سنگين صنعتي نامناسب تشخيص داده مي‌شوند و يا زمين‌هايي كه در معرض سيلاب هستند براي احداث منازل مناسب نمي‌باشند و يا در محلهايي كه اكثر اوقات مه آلود ميباشند براي احداث فرودگاهها نامناسب هستند و اصل دوم اينست كه تأسيسات عمراني كه در مجاورت يكديگر ساخته مي‌شوند به نسبتهاي مختلف با هم سازش نشان نمي‌دهند. مثلاً احداث منازل در كنار فرودگاهها و كارخانجات بدليل آلودگي هوا و صوت نابخردانه است . البته پيشرفت تكنولوژي و دانش ميتواند اين هم زيستي‌ها را افزايش دهد. در ادامه ما قصد داريم ضمن معرفي شاخه‌هاي عمران اثرات هر يك از آنها را بر محيط زيست پيگيري كنيم. با توجه به علم عمران مي‌توان شهر را مجموعه‌اي از سازه‌هاي عمراني تعريف كرد كه جمعيت انساني در آن به فعاليت روزمره خود مشغول است. اين سازه‌هاي عمراني عبارتند از خانه‌ها كه حجم عظيمي از شهرها را به خود اختصاص داده، فرودگاهها، ايستگاههاي قطار و مترو، تأسيسات آب و برق و گاز كه معمولاً در حومه شهر مستقر هستند كشتارگاهها و غيره كه همه آنها مي‌توانند اثراتي را بر محيط زيست اطراف خود بگذارند. يك شهر مدرن با جمعيت حدود يك ميليون نفر در روز حدود 000/500 تن فاضلاب، 2000 تن زباله خانگي و 950 تن گاز و ذرات ريز را وارد اتمسفر مي‌سازد (Wolman 1965) و اين خود يكي از عوارض نامطلوب شهرها و مهمترين آنهاست زيرا بعضي از مواد زائد باعث ايجاد نارسايي و مشكلات بهداشتي براي انسان و محيط زيست شده، و عامل اكثر بيماريهاي عفوني و انگلي ميباشند پس در طراحي يك شهر سيستم دفع زباله و فاضلاب از اهميت اول برخوردار است.
2- آلودگي هوا در شهرها فضاي شهرها ظرفيت لازم براي پاكسازي و تصفيه هواي خود را داراست و اين ظرفيت از آنجا تحليل مي‌شود كه هواي گرم حاوي مواد آلاينده. بدليل سبكي بالا رفته و هواي خنك و تميز اطراف شهر جاي آن را مي‌گيرد. حال اگر يك جبهه هواي ساكن و گرم در بالاي آسمان شهر قرار گيرد اين مكانيزم كارايي خود را از دست خواهد داد كه به آن حالت وارونگي مي‌گويند اين حالت بيشتر در شهرهاي بزرگي كه در دره‌ها احداث شده‌اند اتفاق مي‌افتد كه توجه به اين مسئله مي‌تواند از تكرار فاجعه‌هاي زيست محيطي كه در سال 1930 در بلژيك و همچنين در شهر دنوراي پنسيلوانيا در سال 1948 اتفاق افتاد جلوگيري كند. البته اين حالت در فضاهاي باز هم اتفاق مي‌افتد و اين در حاليست كه در زمستان، هواي نزديك به زمين به سرعت حرارت خود را از دست بدهد و حالت وارونگي نمود پيدا كند.
1-2 منابع آلوده كننده هواي شهرها
1- انواع مختلف حمل و نقل
2- احتراف در منابع ثابت (نظير حرارت مركزي ساختمانها نيروگاههاي حرارتي با سوخت فسيلي)
3- كارخانجات صنعتي
4- سوزاندن زباله
3- آلودگي صوتي ناشي از توسعه شهرها
پيامدهاي زيانبار آلودگي صوتي بر انسان به صورت مستقيم و در كوتاه مدت پديدار نمي‌شود. بلكه در دراز مدت مستقيماً بر دستگاه عصبي انسان اثر گذاشته و پيامدهاي منفي آن بروز مي‌كند از جمله بزرگترين منبع توليد اين آلودگي، صنعت است. اين خود در طراحي كلان شهرها مي‌تواند مورد توجه قرار گيرد تا مراكز صنعتي حتي‌الامكان دور از محل زندگي انسان باشد.
