نگاه علم و فناوری به توافقات هسته‌ای لوزان/کاهش پنجاه درصد موانع پیش روی محققان
مهمترین تاثیر توافقات هسته‌ای بر حوزه علم و فناوری را که نتایج قطعی‌تر آن تا سه ماه آینده مشخص خواهد شد، شاید بتوان از چند دیدگاه مکمل مورد بررسی قرار داد تا افق روشن‌تر و ترسیم واقع‌بینانه‌تری از آینده توسعه علم و فناوری در پی توافقات هسته‌ای ایران پیش رو داشت.
دیدگاه نخست با باور به این مساله که تحریم‌ها فرصتی تاریخی برای جهش علمی ایران فراهم کرد و به تعبیر مقام معظم رهبری موجب پیشرفتهای عظیم علمی و راه‌اندازی طرح‌های بزرگ و پیچیده صنعتی و ساخت تجهیزات تعجب‌برانگیز از نگاه دشمنان شد، به طرح این دغدغه می‌پردازد که تحریم هسته‌ای و یا به طور کلی هر تحریم نوشته یا نانوشته‌ای، در عین حال موانعی را نیز پیش روی توسعه علمی کشور قرار خواهد داد که رفع آنها در چارچوب حفظ منافع ملی، ضرورتی اساسی است.
دیدگاه دوم نیز این بیم را مطرح می‌سازد که با رفع موانع حاصل از تحریم‌های هسته‌ای آیا بار دیگر درهای کشور به روی فناوری‌های وارداتی چنان بی‌محابا و بدون برنامه گشوده خواهد شد که داستان بی‌اعتنایی به مراجع علمی داخلی و رفع نیازهای کشور صرفا از طریق محصولات وارداتی، بی‌اتکا به توانمندی‌های ملی را بدون توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص تحقق اقتصاد مقاومتی با پشتوانه اقتصاد دانش‌بنیان تکرار کرده و دست دلالان را بازخواهد گذاشت؟
و دیدگاه سوم اما بر این باور است که می‌توان با روش و مدیریتی هوشمندانه ضمن حفظ باور به توانمندی‌های داخلی و دستاوردهای علمی دانشمندان بی‌ادعا و پرتلاش ایرانی در شرایط تحریم، فرصت‌های از دست رفته گذشته به دلیل تحریم‌ها را نیز جبران کرد و با استفاده از سرمایه‌های ملی و تجربه‌های ملل و بازگشایی دروازه‌های جهانی، به شتاب خیره‌کننده‌تری در تولید علم ثروت‌زا و اقتدار سیاسی، نظامی و اقتصادی با اتکا به اقتصاد دانش‌بنیان دست یافت؛ به گونه‌ای که طراحان تحریم‌های احتمالی آینده به دلیل حضور مقتدرتر ایران در عرصه‌های جهانی، به حربه تحریم هرگز دلخوش نمانند.
در همین زمینه دکتر آخوندزاده، قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی ایسنا، برای ترسیم وضعیت توسعه علم و فناوری کشور در شرایط اعمال و رفع تحریم‌ها، ابتدا با تأکید بر این که دولت یازدهم توانست با تدبیر کشور را به آینده امیدوارتر کند و توافقات هسته‌ای نمونه‌ای از همین شعار تدبیر و امید بود، به نکاتی چند اشاره می‌کند: پس از انقلاب اسلامی ایران، تحریم‌ها اعم از هسته‌ای یا غیرهسته‌ای، رسمی یا غیررسمی همواره علیه ایران اعمال شده است اما دانشمندان ایرانی نشان دادند که در شرایط سخت به تعبیر مقام معظم رهبری می‌توانند شگفتی‌آفرینی علمی کنند و ملت ایران نیز ثابت کرده‌اند که در شرایط دشوار به خودباوری می‌رسند.
