تاریخچه تأسیس بانک ملی ایران

پس از استقرار مشروطیت هنگامی که دولت از مجلس شورای ملی اجازه استقراض خارجی خواست، احساسات ملی که از وامهای گذشته و رفتار بانکهای بیگانه جریحه دار شده بود به هیجان آمد و نمایندگان مردم بمنظور قطع نفوذ سیاسی و اقتصادی بانکهای مذکور و در ترمیم وضع مالی خزانه ضمن مخالفت با استقراض خارجی تاسیس بانک ملی را خواستار شدند، و جمعی از بازرگانان و صرافان متعهد مشارکت در این بانک ر ا نمودند و در آذرماه 1285 اعلان آن که مبین احساسات عمومی و علاقه مردم به تاسیس یک بانک اعتباری ملی در ایران بود انتشار یافت .
در روز 23 آبان 1285 میرزا ابوالقاسم ناصرالملک وزیر مالیه وقت مظفرالدین شاه در مجلس شورای ملی حاضر شد و از اوضاع نابسامان مالی کشور خبرداد و پیشنهاد داد که دولت برای رفع این مشکل مبلغی از کشورهای اروپایی وام دریافت کند که با مخالفت شدید نمایندگان مواجه شد . نمایندگان پس از شور و پیگیری در روز 9 آذر ماه همان سال با تأسیس بانکی که بتواند برای کشور سود داشته و با سپرده های مردم به نفع کشور و مردم کارکند موافقت کردند. خبر تشکیل بانک ملی با سرمایه 15 میلیون ( 30 کرور) قابل افزایش به 50 میلیون تومان با وجد و شعف عموم ملت روبرو شد.
از طرفی دیگر تغییرات ناگهانی در اوضاع سیاسی و انعقاد قرارداد 1907 میلادی بین دولتهای روسیه و انگلیس و تقسیم ایران و نیز آغاز جنگ جهانی اول و ورود نیروهای اشغالگر به ایران تمام کوششها و تلاشهای تشکیل بانک ملی را نقش بر آب کرد و این آرزوی بزرگ مردم سالها به تعویق افتاد.
پس از پایان جنگ جهانی اول و خروج اشغالگران از ایران ، سرانجام قانون تاسیس بانک ملی ایران در جلسه مورخ 14 اردیبهشت 1306 به تصویب مجلس رسید و اساسنامه بانک در 14 تیر ماه 1307 مورد تصویب کمیسیون مالیه مجلس قرار گرفت و در روز سه شنبه20 شهریور 1307 بانک ملی ایران در تهران رسماً کار خود را آغازکرد.
اولین مدیر عامل بانک ملی دکتر کورت لنیدن بلات و معاون او فوگل به همراه 70 کارشناس از کشور آلمان به ایران آمدند.
بر حسب اساسنامه بانک ، بانک ملی ایران بصورت یک شرکت سهامی دارای شخصیت حقوقی شناخته شد و تابع قوانین تجاری تلقی گردید .
سرمایه اولیه بانک 20 میلیون ریال بود که فقط 8 میلیون آن پرداخت شد و در سال 1314 سرمایه بانک به 300 میلیون ریال و در سال 1331 به دومیلیارد ریال افزایش یافت که تمام آن پرداخت شده است .
با توجه به اینکه در آن تاریخ متخصصین بانکی در ایران وجود نداشت بموجب قانونی اجازه استخدام اتباع سویسی یا آلمانی بمنظور اداره بانک داده شد. تعداد کارکنان بانک در روز افتتاح اعم از ایرانی و آلمانی از 27 نفر تجاوز نمی‏کرد در حال حاضر تعداد کارکنان بانک ملی ایران بالغ بر 45 هزار نفر است .
در ابتدای تاسیس بانک علاوه بر شعبه مرکزی دو شعبه در بازار تهران و بندربوشهر که مهمترین بندر بازرگانی آنروز ایران بود تاسیس گردید .
نخستین نمایندگی بانک در خارج از کشور در سال 1327 در هامبورگ تاسیس شد .