از ديگر عوامل آلودگي صوتي مي‌توان هواپيما را نام برد كه احداث خانه‌ها در نزديكي فرودگاهها مي‌تواند انسان را بيش از پيش در معرض اين آلودگي قرار دهد. البته اين آلودگي نه تنها انسان، بلكه شامل حيوانات نيز ميشود بطوريكه دانشمندان فرانسوي كشف كرده‌اند كه غرش هواپيما موجب فقدان موقت حس در زنبور عسل مي‌شود و آن را از فعاليت‌ باز مي‌دارد و يا اينكه شكستن ديوار صوتي توسط جت باعث تلف شدن جوجه‌هاي پرندگان مي‌شود.
1-3 نقش بزرگراه در آلودگي صوتي
آلودگي صوتي در بزرگراهها به مراتب بيشتر از ساير خيابانهاي شهري مي‌باشد و از آنجا كه به صفر رساندن آلودگي صوتي در اطراف بزرگراهها غيرممكن است بايد با يك سري ارزيابي ، نقاط داراي آلودگي را شناسايي و با انجام راه حلهايي كه در زير آمده است حتي‌الامكان آن را برطرف نمود.
1- ايجاد منطقه حايل
2- استفاده از گياهان
3- احداث خاكريز سبز
4- ايزوله كردن ساختمانها
2-3 راه‌حل‌هاي مقابله با آلودگي صوتي
1- جدا سازي مناطق صنعتي پرسروصدا از مناطق مسكوني.
2- استفاده از سدهاي طبيعي همچون درخت در برابر صوت.
3- افزايش حريم جاده‌ها و دور بودن از مناطق مسكوني .
4- اولويت در ساخت پلها و استفاده از مترو جهت تردد وسائط نقطه.
5- احداث فرودگاهها در خارج از شهر.
6- از تردد وسائط نقليه در مركز شهرها جلوگيري به عمل آيد و يا با اتوبوس و مترو جايگزين شود.
4- بهينه سازي پايدار ساختمان
بهينه سازي پايدار ساختمان، روندي اجرايي است كه هدف نهايي آن بهره‌وري در محيط. انرژي و سرمايه در ساختمان است. اين هدف با كاربرد روشهاي افزايش كارايي انرژي و استفاده از مصالح سازگار با طبيعت و طراحي‌هاي چند جانبه براي بهره‌وري از انرژي و طراحي بهينه فضاي داخلي و خارجي ساختمانها تحقق مي‌يابد. اجراي اين طرح باعث صرفه‌جويي در مصرف انرژي، بازيافت زباله و بازيافت مصالح و كاهش هزينه‌هاي نگهداري ساختمان مي‌شود كه اثرات زيست محيطي آن بدين قرار است:
1- كاهش مصرف انرژي و استفاده از انرژي‌هاي طبيعي مانند باد و خورشد
2- ذخيره‌سازي انرژي
3- تطبيق ساختمان با محيط در چارچوب قواعد طراحي، نماسازي، منظره سازي و...
4- سالم سازي هوا و آب در محيط
5- دفع صحيح فاضلاب
6- بهينه‌سازي كاربرد انرژي الكتريكي
7- كاهش ضايعات و اصلاح سيستم دفع زباله و بازيافت آن
8- حذف مصالح و مواد مضر براي انسان و محيط در فضاي ساختمان
9- قابل بازيافت ساختن مصالح ساختماني.
5- اثرات استخراج شن از رودخانه
شن و ماسه از جمله فراوان‌ترين و ارزان‌ترين مصالح ساختماني هستند كه بيشترين كاربرد را در پروژه‌هاي عمراني دارند . شنها و ماسه‌ها را از معادن مختلف براي پروژه‌هاي عمراني تهيه مي‌كنند از جمله اين معادن مي‌توان به كوهها و بستر رودخانه‌ها اشاره كرد. شن و ماسه‌اي كه از كوهها استخراج مي‌شود بصورت شكسته مورد استفاده قرار مي‌گيرند و شنهاي رودخانه‌اي را اصطلاحاً نشكسته يا گردگوشه مي‌نامند. كه اين شنها با درصدهاي مختلف با اختلاط بتن مورد استفاده قرار مي‌گيرد. حال نكته اينجاست كه آيا استخراج شن و ماسه از رودخانه‌ها و كوهها تأثيري بر محيط زيست دارد يا خير؟
برداشت رسوبات آبرفتي از بستر رودخانه‌ها موجب تغييرات مورفوديناميكي مي‌شود. اين تغييرات محدود به محل استخراج نيست بلكه كيلومترها بالاتر يا پايين تر از آن ظاهر مي‌شود كه كاهش يا ناپايداري لايه زيرين بستر و داخل شدن ذرات ريز در محيط آبي همراه با بروز فرسايش اضافي، از جمله اين تغييرات است.
