سرزمین تركی با عینك پارسی – بخش پایانی

سفرنامه تركیه

سرزمین تركی با عینك پارسی – بخش پایانی

آخرین بخش سفرنامه تركیه را در حالی می نویسم كه هنوز سرشار از ارژی مثبت آن سرزمینم. برخی از خوانندگان مرا متهم می كردند كه در مواجهه با ترك ها، خود را باخته ام ولی حقیقت این نیست. آن قدر مناظر زیبا و رفتارهای نیكو دیدم كه متأسفانه اینجا نمونه اش نیست. ستایش من از سرزمین تركیه به سبب خلاء های بزرگی است كه در كشور خودمان می بینم. در این مجموعه نوشته ها از طبیعت، اقتصاد، كشاورزی، حمل و نقل، دین، جامعه، فرهنگ و سیاست ترك ها نوشتم. به هنر ایشان و به ویژه موسیقی خوش رنگ شان پرداختم و اینك در بخش پایانی برخی ناگفته ها را عنوان می كنم.

ایسگاه راه آهن قونیه

نمونه ای از لوكوموتیوهای قدیمی بخار در همه ایستگاه ها دیده می شود

جای خالی گدایان

نمی دانم در تركیه گدا نیست و یا اگر هست به خاطر محدویت های احتمالی خود را نمی نمایانند. طی اقامت یك روزه در شهرهای مالاتیا، آدانا، مرسین، قونیه، باندیرما، آنكارا و كایسری، چیزی به چشمم نخورد. اسكله های دوسوی تنگه بسفر، خیابان ارتش استانبول و میدان تقسیم را نیز در طول سه روز گشتم و چیزی ندیدم. تنها پیرزنی را درست كنار هتل اقامتم در ازمیر داخل یك خیابان فرعی نشسته بود و چندان جلب توجه نمی كرد. به گمانم گدایی در این كشور هزینه بالایی دارد كه در مكان های عمومی و عموماً شلوغ چیزی دیده نمی شود. شاید هم اصلاً گدایی نیست كه دیده شود.

ترك ها و مصرف بهینه

پیشتر از این نوشتم كه ریخت و پاش های معمول كشور ما در میان ترك ها مرسوم نیست و ایشان در خصوص مصرف انواع انرژی و خواركی ‌های مختلف چگونه رفتار می كنند. نمی دانم این دقت نظر ترك ها برگرفته از آموزه های دینی است یا آموزش سازمان یافته دولتی و یا نبود یارانه های سرگردان و در نتیجه واقعی بودن بهای كالاها در سرتاسر كشور. شاید هم تركیب همه این ها باعث شده تا هر شهروند ترك نسبت به مصرف خویش حساس باشد و بیهوده نعمت های خداوندی را دود نكند. در این خصوص خاطره ای طنزگونه از آنكارا می نویسم و می گذرم. وقتی در این شهر از صاحب رستورانی سراغ سرویس بهداشتی را گرفتم، مرا به زیر زمین راهنمایی كرد. هنوز هفت هشت پله پایین نرفته بودم كه دیدم كم كم دارد شب می شود و چون به انتها رسیدم، تاریكی مرا گرفت. چند ثانیه ای گذشت تا چراغ هوشمند روشن شد و توانستم اتاقك تخلیه را بیابم. هنوز كاملاً داخل نشده بودم كه چراغ راهرو خاموش شد و جراغ دیگری داخل خود توالت روشن. انگار كه كسی آن آن جا نشسته باشد و چراغ ها را كنترل كند. هنوز 20 ثانیه از نشستنم نگذشته بود كه همین چراغ كوچولوی توالت هم به مرخصی رفت و من ماندم در این ظلمات چگونه پیش بروم، گر چه عمل تخلیه و تغذیه خیلی به نور متكی نیست ولی عادت را چه می شود كرد. با ذهنیت قبلی و ناخودآگاه دست راستم را به حالت شعاردادن به سوی بالا پرتاب كردم و ناگهان چراغ كوچولو روشن شد. خوشحال از این پیروزی گذرا بودم كه حدود 15 ثانیه بعد خاموش گردید و خلاصه كار من در آن چند دقیقه استراحت شده بود حمله به سنسور نوری آن چراغ برای دریافت یك مهلت 15 ثانیه ای دیگر و این داستان به همین شكل در همه مكان های عمومی تركیه جاری است. بر خلاف این جا كه همه عادت دارند دست كم یك چراغ برای مثال حیاط، پاركینك و یا راهروی خانه شان تا صبح روشن باشد، در آن جا همه این چراغ ها را با سنسور و تایمر مجهز كرده اند تا فقط هنگام نیاز برای مدت كوتاهی روشن شود. بنابراین به هر هتلی وارد شوید، عموماً راهروها و راه پله ها خاموش اند و با سه چهار ثانیه توقف، تازه آن سنسور عمل می كند و برای 15 ثانیه ای اطراف شما روشن می شود. آنگاه فوراً می باید به كارتان برسید. زیرا وقتی برای تلف كردن وجود ندارد.