تاسیس بانک کارگشایی: در سال 1305 بنگاهی بنام موسسه رهنی دولتی ایران، از محل وجوه صندوق بازنشستگی کارکنان دولت برای رفع حوائج مردم بوجود آمد که تا سال 1307 تحت نظر وزارت دارایی اداره میگردید پس از تاسیس بانک ملی به این بانک واگذار و در سال 1318 این موسسه بنام بانک کارگشایی مرسوم و یکی از سازمانهای تابعه بانک ملی محسوب شد .
در تاریخ 22 اسفند ماه 1310 حق نشر اسکناس از تصویب مجلس شورای ملی گذشت و رسماً به مدت 10 سال بانک ملی ایران اعطا شد که به خودی خود قابل تمدید بود و در فروردین ماه 1311 نخستین اسکناس بانک ملی ایران انتشار یافت .
صندوق پس انداز : در سال 1318 بموجب قانونی بمنظور تشویق و ترغیب مردم به پس انداز، صندوق پس‌انداز بانک ملی ایران تاسیس شد که پس از استقرار نظام بانکداری اسلامی بصورت قرض الحسنه پس‌انداز، یکی از واحدهای فعال بانک بشمار میرود .
نخستین مجله اقتصادی کشور در سال 1313 انتشار یافت که اولین نشریه آماری، اقتصادی و مالی در ایران بود که به تهیه شاخص قیمتها، شاخص عمده فروشی و تحول وقایع اقتصادی مبادرت و توانست گام موثری برای تهیه زمینــــــــه مطالعــــــــات اقتصادی در کشــــــور را فراهم آورد این نشریه به همت دکتر لوتس گیلهامر DR. Lutz Glelhammer اولین رئیس اداره بررسیهای اقتصادی و احصائیه(آمار) بانک منتشر شد .
بانک کشاورزی تفکیک بانک فلاحتی از بانک : در قانون اجازه تأسیس بانک مقرر شده بود چنانچه دامنه معاملات شعبه فلاحتی بانک، توسعه یابد به بانک مستقلی تبدیل گردد. در تاریخ 25 تیر ماه 1312 شعبه فلاحتی بانک ملی ایران تفکیک و به بانک مستقلی نام بانک کشاورزی تبدیل شد .
بانک مرکزی : تا قبل از سال 1338 بانک ملی ایران وظایف بانک مرکزی مانند حق انحصاری انتشار اسکناس و تنظیم جریان پول کشور را بعهده داشت در سال 1338 لایحه اساسنامه بانکی و پولی ایران به تصویب مجلس رسید و از هجدهم مرداد 1339 وظایف بانک مرکزی از بانک ملی منتزع و با سرمایه 6/3 میلیارد ریال فعالیت خود را آغاز نمود.
آرزوی مردم ایران و علاقه آنها برای تاسیس بانک ملی رهایی از سلطه اقتصادی و سیاسی بیگانگان و جلوگیری از تسلط آنها بر منابع حیاتی و ذخائر کشور بود، بانک ملی و دیگر بانکهائیکه پس از آن آغاز فعالیت نموده‏ اند ، توانستند خدمات مفید و ارزنده‏ای مانند جمع آوری سپرده‏های مردم، حل مشکل نگهداری وجوه نقد و طلا و نقره، نگاهداری حساب خزانه دولت،‌اعطای تسهیلات اعتباری جهت راه‌اندازی کارخانجات و موسسات بزرگ تولیدی و زیربنائی ، احداث واحدهای صنعتی- کشاورزی ، تسهیل در روابط تجاری داخلی و خارجی را ارائه نمایند.
اکنون بیش از 75 سال است که از تأسیس پرافتخار بانک ملی ایران می‏گذرد . در حال حاضر بیش از 3100 شعبه فعال در داخل و 16 شعبه فعال در خارج کشور مشغول بکارند که باعث شده این بانک یکی از قوی‏ترین مؤسسات مالی چه در ایران حتی در دنیا باشد.
بانک ملی ایران بمنظور اجرای هر چه صحیحتر قوانین که با دوصنعت بارز و مهم آن وجه تمایز سیستم بانکداری اسلامی و نظام بانکداری در جهان امروز است تعیین حذف ربا از سیستم بانکی و نظام اقتصادی کشور و استفاده از سرمایه های بانک و سپرده های مردم بمنظور رشد اقتصادی برای محرومین و ایجاد عدالت و قسط در جامعه با تلاش کارکنان متعمد و متخصص خود توانسته است گامهای موثر و مفیدی را بردارد.