• بروز تغييرات در محيط زيست سبب دگرگوني تركيب وتعادل جمعيت زيستمندان آبزي شده و در نتيجه باروري و كاركردهاي اكوسيستم را تغيير مي‌دهد. بهره‌برداري شن و ماسه مثل تخليه هر پسابي نوعي آلودگي بشمار مي‌رود. اختلال در تعادل بيولوژيكي رودخانه در اثر برداشت شن و ماسه از بستر آن داراي دو اثر بنيادي است.
1- تغيير در الگوي جريان طبيعي آب در نتيجه تغيير و دگرگوني در مقطع طولي و عرضي رودخانه بدليل عميق‌سازي بستر و تشديد فرسايش.
2- افزايش بار محيط زيست با مواد رسوبي معلق در نتيجه آب مورد استفاده در شستشوي شن و ماسه و همينطور عمليات بهره برداري از شن و ماسه .
6- حمل و نقل
حمل و نقل آثار متفاوت وسيعي از قبيل آلودگي هوا، آلودگي صدا حاصل از تردد جاده‌اي بر محيط زيست وارد مي‌سازد. پس توجه به اين نكته كه در علم راه‌سازي رشته عمران، توجه به ارزيابي‌هاي زيست محيطي علاوه بر محاسبات مربوط به راه‌سازي و مقدم بر آن مي‌تواند ضايعات زيست محيطي را به طور چشمگيري كاهش دهد. كه نمونه بي‌توجهي به اين نكته (ارزيابي زيست محيطي قبل از اجراي پروژه) در پروژه آزاد راه تهران شمال كاملاً به چشم مي‌خورد و اين كار تا آنجا ادامه پيدا مي‌كند كه مسئولان پروژه، سود مادي خود را بر محيط زيست ترجيح داده و جاده‌اي را مي‌سازند كه آغاز به كار شدن آن مرگ جنگلها و حيوانات آن را در شمال تهران تسريع مي‌بخشد. حال با اين مقدمه حمل و نقل را بطور عام به چند دسته تقسيم كرده و در مورد آن توضيح مي‌دهيم.
1-6 حمل و نقل دريايي
در اين نوع حمل و نقل ما از ضايعات حاصل از تردد كشتي‌ها كه بر آبهاي منطقه مي‌گذرد چشم‌پوشي كرده و فقط به آنچه كه مربوط به رشته عمران و ساخت تأسيسات بندري در كنار ساحل است اشاره مي‌كنيم. در اين نوع حمل ونقل براي احداث ساختارهاي زيربنايي بنادر شامل اسكله، ساختمانها، انبارها، تأسيسات و غيره باز هم ارزيابي زيست محيطي منطقه‌اي كه در آن بندر را احداث مي‌كنيم مقدم است بر محاسبات اوليه عمراني كه شامل آزمايشات مكانيك خاك، زمين شناسي و نقشه‌برداري است. با توجه به اين نكته كه محل احداث بندر با فاصله نسبت به حيات انساني و حيات وحش باشد. و نزديك به اماكن تفريحي و جنگلهاي مانگرو كه از ارزش زيست محيطي در سطح جهاني برخوردار هستند، نباشد. در ضمن محل احداث بندر نبايد جايگاه تخم ريزي و آشيانه گزيني پستانداران نادر دريايي باشد.
2-6 حمل و نقل هوايي
مسافرت با هواپيما بدليل امنيت در جوامع پيشرفته و آسايش و همچنين صرفه جويي در وقت بهترين گزينه در سفرهاي طولاني مي‌باشد. پس با توجه به اين تفاسير بايد فرودگاهها را آن گونه‌اي طراحي كرد كه هيچ خطري براي محيط زيست انساني و جانوري نداشته باشد.
از جمله عواملي كه در طراحي فرودگاهها بايد مورد توجه قرار گيرد، مكان احداث فرودگاه مي‌باشد. كه حتي‌الامكان به دليل آلودگي زياد صوتي بايد دور از محيط زيست انساني و با فاصله نسبت به محل زندگي جانوران و حيوانات باشد. زيرا احداث فرودگاهها در مكانهايي كه در معرض مهاجرت پرندگان قرار دارند، باعث برخورد اين پرندگان با هواپيما مي‌شود و بعضاً خسارات جبران ناپذيري را به انسان وارد مي‌كند و ديگر نكته اين است كه فرودگاهها بدليل مكانهاي وسيع خود و بودن علفزارها در حاشيه آن، جايگاه مناسبي براي پرندگان است كه براي فراري دادن آنها، معمولاً حدود 5 دقيقه قبل از پرواز هواپيما، صداي پرندگان ترسانده شده را كه قبلاً ضبط نموده‌اند، بوسيله بلند گوههاي اطراف باند پخش مي‌كنند كه اين روش متداولترين روش در فراري دادن پرندگان از فرودگاهها است. پس با توجه به آنچه كه گفته شد، قبل از احداث يك فرودگاه
بايد ارزيابي‌هاي زيست محيطي بدقت انجام پذيرد نه آن كه صرفاً بخاطر صرفه‌جويي در مسائل مادي، فرودگاهي را طراحي كرد.