خانه روستایی در شرق تركیه

زبان تركی

ترک‌های ترکیه از اقوام ترکمن سلجوقی بودند که در قرن یازده میلادی از آسیای میانه به فلات آناتولی کوچ کردند و پس از غلبه بر امپراتوری بیزانس (روم شرقی)، امپراتوری عثمانی را در آن جا بنا نهادند. بنابراین تا آن زمان زبان رایج فلات آناتولی بی گمان تركی نبوده است. پس از استیلای كامل ترك ها بر منطقه، کارامان اوغلو محمت بی Karamanoðlu Mehmet Bey دومین رهبر سلسله کارامان اوغوللاری كه رهبری کاردان و لایق بویژه در امور نظامی و اداری بود، در سیزدهم می ۱۲۷۷ میلادی فرمان رسمی شدن زبان ترکی در آناتولی را صادر کرد. به همین مناسبت همه ساله جشن های مفصلی در تركیه برگزار می شود. سال 2010 نیز در هفتصد و سی و سومین سالگرد صدور این فرمان، جشن های گرامیداشت فرمان تاریخی کارامان اوغلو محمت بی و عید زبان ترکی در شهرستان کارامان (شهری نزدیك قونیه) برگزار شد

کارامان اوغلو محمت بی Karamanoðlu Mehmet Bey

به طور كلی زبان تركی رایج در تركیه امروزی دارای پنج بخش واژگانی است. نخست واژگان تركی اصیل و قدیم مانند: یالان Yalan (دروغ)، ساق Sağ (راست)، ساقلیك Sağlık (سلامتی)، سل Sol (چپ)، كایا Kaya (صخره)، اوجوز Ucuz (ارزان)،‌سو Su (آب). دوم واژگان جدید و ساخته شده بر اساس زبان تركی قدیم مانند: اوچاك Uçak (هواپیما) و اوچوش Uçuş (پرواز) ساخته شده از مصدر اوچماك Uçmak (پریدن)،‌ به خاطر داشته باشید اوچوش نمره سی یعنی شماره پرواز. سوم واژگان ساختنی نیمه تركی و نیمه خارجی مانند: هاوالیمانی havalimai تركیبی از هاوا hava (هوا) و لیمان liman (بندر) كه تحت الفظی یعنی بندر هوایی و در واقع همان فرودگاه است یا دیش حكیمی Dişhekimi تركیب دیش از زبان تركی به معنی دندان و حكیم از زبان عربی به معنی پزشك كه سر جمع می شود دندانپزشك. چهارم واژگان تبدیلی از سایر زبان ها مانند: حاستانه Hastane به معنی بیمارستان برگرفته از خسته خانه فارسی، عاجیل Acil به معنی اورژانس برگرفته از تعجیل عربی، آرابا Araba به معنی خودرو برگرفته از ارابه عربی و ایستاسیون Istasyon برگرفته از واژه انگلیسی Station برابر با ایستگاه. پنجم واژگان قرضی مانند: ترن و پلیس از زبان انگلیسی و بتانیه Battaniye (پتو) از زبان عربی كه عیناً و بدون تغییر به كار می روند.