وی در عین حال با اذعان به این که نمی‌توان اثرات تحریم‌ها در حوزه علم و فناوری را نادیده گرفت،از جمله این اثرات به تحریم چند دانشگاه مانند دانشگاه شریف و دانشگاه مالک اشتر اشاره کرده و ادامه داد: ناشر Elsevier با استناد به همین تحریم‌ها از چاپ مقالات محققان ایرانی خودداری کرد اگرچه همه سردبیران این ناشر ، چنین تصمیمی را منطقی ندانسته و در همان فضا هم تعدادی از محققان ایرانی، گرچه به دشواری اما توانستند کارهای علمی خود را به ثمر برسانند.
آخوندزاده تاکید کرد: ما برای جهانی شدن نیاز به حضور در مجامع جهانی داریم و محققان ما باید در عرصه‌های بین‌المللی دیده شوند و نتایج مطالعات خود را عرضه کنند؛ درحالیکه شرایط تحریم قطعا بخش زیادی از این فرصت‌ها را از محققان ایرانی خواهد گرفت ؛ به عنوان مثال تعداد مقالات ارائه شده محققان ایرانی در کنگره‌ها طی سال 2013 نسبت به سال 2012 ، سه هزار مقاله کاهش یافت؛چراکه محققان کشور برای شرکت در کنگره‌ها به دلیل تحریم‌ها با مشکلات و موانعی روبه‌رو می‌شدند.
وی گفت: من اعتقاد دارم که باید به دنبال فضاهای جدید در حوزه علم و فناوری رفت و نمی‌توان صرفا با چاپ مقاله به شتاب تولید علم دل خوش کرد و تولید علم باید برای همه بخشهای کشور ثمرات عینی‌تر و مشهودتری داشته باشد.
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت از دیگر اثرات تحریم‌ها بر حوزه علم و فناوری را دشواری خرید تجهیزات مورد نیاز دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی بخصوص وقتی کاربرد دو گانه داشته باشند مانند Pet Scan و نیز دشواری نقل و انتقال آنها دانست که به دلیل تحریم‌ها رفع نیازهای این بخش با کندی مواجه شده است و افزود: همچنین در شرایط تحریم، برای تهیه بسیاری از وسایل آزمایشگاهی مجبور بودیم آنها را با چند برابر قیمت از واسطه‌ها خریداری کنیم.
وی بر این باور است که با توافقات هسته‌ای که منجر به رفع تحریم‌ها شود، دست کم پنجاه درصد از مشکلات و موانع پیش روی حوزه علم و فناوری برداشته خواهد شد و سهولت کار برای محققان ایرانی قطعا افزایش خواهد یافت.
آخوندزاده در عین حال این نکته را هم مورد تاکید قرار داد که الگو و مدل علم و فناوری در ایران با الگوی بسیاری از کشورها متفاوت است و ایران همانند خیلی از کشورها صرفا واردکننده علم و فناوری نیست و به توان داخلی خود تکیه دارد چراکه دانش در ایران بومی شده و زیرساخت قوی دارد.
وی با بیان این که کاهش بودجه پژوهش و فناوری قطعا یکی از تاثیرات تحریم‌هاست و با فضای سیاسی و بین‌المللی کشور کاملا مرتبط است، اظهار امیدواری کرد که با رفع تحریم‌ها و با تقویت خودباوری‌ها، شاهد افزایش بودجه تحقیقات در کشور باشیم.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: ما با وجود تحریم‌ها کشور اول منطقه در تولید علم و فناوری بودیم و قطعا در صورت رفع تحریم‌ها این توان و ظرفیت را داریم که جزء 10 کشور اول دنیا در تولید علم باشیم.
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت تصریح کرد: ایران به عنوان کشوری با دیدگاه متفاوت سیاسی در دنیا مطرح است؛ چراکه با اندیشه‌ها و اعتقادات دینی، حرف حق را می‌زند و دشمنان بسیاری دارد؛ اما یکی از پیام‌های توافق هسته‌ای، میزان قدرت ایران در عرصه بین‌المللی است.
اخبارعلمی - ایسنا