3-6 حمل و نقل جاده‌اي
تأثيرات جاده‌اي بر روي محيط‌هاي طبيعي را از لحظه بر زمين زدن كلنگ و يا امروز با حركت كردن چرخهاي بلدوزر مي‌توان مطالعه نمود. كلنگ‌ها در مناطق طبيعي و در دل طبيعت (اغلب بكر) زمين زده مي‌شود. منطقه‌اي كه تا ديروز محل زندگي گروههاي وحوش بود، به ناگاه مورد هجوم دهها وسيله سنگين راهسازي قرار گرفته و موجب وحشت و فرار تمامي جانواران مي‌شود. فشرده شدن خاكها بوسيله ماشين آلات سنگين راهسازي از طرق گوناگون موجب تخريب زيست گاههاي طبيعي مي‌گردد. مثلاً جانوران زيادي، روزها براي فرار از گرما بدرون تونلهاي زيرزميني رفته و شبها فعاليت و شكار خود را آغاز مي‌كنند و همچنين بسياري از گياهان يك ساله كه وجود آنها براي جانوران مفيد است، بذر خود را در دل خاك كاشته كه با فشرده شدن خاك، رطوبت كافي به اين بذرها نرسيده و اين بذرها هيچگاه شكوفا نمي‌شود. جاده‌ها گرچه موجب اتصال دو نقطه و دو شهر به هم مي‌شوند ولي از نظر زيست‌شناسي موجب جدايي بيولوژيكي دو طرف جاده مي‌شوند. كه براي كاهش منفي اثرات احداث جاده‌ها، خوشبختانه علم اكولوژي راه حلهاي زيادي را ارائه مي‌دهد كه با توجه به آن مي‌توان بهترين منطقه را از نظر زيست شناسي براي احداث جاده‌ها انتخاب كرد.
4-6 حمل و نقل ريلي
مهمترين مسأله‌اي كه افراد ساكن در مجاورت خطوط راه آهن با آن دست به گريبانند موضوع آلودگي صوتي است. صداي ناشي از قطارهاي مغناطيسي در سرعتهاي خيلي زياد آنقدر بالاست كه مي‌تواند اثرات خطرناك زيست محيطي را بر مناطق مسكوني بر جاي گذارد. پس قبل از احداث خطوط راه آهن بايد تراكم انساني، حيواني و گياهي آن منطقه را مورد ارزيابي قرار داده تا خط آهن ما كمترين تأثير نامطلوب را بر محيط زيست داشته باشد و جان انسانها و حيوانات را به خطر نياندازد.

	حمل و نقل دريائي و آبهاي داخلي	حمل ونقل از طريق راه‌آهن	حمل و نقل جاده‌اي	حمل و نقل هوائي
هوا			آلودگي هوا (Co,HC, NOX) ذرات و مواد افزودني به سوخت‌هاي فسيلي مانند سرب، آلودگي جهاني (CFCS.CO2)	آلودگي هوا، گازهاي گلخانه‌اي و اثرات تقليل لايه ازن در آتمسفر فوقاني ناشي از گازهاي NOX
منابع آب	تخليه آب موازنه، نشت نفت و غيره، تغيير و تبديل سيستم‌هاي آبي جهت احداث بنادر و كانالها و لايروبي		آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني توسط هرز‌آبها، تغيير و تبديل سيستم‌هاي آبي بر اثر احداث جاده	تغيير و تبديل سفره‌هاي آبي رژيم رودخانه‌ها و زهكشي دشت‌ها براي ساختمان فرودگاهها
منابع زمين	اختصاص زمين براي ايجاد تأسيسات و امكانات بنادر متروكه و كانالها	اختصاص زمين براي ايجاد مسيرهاي مستقيم و ايستگاهها و امكانات و تأسيسات متروكه	اختصاص زمين براي ايجاد جاده و استخراج مواد ساختماني جاده‌ها، خاكبرداري، زيرسازي	اختصاص زمين براي فرودگاهها و ساير امكانات و تأسيسات
مواد زائد جامد	كشتيها و هواپيماهاي خارج از رده	خطوط متروكه و تجهيزات و انبار وسائل اسقاطي	رها كردن و تخريب و ريختن نخاله‌هاي ساختماني مربوط به جاده‌ها و پس مانده‌هاي سرويس‌هاي خدماتي و روغن سوخته	پس مانده‌هاي خدمات حمل و نقل هوائي
خطرات و تصادفات	انباشتن مواد سوختي- حمل و نقل مواد خطرناك	خارج شدن قطارها از خط و تصادم قطارهاي باربري حامل مواد خطرناك	تلفات جاني، صدمات و زيانهاي مالي از حوادث، جاده‌ها، خطر حمل و نقل مواد خطرناك، خطر شكستگي ساختمانهاي قديمي و فرسودگي تسهيلات جاده‌ها	تلفات جاني، صدمات و زيانهاي مالي ناشي از حوادث پروازهاي هواپيماها