گذشته از این ها، چیزی كه برای من خیلی پرسش برانگیز بود، متفاوت بودن برخی واژگان كلیدی در تركی استانبولی و تركی ترك های ایران است. مواردی كه هیچ شباهتی به هم ندارند. مانند چرگCherag (نان) در تركی ایران كه برابر استانبولی اش اكمك Akmak می شود یا كیشه (مرد) برابر با ‌اركك Arkak یا آرواد (زن) برابر با كادین kadin یا ار Ar (شوهر) برابر با كوجا Koca یا ایشاق (بچه) برابر با چوجوك Çocuk.

با سپاس فراوان از بهرام هوشیار یوسفی كه با نظراتش این بخش كامل تر شد

ترك ها و آرامش روحی

اسكله مسافری استانبول

یك مقایسه سرانگشتی میان شهروندان مشغول در اصفهان و تهران و شیراز و مشهد با آدم هایی كه در خیابان های آنكارا و كایسری و ازمیر و استانبول قدم می زنند، نشان می دهد كه چقدر ترك ها، با آرامش می زیند. صحنه های بدو بدوی متروی تهران را هرگز در كلانشهرهای آنكارا و استانبول و ازمیر نمی بینید. مردمان تركیه هیچكدام وزیر و وكیل نیستند و جلسه فوری هم ندارند. در نتیجه با آرامش حركت می كنند. به نرمی سوار قطار، كشتی و یا اتوبوس می شوند و به آرامی آن را ترك می كنند. سرنوشت هیچ كدام از ایشان به دویدن گره نخورده است. حال بفرمایید به ایستگاه قطار تهران-كرج و ملاحظه كنید زنان و كودكانی كه زیر پای مترو سوارن له می شوند و صدای جیغ شان به هیچ گوشی نمی رسد. گاه شدت هجوم به واگن های قطار چنان زیاد است كه به راحتی می توان تجسم كرد لشگریان تیمور لنگ در هفت قرن پیش چگونه حركت می كردند!

دو ملت ایران و تركیه

احترام به یك شهروند بیگانه در همه جای تركیه، اصلی پذیرفته شده است اما اگر آن شهروند خارجی، یك ایرانی باشد، داستان جور دیگری می شود. من پیش از این در زمستان سال 1386 خورشیدی (ژانویه 2008 میلادی) به همراه یك گروه موسیقی، به مدت 15 روز در شارجه و دبی بودم. در ابتدای ورود، مأمور كنترل ترمینال شماره 2 فرودگاه دبی با لحن توهین آمیزی كیف دو تن از اعضای گروه را بازرسی كرد و حتی یكی از ایشان را درون اتاقكی بردند و لختش كردند. خلاصه در آن سفر هیچ عربی از دیدن ما خوشحال نبود و انگار با دیوار ساختمان هایشان تفاوتی نداشتیم. اینك بشنوید از تركیه به اصطلاح لائیك: بدون اغراق و شیفتگی می نویسم در 9 شهر این سرزمین گشتم و هر بار از ایرانی بودنم لذت فراوان بردم. در نخستین مواجهه با هر زن و مرد ترك، مورد پرسش قرار می گرفتم كه: مملكت نه؟ (از كدام مملكتی؟) و یا نردن گلمیشن؟ (از كجا آمده ای؟) و چون می گفتم ایرانی هستم، گل روی شان می شكفت و سخن می آغازید. البته همان مختصر زبان تركی استانبولی من هم بی تأثیر نبود ولی در مجموع با یك خارجی كه عنوانش ایرانی باشد، خیلی خوب برخورد می كردند. پیرمرد خوش لباسی در روبروی ایستگاه راه آهن آنكارا كه به گمانم كارمند ارشد بود،‌ وقتی شنید ایرانی هستم، با دراز كردن دست خود گفت: ها ... حوش گلدی. حوش همان خوش فارسی است كه یعنی خوش آمدی و سپس با حوصله آدرس دیدنی های آنكارا را به من داد و گفت كجاها اولویت دارند.