تاریخچه بنیان بانک ملی ایران

نقش زرتشتیان در ایجاد زمینه های تاسیس بانک ملی در تاریخ به ثبت رسیده و از فعالیت های زرتشتیان ایران و پارسبیان هند، به نیکی یاد می شود . پیشینه بنیان یک بانک با سرمایه ایرانی به دوران پیش از رضا شاه و پایان مشروطه، باز می گردد . در مجلس اول پس از مشروطه، درباره تاسیس بانک ملی گفتگو شد .
شادروان کسروی در تاریخ مشروطه می نویسد:"روز پنج شنبه بیست و سوم آبان(27 رمضان)چون دانسته شد دولت پرک داده،نمایندگان به گفتگوی "بانک ملی" پرداختند.بازرگانان که پیشروان ایشان حاجی معین التجار و حاج امین الضرب و حاجی محمد اسماعیل و ارباب جمشید می بودند، به گردن گرفتند که آن را بنیاد گزارند.داستان "بانک ملی" که سالها یکی از آرزوهای ایرانیان شمرده می شد،از اینجا پیش آمد."
نخستین بانک در ایران
پیش از اینکه نخستین بانک به طور رسمی در ایران افتتاح شود، تجارتخانه های معتبری مانند بانک های بسیار کارآمد در شهرهای بزرگ ایران پای گرفته بودند.از معتبرترین این شبه بانک ها که به صرافی و تجارتخانه معروف بودند، بنگاه های تجاری جمشیدیان و جهانیان نام داشت که متعلق به ارباب های زرتشتی بود و تا آن زمان توانسته بودند، حداکثر اطمینان مردم را به سبب درستی و امانت داری خود کسب نمایند.
از اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان عصر قاجار، این دو بنگاه تجاری و مالی معتبر، توانسته بودند تمام نیازهای پولی و اعتباری مردم ایران را تامین کرده و شهرهای بزرگ را (اعم از داخلی و خارجی،از جمله بغداد،کلکته،بمبیی و ...) پوشش دهند.
اما پیش از اینکه یک بورژوازی ملی، با سرمایه ایرانی و پشتوانه ملت و دلسوزان ایران بتواند پا بگیرد و بانک های واقعی ملی برای آبادانی و سربلندی بنیان نهاده شوند، بیگانگان و استعمارگران جلو آمدند و بار دیگر نگذاشتند ایرانی روی پای خودش بایستد.
نخستین گام،در سال 1866م. برداشته شد. بنگاه پاریسی "ارلانگه" در صدد کسب امتیازی برای ایجاد یک بانک در تهران برآمد، ولی به سبب اینکه دولت ایران نتوانست اندوخته های بانکی را تضمین کند، مذاکرات در این باره متوقف شد.
اولین بانکی که در ایران شروع به کار کرد " بانک شرق جدید " بود که مرکز آن در لندن و شعبه اصلی آن در هند و بدون هیچ گونه امتیاز خاصی در تهران و شش شهر دیگر در سال 1888 م . (1267خ) به وجود آمد. بعد از یکی دو سال تمام مووسسات این بانک خریداری شد و محل آن در تهران به "بانک شاهنشاهی ایران " (اولین بانک دولتی و نه البته ملی! ایران) واگذار گردید .
امتیاز بانک شاهنشاهی ایران که برای مدتی بیش از 40 سال سازمان مالی مسلط و بسیار مهم کشور گردید، در سی ام ژوئن 1889م. به مارون ژولیوس دورویتر یهودی آلمانی تبار که تابعیت انگلیسی و دین مسیحیت را پذیرفته بود، واگذار شد. این بانک علاوه بر عملیات متداول صرافی، در کارهای تجاری ، صنعتی و معدنی نیز فعالیت می کرد و امتیاز بهره برداری از معادنی چون آهن، سرب، جیوه ، زغال سنگ و نفت را در اختیار داشت . علاوه بر این در سال 1279خ. ، با به دست آوردن حق نظارت بر جمع آوری عوارض گمرکات جنوب، به عنوان وثیقه بدهی های دولت ، وبعدها با دریافت عایدات شرکت نفت ایران و انگلیس به منظور مشابه ، اختیارات نیمه رسمی این بانک بیشتر شد.
پس از بانک انگلیسی شاهنشاهی ایران ، بانک های خارجی متعددی به نام بانک استقراضی روس ، بانک عثمانی و بانک روس وایران تشکیل شد.