صدا		صدا و ارتعاشات اطراف ايستگاهها و مسير خطوط راه‌آهن	صدا و ارتعاشات ناشي از خودروها، موتورسيكلتها و كاميونها در شهرها و در مسير جاده‌هاي اصلي و بزرگراهها	صداي اطراف فرودگاهها
ساير آثار		تفكيك و تخريب مناطق مسكوني و مزارع و زيستگاههاي حيات وحش مجاور	تفكيك‌ و تخريب محله‌هاي مسكوني زيستگاههاي حيات وحش مجاور و مزارع، تجمع و شلوغي بيش از حد

7- آب و فاضلاب
در كشور ما مسأله كمبود آب از گذشته‌هاي بسيار دور وجود داشته و با توجه به احتياج روزافزون به آن حتي در برخي از نقاط به صورت عاملي مانع رشد و پيشرفت كشاورزي، صنعتي و حتي اجتماعي شده است و آلوده نمودن آب و خاك خيانتي بزرگ به نوع بشر و موجودات زنده مي‌باشد. با توجه به اين موضوع، اهميت حفاظت از آب و خاك بيش از پيش نمود پيدا كرده و قسمت عمده اين حفاظت، بر عهده مهندس عمران گذاشته شده تا با ارزيابي محل پروژه قبل از اجرا وظيفه خود را در قبال اين نعمت خدادادي و آيندگان به خوبي به انجام رسانيم.
يكي از عواملي كه مي‌تواند بيشترين زيان را به آب و خاك رسانده و محيط زيست را به خطر اندازد فاضلاب‌ها اعم از خانگي و صنعتي و... هستند كه وجود آنها و رها ساختن آن بدون هيچگونه پيش تصفيه مي‌تواند اثرات زيانباري را به دنبال داشته باشد و حتي منجر به يك فاجعه زيست محيطي گردد. فاضلاب‌ها و مدفوع انساني، هر دو در كشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند و بالتبع انسانها و موجوداتي كه با آن در تماس هستند ممكن است به انواع بيماريهاي عفوني و انگلي مبتلا شوند. اين اثرات محدود به تماس مستقيم با فاضلاب و پسابهاي خانگي و صنعتي نيست، بلكه اثرات غيرمستقيم ديگري هم به حيات انساني و جانوري مي‌گذارد كه مهمترين آنها آلوده كردن آبهاي سطحي و زيرزميني است . به عنوان مثال در شهر كرمان سفره آب زيرزميني در حد فاصل كرمان - ماهان موجود است كه آب قابل شرب مردم كرمان از آنجا تهيه مي‌شود. حال در هنگام ساخت كشتارگاه كرمان بدليل عدم ارزيابي زيست محيطي و استفاده از نظرات يك كارشناس محيط زيست، اين سازه را درست در روي سفره آب زيرزميني ساخته‌اند و با توجه به نكات غيربهداشتي و رها كردن پساب آن در زمينهاي اطراف كشتارگاه چه بسا آب كرمان سالهاست آلوده بوده و حتي تصفيه خانه‌ها هم نمي‌تواند بخوبي آن را انگل زدايي كند نمونه اين مسأله در شهر بندرعباس مشاهده مي‌شود كه پساب كشتارگاه و فاضلابهاي خانگي بدون هيچ طرحي جامع براي كنترل آن و همچنين بدليل شرجي بودن هوا و نامناسب بودن لوله‌هاي فاضلاب در آن آب و هوا و نشت كردن فاضلاب، پسابهاي صنعتي و خانگي و كشاورزي به سمت دريا هدايت شده و باعث آلودگي خليج فارس و درياي عمان مي‌شود. پس يك مهندس عمران در تيم ساختماني‌اش مخصوصاً در پروژه‌هاي صنعتي كه پسابها آلوده به مواد شيميايي هستند بايد يك كارشناس محيط زيست داشته باشد تا با ارزيابي محل مورد نظر بهترين گزينه با كمترين اثر بر محيط زيست را انتخاب كند. البته وجود تصفيه خانه‌هاي مجهز مي‌تواند فاضلابها را براي مصارف غير از آشاميدن براي شستن ظروف در خانه‌ها و مصارف صنعتي، بازيابي و به چرخه باز گرداند. اين مسأله در كشور ما با توجه به كمبود آب و خشكسالي‌هاي اخير متروك مانده و كمتر كسي به اين كار پر سود فكر مي‌كند ولي در كشورهاي اروپايي اين كار از مرحله آزمايش گذشته و وارد مرحله اجرا در سطح كشور شده است.