آدانا

خیلی از برخوردها خواسته و ناخواسته به موضوع احمدی نژاد بر می گشت و طبیعتاً‌ سمپاتی ایشان به رئیس دولت فعلی ایران در میزان گرم گرفتن با من هم بی تأثیر نبود ولی نمی شد گفت همه توجه آن ها، ماهیت سیاسی داشت. برخی علاوه بر ملیتم،‌ قومیت مرا هم می پرسیدند و چون تصورشان از مردم ایران سه قوم عرب، عجم و آذری بود، مدام می پرسیدند كه از كدام گروه هستی. من هم معمولاً می گفتم عجم و خیلی عجیب بود كه از عرب خوششان نمی آمد! نمی دانم چرا. یعنی وقتی مطمئن می شدند عرب نیستم، با خشنودی خاصی به ادامه گفت و گو می پرداختند.

ایسگاه بین راهی آدانا به قونیه، روستایی به نام ینی جه Yenice

موضوع دیگری كه حقیقتش كمی خجالت می كشم عنوانش كنم، میزان همكاری ترك ها با یك غریبه و مشخصاً یك ایرانی است. شاید باورتان نشود ولی این حقیقتی زیباست كه در سرزمین ما كیمیاست. وقتی از صاحبان هتل و یا رستوران پرسشی می كردم و در نهایت قیمت پیشنهادی ایشان كمی فراتر از جیب من بود، در حد امكان مقداری تخفیف می دادند و اگر باز متوجه می شدند كه این مبلغ هم از عهده من خارج است، با فروتنی و نرمش خاصی می پرسیدند هتل و یا خوراك با چه قیمتی برایم قابل قبول است. بعد من می گفتم برای مثال هتل به شبی 20 تا 25 دلار می خواهم و چقدر جالب با مهربانی مرا به هتلی ارزان تر هدایت می كردند. یعنی دقیقاً آدرس می دادند كه در كدام خیابان، هتل یا رستورانی با مشخصات جیب من پیدا می شود و همه این ها در حالی بود كه هیچ سود مستقیمی در این خصوص نداشتند. این اتفاق دست كم 15 تا 20 بار برای من رخ داد و در همه موراد به سوی قیمت های متناسب با جیب خود راهنمایی می شدم. راستی در این جا هم این گونه است؟ یا آدرس عوضی می دهند تا ناچار شوی به همان قیمت پیشنهادی رضایت دهی؟

راهنمای سفر به تركیه

گر چه نمی توان با یك فرمول به دیگران توصیه كرد كه چگونه و چقدر برای سفر خود هزینه كنند. با این وجود آمار سفر 16 روزه خود را عنوان می كنم. شاید به كار كسی آید. اول این كه بر اساس قرارداد قدیمی دولت های ایران و تركیه، شهروندان دو ملت بدون ویزا می توانند به كشور یكدیگر سفر كنند. در نتیجه هم معطلی دریافت ویزا نیست و هم دست كم 40 تا 50 دلار صرفه جویی ارزی حاصل می شود و اینك هزینه های سفر من: به طور كلی برای ده شب اقامت در مسافرخانه و یا هتل های مالاتیا، آدانا، مرسین، قونیه، استانبول، باندیرما، ازمیر و كایسری 175 دلار پرداخت كردم. ارزان ترینش مسافرخانه ای با شبی 11 دلار در مالاتیا و گران ترینش هتلی با شبی 35 دلار در كایسری بود كه میانگینش می شود، هفده و نیم دلار برای هر شب. خوبی تركیه در این است كه همه شهرهایش به هر سلیقه و هر پولی خدمات می دهند. نرخ هتل های این كشور عموماً از 20 تا 300 دلار برای هر شب است. گران ترین هتل ها در آنكارا و استانبول هستند و شهرهای كمتر توریستی البته خیلی ارزان ترند.