امتیاز دریافت عواید گمرکات شمال به عنوان وثیقه بدهی های دولت به بانک استقراضی روس داده شده بود. در سال 1277خ. کلیه سهام این بانک به وسیله خزانه داری روسیه خریداری شد. این بانک بیشتر جنبه سیاسی داشت و با دادن وام و استرداد آن ، وسیله ای برای ازدیاد نفوذ دولت روس در ایران بود و با خرید دارایی های غیر منقول زیادی در شمال ایران ، دایره نفوذ خود را افزایش داد و تا جایی پیش رفت که بسیاری از بنگاه های مالی و تجاری ملی ایران را ورشکسته کرد.
نقش زرتشتیان و بانک های جمشیدیان و جهانیان
تا پیش از تاسیس بانک شاهنشاهی ایران و بانک استقراضی روس ، که امتیاز اولی را انگلیسی ها و دومی را دولت تزاری روس در اختیار داشتند ، مووسسات صرافی و مالی زیادی توسط زرتشتیان و ارمنی ها در شهر های بزرگ به وجود آمده بود. برات ها و حواله جات این بانک های خصوصی نزد مردم از اعتبار ویژه ای برخوردار بود و مردم به بانک های خارجی با شک و تردید نگاه می کردند. و پول های خود را نزد بانک های زرتشتی نگه داری می کردند.
بانک های استقراضی و شاهنشاهی ، درهمان حال که رقیب یکدیگر بودند ، در مورد جلوگیری از تاسیس ، ایجاد هر گونه بنگاه مالی و پولی هر نوع مووسسه صرافی بزرگ ایرانی – که به نامشروع و مقاصد سیاسی آنان ضربه می زدند – متحد بودند و با هماهنگی کامل عمل می کردند.
به گواه تاریخ : ورشکستگی بانک های جمشیدیان و جهانیان از اقدامات خیانتکارانه بانک های شاهنشاهی و استقراضی بوده است.
ع. دانشپور در کتاب «بانک شاهنشاهی و امتیاز... » ، کشته شدن ارباب پرویز از فعالان مشروطه خواه و از زرتشتیان یزدی و متوقف و ورشکسته شدن مووسسه صرافی جمشیدیان را به عنوان فجایع بانک شاهنشاهی بر می شمرد و از آن به تلخی یاد می کند.
هم چنین به روایت کتاب « پول و باکداری» نوشته مصطفا فاتح ، متوقف شدن فعالیت های تجاری و مالی بانک جمشیدیان نتیجه قدرت و نفوذ بانک استقراضی روس بوده است.
علی اصغر شمیم در کتاب پر ارج خود «اران در دوره سلطنت قاجار» می نویسد: ... اما مساله تاسیس بانک ملی که نموداری از روح وطن پرستی نمایندگان دوره اول مجلس و جلوه ای از عشق و علاقه آنان به حفظ ملیت ایرانی بود ، با کار شکنی و دسیسه های بانک شاهنشاهی و بانک استقراضی مواجه شد. درست هنگامی که پارسیان زرتشتی ساکن هند با شور و هیجان ناشی از وطن پرستی به جمع آوری سرمایه لازم برای تاسیس بانک ملی ایران مشغول بودند ، ودر مجلس شورا درباره این مهم شور و گفتگو می شد و مطبوعات در فواید و مزایای بانک ملی تبلیغ می کردند ، ارباب پرویز زرتشتی در یزد به تحریک صنیع حضرت – که مورد حمایت محمد علی شاه بود – کشته شد. این جنایت بزرگ که محرک آن بعد از عزل محمدعلی شاه اعدام گردید، هر چند که مجلس شورا و مطبوعات و اکثریت مردم را عزا دار نمود ، ولی موجب یاس و دلسردی پارسیان گردید و تاسیس بانک ملی معوق
ماند پرویز شاهجهان که از اقتصاد دانان بی نظیر دوره قاجار بود ، پس از کشته شدن برادرش از پای ننشست و با پی گیری های همه جانبه توانست عاملان قتل برادرش را پیدا کرده و به دست عدالت بسپارد تا مجازات او به همراهی برادرانش پرویز، رستم، گودرز، و بهرام بنگاه معتبر بازرگانی و تجارتخانه خوشنام و مشهور جهانیان را بنیاد نهاد. که در راه سازندگی ایران قدم های بزرگ و اساسی برداشت. وبا تشکیلات منظمی که بر پا کردند ، پایه گزار سیستن نوین مالی ،پولی و بانکی در ایران شدند. این بنگاه توانست در تاسیس نخستین شرکت گوشت و شرکت سهامی کل تلفن سرمایه گزاری کرده ، آنها را تاسیس نماید.