1-7 شيرابه‌هاي ناشي از محل دفن زباله
يكي از مشكلات اساسي محل‌هاي دفن بهداشتي زباله، توليد شيرابه‌هاي ناشي از زباله مي‌باشد كه با توجه به مطالعات انجام شده در آمريكا و كانادا اين شيرابه‌ها منجر به آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني شده و محيط زيست را به خطر مي‌اندازد. براي جلوگيري از نفوذ اين شيرابه راههاي مختلفي ارائه شده كه يكي از اين راهها ايجاد سيستم‌هاي نفوذ ناپذير و زهكشي محل دفن زباله مي‌باشد. در اين روش دو سيستم اصلي در زهكشي شيرابه كار مي‌كنند كه عبارتند از:
1- زهكش زيرين
2- زهكش محيطي
سيستم زهكش زيرين قبل از پر كردن محل دفن ساخته مي‌شود و تشكيل شده از يك سيستم زهكشي كه شيرابه را از كف محل دفن خارج مي‌سازد و سيستم محيطي دور لبه‌هاي درپوش محل دفن و براي كنترل نفوذ و نشت به داخل محل دفن پس از پر شدن آن ساخته مي‌شود. سيستم زهكشي زيرين، براي سادگي ممكن است تشكيل شده باشد از يك لايه زهكشي با مواد دانه‌اي و نفوذ ناپذيري زياد و لوله‌هاي سفالي جهت زهكشي و جمع‌آوري جريان هدايت شده در داخل محيط زهكشي كه افقي حركت مي‌كند. در زير اين لايه يك لايه با نفوذ پذيري ناچيز قرار دارد كه براي جلوگيري از حركت عمودي شيرابه عمل مي‌كند و با شيبدار ساختن اين لايه مي ‌توان به حركت افقي شيرابه درون لايه زهكش دست يافت. هنگامي كه شيرابه‌ها به سيستم جمع‌آوري مي‌رسد ابتدا به سمت پايين لايه زهكشي حركت كرده و به سطح بالايي لاينر برخورد مي‌كند، سپس شيرابه شروع به جمع شدن روي سطح بالايي لاينر نموده و فضاي خالي بين خلل و فرج لايه زهكشي را پر مي‌كند و اثر شيب جريان افقي شيرابه در داخل لايه زهكش شروع و به سوي لوله‌هاي جمع‌آوري شيرابه مي‌رود و از طرف ديگر شروع به نفوذ در داخل لاينر غيراشباع مي‌كند .
2-7 راههاي جلوگيري از نشت شيرابه به داخل آبهاي زيرزميني
1- با جلوگيري از نفوذ آب به داخل توده زباله، ميزان شيرابه را به حداقل مي‌رسانيم.
2- شيرابه توليد شده توسط يك سيستم زهكشي جمع‌آوري و به خارج هدايت شود و سپس در يك سيستم مناسب، تصفيه و قابل دفع گردد.
3- در صورت باقي ماندن شيرابه، در برابر نشت از آن محافظت شود.
8- سدها و اثرات زيست محيطي ناشي از آن
حال با توجه به آنچه كه تا كنون گفته شد، به عنوان نمونه، يك پروژه عمراني را مورد ارزيابي و بررسي قرار مي‌دهيم. سدها اثرات زيست محيطي زيادي علاوه بر فوايد خويش بر محيط زيست دارند كه بطور نمونه ساخت سد، رژيم هيدروليكي پايين دست رودخانه را تغيير داده و باعث شده كه رودخانه كاناليزه شده و جريان آب تماماً بوسيله يك سلسله سد و آب بند كنترل شود كه كاناليزه شدن رودخانه سبب كاهش طول آن مي‌گردد. يك تأثير بزگ زيست محيطي ديگر اين است كه بدليل ترسيب لاي در پشت سد، آب بدون لاي از سد سرريز شده و در نتيجه باعث فرسايش و پايين رفتن بستر رودخانه پايين دست سد مي‌گردد. در ضمن از آنجايي كه لاي، فاقد نيتروژن كافي است در نتيجه موجب كاهش حاصلخيزي خاك گشته و باعث كاهش محصولات كشاورزي مي‌شود.