ازمیر

كل كرایه قطار،‌ اتوبوس و فری بوت (كشتی مسافری) 250 دلار شد و من در این سفر طولانی، مسافتی حدود 8000 كیلومتر به صورت ریلی، جاده ای و دریایی رفتم و برگشتم. هزینه خوراك 16 روزه 175 دلار شد. البته دو روز نخست را با جیره خشكبار گذراندم تا زمانی كه در مالاتیا پیاده شوم. زمان سفر در بر گیرنده چهار روز رفت و برگشت و 12 روز اقامت بود و البته بخشی از اقامت من در داخل سرزمین تركیه نیز عملاً داخل قطارهای ترك می گذشت! دو شب را بدون هتل در قطار گذراندم كه یك شبش متأسفانه گران تر از هتل تمام شد.

شما اگر خواهان سفر به این سرزمین باشید، می توانید همه روزه از فرودگاه های تهران، مشهد و تبریز به استانبول پرواز كنید. علاوه بر آن، پروازهای هفتگی و یا چند روز یك بار از فرودگاه امام خمینی تهران به آنكارا، ازمیر و اسپارتا (شهری نزدیك آنتالیا) برقرار است. سالی یك بار هم پرواز مستقیم تهران-قونیه می گذارند. اگر سیستم بدن تان اتوبوسی است، علاوه بر ترمینال جنوب تهران، از پایانه مسافری تبریز و ارومیه هم می توانید به تركیه سفر كنید و اما اگر استخوان های بدن تان به صندلی اتوبوس آلرژی دارند و در عین حال از آن آدم های جیب چون بانك نیستید، دو قطار هفتگی تهران-استانبول و تبریز-وان، بهترین گزینه اند. وقتی از یك همسفر هلندی در قطار تهران-استانبول پرسیدم چرا با هواپیما به ایران نیامدی، گفت: از استانبول تا تهران فقط 40 یورو (حدود 68 هزار تومان)، با این پول در اروپا، فقط می توان 100 كیلومتر سفر كرد نه 2000 كیلومتر!!!

سخن پایانی

نمایی از شهر تاتوان كنار دریاچه وان، شرق تركیه

تركیه در مجموع كشوری زیبا و سرشار از دیدنی های نشاط انگیز است. طبیعت سرسبز در كنار مدیریت خوب، باعث شده تا هر جهانگردی با خاطره ای خوش بار سفر بندد. من با توجه به هزینه های سنگین جشن عروسی به ویژه در شهرهای بزرگ ایران، به همه خوانندگانی كه در آستانه زندگی مشترك هستند، توصیه می كنم، یك چهارم آن هزینه كمرشكن را صرف ماه عسل در این سرزمین بكنند و بقیه اش را به زخم های دیگر زندگی شان بزنند. یعنی خوشی بیشتر با پول كمتر. من برآنم چنین كنم.

مطالب مرتبط:

نگاهی به موسیقی تركیه

نگاهی به هنر پیكره سازی ترك ها

شهرسازی و بهداشت در تركيه

تركیه و پدیده احمدی نژادیسم

تركیه، زن و باقی ماجرا

تغذيه و الكل در تركيه

انرژی، ترابری و ترافيك در تركيه

شهر كهن كايسری

روی ديگر آنكارا

عمارت آنیت کبیر آنکارا

بنای زيبای آگورا در بندر ازمير