ادارات و شعبه های تجارخانه جهانیان مانند تجارتخانه جمشیدیان آنچنان مورد اطمینان بود که « بیجک صندوق» آنها مانند اسکناس دست به دست می گشت وبین مردم از اسکناس های بانک شاهی اعتبار بیشتری داشت و اقبال مردم به آن بیشتر بود. این رویه مردم داری و جلب اعتبار باعث شد که مدیران بانک های روس و شاهی با حمایت مقامات سیاسی خود و مستبدین ایران وسایل سقوط و ورشکستگی آنها را فراهم آوردند و وسایلی برانگیختند که ارباب پرویز را در روز چهارشنبه 13فوریه 1907م. در یزد به طرز فجیعی کشتند ، واین در حالی بود که تجارتخانه ها ، به ویژه جهانیان در زاه استقرار مشروطیت و حکومت قانون و آزادی در ایران تلاش بسیار کردند. این یاری به آزادیخواهان و کمک به آرمان های انقلاب دو پیامد داشت:اول – تجارتخانه ارباب بهرام جهانیان یکی از نمایندگانی بود که خزینه و جواهرات سلطنتی را از طرف آزادی خواهان تحویل گرفت. دوم- کشته شدن پرویز شاهجهان که ، که مردم را بیش از پیش از خود گذشتگی زرتشتیان در راه آزادی و آبادانی ایران ، آگاه کرد و خون پرویز سبس شکست استبداد صغیر شد.
محمد علی شاه با رفتار آزادیخواهانه ارباب خسرو شاهجهان موافق نبود و او را تهدید کرد که اگر از ایران خارج نشود ، به سرنوشت ارباب فریدون و ارباب پرویز دچار خواهد شد. او هم به ناچار یکسره به لندن رفت. و در آنجا هم نتوانست ساکت بنشیند و به همراهی و کمک داداباهی نوروزجی از نمایندگان حزب لیبرال انگلیس در پارلمان دست به اقدامات سیاسی زد.
ارباب خسرو در زمان احمد شاه دوباره به ایران دعوت و با دادن تامین جانی و مالی و جلب رضایت، به فعالیت های مالی و پولی ادامه داد و برای زرتشتیان مووسسات خیریه بنا نهاد از جمله ساختن دبستان خسروی یزد.و سرانجام پیش از اینکه تاسیس یک بانک مستقل ایرانی را به چشم ببیند در سال 1295خ. در گذشت و در این سال از ورشکستگی ارباب جمشید یک سال گذشته بود.
تاسیس بانک ملی
جنبه تجاری بانک های بانک های شاهنشاهی و استقراضی وکنترل آنها به وسیله خارجیان و نفوذ روزافزون آنها که به علت عدم توانایی دولت در تسویه بدهی های خود ، دشواری های بزرگی را ایجاد کرده بود، تاسیس یک بانک مستقل با سرمایه ایرانی را برای حل مسایل مالی و سیاسی کشور را ایجاب می نمود. تاسیس چنین بانکی در اولین جلسه مجلس شورای ملی در سال 1324ق. مورد تصویب قرار گرفت و به موجب فرمان شاه، مردم برای خرید سهام به منظور تشکیل بانک ملی دعوت شدند ، ولی با تمام کوشش هایی که شد سرمایه لازم فراهم نگردید تا آنکه در سال 1306خ.قانون اجازه تاسشس بانک ملی ایران با سرمایه محدودی معادل 20میلیون قران و سرمایه پرداختی معادل 8میلیون قرانشروع به کار کرد، و چون از پشتیبانی کامل دولت برخوردار بود ،در مدت ده سال توانست قدرت کافی به دست آورد و کلیه عملیات و وظایف رسمی را که پیش از آن بانک شاهی انجام می داد، بر عهده گیرد.
از سال 1311خ. که بانک مجاز به انتشار اسکناس شد، مهمترین بانک تجاری و هم چنین تنها بانک ایرانی ناشر اسکناس شد. در سال 1312خ.از قسمت فلاحتی بانک که به عنوان یکی از ادارات بانک ملی در 1309 تاسیس شده بود ،بانکی به نام بانک کشاورزی و صنعتی با سرمایه 20 میلیون ریال تشکیل شد. در سال 1314خ. سرمایه بانک به 300میلیون ریال افزایش یافت که قسمت بزرگی از این افزایش مربوط به سود خود بانک بود . پس از آن بانک به سرعت به دایر کردن شعب جدید در مراکز شهرستان ها پرداخت ... وبه این ترتیب یکی از آرزوهای ایرانیان و پارسیان بر آورده شد.

تاریخچه تأسیس بانک ملی ایران

مطالب مشابه :

«طلا» گرو بگذارید،پول بهره ای بگیرید.

«طلا» گرو بگذارید، «وام» بگیرید

نحوه ی ارائه تسهیلات در بانک کارگشایی

بانک کارگشایی در بافق

تاریخچه بانک و بانکداری در ایران

جغرافیای پرداخت وام!...

سکه بهار آزادی

تاریخچه تاسیس بانک ملی

تاریخچه تأسیس بانک ملی ایران