1-8 ارزيابي سدها
ارزيابي يك سد، گزينه‌هاي زير را شامل مي‌شود:
1- زمين شناسي محل سد و مخزن
2- مسائل اجتماعي، سياسي، اقتصادي، اكولوژيكي، فني، مهندسي و تكنولوژيكي
3- مسيرهاي انتقال
4- ملاحظات ايمني
5- هزينه
6- نظرات كارفما و مردم، مشاوره هاي فني و اجتماعي، قابليتهاي ايجاد شده در منطقه سدها را به روشهاي مختلف ارزيابي مي‌كنند كه آن روشها عبارتند از:‌
1- روش استفاده از ماتريس لئوپولد (Leopold Matrices)
2- روش صورت ريز سنجش، همطرازي (Environmental Evaluation)
2-8 اقدامات اصلاحي و كاهش اثرات سوء سدها
1- آبخيز داري و بهبود شرايط و وضعيت حوزه‌هاي آبخيز براي كاهش ميزان رسوبات .
2- برآورد حجم مرده مورد نياز جهت نگهداري رسوب، تخليه و لايروبي آنها.
3- تخليه رسوبات توسط درياچه‌هاي زيرين.
4- حفاظت سواحل، پايه‌هاي پل‌ها و سازه‌ها و مناطقي كه در معرض فرسايش قرار مي‌گيرند.
5- جبران كاهش مواد مغذي در پايين دست سد از طريق افزودن كودهاي ازت دار.
6- هوادهي لايه‌هاي آب در ذخيره گاهها و مخازن درياچه سد از طريق تزريق هوا به اعماق مخازن، براي پيشگيري از بروز فرآيندهاي بي‌هوازي.
7- تغيير زمان بندي آبگيري در هنگام لايه بندي حرارتي.
8- كنترل و تغيير مسير فاضلاب‌هاي ورودي به مخزن سد و درياچه و تصفيه آنها قبل از تخليه.
9- پيش‌بيني و احداث زهكشي‌هاي مناسب در اراضي زراعي و هدايت زه آبها به پايين دست.
10- پاكسازي درياچه سد از مواد آلي تجزيه پذير.
11- احداث و راهبري استخر گرمايشي در پايين دست سد براي افزايش دماي آب و رساندن آن به حد مطلوب .
12- پوشش سطح كانالها و تخليه متناوب آنها براي جلوگيري از تخمگذاري حشرات.
13- كاشت گياهان سمي براي حذف و كاهش جمعيت كرمهاي ناقل بيماري .
14- كاشت نهال و ايجاد پاركهاي جنگلي در بالادست سد.
15- قطع علفهاي هرز و گياهان پاي در آب و استفاده از ماهيان علفزار.
16- كنترل زمان ماند آب در مخزن سد با اقدامات بهره‌برداري مناسب.
17- جلوگيري از تخليه فاضلابها به رودخانه‌هاي ورودي به مخزن.
18- اجراي اقدامات حفاظتي براي پايداري شيبها، نظير تراس بندي و كاشت گياه بر روي آنها، ايجاد ديواره سنگ چين و مهار توده‌هاي سنگ .
19- كنترل و حفاظت كناره‌هاي ساحلي مخزن با كاشت گياهان، سنگ چين و يا گابيون بندي تراس بندي و كاهش شيب.
20- احداث راههاي عبور ماهي در زير پل‌ها و سدها براي ادامه مهاجرت ماهيان به مناطق تخم ريزي و ايجاد آسانسورهاي حمل ماهي‌ها از پايين دست به پشت سد.
21- جلب مشاركت عمومي در چگونگي اجراي طرح
9- نتيجه‌گيري
پروژه‌هاي عمراني كه در داخل و حومه شهرها و نيز در مناطق كوهستاني و دشتها كه از نظر پوشش گياهي و جانوري داراي ارزش زيست محيطي هستند داراي خطرات بالقوه و بالفعلي هستند كه براي مقابله با آن يا بايد احداث پروژه‌هاي عمراني را متوقف كرد كه اين خود امري محال است بخصوص در كشوري در حال توسعه مثل ايران و يا اينكه قبل از احداث پروژه‌هاي عمراني با دست زدن به يك سري ارزيابي‌هاي زيست محيطي، اثرات سوء آن پروژه را بر محيط زيست بررسي كرده و حتي‌الامكان نقاطي را براي احداث پروژه انتخاب كرد كه كمترين خطر را براي محيط زيست و بيشترين كاربرد را از لحاظ علمي و تكنولوژي داشته باشد. بطور مثال در هنگام طرح يك راه اگر عوامل اكولوژيكي جانوران و گياهان مورد توجه قرار نگيرد چه بسا ساخت اين راه بزرگترين ضربه را به محيط زيست منطقه بزند كه بالتبع اثرات آن در دراز مدت گريبانگير حيات انسان مي‌شود. و يا نداشتن يك سيستم پيشرفته آب و فاضلاب در يك كلان شهر موجب شيوع بيماريهاي گوناگون حتي در قرن حاضر مي‌شودو همينطور فرودگاهها كه مي‌توانند بزرگترين آلوده كننده صوتي در داخل يك شهر باشند. بطور مثال اگر در اطراف منازل فرودگاه مهرآباد تهران براي چند روز زندگي كنيد اين مسأله مهم بيشتر روشن مي‌شود و همينطور سدهايي كه بدون ارزيابي منطقه هدف ساخته مي‌شوند با زير آب بردن مناطق وسيعي از حوزه رودخانه، موجب نابودي گونه‌هاي مختلف گياهي و جانوري كه حياتشان به يكديگر وابسته است، مي‌شوند و يا نابودي جنگلها در شمال كشور به منظور ساخت و ساز موجب بروز سيل و ببار آوردن ميلياردها تومان خسارت جاني و مالي شده است و اين تنها به اين دليل كه جنلگها و مراتع، ميزان نفوذ آب را به داخل زمين شدت بخشيده و از وقوع سيل جلوگيري به عمل مي‌آورند. و اينجاست كه لزوم ارزيابي زيست محيطي قبل از اجراي پروژه‌هاي عمراني اهميت مي‌يابد.
10- منابع و مأخذ
- دكتر بان. م. ادينگتون و دكتر م. آن. ادينگتون – ترجمه دكتر اسماعيل كهرم 1367.
- دكتر سيد محمود شريعت- دكتر سيد مسعود منوري- 1375- مقدمه‌اي بر ارزيابي اثرات زيست محيطي- انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.
- نويد سعيدي رضواني - معاونت هماهنگي امور عمراني دفتر برنامه ريزي عمراني- مركز مطالعات برنامه ريزي شهري - سلسله مقالات برنامه ريزي شهري 3 - نگاهي به روشهاي كاهش آلودگي در بزرگراهها.
- مير عظيم قوام- 1375- حمايت كيفري از محيط زيست- انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.
- هنريك مجنونيان – 1378- حفاظت رودخانه‌ها – انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.
- دكتر مسعود منوري- 1380- راهنماي ارزيابي اثرات زيست محيطي سدها- انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.
- ناصر محرم نژاد- 1363- مقدمه‌اي بر آلودگي هوا، انتشارات گلدشت.
- سازمان محيط زيست مالزي- ترجمه پرستو ميراب زاده، راهنماي ارزيابي پيامدهاي زيست محيطي توسعه- انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد هشتم- شماره سوم – پاييز 75.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد نهم- شماره اول- بهار 76.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – شماره 27- سال 78.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – شماره 36- سال 1380.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد نهم- شماره 2- تابستان 76.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد نهم – شماره 3 – پاييز 76.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – شماره 31- 1379.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – شماره 26- بهار 1378.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد هشتم- شماره اول – بهار 1375.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد ششم- شماره سوم – تابستان 73.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد ششم- شماره اول- بهار 73.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد هفتم- شماره دوم- تابستان 74.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – شماره 33- تابستان 1379.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد نهم- شماره اول- بهار 1372.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – شماره 32- سال 1379.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – شماره 16- زمستان 70.
- فصلنامه علمي سازمان محيط زيست ايران – جلد هشتم- شماره 4- زمستان – ويژه نامه جمعيت.

مهندسی عمران و محيط زيست و ارتباط بين آنها

مطالب مشابه :

مشهد به تهران مسير اول 880 كيلومتر، مسير دوم935كيلومتر

مديريت ترافيك شهري در تهران

آشنایی با قله کازبکی کشور گرجستان

نمونه سوالات درس راهنمای تورداخلی + شناخت صنعت جهانگردی

سوالات شناخت صنعت گردشگری

نمونه سئوالات شناخت صنعت

افضل

مهندسی عمران و محيط زيست و ارتباط بين آنها